Analyse, Juurd Eijsvoogel, nrc.nl, 17 maart 2020
Coronamaatregelen | Europese landen leggen in de strijd tegen het virus fundamentele vrijheden op ongekende wijze aan banden. Kan dit ook weer snel worden teruggedraaid?
‘Natuurlijk kunnen en zullen deze beperkende maatregelen weer worden teruggedraaid omdat die maatregelen op ongeschreven wijze een noodzakelijke voorwaarde zijn om ze terug te draaien als de crisis voorbij is. Geen regering zal de brutaliteit in z’n hoofd halen om die beperkingen niet terug te draaien, want dat komt het kabinet op een motie van wantrouwen te staan.
In heel Europa zijn burgers druk bezig hun dagelijkse routine aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid, die het leven in enkele dagen op zijn kop heeft gezet.
Uitgaansverboden, scholen dicht, grenzen dicht, winkels dicht, thuiswerken, leger en politie op straat om erop toe te zien dat burgers de nieuwe regels naleven.
Het zijn tijdelijke maatregelen, die verschillen van land tot land. Maar in alle gevallen brengen ze niet alleen de verstoring van het dagelijks leven met zich mee, van allerlei gewoontes en vermeende zekerheden, ze maken ook inbreuk op fundamentele vrijheden en de rechten van burgers.
Ze maken ‘dus’ helemaal geen inbreuk op die fundamentele vrijheden en rechten omdat de doelstelling volstrekt duidelijk is: eerst dient er weer een gezond leef- en werkklimaat te ontstaan voordat de burgers – van alle landen ter wereld – wederom van hun normale vrijheden kunnen genieten. Tot die tijd – dus tot deze crisis is bedwongen – zullen de maatregelen in stand blijven, maar geen seconde langer dan noodzakelijk is. Immers, anders breekt er een volksopstand uit wegens ‘misbruik’ van het kabinet in deze omstandigheden.
Om het coronavirus te bestrijden trekt de staat meer macht naar zich toe dan in moderne westerse democratieën ooit eerder vertoond is. In één klap is de verhouding tussen staat en burger, om de volksgezondheid te beschermen, veranderd van min of meer evenwichtig tot een sterke dominantie van de staat. Die bepaalt dat de burger van alles niet meer mag.
Van deze ‘sterke dominantie van de staat’ is aldus mijn vorige kanttekeningen geen sprake. De vraag is eerder of de auteur ooit colleges staatsrecht heeft gevolgd.
‘Staat van oorlog’
De politieke leiders rechtvaardigden deze wending op verschillende manieren. De Franse president Macron zei maandag in zijn rede dat zijn land „in staat van oorlog” is.
Frankrijk heeft een gecentraliseerde staat, met veel macht voor de president. En net als in Spanje en Italië is het aantal besmettingen in Frankrijk dramatisch snel gestegen, de toestand is gevaarlijk.
Goede gronden zijn er zeker voor de maatregel dat de Fransen twee weken binnen moeten blijven. Maar het is ook een maatregel die een breuk markeert met de manier waarop de politieke orde de afgelopen driekwart eeuw in de Europese democratieën heeft gefunctioneerd.
Wederom een suggestieve opmerking over de wijze waarop deze afgelopen driekwart eeuw ‘in stelling’ wordt gebracht’. Mijn wederwoord aan Eijsvoogel is vanzelfsprekend dat er nooit eerder zo’n ‘calamiteit’ – met uitzondering van Ebola in Afrika, en dus niet wereldwijd – heeft plaatsgevonden. Vandaar dat die uitbrak een kwestie bleef van plaatselijk nationaal – of eventueel continentaal – belang.
In Duitsland pakt bondskanselier Merkel het anders aan dan Macron. Op haar bekende, onderkoelde manier presenteerde ze, ook maandag, zakelijk een aantal drastische maatregelen. Maatregelen „die we in de meer dan zeventig jaar dat de bondsrepubliek bestaat niet hebben moeten nemen”, maar die nu nodig zouden zijn om de verspreiding van het coronavirus te vertragen.
Uit deze formulering blijkt dus dat ze haar eigen Grondwet en het EU-Verdrag op de juiste manier interpreteert.
Grote woorden gebruikte ze niet, laat staan het in Duitsland sterk beladen woord oorlog. Maar ook in Duitsland liegen de beperkingen waarmee burgers te maken krijgen er niet om.
Het is dus volkomen terecht dat Merkel zich op deze wijze heeft uitgedrukt.
(…)
Machtsgreep
„Kijk eens wat er nu wordt uitgeschakeld: onderwijs, kunst, cultuur, wetenschap, grote bijeenkomsten. Als je niet beter wist zou je denken dat dit het draaiboek van een rechts-populistische machtsgreep is.
Inderdaad, als ‘je niet beter wist zou je denken’ …. ‘Als … dan-vragen dien je ook te vermijden, zoals iedereen in de politiek weet als ze strikvragen vanuit de journalistiek proberen te vermijden. Nu lijkt Eijsvoogel zelf in zijn eigen strikvraag te vallen.
In een telefonische toelichting verzekert Schlott, die verbonden is aan het Leibniz-Zentrum für Zeithistorische Forschung in Potsdam, dat hij de maatregelen van de Europese regeringen niet onzinnig vindt. Maar dat er zo weinig discussie is over de gevolgen op lange termijn baart hem grote zorgen.
Het zou kunnen zijn dat de angst van Schlott over ‘zo weinig discussie’ een projectie betekent van zijn eigen angst.
„Ik maak me als staatsburger grote zorgen over de dag dat we weer tot normaliteit moeten terugkeren. Kan dat dan nog? Of zijn er dan zoveel processen in gang gezet die een eigen dynamiek hebben, dat we helemaal niet meer terug kúnnen? Omdat er weer nieuwe redenen zijn om onze rechten op te schorten.
Onzinnige angst, zoals ik boven al schreef, dat in dat geval een opstand tegen de eigen regering uitbreekt.
„Ik zie geen enkele bezinning op de vraag of we wel op de goede weg zijn, niet epidemiologisch, maar qua grondrechten. We hebben te maken met een dambreuk. Als historicus weet ik dat het intrekken van rechten zelden tijdelijk is.”
Het is ook nog veel te vroeg voor de ‘vraag over welke bezinning dan ook’, want de huidige burger is assertiever dan ook tevoren. Eén dag na alle persconferenties zou de burger zich hiermee al bezig moeten houden? Laat me niet lachen.
Wat, vraagt hij in zijn artikel, als we op een morgen wakker worden in een gezondheidsdictatuur? „Daarmee bedoel ik een situatie waarin de mensen in de eerste plaats gezien worden als potentiële dragers van een virus, niet als individuen met rechten.”
Kletskoek over die gezondheidsdictatuur…
Dat Macron spreekt van een oorlog vindt Schlott gevaarlijk. „Je moet je afvragen wat dat bij mensen teweegbrengt als je in vredestijd zulke retoriek gebruikt. Dan kan men gaan zeggen: als het oorlog is hoef ik me ook niet meer aan de regels te houden. Zo wordt een situatie onbeheersbaar.”
Als er van ‘oorlog’ gesproken wordt, hoeft dat niet letterlijk te worden opgevat, maar ligt een metafoor wel voor de hand! Gewoon je gezond verstand blijven gebruiken!
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/17/staat-perkt-burgerlijke-vrijheden-radicaal-in-a3994061