Goede verklaring voor de huidige politieke onvrede @fd #geschiedkundigbesef #rechtsbewustzijn #referendum #directedemocratie @kimputters @tweedekamer

Tags

Democratie, democratischevorming

Zonder verhalen blijft het monument op de Dam slechts een standbeeld (Kim Putters, Opinie & Dialoog/fd, 26 april)

# Mijn opa en oma doorleefden echt het belang van stemmen in vrijheid bij verkiezingen. Zij vertelden mij en mijn broer regelmatig over de Tweede Wereldoorlog. Kleine verhalen met — achteraf bezien — grote levenslessen. Over verzetsmensen die opa op zijn binnenvaartschip meesmokkelde en de angstige momenten dat de Duitsers (hij bleef ‘moffen’ zeggen) zijn schip inspecteerden. Oma liet de maaltijdbonnen zien, want eten was op rantsoen. Dat woord kende ik destijds niet eens. De nikkelen centen en verboden papieren guldens bleven zorgvuldig bewaard, net als hun levendige herinneringen aan Radio Oranje.

# Als een samenleving zich steeds moeilijker een gebrek aan vrijheid en welvaart kan voorstellen, moeten de instituties, die beoogden dat gebrek te voorkomen, ons houvast bieden. Steeds meer mensen ervaren de democratische rechtsstaat echter als ballast en herkennen die oorsprong en hun betekenis niet altijd. Bijvoorbeeld dat het normaal is dat een democratisch gekozen meerderheid niet regeert op basis van de helft plus een, maar daarbij ook rekening houdt met de belangen en rechten van andersdenkenden en minderheden.

Later in dit betoog wordt herinnerd aan oudere pleidooien van de auteur voor verplichte geschiedenislessen en maatschappijleer, maar de jonge generatie docenten is niet in staat om deze ‘levenslessen’ geloofwaardig over te brengen en dus aan te leren. Iedere volksvertegenwoordiger die op de radio geïnterviewd wordt – zoals gisteren een VVD-raadslid in Amsterdam over migratie en illegalen – die getuigde op eigen manier van hun onbeholpenheid op dit terrein, laat staan dat het schier onmogelijk is dit in het onderwijs te behandelen. Als oud-docent weet ik hoe moeilijk het is de aandacht van deze jeugdigen te vangen.

# Instituties kunnen heel snel veranderen op kritieke momenten, zoals tijdens een oorlog of crisis. De bankencrises legde de financiële sector bijvoorbeeld meer aan banden met regels en codes, omdat met het omvallen van banken en verdwijnen van spaartegoeden een opstand nabij was.

Deze overdadig gecompliceerde maatschappij roept om minder regels en wetgeving, maar dat is vanuit die technische complexiteit volkomen onmogelijk. Het probleem is dus dat zowel de politici en dus ook burgers dat niet begrijpen en weigeren in te zien en daardoor in de fuik blijven steken.

# De ontevredenheid over het functioneren van politiek en bestuur neemt echter sluipenderwijs en al geruime tijd toe. Het gevaar daarvan is dat de betekenis van instituties in de democratische rechtsstaat langzaam wegebt, dat hun belang voor vrijheid minder gezien wordt.

Instituties verstarren én bureaucratiseren op termijn, zoals Weber ons al leerde, en daarom zijn dat instellingen vanuit de oude tijd, die langzaam maar zeker ten ondergaan. Want de houdbaarheidsdatum is gepasseerd. Structuren zijn antiek geworden. Er dienen dus nieuwe en innovatieve instituties te ontstaan, om de sleetse restanten van de oude tijd op te ruimen. Daarmee zullen ook de huidige democratische uitingsvormen verdwijnen en weinigen hebben op dit moment voldoende inbeeldingsvermogen om de nieuwe structuren al voor zich te zien. Dat is het grote knelpunt.

# De Raad van State waarschuwde op 6 april, bij de verschijning van zijn jaarverslag, voor druk op de democratische rechtsstaat. Referenda kunnen ondermijnend werken, stelde de Raad. Als referenda louter plaatsvinden uit wraak jegens heersende politici en de suggestie wekken dat er maar één volkswil bestaat, dan kan dat zo zijn. De opvattingen van anderen doen er dan niet meer toe. Recent georganiseerde referenda hadden daar alle schijn van. Toch zijn referenda in zichzelf niet het probleem.

Ik heb op deze plaats precies hetzelfde gezegd over het Oekraïne-referendum en de fictie van de volkswil. Maar nu er een Kamerlid is aangetreden die een van de initiatiefnemers was van dat referendum, dient hij ook scherp in de gaten te worden gehouden. Op deze site is een grote collectie blogs ontstaan naar aanleiding van dat referendum (zie categorieën ‘Oekraïne’ en ‘referendum’)

# Mensen kunnen en willen meer zelf beslissen, zijn beter opgeleid en er zijn meer technologische mogelijkheden om dat te doen. Daarnaast wil een deel van de bevolking niet langer aan het kortste eind trekken ten opzichte van een gevestigde bovenlaag. Als de democratische rechtsstaat hier niet op meebeweegt holt hij dus zichzelf uit. Het echte probleem is dat de oorsprong en betekenis van onze democratische instituties en tradities niet goed worden doorgeven aan nieuwe generaties. Hoe weet je dan wat je afschaft of toevoegt aan de democratie?

Deze woorden in deze passage zijn volkomen juist gekozen.

# Een gebrek aan vrijheid wordt een abstractie als er niemand meer in de familie is om je te vertellen over oorlog in je eigen straat, over maaltijdbonnen die herinneren aan voedselgebrek, of over een bezetter die het parlement en de democratisch gekozen regering buiten spel zette. De kleine en grote verhalen moeten doorgegeven worden, ook om de actuele waarde van andere vormen van democratie, zoals met referenda, te kunnen wegen.

Dit is wat overdreven, aangezien er al genoeg families bestaan zonder senioren die de oorlog hebben meegemaakt. Er zal dus een nieuwe formule moeten worden gevonden om het belang van vrijheid levendig te houden. Er moet meer met beeldopnamen worden gewerkt, als dat al niet gedaan wordt. Maar de nieuwe vijand in de vorm van de gevestigde orde is van een heel andere orde en het onderwijs is daar niet voldoende op ingespeeld. Migratie is bijvoorbeeld een moeilijk bespreekprobleem. Dat zegt genoeg.

# Eerder pleitte ik op deze plek al voor verplichte geschiedenislessen en maatschappijleer. Museumbezoek en maatschappelijke stages, ook bij gemeenteraden en rechtbanken, horen daar ook bij. Een immigrant wordt bij de inburgering getoetst op kennis van de werking van onze democratie, maar autochtone kinderen zijn sterk afhankelijk van enthousiaste leerkrachten. Het is niet langer verantwoord om ons democratisch geweten aan dat toeval over te laten. Ondanks de hoge opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen bleef juist de generatie die voor het eerst mocht stemmen vaker thuis. ‘Waarom zou dat voor mij belangrijk zijn’, was de veelgehoorde reactie.

Er is een bepaalde mate van spreekvaardigheid nodig om migranten zich te laten uiten over onze westerse democratie en dat is bijna een onbegonnen zaak en taak. Hun hele culturele opvoeding werkt tegen die kennisoverdracht in. En daar heeft nog niemand een antwoord op gevonden.

# De democratische rechtsstaat bracht ons vrijheid en welvaart, maar moet ons er nu voor behoeden om die verworvenheden te verliezen. We hebben de burgerplicht om daaraan bij te dragen, zou ook mijn opa gevonden hebben. Hij gaf ons ook ooit een afschrift van een kleine geldelijke bijdrage voor het Nationaal Monument op de Dam. Zoals velen steunde hij daarmee de bouw van een monument om ons dagelijks aan onvrijheid te herinneren. Zonder de achterliggende verhalen is dat monument slechts een standbeeld. Met duiven erop, die komen en gaan. Als een democratische rechtsstaat zonder betekenis.

Die verworvenheden raken verloren door de houding van de gevestigde orde die hun eigen belangen verdedigen en geen ruimte bieden aan nieuwkomers in het publieke domein. Iedere nieuwe generatie moet worden opgevoed in de democratische rechtsstaat, maar het wordt problematisch als iedere generatie daarover verschillende opvattingen huldigt. En dat is aan de orde, zeker met de grote aantallen migranten die ons land (en Europa) zijn binnengestroomd. In feite moet het huidige inburgeringsexamen per 10 jaar worden verlengd, zoals dat met het rijbewijs gebruikelijk is, maar dan met een actief democratie-examen erbij. En bij niet slagen van dat (latere) examen wordt het Nederlandse paspoort ingetrokken bij gebrek aan kennis en gevoel over de Nederlandse democratie. Zo wordt een inburgeringsbewijs gecreëerd dat ook om de 10 jaar wordt geactualiseerd.

[Kim Putters is directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau.]

https://fd.nl/opinie/1199144/zonder-verhalen-blijft-het-monument-op-de-dam-slechts-een-standbeeld

Advertisements

Vreemde stellingnames van Thom de Graaf over #referenda @nrc

Tags

Democratie, Democratisering, politiek, Politieke filosofie

Pas op dat het referendum niet in verkeerde handen valt (Thom de Graaf, Opinie/NRCHANDELSBLAD, 12 oktober)

Populisten hebben weinig op met representatieve democratie, meent Thom de Graaf. Hun omgang met referenda en gekozen bestuurders kan de macht zelfs absoluter maken.

Reagerend op deze stelling is het de vraag of populisten weinig op hebben met de representatieve democratie, of zou het zo zijn dat dit stelsel veel effectiever en doorzichtiger zou kunnen functioneren en dat representatie en referendum elkaar uitstekend kunnen aanvullen? De populisten lopen alleen tegen vaagheid en ondoorzichtigheid aan en hebben daarom met het Oekraïne-referendum voor een breekijzer gekozen om het vastgeroeste bestel open te breken. Maar er is mijns inziens geen sprake van een meer absolute macht; voor wie dan ook. Met de huidige referendumwet wordt alleen meer onduidelijkheid geschapen vanwege de onzuivere en onjuiste voorlichting die over Oekraïne tijdens campagne is gevoerd, waaronder als voorbeeld de inzet tot het lidmaatschap van dat land van de EU. Dat is nadrukkelijk niet de bedoeling.

# D66 heeft in de afgelopen vijftig jaar met wisselend enthousiasme gepleit voor fundamentele veranderingen in de manier waarop kiezers de macht beïnvloeden. Het succes bleef beperkt. Moet de partij in de toekomst blijven streven naar hervormingen die een meer directe democratie impliceren? Die vraag is opportuun nu in D66 zelf de ambivalentie is toegenomen. De analyse leek altijd al iets belangrijker dan de praktische toepassing (vintage Van Mierlo) en meermalen maakte de partij zelf de vernieuwingsvoorstellen niet of slechts halfhartig tot inzet van regeringsdeelname. Soms leek de partij ook verstrikt te raken in haar eigen hervormingsdrift.

# De Werdegang van het referendum is daarvan wellicht een voorbeeld. Menigeen was verrast dat het op het eerste gezicht weinig tot de verbeelding sprekende EU-Associatieverdrag met Oekraïne een referendum uitlokte. De uitslag heeft de parlementaire meerderheid in verlegenheid gebracht. Hoe moet de uitslag worden gelezen, gegeven de lage opkomst en het beperkte verschil tussen voor en tegen? Werden de volksvertegenwoordigers even op de vingers getikt of was er sprake van structureel wantrouwen in de representatieve democratie?

# Dat roept een kernvraag op, namelijk of de vertegenwoordigende democratie wel samengaat met directe zeggenschap. Representatie als sturend principe is door D66 nooit in twijfel getrokken, integendeel. De kwaliteit van een democratische samenleving hangt niet alleen af van de mate waarin de bevolking invloed uitoefent op de macht, maar ook van de kwaliteit van de besluitvorming, ingeleid door zorgvuldige afweging van belangen en met respect voor minderheden. Democratie is dus nooit een kwestie van het tellen van de meerderheid en vergt meer dan digitale antwoorden op digitale vragen. Representatie biedt daarom in het algemeen een betere waarborg voor verantwoorde besluitvorming en weerspiegeling van de diversiteit aan opvattingen.

Referenda kunnen een wapen zijn van de populisten

# Gebeurtenissen in andere landen, bijvoorbeeld Turkije, laten zien hoe een beperkt en populistisch democratiebegrip dat alleen een beroep doet op het meerderheidsvotum rechtstreeks tegenover de beginselen van de democratische rechtsstaat komt te staan. In het populistisch wereldbeeld is nauwelijks plaats voor een eigenstandige oordeelsvorming door volksvertegenwoordigers als die niet één-op-één samenvalt met onvredegevoelens en peilingen.

Dat hier als voorbeeld Turkije wordt aangehaald lijkt een blunder. Waarom? Omdat met name de ontwikkelingen sinds de mislukte staatsgreep hebben aangetoond dat – in beginsel – ieder land zijn eigen invulling geeft aan de democratische rechtsstaat en wie zijn wij in het westen dan dat die rechtsstaat niet deugdelijk is. Dat is typisch westers gedacht en getuigt van westerse arrogantie. Democratie én rechtsstaat, zo hebben de afgelopen jaren wel overvloedig bewezen, dat beide naar westerse snit geen exportartikel zijn en ook nooit zo bedoeld konden zijn vanwege de historische groeiprocessen die kenmerkend zijn voor iedere natiestaat die zijn eigen staatsrechtelijke vormen heeft ontwikkeld.

En een andere (komische) kanttekening: er wordt gesproken over ‘eigenstandige oordeelsvorming’, maar waarom dat deftige bijvoeglijk naamwoord als dat oordeel beter begrepen wordt als ‘verstandig’. Het verschil immers tussen populisten en serieuze politici is immers gelegen in verstandige oordeelsvorming en niet in willekeurige opvattingen en meningen. Dat levert geen samenvattende visie op en daar is het de serieuze politicus om te doen omdat alle politieke thema’s met elkaar samenhangen. Een populistische PVV die de grenzen wil sluiten en daarmee strijdig handelt ten aanzien van internationale (vluchtelingen)verdragen, is niet serieus bezig.

# De gekozen volksvertegenwoordiging wordt al snel een ‘nepparlement’ als niet ogenblikkelijk met elke wind wordt meegewaaid. Het moet dus te denken geven dat uitgerekend populistische politici de grootste voorstanders zijn van referenda en gekozen ambtsdragers. Zij zien in deze rechtstreekse uitingen van de volkswil een mogelijkheid om de autonomie van de gekozen volksvertegenwoordigers te omzeilen. Directe aanwijzing van gezagsdragers gaat in hun denkraam gepaard met omvangrijke bevoegdheden die zich niet laten beperken door een democratische tegenmacht.

Deze laatste zin ‘Directe aanwijzing (etc)’ is onduidelijk.

# Geeft dat aanleiding om ons af te keren van de oorspronkelijke D66-agenda? Nee. Er is alle reden om dit gedachtengoed te blijven uitdragen. De grondstelling dat individuele ontplooiing tot grotere politieke betrokkenheid leidt, blijft geldig. Op alle terreinen van de samenleving is de invloed op machtsuitoefening toegenomen, van patiënten- tot studentenraad. Van medisch-ethische zelfbeschikking tot het eigen buurtbeheer. Maar de staatsmacht is nog steeds behoorlijk afgeschermd.

# Natuurlijk, er is een grotere mate van openheid en betrokkenheid van burgers ontstaan in de totstandkoming van overheidsbeleid. De participatie- of ‘doe’-democratie is volop in ontwikkeling. Als afnemer van overheidsbesluiten zit de burger dichter bij de knoppen, maar als kiezer is zijn invloed nog even afstandelijk als vijftig jaar geleden. Dat wrikt meer en meer als kiezers Den Haag en hun gemeentehuis als gesloten bastion zien.

Maar dat is geen reden om directe democratie af te wijzen

# Vormen van directe democratie kunnen hier deels een antwoord op vormen. Zij hoeven niet strijdig te zijn met het principe van representatieve democratie zolang ze maar aanvullend werken. Zo zijn hervormingsvoorstellen van D66 ook altijd bedoeld geweest. Die hervormingen moeten zich dan wel glashelder onderscheiden van het populistisch gedachtengoed. Referenda zijn niet bedoeld om elke dag de parlementaire democratie te frustreren maar om in uitzonderlijke situaties een noodrem aan de bevolking te geven. Daar horen hoge drempels bij, hoger dan nu geregeld is, zeker nu de steun elektronisch makkelijk op te halen is. Serieuze vraag is voorts of supranationale verdragen vanwege de complexe belangen en vele betrokkenen zich wel voor een zuiver Nederlands referendum lenen. Even relevant is de vraag of het raadgevend karakter, bedoeld als tijdelijke regeling, niet meer problemen oproept dan het oplost. Adviseren is nu eenmaal iets anders dan beslissen. In de voorstellen voor directe legitimatie van zowel premier als burgemeester kan worden benadrukt dat kiezers zo een sterkere greep krijgen op de aanwijzing van de macht, maar dat dit niet een onbegrensd mandaat veronderstelt. Geen gekozen bewindvoerders zoals populisten zich voorstellen (‘als ik minister-president word…’), maar gedragen regeringsleiders die moeten samenwerken met de volksvertegenwoordiging en daarvan afhankelijk zijn.

De hier genoemde punten die door De Graaf zijn aangedragen zijn wel terecht en alleen die maken het noodzakelijk de huidige referendumwet bij te stellen.

# Misschien is nog wel de meest acute opdracht om opnieuw te werken aan een beter kiesstelsel dat recht doet aan de slagvaardigheid van de volksvertegenwoordiging en aan een persoonlijker en herkenbaarder mandaat voor de individuele parlementariër. Inspiratie kan bijvoorbeeld bij onze oosterburen worden gezocht. D66 heeft niet de steen der wijzen in de zoektocht naar het beste systeem in een snel veranderende samenleving, maar kan wel actief bijdragen aan de nieuwe staatscommissie die op initiatief van de Eerste Kamer aan de slag gaat.

# Kortom, de klassieke democratische agenda van D66 is nog steeds relevant. De opdracht blijft om onze democratie nieuw elan en energie te geven om te voorkomen dat zij verder aan betekenis inboet. Dat appèl is overigens niet alleen aan D66 gericht, maar aan ‘iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie’.

Deze passage lezend viel het me op dat het gebruik van het bijvoeglijk naamwoord ‘klassiek’ een verwarring wekkende term is, omdat klassiek in het politieke taalgebruik direct wordt geassocieerd met conservatief en traditioneel, en dat kan in deze context niet de bedoeling zijn geweest. Beter was het geweest hier het synoniem ‘oorspronkelijk’ te gebruiken vanwege de uitdrukkelijke  intentie bij de oprichting van D’66 was het op de schop nemen van het politiek bestel. Het systeem was toen al vastgelopen. En daarin is nog steeds niets veranderd.

Thom de Graaf is D66-fractievoorzitter in de Eerste Kamer. Dit artikel is gebaseerd op een bijdrage aan het boek Redelijk Radicaal. Vijftig jaar D66, dat donderdag verschijnt.

Deze maand is het 50 jaar geleden dat D66 werd opgericht. Frascati Issues en NRC organiseren op zaterdag 22 oktober, 20.00 uur, een theaterdebat over deze roerige oprichtingsperiode en de roep om democratische vernieuwing toen en nu. Deelnemers: Thierry Baudet, Joop van den Berg, Thom de Graaf en Hans Wiegel. Meer info: www.frascatitheater.nl/agenda.

https://www.nrc.nl/nieuws/2016/10/11/pas-op-dat-het-referendum-niet-in-verkeerde-handen-valt-4778315-a1526016

Autocratisch leiderschap wereldwijd in opkomst vanwege angsten en doden de democratie @trouw #dictaturen #alleenheersers #manipulatie

Tags

antidemocratisch, Democratie, manipulatie

Sterke leider maakt misbruik van democratie (Janne Chaudron, buitenland/Trouw, 4 oktober)

Democratie Interview  In tal van landen is een opkomst van autocratische leiders te zien. Angstige burgers geven heb de ruimte.

# De autoritaire leider rukt op, en niet alleen in landen als China en Rusland. Het is een wereldwijde trend die zich uitstrekt van Polen tot Oeganda en van Turkije tot India. In al deze landen zijn autocratische leiders aan de macht die de vrijheden van burgers langzaam om zeep helpen, en maatschappelijke organisaties en activisten wegzetten als verraders of terroristen.

# Dhananjayan Sriskandarajah van de burgerorganisatie Civicus waarschuwt voor dit fenomeen. “In meer dan honderd landen werden vorig jaar burgerlijke vrijheden bedreigd, een record”, zegt  Sriskandarajah. De Sri Lankaan was gisteren in Nederland om zijn rapport over dit onderwerp te presenteren bij de zestigste verjaardag van Oxfam Novib.

Naast wereldwijde veranderingen in deze wereld, zoals onder meer door globalisering, is er ook de opkomst van wereldwijde angsten over al die veranderingen. Om die reden zijn er vanuit politiek-psychologische oogpunt argumenten te geven die de opkomst van dat autocratisch en ondemocratisch leiderschap logisch maakt. Daaronder horen niet alleen de genoemde autocratische leiders in de huidige wereld maar ook de populisten met hun erg simpele en eenzijdige antwoorden (zoals Wilders met zijn ‘grenzen-dicht’ en de referendumorganisatoren over Oekraïne vanwege hun ongeldige argumenten en daarmee manipulatie van het electoraat). Er is dus sprake van sterke en zwakke en gesluierde vormen van autocratie en antidemocratische handelingen. Wat dit laatste betreft is iedere vorm van manipulatie een vorm van antidemocratische mentaliteit.

Erg sombermakend beeld van een presidentskandidaat: 78 procent van Trumps uitspraken is onwaar @nrc #politiekflipperwerk #VS

Tags

Democratie, democratieversuspopulisme, voorverkiezingen, VS

‘Factcheckers beoordelen 78 procent van Donald Trumps uitspraken als onwaar’ (Thomas de Veen, katern Cultuur/NRCHANDELSBLAD, 16 augustus)

Dat schreef de Britse schrijver Peter Pomerantsev in het tijdschrift Granta.

Conclusie

# De factcheckers beoordeelden tussen de 50 en 60 procent van de uitspraken van Trump als helemaal onwaar. Dat is nog geen 78 procent, waarvoor uitspraken die ‘grotendeels onwaar’ waren meegeteld zijn. ‘Grotendeels onwaar’ is iets anders dan ‘onwaar’, al kun je van beide categorieën zeggen dat de feiten geen recht gedaan is. Wij beoordelen Pomerantsevs bewering daarom als grotendeels onwaar.

Deze conclusie van deze krant is een woordenspel geworden, terwijl het daarvoor te ernstig is. Het feit dat iemand in de VS presidentskandidaat kan worden met uitspraken die grotendeels uit de duim gezogen zijn of, anders uitgedrukt, geheel passend zijn in het huidige populistische klimaat, is ernstig. Stel je voor dat Trump echt tot president wordt gekozen, dan is dat echt een schande voor de democratie en niet alleen dat, maar ook het faillissement van dat bestel. Dan is het klaar uit met dat oude Griekse ideaal, waar we zelf een puinhoop van hebben gemaakt.

https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/10/factchecks-beoordelen-78-procent-van-trumps-uitspraken-als-onwaar-3651284-a1515662?utm_source=NRC&utm_medium=banner&utm_campaign=Paywall

Wantrouw politicus die zegt namens hét volk te spreken #fd #democratie #kiesstelsel #modernisering #referendaversusrepresentatievedemocratie

Tags

Democratie, Democratisering, EU, referendum, TweedeKamer

Wantrouw politicus die zegt namens hét volk te spreken (Jozef Waanders, Opinie & Dialoog/fd, 7 augustus)

Referenda zijn in heel Europa aan een opmars bezig. Afgelopen maand publiceerde de European Council on Foreign Relations een grondige studie naar de standpunten van maar liefst 45 als ‘populistisch’ geïdentificeerde partijen in Europa: The world according to Europe’s insurgent parties. De meest opvallende overeenkomst: vrijwel allemaal willen ze de besluitvorming middels referenda (over onder andere EU-lidmaatschap en vluchtelingenquota) ‘democratiseren’. Concreet proberen ze in de komende jaren bij elkaar opgeteld 34 referenda te realiseren.

Die ontwikkeling wordt in Nederland, onder anderen door nationalistisch georiënteerde publicisten als Thierry Baudet en Geerten Waling, veelal verwelkomd als een vorm van democratische vernieuwing. Omdat referenda echter vaak gepaard gaan met de suggestie dat ‘de volkswil’ daarmee tot een zuivere uitdrukking komt, zouden ze weleens kunnen uitmonden in een ondermijning van die democratie.

Nergens wordt dat duidelijker dan in het werk van de Franse denker Claude Lefort (1924–2010). Bijna gelijktijdig met het brexit-referendum, verscheen bij Boom uitgevers een bundel met elf nieuw vertaalde essays van zijn hand onder de titel: Wat is politiek? De timing lijkt briljant: wie zijn boodschap goed tot zich door laat dringen weet dat grote zorgen over de toekomst van de Europese democratie gerechtvaardigd zijn.

Thierry Baudet bij debat over referendum in de Tweede Kamer. (Foto: HH)

Van Machiavelli heeft Lefort geleerd dat de sociale strijd tussen wat we nu veelal ‘de elite’ (i grandi) en ‘het volk’ (il popolo) noemen, in elke samenleving onoplosbaar aanwezig is. Die tegenstelling is volgens Machiavelli ‘constitutief’ voor de politiek: de macht of de staat (il principe) ontspringt eruit als afzonderlijke ‘derde partij’ die zonder het sociale conflict niet zou kunnen bestaan. Door zich boven de maatschappelijke strijd te plaatsen, creëert de macht een publieke ruimte waarin haar autoriteit uitgeoefend kan worden. De taak van de politiek is het vervolgens om dit conflict beheersbaar te maken.

Maar om dat op een goede manier te kunnen doen is het noodzakelijk dat de macht afstand houdt van de maatschappij: ze mag geen partij kiezen in het conflict waaruit ze zelf ontsprongen is.

Het revolutionaire en ongekende van de democratie is volgens Lefort dat de plaats van de macht voor het eerst een ‘lege plaats’ wordt. De goed functionerende democratie verhindert dat bestuurders zich de macht toe-eigenen of deze gaan incorporeren. De onontkoombare maatschappelijke verdeeldheid wordt door de democratie niet opgeheven of bestreden, maar juist gerechtvaardigd en geïnstitutionaliseerd. Zo voorkomt zij dat een enkel individu of een enkele groep onlosmakelijk met de macht verbonden kan zijn. Die macht kan daardoor niet langer worden uitgebeeld. Zichtbaar zijn alleen de mechanismen van de uitoefening ervan en de mensen die als ‘passant’ het politieke gezag bekleden.

Verwees in premodern Europa de macht nog naar een transcendente orde, in moderne samenlevingsvormen wordt zij voorgesteld als voortkomend uit de samenleving zelf. Wat voor de democratie echter cruciaal is, is dat de macht, ook nu ze uit een volksstemming voortvloeit, niet ín de samenleving mag huizen. Zakt de democratische macht wél terug inde samenleving waaruit ze ontsprongen is, dan dreigt wat volgens Lefort de Januskop van de democratie is: de totalitaire samenleving. De aanvankelijk lege plaats van de moderne democratische macht wordt dan weer ‘gevuld’. Niet, zoals in premoderne samenlevingsvormen, met iets dat de samenleving overstijgt, maar met iets dat uit de samenleving zélf voorkomt. Bijvoorbeeld met het waanbeeld van het Ene volk dat als organische eenheid zoekt naar een uitgebeelde macht, naar een staat zonder verdeeldheid.

Wat veel ‘populistische’ partijen middels referenda nastreven is de verplaatsing van soevereiniteit van ‘de elite’ of het parlement (Wilders: ‘nepparlement’) naar ‘het volk’. Vaak gaat dat gepaard met de suggestie dat de juiste interpretatie van de zogenaamd ondeelbare volkswil gekend wordt: de uitslag van een referendum biedt in hun ogen dan ook geen ruimte voor nuance of grijstinten. Hét volk heeft immers gesproken. De meerderheid dicteert, de minderheid delft eenvoudigweg het onderspit. Compromisvorming is niet langer nodig.

Uiteindelijk komt dat erop neer dat de leegte in het hart van de democratische staat gevuld dreigt te worden met het fantasma van een volk dat organisch en onverdeeld is. Daarmee wordt gebruikgemaakt van de kwetsbaarheid van de democratie als geïnstitutionaliseerd conflict, en wordt dit conflict tegen de democratie ingezet.

Wantrouw daarom politici die namens hét volk zeggen te spreken. Die niet kunnen erkennen dat ook het volk hopeloos en onoplosbaar verdeeld is. Lefort leert ons dat de democratie de enige samenlevingsvorm is die de onoplosbaarheid van sociale en politieke conflicten erkent en legitimeert. Maar ook dat de totalitaire verleiding in de democratie zelf besloten ligt, en dus altijd op de loer blijft liggen. Vooral als het waanbeeld van de organische eenheid herleeft.

[Jozef Waanders studeerde geschiedenis en filosofie in Utrecht en Leuven en is hoofdredacteur van onlineopinieplatform deFusie.]

http://fd.nl/opinie/1162683/wantrouw-politicus-die-zegt-namens-het-volk-te-spreken

#Nationalisten kapen helemaal geen democratisch ideaal want ze, die #historici, grijpen slechts terug op het verleden; wij democraten laten niets kapen! @volkskrant #democratiedebat

Tags

Democratie, Democratisering, Den Haag, TweedeKamer

Nationalisten kapen democratisch ideaal (René Koekkoek , Opinie & Debat/de Volkskrant, 3 juni)

Conservatief nationalisten Baudet, Waling en Wilders ondermijnen de democratische geloofwaardigheid van het politieke midden.

Genoemde drie ‘nationalisten’ ondermijnen geen ‘geloofwaardigheid van het politieke midden’, omdat die helemaal niet (meer) bestaat; het politieke midden heeft zichzelf al uitgeschakeld door afwezigheid van visie en zich baseren op achterhaalde ideologieën, die (als 19^e eeuwse) niet werden aangepast.

# In plaats daarvan bepleiten Baudet en Waling meer directe vormen van democratie. Kenmerkend voor hun argumentatie is dat zij dit koppelen aan een uitgesproken nationalistisch programma. Zo betoogt Baudet in zijn boek De aanval op de natiestaat dat de natiestaat de ultieme vorm – de enige vorm – is waarin ware democratische politieke besluitvorming kan plaatsvinden.

# Waling verzorgde samen met collega-historicus Coos Huijsen al De geboortepapieren van Nederland, een drietal sleutelteksten uit de Nederlandse Opstand in de tweede helft van 16de eeuw. Om het feest van de natie compleet te maken voegden ze daar nog een Nederlandse vertaling van Ernest Renans beroemde lezing over het belang van de natie Qu’est-ce qu’ une nation? (Wat is een natie?) aan toe. Zodoende wordt de acclamatie van een historische gegroeide, nationale volkswil als zuiverste vorm van democratie gepresenteerd.

# Opmerkelijk is dat deze woordvoerders van een groeiende conservatief-nationalistische stroming zich een democratisch-revolutionaire retoriek en gedachtengoed  oeëigenen. Op de avond van de uitslag van het referendum, jubelde Baudet met een komisch aandoend gevoel voor dramatiek: ‘De democratische revolutie is begonnen!’

Reagerend op deze drie alinea’s is het maar de vraag of in de laatste alinea het werkwoord ‘toeëigenen’ mag worden gebruikt, omdat het plausibel is dat de genoemde auteurs geen ander aanknopingspunt of argument konden vinden en dus van toeëigenen geen sprake is. Los daarvan hoef je helemaal niet met de inhoud van het boek ‘De aanval op de natiestaat’ eens te zijn om toch de huidige natiestaten (in Europa althans) als organisch gegroeide natuurlijke eenheden van historisch gegroeid volksbewustzijn te ervaren, die het nog eindeloos lang zullen en kunnen volhouden. Langer dan het democratisch wrakkige Europese Huis dat inmiddels gebouwd is. Zo blijft het nuttig dat politiek filosofen hun meningen tegenover die van historici blijven plaatsen!

Partij en partijpolitiek zijn achterhaald als democratisch vehikel #volkskrant #democratisering #democratischeinnovatie @2eKamerVandaag

Tags

Democratie, Democratisering, TweedeKamer

Partij is achterhaald vehikel democratie (Geerten Waling, Opinie & Debat/de Volkskrant, 24 mei)

http://www.volkskrant.nl/opinie/partij-is-achterhaald-vehikel-democratie~a4306315/

Politieke partijen: Het jaar 1848 kan ons inspireren bij het zoeken naar een vorm van democratie zonder partijen.

‘Door de  vrijheid van vereniging, vergadering en drukpers barstte in 1848 een publiek debat los dat zijn weerga niet kende’

# In de Nederlandse Grondwet die Thorbecke in 1848 herschreef wordt het begrip ‘partij’ in het geheel niet genoemd. Dat er enkele decennia later wel politieke partijen ontstonden was op dat moment zeker een teken van democratisering, maar het was slechts een uitkomst van het proces van democratisch experimenteren. Een uitkomst die bovendien samenhing met de specifieke context van de verzuiling.

Met de wijsheid achteraf was de ontwikkeling van het partijenstelsel (in ons land en elders) te verklaren door de vrijheid van vergadering en wat we vandaag noemen het organisatiebeginsel, die het gemakkelijk maakt om massa’s leden te structureren en te kaderen. Maar vandaag is de technologie zo ver ontwikkeld dat het afreizen van congressen door het land heen absoluut niet meer nodig is. Internetconferencing is een veel adequater middel om partijbesluiten te nemen en verkiezingsprogramma’s vast te stellen. Bovendien milieuvriendelijker.

# Nu, anderhalve eeuw later, is het moment gekomen om deze uitkomst te heroverwegen – en te kijken naar andere mogelijke uitkomsten, die beter aansluiten bij deze tijd. Wie weet zijn we dan ooit nog eens blij dat we in Nederland het tijdelijke, inmiddels achterhaalde vehikel van de politieke partij niet grondwettelijk hebben vastgelegd, zodat zij in haar vrije val de democratie niet hoeft mee te sleuren.

Het is volledig duidelijk dat de politieke toekomst van ons land over tien jaar geen politieke partijen meer kent en dat de bevolking zich via internet kan inschrijving voor de verkiezingen die wel zullen blijven bestaan, maar wel in het kader van een nieuw politiekbestel: directe democratie op digitale basis.

Van respect voor andersdenkenden naar dictatuur van schreeuwende minderheden #trouw #robvanwijk #denhaag

Tags

democratieversuspopulisme, democratischeopvoeding, Den Haag

Gaan we naar een dictatuur van schreeuwende minderheden? (Column Rob van Wijk, opinie/Trouw, 25 september)

Dat een deel van de bevolking moeite heft met vluchtelingen is geen reden ze niet toe te laten

# Een democratie is geven en nemen. Het parlement besluit met meerderheden. En omgekeerd moet de meerderheid met de belangen van de minderheid rekening houden. Als die balans zoek is verkeert de democratie in crisis.

Goede praktische samenvatting.

# Precies dat [laatste] lijkt in toenemende mate te gebeuren. Het lijken kleine dingen, maar ze zijn het niet. In Den Haag wil men neutrale Pieten, terwijl 80 procent  van de bevolking die hele pietendiscussie onzin vindt. Dan is er de Gouden Koets. (…) Ik kreeg de kriebels bij die discussie en dacht aan Entartete Kunst. (…) Nu is er, aangezwengeld door GroenLinks en SP [volgens Google in 2011], de oproep om de Gouden Koets af te danken. Wat is de volgende stap? Gaan groepen die moeite hebben met bepaalde perioden in onze geschiedenis musea censureren? Of schoolboeken? Wie dit toelaat wrikt aan de fundamenten van de democratische rechtsstaat. Discriminatie wordt in een rechtsstaat opgelost met respect voor elkaars mening, niet met verboden. Want die zetten groepen juist tegen elkaar op.’

Dit zijn juiste opmerkingen van de auteur en de beschreven samenhang van de verschillende aspecten zijn in het algemeen gesproken onbekend onder het grote publiek. Dat is dus nu de opdracht aan de politiek (Kamerfracties en politieke partijen als private verenigingen) om het publiek weer te gaan inlichten over deze samenhangende factoren. Daarom is het des te vreemder dat GroenLinks en SP enige jaren geleden mee hebben gedaan in dat potsierlijke gedoe rondom de Gouden Koets. Dat is meedoen met de waan van de dag, aangezien onderscheid moet worden gemaakt tussen het (verre) verleden van het tijdperk van het kolonialisme, dat volgens het algemeen gedeelde inzicht in het huidige tijdperk in het geheel niet meer passend is; en daarom als historische rariteit beschouwd kan worden zonder daaraan actuele maatregelen aan vast te koppelen, zoals het afdanken van de Gouden Koets. Het relativeringsvermogen van GL en SP was in die voorgaande jaren afwezig.

# (…) Jammer voor Wilders, maar een democratisch gekozen parlement heeft een besluit over de opvang van vluchtelingen genomen. Dat politieke verhoudingen intussen gewijzigd zijn doet niet ter zake.’

Dit soort zuivere argumenten lijken niet tot Wilders door te dringen, en dat kan menselijkerwijs alleen verklaard worden door zijn psychisch geïsoleerde positie met dag en nacht beveiligers om zich heen. Daardoor kan hij niet anders dan geheel terugvallen op zijn eigen politieke leefwereld die met de dag meer bepaald en geregeerd wordt door een fantasiewereld, waarin zijn partij PVV tot sprookjeswereld is geworden die de natie en mogelijk ooit de wereld regeert met een toverstokje. Dat beeld werd Rutte ook gebruikt, maar alleen binnen de context van de verzuchting van de eenvoud en simpelheid van dat denken, zonder de persoonlijke omstandigheden van de hoofdpersoon erbij te betrekken; hetgeen ook niet mogelijk was geweest vanuit zijn functie van premier. Die link kan in de context van deze blog wel gelegd worden vanwege de politieke implicaties, die complex zijn. Is het immers niet Alexander Pechtold die bewijst hoe moeilijk het is om de politicus Wilders verbaal te bestrijden omdat iedere kritische opmerking aan zijn adres als een boemerang terugkeert? Alle zinvolle verwijten in de richting van Wilders worden getransformeerd in zinloze jij-bakken waarmee dus geen feitelijke dialoog kan worden aangegaan. Discussie op basis van logica en zinvolle opbouw van erkende argumenten zijn zinloos. Daarom lijkt het erop dat het parlement zich heeft neergelegd bij het feit dat er met deze politicus geen zinnig woord uit te wisselen valt. En wordt dat ook niet meer uitgeprobeerd. De kunst lijkt nu om alleen in enkele volzinnen aan volzinnen aan te geven waar het in de vertogen van Wilders aan ontbreekt, zodat die opmerkingen in de Handelingen worden opgenomen. Meer valt er aan Wilders niet meer te repareren of te corrigeren.

# Bovendien deden Kamer en regering precies wat ze moesten doen: een afweging maken van de internationale belangen van Nederland, medemenselijkheid en particuliere belangen van burgers die met de vluchtelingenopvang worden geconfronteerd. Het is begrijpelijk dat een groot deel van de bevolking moeite met die vluchtelingen heeft. Maar dat is op zich geen reden om ze niet toe te laten.’

Juist dit argument werd door de PVV-fractie in de afgelopen week in de Kamer niet ge-(be)noemd en dat is ook logisch, omdat zij de factor medemenselijkheid hebben verwisseld met ‘eigen volk eerst’, dat als uitlating niet werd gebezigd, maar wel bedoeld. De woordvoerder van PVV en Groep-Bontes gebruikten daarom radicale betogen in hun poging de onjuistheid van dit beleid aan te tonen. Dat die poging geheel in de mist bleef hangen was te wijten aan zowel het irritante en schreeuwerige (vanuit hun vermeende gelijk) van die uitlatingen, als vanuit het gebrek aan mededogen met de vluchtelingen, zodat die uitlatingen niet anders dan uiterst asociaal overkwamen.

# Ook intellectuelen als Thierry Baudet roeren nu in de poel van angst en afkeer. Hij bepleitte in deze krant (Filosofisch Elftal, 11 september) voor het terugveroveren van Nederland op de EU en schopte vervolgens tegen de ‘politieke elite die het land op geen enkele manier vertegenwoordigt’. Deze uitspraak zou kloppen als het volk zich in geen enkel besluit zou herkennen. Pure demagogie dus. Voorts is dit soort argumenten waarvan niet-democratische politici zich bedienen. Het is zorgelijk als intellectuelen dat ook gaan doen.

Dit zijn juiste constateringen, en wel juist vanwege de overeenkomst tussen Wilders uitlatingen als die van Baudet. De vraag die resteert is alleen waarom de laatste dat niet in de gaten heeft. Een gepromoveerd historicus die politiek dwaze opmerkingen plaatst, is onbegrijpelijk. Jeugdige overmoed?

# Als we niet uitkijken schuiven we op in de richting van een dictatuur van schreeuwende minderheden. Die schreeuwers mogen wat mij betreft een voorbeeld nemen aan de elite van de 10 procent hoogste inkomens die 70 procent van de totale inkomstenbelasting betalen. Uit die groep hoor ik nooit geluiden dat zij niet accepteren dat 90 procent van de bevolking meebepaalt hoe hun geld wordt uitgegeven.’

Deze opmerkingen zijn volledig juist. Probleem binnen onze democratie is echter een andere factor niet door de auteur benoemd wordt. De ‘dictatuur van de schreeuwende minderheden’ is geen toevallig beeld, aangezien het hier – sinds de Fortuyn-revolte geopenbaard – om minderheden gaat die altijd tot de ‘gedwongen‘ zwijgende massa’s hebben behoord, die nooit de kans kregen zich te uiten. Nu zijn er de sociale media waarvan ze gretig, maar anoniem gebruikmaken, maar voorafgaande aan het tijdperk van die nieuwe sociale media kregen ze geen toegang tot de ingezonden brievenrubrieken: omdat hun bijdragen niet voldeden aan de geldende normen van schrijfvaardigheid. En gelet op de oersaaie ambtelijke teksten die de (Tweede en Eerste) Kamerleden voordragen, is de politiek zich dat probleem ook helemaal niet bewust. En zo geredeneerd valt er nog heel wat te verbeteren aan ‘onze’ democratie, voordat het moment komt dat iedereen zich ‘weer’ – zowel (bewuste als apolitiek) niet-stemmers, als degenen die zich afkeren van dit bestel: politieke organisaties betekent altijd clans van vriendengroepen en strategische spelletjes – thuis voelt in de politiek. Want dat is de norm.