November 2006, het debat Bos vs. Balkenende. Foto: Martijn Beekman/HH
Max van Weezel
Het Premiersdebat bij RTL, waarvoor maar vier lijsttrekkers worden uitgenodigd, maakt van de verkiezingen een media-horse-race. Wie geen uitnodiging krijgt, heeft geheel onterecht het nakijken. (En krijgt als troostprijs het ‘smurfendebat’.)
- Er komen op andere zenders toch ook nog debatten?
- Waarom is er sprake van ‘geheel onterecht’ het nakijken als je geen uitnodiging krijgt? Als (begin februari) bepaald wordt wie de vier hoogste plekken mogen innemen, dan is dat toch de keuze en verantwoordelijk van betrokken zender? En wat betekent ‘het nakijken’? toch niet dat ze dan tijdens de echte verkiezingen van 15 maart ook kansloos zijn? Dat is een onzinnige redenering als we er op voorhand al vanuit mogen gaan dat de peilingen er toch weer naast zitten.
# Toen ik Hans van Mierlo najaar 2006 opzocht aan de Amsterdamse Herengracht, wond hij zich mateloos op over het Premiersdebat van RTL. Het was vlak voor de verkiezingen en de commerciële televisiezender had maar twee politici uitgenodigd om te discussiëren onder leiding van Frits Wester: de zittende CDA-premier Jan Peter Balkenende en PvdA-leider Wouter Bos. Want tussen hen zou het gaan, vooral omdat Bos te kennen had gegeven nooit vicepremier onder Balkenende te zullen worden. Volgens Van Mierlo was sprake van vervalsing van de politieke werkelijkheid. We kozen een Tweede Kamer en niet – zoals in Amerika – een regeringsleider.
Ach ja, die goede, oude tijden toch van Hans van Mierlo. Hij gold ook in mijn ogen als wijs man, maar wat hier beschreven staat is een uiting van de hectiek van die dagen en daar maakt iedereen op zijn tijd zich wel schuldig aan…
# Vanaf haar oprichting had D66 het liever anders gezien: de Nederlander moest behalve het parlement ook de minister-president rechtstreeks kunnen kiezen (‘een stem op de macht en een stem op de controle van de macht’). Dat zou een eind maken aan de schimmige gesprekken in Haagse achterkamertjes tijdens de formatie. De gevestigde partijen hadden het D66-plan veertig jaar lang naar de prullenmand verwezen. Maar nu CDA en PvdA allebei baat dachten te hebben bij een horse race tussen Bos en Balkenende, gingen ze maar al te gretig in op het aanbod van RTL. Van Mierlo vond dat de kiezer een rad voor ogen werd gedraaid. De gekozen minister-president was er nooit gekomen maar in verkiezingstijd werd wel gedaan alsof, merkte hij sarcastisch op. En inderdaad: voorjaar 2007 trad het kabinet-Balkenende/Bos aan.
Eén zin springt eruit als bewijs voor de naïviteit van die dagen: ‘Dat zou een eind maken aan de schimmige gesprekken in Haagse achterkamertjes tijdens de formatie.’
# De kritiek van de founding father van D66 op het fenomeen Premiersdebat werd overigens ook door partijpolitiek eigenbelang ingegeven. De kleine en middelgrote partijen kwamen er op die manier niet of nauwelijks meer aan te pas. Alexander Pechtold, in 2006 voor het eerst lijsttrekker van de Democraten, liep niet alleen een optreden bij RTL mis, maar ook het grote lijsttrekkersdebat van de NOS. Hij mocht eerder op de avond wel aanschuiven bij Bas van der Vlies van de SGP, Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren en Geert Wilders, die debuteerde met zijn Partij voor de Vrijheid. Enigszins denigrerend betitelde Pechtold die krachtmeting als het ‘Smurfendebat’. Met de echte grote jongens mocht hij de degens niet kruisen.
Iedereen doet aan die partijpolitieke spelletjes mee en dat bewijst eens te meer dat dit bestel (inclusief de media) een achterhaald systeem zijn. De enige die nooit hoefde te schelden – naar mij weten en herinnering – was Frits Bolkestein, maar die had ook de enige verstandige oplossing door zijn eigen regelmatige opiniestukken te publiceren in de kwaliteitskranten. Hij beschikte daarmee over een eigen forum. Dat dat nooit vervolg heeft gekregen door anderen is een blijvend raadsel. Leesbeurten houden in het land op basis van eigen publicaties is toch de beste reclame die een politicus kan maken?!
# Bij de verkiezingsdebatten staan de omroepen en de politieke partijen soms frontaal tegenover elkaar. De omroepen zijn uit op levendige televisie en dat betekent: niet te veel sprekers en vooral geen lange uitweidingen. Anders levert het geen spanning en sensatie op. De partijen die door de omroepen worden gepasseerd, klagen dat de tv een te dominante rol speelt in verkiezingstijd. De programmamakers bepalen wie welkom is en niet en beïnvloeden daarmee het stemgedrag. In 2003 riep RTL, alsof het om een aflevering van Idols ging, new kid on the block Bos uit tot winnaar van het lijsttrekkersdebat. Meteen begon zijn partij te stijgen in de peilingen. In 2012 werd Diederik Samsom door de kijkers als beste debater aangewezen. De PvdA die aan het begin van de campagne op een schamele dertien zetels stond begon aan een gigantische groeispurt. De partijen die door de tv niet worden geïnviteerd hebben in zo’n situatie het nakijken.
Met die ‘vooral geen lange uitweidingen’ hebben de omroepen volledig gelijk aangezien het publiek daar ook schoon genoeg van heeft, maar de politici kunnen niets anders dan lang uitweiden’, want zijn geen meesters over hun gedachten (zoals het in het Duits zo mooi wordt verwoord: ‘in den Beschränkung zeigt sich den Meister’). Conclusie naar aanleiding van de laatste zin: ‘eigen schuld, dikke bult.’
Niet D66 maar de PvdA heeft dit jaar de meeste reden de besluitvorming bij de omroepen met angst en beven tegemoet te zien. Op 26 februari organiseert RTL in De Rode Hoed het traditionele Premiersdebat en zoals het er nu voorstaat zal Lodewijk Asscher bij die gelegenheid ontbreken. Vier lijsttrekkers zijn welkom bij Frits Wester en Merel Westrik. Begin februari wordt aan de hand van de Peilingwijzer van de Leidse universiteit bepaald wie de eer ten deel valt. Mark Rutte en Geert Wilders kunnen zeker zijn van een invitatie, Buma, Pechtold en GroenLinks-stemmenkanon Jesse Klaver maken ook een reële kans. De PvdA, die in de Peilingwijzer op dit moment op de zevende plaats staat, heeft nog anderhalve week de tijd om haar electorale rivalen in te halen anders kan de partij het wel vergeten. Het zou voor het eerst in de politieke geschiedenis zijn dat de PvdA bij zo’n cruciaal debat geen acte de présence geeft.
# Op een symposium over opiniepeilingen dat vorige week in Den Haag werd gehouden werd RTL van willekeur beticht. De uitkomsten voor CDA, D66, GroenLinks, PvdA en SP liggen in de peilingen beangstigend dicht bij elkaar (het verschil tussen die vijf partijen is ‘statistisch verwaarloosbaar’, heet dat in jargon). Wat heeft het dan voor zin om de fictie van een strijd tussen de Grote Vier op te houden? Nog heftiger was de kritiek op EenVandaag, dat vlak voor de verkiezingen een debat tussen uitsluitend Rutte en Wilders organiseert. Waarmee de suggestie wordt gewekt dat dat de enige twee kandidaten voor het Torentje zijn.
Het is geen kwestie van ‘Wat heeft het dan voor zin om de fictie van een strijd tussen de Grote Vier op te houden?’, aangezien de debatten in de Tweede Kamer met 16 fracties ook het aanhoren niet waard zijn. Een viertal is qua overzichtelijkheid en ordelijkheid veel beter dan een 7- of 8-tal lijsttrekkers aan tafel te hebben.
Dat die ‘suggestie’ wordt gewekt is ook alleen van toepassing op politiek onnozele burgers, die zich net voldoende in de politiek hebben verdiept. Daarom moet ons kiesstelsel ook worden aangepast door de mensen die willen stemmen zich te laten inschrijven, zoals in de VS, zodat je dan zeker weet dat het bewuste kiezers zijn. Dat is het enige criterium dat van toepassing is.
RTL én EenVandaag geven een verkeerd beeld van waar de verkiezingen om gaan. We kiezen op 15 maart de Tweede Kamer, Nederland kent geen gekozen minister-president. Laten we dan ook niet doen alsof.
Het klopt natuurlijk dat in ons kiesstelsel kent geen gekozen minister-president voorkomt, maar iedereen weet dat de verkiezingswinnaar het recht heeft om het initiatief in de onderhandelingen heeft en als dat handig wordt uitgespeeld, dan word je ook de formateur en de nieuwe minister-president. Dus de materiële praktijk gaat hier boven de formele regels.
https://www.vn.nl/max-op-zaterdag-premiersdebat-rtl/