Mischa Cohen, Vrij Nederland, 27-10-17
Historicus Niek Pas schreef een boek over de eerste honderdvijftig dagen van Emmanuel Macron als president. Macron ligt vooralsnog op koers voor een ‘revolutie’ in het land, zegt Pas. ‘Je kunt Macron naïef noemen, maar hij gelooft in argumenten.’
Nederlandse twintigers weten echt niets van de Franse politiek, merkte Niek Pas tijdens lezingen voor jongerenafdelingen van politieke partijen. ‘Het lijkt een andere planeet voor ze, de meesten spreken geen Frans en bovendien is Frankrijk al geen land waar je je als jongere op oriënteert. Toch zijn ze vaak wel nieuwsgierig naar dat onbekende.’
Vooral voor hen schreef hij het boek Macron en de nieuwe Franse revolutie, dat aanstaande dinsdag gelanceerd wordt. ‘Vanaf de aanslagen van 2015 is er iets aan het veranderen en dit boek is behalve een portret van Macron ook een portret van dat nieuwe Frankrijk. Hoe is het mogelijk dat een politieke outsider zomaar in het Élysée terecht kwam?’
Het boek zou behalve over Macrons leven ook gaan over zijn eerste honderd dagen. Het zijn er honderdvijftig geworden.
‘Die extra vijftig dagen had ik wel nodig. Ik wilde een portret maken van de politicus en de persoon en laten zien dat er werkelijk een aardverschuiving heeft plaatsgevonden.’
Uit recente peilingen blijkt dat Macron nu al minder populair is dan Trump en May in respectievelijk de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.
‘Er is veel kritiek op hem, vooral uit linkse hoek. Maar hij heeft zoals de Fransen zeggen “de boulevard voor zich”; er zijn geen verkiezingen in zicht. De uitdaging ligt dus voorlopig niet op het politieke vlak, hij kan doen wat hij wil. Het zal er om gaan hoe hij zijn “revolutie” gaat uitleggen.
Dat Macron vooral in linkse hoek impopulair is en daar dus kritiek ontvangt, is erg logisch vanwege zijn ‘links-liberale’ benadering van de politiek die voor links vooral neoliberaal lijkt te zijn. Maar het dogmatische en starre Frankrijk is zo vastgeroest in ‘eigen’ gelijk, dat alles wat verandering brengt levensbedreigend lijkt te zijn. Geen wonder dus die peilingen, al zijn die lekker ‘dwarserig’ bedoeld en dienen die als vrijblijvend te worden opgevat, zoals overal het geval is.
Gaat het hem lukken om de Fransen mee te krijgen in zijn hervormingslust?
‘De transformation, zoals hij het zelf noemt, zal velen pijn doen. Zoals hij het zelf heeft gezegd: “Onderwijs, arbeidsmarkt, de pensioenen, alles gaat op de schop”. De Fransen zijn verslaafd aan de verzorgingsstaat maar ze weten zelf maar al te goed dat er een slag gemaakt moet worden. Dat is de paradox. En dan komt daar zo’n meneer die dat ook werkelijk doet, systematisch, strategisch, nogal uitgekookt eigenlijk. Dat maakt hem niet populair.’
Hij, Macron, komt kortom te serieus over die de samenleving ook daadwerkelijk gaat veranderen.
Lees ook ons eerdere stuk: Zo feministisch is Emmanuel Macron daadwerkelijk
Toch gaan ze nog niet massaal de straat op.
‘Macron weet dat hij voorzichtig moet opereren in de Franse “asfaltdemocratie” (Frankrijk kent een cultuur van straatprotesten, red.), dus heeft hij de arbeidsmarkthervormingen deze zomer alvast ingezet om ze erdoor te hebben voor de herfst, het traditionele stakingsseizoen. Hij heeft dat per ordonnance gedaan: het parlement stemt er dan mee in dat maatregelen versneld worden doorgevoerd waarbij controle pas achteraf wordt uitgeoefend. Daar komt hij mee weg omdat hij een meester is in het smeden van allianties, een gekend verleidingskunstenaar.’
‘Macron wil een mentaliteitsverandering bewerkstelligen, een culturele revolutie noemt hij het.’
En daarmee is de ‘culturele revolutie’ van Mao in het China van 1966 weer terug in de beschavingsrevolutie.
En dat zijn partij La République En Marche in de senaat ondervertegenwoordigd is?
‘Wat hij doet is een Franse variant op polderen. Zijn benadering is er een van eindeloos onderhandelen, de tegenstander opzoeken. Dat is zijn stijl. Maar desondanks kan de senaat een probleem gaan vormen bij een grondwetswijziging, bijvoorbeeld als hij het aantal parlementaire mandaten wil terugdringen en het districtenstelsel aanpakken. Daarvoor heeft hij drie vijfde van de stemmen van de verenigde parlementen nodig.’
Zou dat het Front National van Marine Le Pen niet in de kaart spelen?
‘Het is waar dat het Front National nooit zo sterk was geworden als Mitterrand (de Franse president tussen 1981 en 1995, red.) in 1986 niet een stelsel van evenredige vertegenwoordiging had ingevoerd – wat trouwens twee jaar later weer werd teruggedraaid. Het was puur een poging van Mitterrand om centrumrechts in de wielen te rijden, het Front National kon voor tweespalt op rechts zorgen. Dat was het begin van het politieke succes van de familie Le Pen. Maar Macron is een democraat pur sang, die vindt dat je het gevecht inhoudelijk moet durven aangaan met extreem-rechts – en trouwens ook met radicaal links.’
Cultuurhistoricus David Van Reybrouck waarschuwde voor te groot optimisme: de crisis in de Europese democratie is niet voorbij omdat Macron is gekozen, er is hoogstens wat tijd gewonnen.
‘Macron pakt het anders aan dan voorgangers die populistisch rechts of negeerden of probeerden te kopiëren. Hij wil overtuigen en zegt: wij moeten tonen dat we met een positief project bezig zijn, dat we daadwerkelijk iets kunnen bereiken voor onze bevolking, in Frankrijk en in Europa. Je kunt het naïef noemen of idealistisch, maar hij gelooft in de kracht van argumenten. Hij heeft gezegd dat hij daarmee ook de Europese droom nieuw leven wil inblazen.’
Je kunt dus van Macron veel zeggen maar hij heeft veel meer lef dan Nederlandse politici als altijd met de stroom meegaan vanwege onze pluriformiteit.
Links bestempelt Macron ten onrechte als neoliberaal, maar wat is hij wel?
‘Hij is geen neoliberaal, de markt is niet heilig voor hem. Wat hem betreft zal het altijd het primaat van de politiek boven de economie zijn. Het probleem met een label als neoliberalisme is dat het binnen de Franse context verschilt van de onze. De term liberaal in Frankrijk is al een scheldwoord. Macron hecht bovendien teveel aan de rol van de staat om hem zo te noemen. Hij gelooft niet in tegenstellingen, dat is de invloed van de filosoof Paul Ricoeur, een van zijn leermeesters. Hij wil een mentaliteitsverandering bewerkstelligen, een culturele revolutie noemde hij het recent in een interview met Der Spiegel.’
Over de rol van de islam en de laïcité, de manier waarop de Fransen kerk en staat scheiden, had Macron tot nu toe niet veel nieuws te melden.
‘Hij heeft wel gezegd dat Frankrijk een multiculturele samenleving is, en daaraan toegevoegd dat “de” Franse cultuur niet bestaat. Toen kreeg hij nogal wat over zich heen. Maar hij staat ook in de traditie van de Franse republiek en de scheiding van kerk en staat. Laïcité is een manier om daar invulling aan te geven en de islam moet daarin mee. Er is in zijn ogen plaats voor een Franse islam, absoluut, maar de invulling laat nog op zich wachten.’
Immigratie en veiligheid spelen bij zijn tegenstanders juist een hoofdrol.
‘De kern van zijn programma is politiek-economisch. Dat moderniseringsproject is de voorwaarde voor een geslaagd integratiemodel, een multicultureel, modern, eigentijds Frankrijk. En daarbinnen moet dan de plaats en de rol van de islam worden vastgesteld. Een commissie onder leiding van socialist Jean-Pierre Chevènement, een van Macrons ideologische voorbeelden, is bezig dat te onderzoeken.’
De rol van de islam in Frankrijk en in de rest van Europa kun je rustig ‘universeel’ formuleren: in afwijking van de oorspronglanden van onze Europese islamieten/moslims worden ze verondersteld zich te richten op de grondwet van iedere EU-lidstaat waarin ze woonachtig zijn en dus achter de Europese waarden te gaan staan, zoals gelijkwaardigheid tussen vrouwen en mannen en gelijkwaardigheid van hun huisgodsdienst (islam) en het christelijke – katholieke/protestantse en Joodse – geloof dat dominant is in de EU. Er zal dus tijdens de inburgeringscursussen veel meer accent dienen te worden gericht aan het staatsrecht/de staatsinrichting en het Europese democratiebegrip in de lidstaten.
‘Zonder Brigitte geen Macron, dat kun je rustig zeggen.’
Macron wordt in een recente biografie narcisme en een messiascomplex verweten.
‘Een heel mooi moment is de viering van de Jean D’Arcfeesten in 2016 in Orléans, waarvan hij dan voorzitter is. Prachtige beelden: hij zit erbij als een koning en ook zijn toespraak heeft inderdaad iets heel messianistisch. Maar ik geloof toch niet dat hij zich echt voorbestemd voelde. In 2014 had hij een rol in de politiek eigenlijk al opgegeven, hij voelde er niets voor de klassieke weg te bewandelen: stapje voor stapje naar boven. Als hij afscheid neemt van het Élysée, waar hij adviseur was van Hollande, is hij zwaar teleurgesteld in de politiek. Hij is dan van plan om een internetbedrijf op te zetten op het gebied van e-learning. Daar is hij net mee bezig als Hollande hem het ministerschap van Economische Zaken aanbiedt. Dat geeft hem een machtige politieke functie zonder dat hij daarvoor de lange weg door de partijpolitiek hoeft af te leggen. En langzamerhand is hij in zijn rol gaan geloven. Hij ziet het presidentschap als een tijdelijk project, maar je weet nooit hoe verslavend het is. Hij ziet voorlopig de betrekkelijkheid. Zoals hij in Der Spiegel zei: de paradox is dat de Fransen een koning willen kiezen, maar hem ook altijd omver willen kunnen werpen.’
Hoe belangrijk is de rol van first lady Brigitte, zijn onbezoldigde adviseur?
‘Zonder Brigitte geen Macron, dat kun je rustig zeggen. Zij is veel meer dan een adviseur of luisterend oor, zij is zijn regisseur op de achtergrond – zo hebben ze elkaar ook ooit ontmoet bij het schooltoneel. Het is hem niet gelukt om Brigitte een officiële, bezoldigde functie te bezorgen. Die poging kwam hem op zware kritiek te staan, maar ik geloof dat hij daarmee juist duidelijkheid probeerde te scheppen. Die transparantie was er niet in zijn houding ten opzichte van minister Richard Ferrand. Die voormalige secretaris-generaal van de beweging En Marche werd beschuldigd van gesjoemel en moest aftreden. Toch mocht Ferrand chief whip van LREM worden in het parlement. Macron had veel rechter in de leer moeten zijn, maar dat heeft hij niet aangedurfd, daarvoor was Ferrand kennelijk te belangrijk.’
Wat is na die honderdvijftig dagen met Macron het beeld dat beklijft?
‘Ons beeld van Frankrijk was de afgelopen decennia dat van de zieke man van West-Europa. Het ging niet goed, pessimisme overheerste, le déclin. Schrijvers en intellectuelen als Houellebecq, Éric Zemmour, Alain Finkielkraut hadden het sombere hoogste woord. Macron probeert te breken met dat defaitisme. Hij roept op tot politieke heroïek. En dat is echt een nieuw geluid, dat voor Nederlandse politici een voorbeeld kan zijn: een bevlogen politicus met een visie.’
En zo is het precies: hadden wij maar een Macron-type politicus met visie, inhoudelijk enthousiasme en breed Europees perspectief.
[Niek Pas, Macron en de nieuwe Franse revolutie, 160 p., €11,99, verschijnt dinsdag 31 oktober bij uitgeverij Wereldbibliotheek]
https://www.vn.nl/interview-niek-pas-emmanuel-macron/
