Om te beginnen met het beste hoofdredactionele commentaar van deze ochtend, de Volkskrant:
Defensiecultuur (Hans Wansink, Opinie & Debat/de Volkskrant, 3 oktober 2017, 05:00)
Het is te gemakkelijk om het falen van de krijgsmacht alleen minister Hennis te verwijten
Minister Hennis van Defensie moet zich vandaag verantwoorden voor het falen van de krijgsmacht met betrekking tot de veiligheid van de Nederlandse militairen in Mali. Zij is politiek verantwoordelijk voor een funeste cultuur bij Defensie, waarin niet wordt geleerd van misstanden en waarin het signaleren van tekortkomingen wordt ontmoedigd.
Het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid sprak naar aanleiding van het fatale ongeluk met een mortiergranaat een vernietigend oordeel uit over de manier waarop het leger veiligheidsvoorschriften bij het uitzenden van militairen aan zijn laars lapt. Daar bovenop kwam de actie van vijf commando’s, die de krijgsmacht voor de rechter willen slepen met de aanklacht van ‘dood door schuld’ na een ongeluk op de ondeugdelijke schietbaan in Ossendrecht.
Hennis valt te verwijten er tijdens haar bewindsperiode niet in geslaagd te zijn de defensiecultuur om te buigen. Ze heeft loyaal bezuinigingen doorgevoerd zonder zich af te vragen of het nog verantwoord was militairen te laten deelnemen aan oefeningen en vredesmissies.
Deze opmerking is te gemakkelijk. Er moet onderscheid worden gemaakt tussen de politieke noodzaak tot (tijdelijke) deelname aan vredesmissies enerzijds en de financiële omstandigheden en vooral budgettaire verplichtingen vanuit de EMU-kaders. En het een hangt natuurlijk amen met het ander. Zonder de EMU-regels geen bezuinigingen op defensie (en alle andere semi-overheidssectoren zoals onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid). Kortom, we hebben hier te maken met een schoolvoorbeeld van de verkeerd ontwikkelende cultuur op defensie, maar tegelijkertijd dat iedereen in de Kamer boter op zijn hoofd heeft, zelfs de sommige oppositiefracties die alles te duur vonden en tegen de missie in Mali stemde. Want zij kwamen niet met zinvolle alternatieven, dan alleen op de regering beuken.
De formulering dat Hennis ‘loyaal bezuinigingen doorgevoerd zonder zich af te vragen of het nog verantwoord was (…)’, gaat ook op voor de zorg en onderwijs in ons land. Er zijn bij alle genomen bezuinigingsmaatregelen om uit de eurocrisis te komen maatregelen genomen, die nog niet geëvalueerd zijn op hun effect en op inzetbaarheid bij een volgende eurocrisis. Zolang de Kamer – ook in de nieuwe samenstelling – dat niet doet, blijft de Kamer als politiek verantwoordelijke ook boter op het hoofd houden, zoals de defensietop in deze periode dat had; het niet nakomen van de veiligheidsinstructies was daar natuurlijk een onderdeel van en dat had dus geen enkele andere – denkbeeldige – minister anders aangepakt.
Een voorbeeld dus van het kooigevecht waarmee de oppositie in afgelopen parlementaire periode én nu bezig is, én zelfs vice-premier Asscher die zich nu ongrondwettelijk heeft opgesteld op de persconferentie van afgelopen week door na het kabinetsberaad even vergeten te zijn dat hij nog in functie is als bewindsman en dus had moeten zwijgen over het lot van zijn collega. Asscher is nu finaal door de mand gezakt en zal straks na de overdracht van het huidige en het nieuwe kabinet, niet in staat blijken zijn partij er bovenop te helpen na de crisis binnen de PvdA als gevolg van de dramatische afgang tijdens de verkiezingen. Hoe kan hij immers de bedrijvendokter spelen als hij het staatsrecht niet beheerst, of sluipenderwijs zijn nevenfunctie als aanstaand oppositieleider misbruikt?
Maar het zou te gemakkelijk zijn alleen naar Hennis te wijzen of, zoals generaal buiten dienst Ruud Vermeulen van de gezamenlijke officiersverenigingen doet, naar ‘de politiek’. Vermeulen vraagt een parlementaire enquête over de staat van Defensie. Maar die heeft alleen zin als behalve ‘de politiek’ ook de bedrijfscultuur van de organisatie zelf tegen het licht wordt gehouden.
De starre hiërarchie stimuleert het toedekken van misstanden en het negeren van waarschuwingen
Juist de officieren mogen de dans niet ontspringen. Zij slaan zichzelf op de borst om hun can do-mentaliteit, terwijl ze hun manschappen blootstellen aan onverantwoorde risico’s. De starre hiërarchie stimuleert het toedekken van misstanden en het negeren van waarschuwingen, omdat het aan de orde stellen daarvan ongunstig is voor de carrière.
Zo is het maar net.
De desinvesteringen in de krijgsmacht zullen door het nieuwe kabinet ongedaan moeten worden gemaakt. Maar minstens zo belangrijk is dat de nieuwe minister van Defensie de legertop niet laat ontsnappen. Nederland moet zijn ambitie om militair bij te dragen aan vredesmissies niet opgeven. Een cultuuromslag in de krijgsmacht is nodig om die ambitie op een verantwoorde manier gestalte te geven.
Wat zijn precies die desinvesteringen, want er is toch sprake van geen aanschaf van wapens en materiaal, en niets anders dan dat? Want herstel van de bezuinigingsronden die zich hebben voorgedaan is niet mogelijk, want terugdraaien van de klok gaat niet. De budgettaire regels houden dat simpelweg tegen, om maar te zwijgen van de komende onderwijsstakingen en de nieuwe injecties in de zorg. Het komende kabinet zal zich als slangenacrobaat moeten bewegen in dit mijnenveld, dat nog eens extra zware lading krijgt door populisme en separatistische ontwikkelingen in de EU. Ga er maar tegenaan staan!
‘Leiding Defensie faalde bij dodelijk schietongeluk’
De Defensieleiding is ‘op meerdere niveaus niet op professionele wijze omgegaan met de veiligheid van het eigen personeel’, concludeerde de Onderzoeksraad afgelopen juni.
Inmiddels is er meer dan genoeg materiaal voor het meest fundamentele debat dat in de Tweede Kamer nog moet gaan plaatsvinden – want nog nooit gebeurd –: hoe om te gaan met de budgettaire regels van de EMU die door alle regeringsleiders binnen de EU zijn goedgekeurd (in het kader van het Verdrag van Maastricht), maar waar niet alleen de zeuro-landen in afgelopen jaren tegen te hoop zijn gelopen, maar ook in de neuro-landen nog niet volgende zijn besproken en doorgedrongen in het politieke bewustzijn van de politici.
‘Defensie stelde voortgang Mali-missie boven veiligheid‘
De Onderzoeksraad voor Veiligheid velde afgelopen week in een nieuw rapport over een fataal ongeluk tijdens de missie in Mali een vernietigend oordeel over Defensie. Het ministerie kocht munitie ‘in den blinde’ en controleerde het materiaal niet. De opslag was ondeugdelijk, de medische hulp in Mali voldeed niet aan ‘de hoogste eisen van traumazorg’.
Hiervoor was uiteindelijk ook de hele Tweede Kamer verantwoordelijk.
‘Genoeg voor aftreden Hennis’
Vicepremier Asscher liet gisteren weten de conclusies van de Onderzoeksraad over het fatale mortier-ongeluk in Mali ‘zwaar genoeg’ te vinden om af te treden. Dat kan grote gevolgen hebben voor minister Hennis.
Hierover heb ik in hierboven al aangegeven wat ik ervan vind.
Als Hennis vertrekt, is het leger nog niet gered
Hoe zal het nu verder gaan met de krijgsmacht?
Minister Hennis van Defensie verdedigt zich dinsdag in de Tweede Kamer tegen de harde kritiek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid: de wil om een missie door te laten gaan ging stelselmatig boven de veiligheid van het personeel. Het politieke oordeel van de Kamer zal hard zijn, maar niet zonder zelfverwijten.
Door: Natalie Righton, de Volkskrant, 3 oktober 2017, 19:07
Het Nederlandse leger piept en kraakt…
Wezenlijke vragen die nog pijnlijker dan voorheen op het kabinet èn de Kamer afkomen zijn: is het fatale granaatongeluk in Mali het symbool van de afgebladderde staat van de krijgsmacht en de gebrekkige politieke wil om daar iets aan te doen? En: is het nog wel verantwoord om onder deze omstandigheden op missie te gaan?
Het gaat niet om de gebrekkige politieke wil – want daarvan is geen sprake -, maar om de beperkte financiële middelen. Nu wordt de Kamer ook geconfronteerd met de katers van het bezuinigingsbeleid.
Tjibbe Joustra, voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, nam vorige week een voorschot op het antwoord. Hij denkt van niet. Door de uitzenddruk in de afgelopen jaren ‘zijn de grenzen van veilig werken opgezocht‘, aldus Joustra in zijn onderzoeksrapport. Als in de toekomst een militaire missie wordt overwogen is het ‘noodzakelijk dat het ministerie van Defensie een stevige en kritische houding aanneemt ten opzichte van de risico’s’. Dat is nu dus nog niet het geval, is de harde conclusie van Joustra.
Dat door de ‘uitzenddruk in de afgelopen jaren ‘zijn de grenzen van veilig werken opgezocht’, kan beter worden geherformuleerd wat de werkwoordvormen betreft: niet ‘zijn’ (opgezocht), maar ‘moesten de grenzen worden opgezocht’, omdat de politiek weigerde om geen missie in te zetten. Dus luidt de conclusie dat als Hennis eventueel haar functie ter beschikking stelt, dat Koenders dat ook moet doen. En met dien verstande dat deze kwestie heel anders is dan alle voorgaande gevallen ministers (Donner en Opstelten) onvergelijkbare ‘gevallen’ waren. Dat was verkeerde informatie van de betrokken minister, maar daarvan is nu geen sprake, omdat het landsbelang in de vorm van deelname aan een missie prioriteit had; alleen de materiële risico’s van deelname zijn nooit in budgettaire zin ter discussie gesteld.
Dat borduurt naadloos voort op de vaststelling van de Algemene Rekenkamer, vorig jaar, dat Defensie piept en kraakt onder de bezuinigingslast. Missies in Irak en Mali werden al fors ingekrompen vanwege een gebrek aan onderhoudspersoneel en geschikt materieel. Ook het vermogen om het eigen grondgebied te verdedigen is in gevaar.
…onder aanhoudende bezuinigingen…
Jarenlang waren de klachten nog tamelijk theoretisch van aard
De volgende vraag is dan wiens schuld dat is. En daarbij gaat bijna niemand in de Tweede Kamer vrijuit. Alle politieke partijen die jarenlang hebben meebezuinigd op de krijgsmacht zullen zichzelf dinsdag in de spiegel tegenkomen als ze Hennis verwijten maken. VVD, CDA, PvdA en Geert Wilders’ PVV – sinds het kabinet Rutte I zijn alleen al deze partijen verantwoordelijk voor meer dan een miljard euro korting op Defensie. Tegelijkertijd bleven de kabinetten Rutte I en II wel aansturen op nieuwe missies. In het geval van Mali was het zeker niet Hennis, maar vooral coalitiepartner PvdA, die dit jaar nog aandrong op verlenging – alle personele en materiële problemen ten spijt.
Jarenlang waren de klachten daarover nog tamelijk theoretisch van aard. Het waren vooral de militaire vakbonden die waarschuwden dat de organisatie onder de voortdurende sanering dreigde te bezwijken. Maar recentelijk werden de gevolgen pijnlijk zichtbaar voor iedereen. Niet alleen bij Kevin Roggeveld (24) en Henry Hoving (29) ging het namelijk mis, toen zij in Mali omkwamen door een voortijdig ontploffende mortiergranaat.
In maart 2016 kwam commando-instructeur Sander Klap (35) om het leven op een ongeschikte en niet-gekeurde Defensie-schietbaan in Ossendrecht, zonder de juiste begeleiding. In 2015 sneuvelden René Zeetsen (30) en luitenant Ernst Mollinger (26) toen hun Apache-helikopter in Mali neerstortte door een technisch mankement. Over de Hercules-transportvliegtuigen in Eindhoven verscheen in 2014 al een uiterst kritisch rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid.
…die nu leiden tot een noodtoestand…
Als het niet gaat zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat
Hoewel dat bewustzijn over de noodtoestand inmiddels wel is neergedaald over het Binnenhof, leidde dat nog niet tot een substantieel reddingsplan. Defensie bleef jarenlang de favoriete bezuinigingspost. Zelfs nadat toenmalig minister Hillen en de commandant der strijdkrachten in 2012 waarschuwden dat er echt niets meer af kon, ging het snijden door. De SP boekte nog eens anderhalf miljard in in het verkiezingsprogramma, PvdA en GroenLinks een miljard. Maar ook partijen als D66 en de PVV vonden dat er nog wel een half miljard euro vanaf kon.
Zelfs in de huidige formatieonderhandelingen tussen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie wordt nog steeds gesproken over budgetten die volgens Defensie zelf volstrekt ontoereikend zijn. Zelfs als de verkiezingsbelofte van het CDA van 2,1 miljard euro extra per jaar wordt ingewilligd, is dat niet genoeg om alle voorraden aan te vullen, het allernoodzakelijkste onderhoud te plegen en huidige missies goed voort te zetten, heeft Hennis luid en duidelijk laten weten. De 1 miljard extra die haar eigen partij wil uittrekken is al helemaal te weinig. Volgens de bewindsvrouw is jaarlijks minstens 2,3 miljard extra nodig om de krijgsmacht te onderhouden en te moderniseren. En zelfs dan komt Nederland niet eens in de buurt van de gemiddelde Europese defensie-uitgaven, laat staan in de buurt van de bijdrage die de VS van Nederland eisen.
Het is die combinatie van tekorten en de onwil van Defensie om daaraan toe te geven, die volgens de Onderzoeksraad leidde tot het ongeluk in Mali. De ‘can do’-mentaliteit laat binnen de hiërarchie weinig ruimte tot zeuren. Als het niet gaat zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat.
…maar nog niet tot een reddingsplan
De formerende partijen bepalen hoe veel van die kloof gedicht gaat worden
Zo wordt het Kamerdebat dinsdag niet alleen bepalend voor de toekomst van Hennis als minister, maar ook voor hoe het nu verder zal gaan met de krijgsmacht. Gaat het aanstaande derde kabinet-Rutte door op op dezelfde weg, met een krijgsmacht die weliswaar een steentje bijdraagt in de strijd in Irak, Mali en Litouwen, maar die zichzelf daarbij structureel overvraagt?
Of mag de nieuwe minister een serieus plan maken voor een sterkere, snellere en modernere krijgsmacht, met het vermogen om langdurig en relatief veilig mee te doen aan internationale missies? Militairen worden dan in elk geval met deugdelijk materieel op pad gestuurd.
Hier wordt een vraag gesteld ‘Of mag de nieuwe minister’ en het antwoord luidt natuurlijk: daarvoor bestaan geen financiële middelen en dus we snel uitgepraat.
Vanuit het NAVO-hoofdkwartier in Brussel wordt al enige tijd gevraagd om dat laatste, inclusief de bijbehorende rekening: als Nederland wil toewerken naar de norm die het militaire bondgenootschap zichzelf heeft opgelegd – 2 procent van het bruto binnenlands product investeren in defensie – moet er de komende jaren 8 miljard euro bij. Dat is 8 miljard meer dan er nu wordt besteed. Niet Hennis maar de formerende partijen bepalen hoe veel van die kloof gedicht gaat worden.
Het wordt dus tijd dat zowel regering als de Kamer zich gaan bezinnen op de financiële speelruimte die de EU de lidstaten biedt en of het 3%-begrotingstekort niet al te veel onmogelijk maakt. Want daar draait alles om. Dat debat kan geen andere uitkomst bieden dan de 3% te vervangen door 4%.
https://www.volkskrant.nl/4519674