Griekenland wacht het voorgeborchte, nog jaren (Maarten Schinkel, In het nieuws/NRC Handelsblad, 17 juni)
Analyse: Euro of Grexit
Eindigt de Griekse crisis in een compromis of een ‘Grexit’?
‘Euro paste Athene niet…
‘De reden: Griekenland is een beroerde economie in een ideale geografische positie. Om met het eerste te beginnen: de Griekse economie was van begin af aan al niet geschikt voor de euro. Griekenland stond vorig jaar op de corruptie-index van Transparency International op de 69ste plaats, op gelijke hoogte met Senegal en lager dan Zuid-Afrika. Volgens de Doing Business-index van de Wereldbank is het op dit moment makkelijker zaken doen in Wit-Rusland of Jamaica dan in Griekenland. Er is eigenlijk geen uitvoer waarmee Griekenland kan concurreren op buitenlandse markten, behoudens het toerisme. Dat is een vorm van export waarbij de buitenlandse klanten het product zelf komen halen.’
Eén ding staat vast: de crisis gaat nog frustrerend lang duren.
‘Euro paste Athene niet…
‘De reden: Griekenland is een beroerde economie in een ideale geografische positie. Om met het eerste te beginnen: de Griekse economie was van begin af aan al niet geschikt voor de euro. Griekenland stond vorig jaar op de corruptie-index van Transparency International op de 69ste plaats, op gelijke hoogte met Senegal en lager dan Zuid-Afrika. Volgens de Doing Business-index van de Wereldbank is het op dit moment makkelijker zaken doen in Wit-Rusland of Jamaica dan in Griekenland. Er is eigenlijk geen uitvoer waarmee Griekenland kan concurreren op buitenlandse markten, behoudens het toerisme. Dat is een vorm van export waarbij de buitenlandse klanten het product zelf komen halen.’
Zoals in een voorgaande blog op deze plaats al is opgemerkt, heeft Griekenland alleen een industrie van scheepvaart en toerisme, want olijven en andere subtropische etenswaren leveren geen wezenlijke bijdrage aan de Griekse export. Daarmee is er alleen maar import, waar onvoldoende eigen productie tegenover staat en dus is Griekenland een armlastig land. Daar heeft de Commissie die de Grieken heeft toegelaten tot de EU in het geheel geen rekening mee gehouden. De toenmalige Commissie heeft broddelwerk geleverd.
‘Laat op zo’n economie de lage rente en schijnbare stabiliteit los die de euro met zich meebracht, en je krijgt een sugar rush op basis van goedkoop geld, gevolgd door een even hevige ineenstorting. Hoe hoog de piek was, en hoe diep het dal? Kijk naar het meest gehanteerde begrip voor ‘welvaart’: het bruto binnenlands product (bbp) per hoofd van de bevolking, gecorrigeerd voor koopkrachtverschillen. In 1999 bedroeg dat Griekse bbp per hoofd slechts 67 procent van het Duitse. In 2006 was het bbp per hoofd gestegen tot 80 procent van dat van Duitsland. Na de implosie van de afgelopen vijf jaar is het gekelderd tot 57 procent van het Duitse. Relatief dus nog lager dan in 1999.
‘…en misschien wel nooit
‘Onder de radar van Brussel liep het begrotingstekort op tot 15 procent in 2009, en het tekort op de betalingsbalans (de invoer van kapitaal) tot een extreme 14 procent van de omvang van de economie. Nu, een implosie van de economie en een explosie van de staatsschuld verder, is de gemiddelde Griek slechter af, in een economie die structureel tekort komt. Volgens de index van het World Economic Forum zijn landen als Botswana, Guatemala en zelfs Oekraïne meer concurrerend dan Griekenland. En wie zou Guatemala in de muntunie toelaten?
‘Vandaar dat de rest van de eurozone ook ‘structurele hervormingen’ eist. Dat is geen loze kreet. Het is een poging de Griekse economie te moderniseren en, achteraf dan maar, geschikt te maken voor de euro. Een poging, anders gezegd, om te voorkomen dat het land zichzelf binnen de euro te gronde blijft richten, en een sleepanker blijft voor de rest.’
Vandaar dat gisteren hier gepleit werd voor een Marshallplan voor Griekenland, als enige realistische oplossing. Maar of er in Brussel op deze golflengte wordt nagedacht? Het valt te vrezen van niet.
‘De keuze lijkt er nu een tussen een compromis over Griekenland, of een ‘Grexit’. Maar er is eigenlijk geen sprake van een keuze. Er is geen procedure voor het verlaten van de euro. Griekenland kan er formeel niet toe worden gedwongen.
En dus al helemaal niet als de Grieken dat zelf niet willen, zoals dat in peilingen is aangetoond.
‘Wat ook hetzelfde blijft is de afschrijving op schulden. Die is nodig om het land binnen de eurozone te houden, en zal zich simpelweg gedwongen voordoen als het uit de euro stapt en de drachme herinvoert – dan wordt de euroschuld helemaal onbetaalbaar. Het Internationale Monetaire Fonds (34,6 miljard euro aan kredieten) zal zichzelf in beide gevallen willen vrijwaren van schade. Ook de Europese Centrale Bank (118 miljard aan Griekse schulden op de balans) zal bij een compromis uit de wind moeten worden gehouden. Een afschrijving slaat een gat in de balans dat door de eurolanden zal moeten worden aangevuld. Maar bij een Grieks vertrek daalt de waarde van de ECB-bezittingen óók, met dezelfde gevolgen.
‘Dat betekent dat een afschrijving van schulden vooral de kredieten treft van de eurolanden zelf aan Griekenland (53 miljard), en die via het Europese Financiële Stabiliteitsfonds (EFSF) (131 miljard).
‘Die echte schuldsanering had bij de vorige reddingsoperaties, al moeten worden voorgelegd aan het publiek. Dat denkt nu nog steeds dat alles terugkomt. Het is niet waar, en was toen al niet waar. Een voorbeeld: op 28 april 2054 zal Griekenland, volgens de huidige regeling, de laatste 6,3 miljard euro afbetalen. De kinderen van de kinderen die nu worden geboren zijn dan al een eind op weg op de basisschool. Elke boekhouder zou de huidige waarde van dit bedrag hooguit op de helft schatten – en waarschijnlijker op een kwart. Dat is de burger nooit verteld.
Dit betekent wederom een nieuwe serie van weeffouten binnen het Europese Huis, zoals op deze plaats al zoveel weeffouten zijn benoemd. Het houdt maar niet op. En er zijn waarschijnlijk ook geen parlementaire enquêtes mogelijk binnen het Europees Parlement, zoals dat bij ons zou worden aangepakt.
De laatste alinea’s spreken voor zichzelf:
‘Griekenland is, zoals gezegd, een beroerde economie op een ideale geografische positie. De brug naar de Arabische en orthodoxe wereld, de brug naar Turkije. In de toekomst wellicht het eindpunt van de door China gedroomde nieuwe Zijderoute – de Chinezen investeren volop in de haven van Piraeus. Aan het front van het vluchtelingenprobleem. Wil Europa daar zijn nieuwe, instabiele Weimarrepubliek? Wil het een precedent dat de euro niet onomkeerbaar is, met speculatiegolven rond andere zuidelijke landen tijdens een volgende recessie?
‘Denk niet dat het eind deze maand, of vlak daarna eindigt in een besluit. Er kan een compromis komen, dat gevolgd wordt door nieuwe onenigheid en nieuwe compromissen. Er kan een crisis komen, kapitaalcontroles, lege banken, een parallelle munt terwijl de euro, à la Montenegro, rustig mee blijft circuleren. Er kan een Grieks referendum komen, of een nieuwe verkiezing, met een vorm van overbruggingskrediet waardoor het zomaar weer oktober is. Scenario’s? Dit wordt niet de hemel noch de hel, maar het voorgeborchte – een term die op zijn Engels bekender klinkt: ‘limbo’.
Dit laatste blijkt een katholieke uitvinding te zijn, en het klinkt verrassend temidden van deze sombere maar leerzame analyse over de Griekse toestand in de huidige wereld van de EU en mogelijk nog veel meer verrassingen, maar dan in negatieve zin.