Hieronder worden besproken:
- ‘Onze vervuilende manier van leven is eindig’, interview met een denktank;
- ‘Zonder visie kan geld de problemen in het onderwijs zelfs verergeren’, interview met wethouder Onderwijs en Armoedebestrijding Moorman van Amsterdam, die als de belofte van de toekomst moet gelden binnen de PvdA;
- ‘Tweede Kamer trekt nu een grens, maar radicaal rechts trekt zich er niets van aan’; analyse van fd-redacteur Lien van der Leij.
Deze vier artikelen leveren een veel betere regeerverklaring op dan die werd uitgesproken door Rutte zelf, en dat betekent dat het kabinet als geheel ook nog niet klaar was met het componeren van een visierijke eerste verklaring. En dat met Rutte’s en Kaag’s redevoeringen uit het recente verleden voorafgaande aan de verkiezingscampagne, levert droefenis op; een gemiste kans. Daarom deze analyses uit het FD.
‘Onze vervuilende manier van leven is eindig’ (Pieter Couwenbergh en Orla McDonald, Milieu & Klimaat/fd, 21-1-22)
Bedrijven, politici en burgers stellen de leefbaarheid van de planeet op de proef. De manier van leven moet daarom op alle vlakken radicaal duurzamer. Een vleestaks, minder vliegen en verplicht recyclen zijn onvermijdelijk, zegt een Nederlandse groep invloedrijke bestuurders. ‘Er gaat iets gebeuren en we moeten daar op tijd mee bezig zijn.’
*Deze vormen van genoemde noodzakelijke ingrepen zijn inderdaad onvermijdelijk, áls we ons bewust worden van én realiseren dat de mogelijkheid bestaat dat de aarde met de huidige niet-duurzame levensstijl binnen 100 jaar vernietigd zal zijn. En dat scenario achten wij zeer wel denkbaar omdat alle voorgaande waarschuwingen niet geholpen hebben. Want alle wetenschappelijke klimaatmodellen zijn even onvolledig en onvolkomen als de huidige Covid-modellen van het OMT.
In het kort:
• De planeet loopt tegen de grenzen van haar leefbaarheid aan.
• Radicale maatregelen zijn onvermijdelijk, doordat te lang is gewacht met effectief klimaatbeleid.
• De aanpak moet worden verbreed tot consumptie van voedsel en materialen en zich niet beperken tot energietransitie
• Dat stelt een groep invloedrijke bestuurders in het bedrijfsleven, wetenschap en politiek.
(…)
De leefbaarheid van de planeet wordt ernstig bedreigd door de grote schade die de mensheid aanricht, schrijft denktank DenkWerk in een deze week verschenen rapport Voorbij netto-nul naar planeet-positief. Blom is met ex-minister en bestuurder Hans Wijers (ex-AkzoNobel, ex-Heineken, ex-Shell, ING) oprichter van de onafhankelijke denktank, Ter Haar sloot zich al snel aan. Deze club van invloedrijke Nederlanders waarschuwt dat het leven duurzamer moet.
Moeten Nederlandse bedrijven zich verantwoordelijk voelen voor de uitstoot van China, omdat zoveel van onze producten er vandaan komen?
Blom: ‘Ja. Dat is wat wij bedoelen. Precies dat.’
Is het wel reëel om van Nederlandse ondernemers te vragen om druk te zetten op China om te verduurzamen?
Blom: ‘Laat ik het even omdraaien. Wat is nou redelijk? Als ik een product maak en het vervuilende stuk van dat product laat ik in een ander land maken, dan is het klimaatprobleem toch niet opgelost?’
Ter Haar: ‘De boodschap van ons rapport is dat transities onvermijdelijk zijn en dat duurzaamheid onderdeel van een nieuw bedrijfsmodel wordt. Als je constateert dat leveranciers in jouw productieketen niet duurzaam zijn, dan ga je dus het gesprek aan of je gaat op zoek naar een andere partij.’
(…)
Het woord ‘onvermijdelijk’ valt vaak in uw rapport. Onvermijdelijke verandering voor politici, bedrijven en burgers. Hoe ziet dat er concreet uit?
Blom: ‘Bijvoorbeeld het hergebruik van producten en materialen. In de meeste smartphones kun je niet eens de batterij vervangen of je moet naar een semi-legaal winkeltje. Dat bedrijven bewust producten creëren met een korte levensduur zonder vervangbare onderdelen moet stoppen. De overheid zou een norm op moeten leggen voor een minimum aan herbruikbare materialen voor een product.’
Ter Haar: ‘Een ander voorbeeld is een vleestaks. Rundvlees is van alle soorten vlees de grootste vervuiler. De boodschap zou moeten zijn: dit past gewoon niet meer. Over tien jaar kijken we op dezelfde manier naar rood vlees zoals de gemiddelde Nederlander nu naar roken kijkt. Zoiets gaat stapje voor stapje. Bij roken begon het met hogere accijns. Dan komen er vreselijke foto’s op de verpakking en uiteindelijk ligt het niet meer zichtbaar in de winkel. Langzaam duw je het de samenleving uit.’
Voor roken was er tijd. Is die tijd er nu wel voor de leefbaarheid?
Ter Haar: ‘Er is wel wat tijd, maar misschien niet zoveel als we denken. We moeten ook voorkomen dat er een gepolariseerde oorlog in de samenleving ontstaat. Iedereen moet mee, net zoals we de digitalisering omarmen.’
Minder vlees, minder kleding kopen, minder vliegen. Het leven wordt er niet echt leuker op.
Blom: ‘Ik wil waken voor het idee dat het allemaal kommer en kwel is of dat er nu niets gebeurt. We moeten zorgen voor betaalbare alternatieven: de trein voor het vliegtuig. Niet elke twee jaar een nieuwe smartphone, maar om de tien jaar en dan wel met regelmatig nieuwe applicaties. Dit rapport is naast een waarschuwing ook een boodschap dat we de klimaatdoelen halen als we snel in beweging komen.’
(…)
In uw rapport schrijft u dat er ‘moedige politici’ nodig zijn. Hoe moedig vindt u de huidige politiek?
Blom, na een lange stilte: ‘Ik denk dat het merendeel van onze politici toch meer bezig is met zaken die volgende week spelen dan met zaken die over acht of tien jaar spelen. Het huidige coalitieakkoord heeft signalen dat de klimaatdiscussie serieus wordt genomen, maar maatregelen zijn nog niet concreet genoeg’.
Ter Haar: ‘Wat je wel in dit coalitieakkoord voor het eerst ziet, is de nadruk op de lange termijn. Dit kabinet heeft €60 mrd klaargezet om de klimaat- en stikstofcrisis op te lossen over een periode die verder reikt dan haar termijn.’
Meneer Ter Haar, u was topambtenaar voor Milieu. Om even terug te grijpen op de film Don’t Look Up. Hoe vaak heeft u uzelf al herhaald?
Ter Haar, lachend: ‘Al best wel vaak. De VN-klimaattop in 2009 in Kopenhagen was voor Nederland de start van het grote bewustzijn over het klimaatprobleem. Die top mislukte echter en toen kwam kabinet Rutte 1, met gedoogsteun van de PVV. In dat kabinet is alles wat met milieu en klimaat te maken had wel heel ver weggezakt en dat is in de jaren daarna maar mondjesmaat opgebouwd.’
In uw rapport schrijft u dat het in Nederland teveel over koopkracht gaat, terwijl het over brede welvaart moet gaan. Wat is dat?
Ter Haar: ‘Dan kijk je ook naar zaken als gezondheid van mensen, fijnstof in de lucht. Koopkracht gaat over de financiële kant van het leven. Brede welvaart gaat over veel meer. Het zou helpen als het Centraal Planbureau meer cijfers gebruikt om inzichtelijk te krijgen hoe het met Nederland gaat. Nu gaat het enkel over staatsschuld, koopkracht en economische groei.’
Moeten we accepteren dat we welvaart inleveren? Niet permanent, maar een periode om transities mogelijk te maken?
Blom: ‘In de ideale wereld, wordt een deel van de consumptie fors duurder en een ander deel fors goedkoper. Als aardgas duurder wordt en elektriciteit tegelijkertijd goedkoper, dan is dat ideaal maar zover zijn we nog niet. Nu zie je vooral dat het allemaal een stuk duurder wordt en dat maakt het ingewikkeld. Dan zou de overheid moeten inspringen. Maar, ik zeg het nog maar eens. Die duurzame weg is de onvermijdelijke route. We kunnen het nog ten goede keren.’
*Het is duidelijk dat er in deze tekst en visie geen spel tussen te krijgen is.
https://fd.nl/bedrijfsleven/1427572/de-vervuilende-manier-waarop-wij-leven-past-gewoon-niet-meer-jwa2caWFMrMu
~
‘Zonder visie kan geld de problemen in het onderwijs zelfs verergeren’ (Elfanie toe Laer en Ardi Vleugels, Onderwijs/fd, 21 jan. 22)
Als wethouder Onderwijs en Armoedebestrijding in Amsterdam strijdt Marjolein Moorman (PvdA) dagelijks tegen ongelijkheid. Ze werd landelijk bekend door haar rol in de televisieserie Klassen, die over hetzelfde thema ging. Ook in Den Haag laat ze zich horen. ‘Het gaat mij niet alleen om kinderen met achterstanden, maar ook om meer empathie bij de leiders van morgen.’
In het kort:
- Corona vergroot de crisis en de ongelijkheid in het onderwijs, zegt Marjolein Moorman.
- Het later geven van schooladviezen zou die ongelijkheid kunnen verkleinen.
- Het bijzonder onderwijs zorgt er volgens haar voor dat jonge kinderen in hun eigen bubbel opgroeien.
Het interview vindt hybride plaats: Marjolein Moorman (47) ontvangt in haar werkkamer op het stadhuis, maar een van de FD-redacteuren zit in quarantaine en belt via de laptop in. Het typeert de samenleving waarin Moorman haar strijd voor gelijkheid voert. Corona maakte de verschillen tussen arm en rijk, tussen hoog- en laagopgeleid, tussen het ene en het andere stadsdeel zichtbaarder.
Die ongelijkheid dreef haar om de afgelopen jaren onorthodoxe maatregelen door te voeren om het onderwijs, met name in achterstandswijken, naar een hoger niveau te tillen. Ook doet zij haar best om het onderwerp landelijk op de agenda te zetten. Haar naam prijkt onder tal van kritische brieven aan ministers – over het effect van de schoolsluitingen op het welzijn van leerlingen, de urgentie van de aanpak van het lerarentekort en over de maatschappelijke noodzaak om meer geld te steken in de aanpak van ongelijkheid.
*Om een tweetal argumenten heeft Moorman gelijk met haar beleid om “onorthodoxe maatregelen door te voeren om het onderwijs, met name in achterstandswijken, naar een hoger niveau te tillen”, aangezien de onderwijs toch de basis is en blijft van een goed opgeleide beroepsbevolking en onderwijsachterstanden alleen maar achterstanden opleveren waar de maatschappij als geheel de dupe van wordt, maar ….maar niet zomaar als een eenmalige bijdrage van het vorige kabinet. Dat heeft geen zin zonder doelstelling, resp. doelstellingen of simpelweg doelen, strategie of methode van aanpak, en uitleg wat er bereikt dient te worden.
En één centraal doel kan alvast worden genoemd, namelijk het verhinderen en zelfs verbieden dat er sprake is van schooluitval door voortijdige schoolverlaters. Die een carrière willen in de drugsmaffia. Dat dient met onorthodoxe middelen bestreden te worden d.m.v. digitale technieken, zoals het afluisteren van digitale gesprekken, zodat ook de criminele zwarte markt weet dat al hun bewegingen te volgen zijn.
Deze zwakke schakels in het huidige onderwijsstelsel dienen prioriteit te krijgen om iedere scholier en hun ouders ook het gevoel te geven dat zij erbij betrokken worden. En die iedereen meetelt.
‘Moorman doet daarbij meer dan haar taakomschrijving als stadsbestuurder voorschrijft. Door bijvoorbeeld gemeenteambtenaren bij te laten springen als er nood is op school, of door geld vrij te maken voor aantrekkelijker arbeidsvoorwaarden op scholen in kwetsbare wijken. ‘Als ik denk dat ik kan helpen, doe ik dat. Amsterdam dient zo als landelijk voorbeeld van hoe het anders kan.’
Tussen haar drukke werkzaamheden door, schreef zij het boek Rood in Wassenaar, waarin Moorman haar opvoeding in Wassenaar, haar afgeloste schulden en haar politieke profilering als sociaaldemocraat verbindt met haar levensmissie: een kansrijker leven voor iedereen.
*Zo hoort een politicus (v/m) ook te opereren.
Het nieuwe kabinet maakt jaarlijks €1 mrd vrij voor gelijke kansen in het onderwijs. Lost dat geld iets op?
‘Niet zonder visie. Dan kan dat geld de problemen zelfs verergeren. Die €8,5 mrd van de NPO-gelden (Nationaal Programma Onderwijs, het bedrag dat het kabinet vorig jaar februari uittrok om de corona-leerachterstanden weg te werken, red.) was teveel; we dachten niet na over hoe het besteed kon worden. Ergens een tijdelijk potje geld tegenaan smijten zonder visie, vind ik gevaarlijk. De verschillen tussen scholen kunnen toenemen. Scholen die al veel moeite hebben het hoofd boven water te houden, met veel personeelsverloop, zullen het geld wellicht minder goed inzetten omdat een goed plan maken ook om sterk leiderschap vraagt. Bovendien is het geld incidenteel, dus het gevaar bestaat dat structurele problemen doorsluimeren zonder dat ze echt worden opgelost. Maar het woord visie was bijna een vies woord de afgelopen jaren. Rutte noemde het iets waarvoor je naar de opticien moest.’
*Nu duidelijk is geworden dat de Nederlandse politiek niet zonder visie kan, omdat de populisten en extreemrechtse krachten in onze samenleving het roer anders overnemen, zal de nieuwe bestuurscultuur ook een lakmoesproef worden op de vraag of de politiek als geheel (bestuurders én ambtelijk apparaat) ook gestalte kan krijgen en wordt verwezenlijkt. Daarvoor is iedereen nodig, zoals Rutte ook aangaf, maar het is NU al zichtbaar dat Rutte er grote moeite mee zal krijgen om zijn voornemens werkelijkheid te laten worden, want een aangeboren control freak.
Die niets aan het toeval wil overlaten, en zoveel mogelijk orde en regelmaat zal willen scheppen, en dus een kwestie van én, én. Hij moet nu ook beseffen dat hij heel veel heeft goed te maken, waar hij teveel zelf uit de hand heeft laten lopen door alleen op zijn ministers als teamleden te vertrouwen. Dat werkt dus ook niet. Omgekeerd moeten ministers hun knelpunten in de ministerraad openlijk ter sprake brengen zodat er oplossingen gevonden kunnen worden. Nooit meer een verwaarloosd digitaal netwerk dat niet functioneert zoals bij de Toeslagenramp. Dat is de moderne overheid onwaardig en als Rutte dat niet goed weet op te lossen gaat hij de parlementaire geschiedenis in als de gróótste mislukte politieke ritselaar, ofwel ‘struikelaar’ aller tijden.
‘Dat wil niet zeggen dat er niet meer geld nodig is. Het moet alleen gericht uitgegeven worden. Zo boeken we in Amsterdam goede resultaten met high dosage tutering. Leerlingen krijgen dan per tweetal een uur per dag extra les van een persoonlijke tutor, die ook contact legt en onderhoudt met ouders. Een kostbare methode, maar bewezen effectief.’
*Het moet inderdaad duidelijk zijn/worden, dat er zonder onorthodoxe maatregelen niets zal worden bereikt. Bonussen en extra middelen zijn noodzakelijk als er maar directe en gerichte controle op de uitgaven worden uitgevoerd, het liefst door de bewindspersoon of bestuurders/wethouders zelf uitgevoerd. Laat door regelmatige schoolbezoeken (onaangekondigd) merken data het ernst is en dat er kostbaar geld goed wordt besteed. Laat verder alles aan de schoolbesturen over, als er maar gecontroleerd en effectief gefunctioneerd wordt. Dit klinkt allemaal erg idealistisch, maar nu ook de Kamervoorzitter moet aanleren om effectief op te treden tegen parlementaire etters en raddraaiers, is dat ook de taak geworden van bestuurders op zowel privaat niveau (schoolbesturen) als publiek domeinniveau (wethouders).
Waar moet op worden gelet bij het uitgeven van het geld?
‘Het belangrijkste is dat verschillen in onderwijskwaliteit worden aangepakt. Investeer eerst in de basis van goed les krijgen. Op iedere hoek van de straat moet goed onderwijs te vinden zijn – daar kun je op dit moment niet zeker van zijn. De gevolgen zijn duidelijk: ouders gaan verderop zoeken naar goed onderwijs, het particuliere aanbod groeit, de bijlessector ontploft.’
*Jawel, de lezer leest dat “iedere hoek van de straat moet goed onderwijs te vinden [moet] zijn”, en iedereen beseft dat dit een bijna onmogelijke opdracht is aan de overheid, maar waar een wil bestaat, volgt snel een begaanbare route. Zeker in tijden van nieuwe bestuurscultuur en bijbehorende nieuwe middelen en de noodzakelijke aanpassingen in de ‘volkshuishouding’, ofwel budgettaire technieken die op een nieuwe cultuur moet worden aangepast. Zonder directe controle geen hulp, en laat de Onderwijsinspectie hierin ook een taak krijgen, die in hoorzittingen binnen de gemeenteraad verantwoording kunnen afleggen wat betreft basis- en middelbaar onderwijs. En op hoger onderwijsniveau de Tweede Kamer.
‘Om dat aan te pakken, is het terugdringen van het lerarentekort prioriteit nummer één. Dat probleem speelt overal, maar scholen in kwetsbare wijken voelen het nog harder.’
U wilt ‘ongelijk investeren voor gelijke kansen’. Wat betekent dat?
‘Daarmee bedoel ik dat je extra investeert in hulp op plekken waar weinig ondersteuning is. Zo heb ik bijvoorbeeld ingesteld dat leraren op scholen in die kwetsbare wijken een bonus krijgen die drie keer zo hoog is als leraren in andere delen van de stad. Gevolg: het aantal vacatures in het onderwijs is nu gelijker over de stad verdeeld dan een paar jaar geleden. Zo kun je ongelijkheid compenseren.’
Wanneer investeer je als overheid genoeg?
‘Goede vraag. Alle kinderen verdienen goed onderwijs. Bijvoorbeeld zo’n verschil in de hoogte van bonussen kan dat doel dichterbij brengen. Het is pas genoeg als de kansen overal gelijk zijn. Als mensen geen drempels meer ervaren door hun achtergrond.’
Het is toch onmogelijk om zo alle ongelijkheid de wereld uit te helpen?
‘Ik pleit daarom ook voor meer inlevingsvermogen. Kinderen van nu zijn de leiders van morgen en meer empathie is belangrijk. Ken die ander, kijk om naar anderen. Op dit moment versterkt het onderwijs de ongelijkheid.’
Hoe bedoelt u dat?
‘Leraren van groep 8 zijn opgeleid om goed les te geven, niet om toekomstvoorspeller te zijn. En dat is wel wat we ze vragen, met die schooladviezen. Er wordt zowel ondergeadviseerd als overgeadviseerd. Maar als je inzoomt, zie je dat kinderen van laagopgeleide ouders veel vaker een lager schooladvies krijgen dan ze aan de hand van hun Cito-score verdienen en dat kinderen van hoogopgeleide ouders juist vaker een hoger advies krijgen.’
‘Schooladviezen afschaffen is ook niet meteen de oplossing, maar leraren bewust maken van hoe je dat goed doet, plus later selecteren, kan veel helpen. In andere landen ligt het selectiemoment bijvoorbeeld rond de 15 jaar. Sommige kinderen hebben namelijk meer tijd nodig om zich te ontwikkelen en te laten zien wat ze kunnen. Vooral als er vanuit huis minder ondersteuning is.’
Meer brede brugklassen waarin leerlingen van alle onderwijsniveaus samen les krijgen?
‘Ja. Scholen met een brede brugklas krijgen daar in Amsterdam al een bonus voor.’
‘Tegen ouders die bang zijn dat hun intelligente kind dan niet meteen met alleen andere slimme kinderen zit, zou ik willen zeggen: lieve ouders, vertrouw op je kind. IQ is niet besmettelijk. En als die slimme kinderen de leiders van de toekomst worden, is het van belang dat ze niet alleen slimme beslissingen kunnen nemen, maar ook inlevingsvermogen hebben. Het is dus extra belangrijk dat ze niet op hun twaalfde al in een bubbel terechtkomen. Als kinderen langer met elkaar in aanraking blijven, zorg je voor empatischer leiders in de toekomst.’
‘Daarmee zeg ik trouwens niet dat je in die brede brugklas niet moet differentiëren; juist wel. Uitdaging voor wie dat aankan, ondersteuning voor wie dat nodig heeft. Maar haal kinderen van verschillende niveaus niet zo vroeg uit elkaar.’
Sinds vorig jaar is het dankzij de wet Meer Ruimte voor Nieuwe scholen makkelijker om nieuwe, bijzondere scholen op te richten. Leidt dat tot minder of meer ongelijkheid?
‘Ik ben daar heel kritisch over. De kwaliteitstoets aan de voorkant vind ik goed, maar nu bestaat het gevaar dat er niet meer naar het totaal wordt gekeken en alleen maar naar het individuele belang. Ik vrees dat hierdoor een enorme “verbubbeling” ontstaat. Als we het hebben over bijzonder onderwijs: ik vind het net zo zorgelijk dat kinderen op islamitische scholen allemaal dezelfde culturele achtergrond hebben als dat de categorale gymnasia veelal wit zijn. En heb je gehoord dat Forum voor Democratie eigen scholen wil oprichten? In de gemeenteraad zeiden verschillende partijen dat ik met mijn kritiek onderwijsinnovatie en de vrijheid van onderwijs wil blokkeren. Maar ik vind dat we in dit debat niet onze stokpaardjes moeten berijden.’
‘Ik heb het vorige kabinet laten weten dat ik deze wet super onverstandig vind. Kinderen krijgen die bubbels van jongs af aan mee. Terwijl zij juist het vermogen hebben om zich in anderen te verplaatsen.’
Is het wel terecht om de bal voor meer gelijke kansen bij het onderwijs te leggen?
‘Onderwijs is niet de enige, maar wel een heel grote factor in kansen die kinderen wel of niet krijgen. We spraken net over de scholieren die hier al rond hun twaalfde een schooladvies krijgen. Als je dan onderschat wordt, bijvoorbeeld omdat je ouders de taal niet beheersen of lager opgeleid zijn, blijft dat een stempel drukken op je toekomst en op je zelfbeeld.’
U zegt: we moeten ons hier allemaal meer druk om maken. Waarom?
‘Vergeet niet dat het onderwijs naast een leeromgeving ook een plek is waar de samenleving ontstaat. Corona heeft aangetoond dat school niet alleen de plek is waar kinderen leren, maar ook waar zij sociaal-emotioneel gevormd worden en belangrijke vaardigheden opdoen voor het samenleven. Bovendien zien we de ongelijkheid toenemen. Wie al goede kansen heeft, krijgt er alleen maar meer. Grote ongelijkheid kan uiteindelijk spanningen veroorzaken in de samenleving.’
‘De coronacrisis verergert de onderwijscrisis. Er zijn te weinig leraren en de basisvaardigheden van leerlingen hollen achteruit. Bijna een kwart van de Nederlandse vijftienjarigen was voor de crisis al functioneel analfabeet. Uit onderzoek blijkt dat kinderen door corona leerachterstanden opbouwen. En dat is vooral zo bij gezinnen waar kinderen minder ondersteund worden. Wat denk je dat dit betekent voor de werknemers van de toekomst?’
‘Dit is dus een maatschappelijk probleem. En in een sociale democratie is het onze plicht om ervoor zorgen dat iedereen kan meedoen. Het is daarnaast ook een economisch probleem. Allerlei onderzoeken bewijzen dat iedere euro die je in onderwijs stopt rendeert. Het is dus een slimme investering.’
https://fd.nl/samenleving/1427353/zonder-visie-kan-geld-de-problemen-in-het-onderwijs-zelfs-verergeren-jwa2caWFMrMu
~
De Tweede Kamer trekt een grens, maar radicaal rechts trekt zich daar niets van aan (Lien van der Leij, Haagse weekverhaal, Den Haag/fd, 21 jan. 22)
Het debuut van Jan Paternotte als D66-fractievoorzitter in het Kamerdebat over de regeringsverklaring deze week draaide onbedoeld uit op een afgang voor Kamervoorzitter en partijgenoot Vera Bergkamp. En illustreerde opnieuw hoe het parlement worstelt met een gepast antwoord op aanvallen uit eigen gelederen op democratische normen en waarden.
Geheel in de stijl van zijn illustere voorganger Alexander Pechtold koos Paternotte in zijn eerste speech als fractievoorzitter voor de confrontatie met Geert Wilders. Hij hekelde de ‘onzinnige, idiote’ insinuaties van de PVV-leider aan het adres van de nieuwe VVD-minister Dilan Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid wegens haar Turks-Koerdische achtergrond. In tegenstelling tot Wilders, die tot in de puntjes leek voorbereid op zo’n terechtwijzing en deze aangreep voor een stortvloed aan nieuwe aantijgingen, wist Bergkamp zich klaarblijkelijk geen raad.
Fractievoorzitters van CDA tot Bij1 snelden naar de interruptiemicrofoon en vroegen, smeekten bijna, dat de voorzitter zou ingrijpen. Wilders is een grens gepasseerd en de Kamervoorzitter moet handhaven, eisten zij.
Een steeds ongemakkelijker kijkende Bergkamp hield het op een berisping zonder harde sancties. Daarmee miskent zij haar rol, volgens onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt. De Kamervoorzitter is geen procesbegeleider, maar een scheidsrechter en moet niet terugdeinzen om een rode kaart uit te delen. Anders ‘gebeurt er niets’.
‘Lijkenverstopper’
Al dan niet persoonlijke aanvallen en beledigingen, zoals die van Wilders, zijn niet nieuw. Zo beschuldigde Selçuk Öztürk van Denk enkele jaren geleden SP-Kamerlid Sadet Karabulut van steun aan terroristen en noemde hij oud-minister Jeanine Hennis een ‘lijkenverstopper’. Terwijl Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet de toenmalige minister van Landbouw Carola Schouten uitmaakte voor ‘sluipmoordenaar van de agrarische sector’.
Maar sinds enkele jaren verruwt het debat in sneltempo. Nu partijen op de rechterflank elkaar zijn gaan overschreeuwen in het gevecht om de kiezer, gaat de minachting voor fatsoensnormen hand in hand met een veel gevaarlijkere minachting voor democratische principes en het wettelijk gezag.
Donderdag gebeurde dat weer tijdens het coronadebat, toen FvD-Kamerlid Gideon van Meijeren het kabinetsbeleid bestempelde als ‘crimineel en misdadig’, geen vertrouwen in de politie zei te hebben en – niet voor het eerst – opriep tot wetteloosheid. Dit keer greep Bergkamp wél voortvarend in, door Van Meijerens microfoon uit te schakelen en het debat kortstondig te schorsen. Toch ging het daarna weer mis, toen Van Meijeren de oprechtheid van zorgminister Ernst Kuipers in twijfel trok.
‘Lakeien van de macht’
Die aanvaringen in de nationale vergaderzaal gebeuren tegen een achtergrond van toenemende maatschappelijke polarisatie en intimidatie. Dat maakt ze gevaarlijk, vooral omdat ze veelvuldig gedeeld worden in de echokamer van sociale media, waar ze kunnen aanzetten tot geweld. Politici worden thuis verrast door leden van Farmers Defence Force of een man zwaaiend met een brandende fakkel op de stoep. Noodgedwongen krijgen sommigen een politiepost voor hun huis. Journalisten, volgens Wilders ‘lakeien van de macht’, worden geïntimideerd en aangevallen.
Hoe het tij te keren? Sinds een eerder incident, waarbij FVD’er Pepijn van Houwelingen D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma bedreigde met ‘tribunalen’, voert Bergkamp achter de schermen gesprekken met de fracties over de omgangsvormen in de Tweede Kamer. Sommige betrokkenen zijn sceptisch. ‘Natuurlijk komen we braaf opdraven als wij aan de beurt zijn,’ schampert er een. ‘Maar het echte probleem zit bij twee partijen, waarvan een (PVV, red.) weigert mee te praten.’
Maar die impliciete verwijzing naar Bergkamps vermeend gebrek aan gezag gaat voorbij aan het feit dat de grens van het toelaatbare door de jaren heen stilletjes steeds verder is opgerekt. Wat meespeelt is dat het moeilijk is een democratisch gekozen Kamerlid de mond te snoeren. Want ook zijn of haar kiezers moeten zich gerepresenteerd voelen.
De frictie in de Kamer weerspiegelt in die zin het tanende vertrouwen in de maatschappij. Afspraken over parlementaire omgangsvormen kunnen wellicht iets bijdragen aan herstel, maar zullen afgehaakt Nederland niet meteen weer doen aansluiten. Dat zien Kamerleden ook in: een oproep van de ChristenUnie tot onderzoek naar wat nodig is om de polarisatie te temperen en de democratische rechtsstaat te versterken, kreeg woensdag steun van nagenoeg de hele Kamer. Alleen PVV en Forum stemden tegen.
https://fd.nl/politiek/1427652/de-tweede-kamer-trekt-een-grens-maar-rechts-trekt-zich-daar-niets-van-aan-kwa2caWFMrMu