Tags
Activist Macron ergert en helpt EU (René Moerland, Economie/nrc.nl, 15-12-18)
begroting eurozone | Macrons dadendrang leidt niet tot grotere verdeeldheid, maar tot een nieuwe informele rolverdeling in de post-Brexit-Unie.
Woorden tellen. Wat de regeringsleiders van de Europese Unie vrijdag hebben bezegeld, heet niet: eurozonebegroting. De naam is: een begrotingsinstrument voor convergentie en concurrentievermogen voor de eurozone. Kortweg, in goed Brussels: the instrument.
En daarmee heeft Wopke Hoekstra zijn belofte aan de Kamer ingelost. Hulde! En blijft er alleen een meerjarige EU-begroting. En zo hoort het ook. En verder bestaat de EU uit alleen maar een constante onderhandelingsronde om alle scherpe kantjes eraf te halen zodat er steeds een gulden middenweg ontstaat. Lang leve dit onderhandelingscircuit. Anders was de EU in mondiaal verband al uitgerangeerd.
Verhullende taal was de enige manier waarop de Franse president Emmanuel Macron nog iets kon binnenhalen dat herinneringen oproept aan zijn droom van een Europese begrotingsunie.
Nederland voerde – met succes – het verzet aan tegen al te ambitieuze plannen om de eurozone economisch verder te verenigen, samen met Scandinavische en Baltische landen en soms Duitsland.
De regeringsleiders gaven de ministers van Financiën in de Eurogroep vrijdag de opdracht tot juni 2019 regels uit te werken voor dit begrotingsinstrument voor eurolanden. De omvang moet nog worden afgesproken. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker sprak vrijdag van een begin van 50 miljard euro.
Zeker is dat dit instrument deel zal uitmaken van de nieuwe Europese meerjarenbegroting, die in 2021 ingaat. De eurolanden hebben er daarmee straks een instrument bij om geld op de Europese begroting voor zichzelf te reserveren – in plaats van voor fondsen naar niet-eurolanden. Al moeten die daar wel mee instemmen – de Europese meerjarenbegroting vereist unanimiteit.
Hoe dat ook uitpakt, het wordt dus geen nieuwe Europese ‘pot met geld’. Dat kan premier Rutte mee naar huis nemen tegenover een kritische Tweede Kamer. Rutte ziet het instrument als een middel om „de oerbelofte van de euro” in te lossen: verbetering van het Europese concurrentievermogen.
Daar komen toegangseisen bij voor landen die er aanspraak op willen maken. Zo willen de noordelijke landen voorkomen dat er zoiets ontstaat als een Europees sociaal vangnet voor eurolanden in de problemen, bijvoorbeeld via een gedeeld werkloosheidsfonds. Rutte wil dat per se niet. Geen Keynes in de eurozone. Gedeelde investeringen van de eurolanden in elkaars economie zijn pas mogelijk als die landen éérst op eigen kracht hun economie en financiën op orde hebben. „Dit is geen fonds voor landen die achterblijven”, zei Rutte.
Sterk post-Brexit Europa
Dat is precies het omgekeerde van Macrons oorspronkelijke bedoeling. Een eigen begroting voor de eurozone, met een Europese minister van Financiën. Dat was de kern van het nieuwe, sterke post-Brexit Europa dat Macron in september 2017 schetste tijdens een rede in de Parijse Sorbonne-universiteit.
Hij redeneerde dat de eurolanden na de crisis de consequenties moesten accepteren van hun lotsverbondenheid: alleen door veel verder gaande economische eenheid en solidariteit zouden ze toekomstige crises aankunnen en een geostrategische rol kunnen vervullen.
Die rede viel in de lange wittebroodsmaanden van de Franse president. In de Europese Unie werd er overwegend hoopvol gereageerd. Tot voor kort kon de Europese Unie alleen echt hervormen in tijden van crisis, nu had je een alternatieve motor: Macron. Frankrijk was terug.
Toen al wees de Franse president zelf de top van december 2018 aan als het moment om te oogsten.
In juni kwamen Merkel en Macron in het Duitse slot Meseberg samen met een plan waarin de eurozonebegroting genoemd werd, naast andere grote projecten. Ook een Europese depositoverzekeringsstelsel stond op de lijst, net als een grotere rol voor het Europese crisismechanisme ESM. En het invoeren van een Europese digitaks voor grote techbedrijven. Allemaal taboes, waar Duitsland nu voorzichtig aan ging meewerken.
Legitieme woede
Het is voor Macron ironisch dat het Europese oogstmoment deze week samenviel met het moment waarop hij binnenlands capituleerde, na weken van sociaal protest door soms gewelddadige ‘gele hesjes’. Maandag kondigde hij extra uitgaven van 11 miljard euro aan om tegemoet te komen aan de ‘legitieme woede’.
Daarmee loopt het Franse begrotingstekort volgens berekeningen van de Europese Commissie volgend jaar op tot 3,6 procent, ruim boven de grenzen. Tot nu toe maakte Macron van respect voor de Europese begrotingsafspraken de basis voor de Franse geloofwaardigheid.
Nu dreigt Frankrijk volgend voorjaar na een korte onderbreking van een jaar snel weer in een buitensporige tekortprocedure terecht te komen: verscherpt toezicht van de Europese Commissie. Bovendien nadert de Franse staatsschuld de 100 procent, in plaats van te dalen naar de Europese norm van 60 procent. Frankrijk staat er niet veel beter voor dan de grootste zondaar van het moment: Italië.
Is dat het einde van de Macron de Europese hervormer?De Franse president voelde het gevaar. Bij aankomst in Brussel zei hij van plan te zijn andere regeringsleiders uit te leggen dat die extra uitgaven hem niet zullen afbrengen van het streven naar begrotingsdiscipline en van zijn hervormingen van onder meer werkloosheidsuitkeringen en pensioenen. „Geen enkel land kan vooruitkomen als je niet ook luistert naar legitieme woede onder de bevolking.”
Er is in de Unie opvallend weinig animo om Macrons problemen thuis te gebruiken om hem onder druk te zetten.
Hij wekt soms wel ergernis op, maar die geldt meer zijn agressieve stijl dan zijn ideeën. Macron bewijst zich net als in eigen land binnen de EU niet als een coalitiebouwer: hij is vooral activist. Om Duitse bedenkingen tegen een digitaks te overwinnen, voerden hij en minister Bruno Le Maire van Financiën actief campagne in Duitsland. Ook al stond het plan in ‘Meseberg’, het sneuvelde deze maand. Duitsland hielp Macron niet tegenstanders als Denemarken en Ierland te overtuigen.
Nieuwe rolverdeling
Al met al leidt Macrons dadendrang niet zozeer tot grotere verdeeldheid, als wel tot een nieuwe informele rolverdeling in de post-Brexit-Unie. Het bleek dit jaar.
Macron rent voor de troepen uit, Nederland hangt, verzwaard met het gewicht van Scandinavische en Baltische ‘Hansevrienden’, vol de andere kant uit om Macron bij te sturen. Met hulp van Duitsland komt de balans ergens in het midden uit: een geleidelijke hervorming van bankenunie, eurozone en bijvoorbeeld ook de Europese kapitaalmarkten.
Vrijdag namen de regeringsleiders zonder lange discussies hervormingen over waar de ministers van Financiën het begin deze maand eens waren geworden in de eurogroep. Zo krijgt de Europese crisisbestrijder ESM nu inderdaad een grotere rol om crises te voorkomen – met strengere voorwaarden.
Ook wordt ditzelfde ESM de lender of last resort voor de resolutie van noodlijdende banken. Deze hervorming brengt de bankenunie een stuk verder. Wel vinden de noordelijke landen het nog te vroeg voor het sluitstuk daarvan: aan een Europese depositogarantieverzekering wordt voorlopig alleen op technisch niveau verder gewerkt.
Zonder het VK gaat de EU van Macron, Merkel en Rutte zo stapsgewijs naar een hechtere Unie, met de eurozone als kern. Nieuwe stappen zijn alweer op komst. Zo beschouwd is het compromis nu als „een eerste stap” naar een eurozonebegroting dat wel een Europees vangnet en schokfonds kan worden. „Een jaar geleden dachten velen dat dit onmogelijk zou zijn.” Overigens: Macron is niet de enige die the instrument vrijdag na afloop wel ‘eurozonebegroting’ noemde. Hij was in gezelschap van onder anderen Eurogroepvoorzitter Mário Centeno en bondskanselier Angela Merkel.