Tags
Buurlanden gebruiken migratie om de EU te chanteren (Arjen van der Ziel, Buitengrenzen EU, Katern de Verdieping/Trouw, 16-7-21)
Buitengrenzen: achtergrond
De Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko is niet de eerste die migratie gebruikt om de EU onder druk te zetten. Het is een opvallend effectief dwangmiddel.
Ineens is het Baltische staatje Litouwen de nieuwe frontlijn in het kat-en-muisspel tussen migranten en Europese grenswachten. Het EU-grensbewakingagentschap Frontex dirigeert momenteel extra manschappen en patrouillewagens naar Litouwen, dat sinds 2004 lid is van de Europese Unie. Het kleine land zelf is net begonnen met de aanleg van versperringen met rollen scheermesjesdraad langs de 678 kilometer lange grens met Wit-Rusland. En dinsdag nam het parlement in Vilnius, tot bezorgdheid van het Rode Kruis en mensenrechtenorganisaties, een wet aan die de autoriteiten de bevoegdheid geeft om migranten in detentie te nemen en na een sterk bekorte asielprocedure versneld uit te zetten.
Aanleiding is een plotselinge influx van migranten uit vooral het Midden-Oosten en Noord-Afrika die illegaal vanuit Wit-Rusland de grens over komen. De afgelopen weken glipten – voor zover bekend – al meer dan 1700 mensen de grens over, tegen zo’n 80 in heel 2020. Volgens Litouwen wordt deze illegale migratie gefaciliteerd door schimmige bureautjes in de Wit-Russische hoofdstad Minsk en onderneemt de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko bewust niks om de migranten te stoppen, om op die manier Litouwen en de EU te treiteren. Loekasjenko zou zo wraak willen nemen voor het herbergen van Wit-Russische dissidenten in Litouwen en voor EU-sancties tegen zijn bewind. “Dit is een extreme situatie”, aldus Agne Bilotaite, Litouws minister van binnenlandse zaken, vorige week. “Er wordt een hybride oorlog tegen ons gevoerd. Dus we moeten adequaat reageren.”
De Wit-Russische sterke man Loekasjenko maakte eerder duidelijk dat hij de asielzoekers niks in de weg zal leggen. “Wij gaan niemand tegenhouden”, zei hij vorige week in het parlement in Minsk, om er op spottende toon aan toe te voegen: “Ze komen niet naar ons, maar naar het zo verlichte, warme en gezellige Europa”.
Het zijn de berekeningen van een potentaat van ouderwetse Sovjet-snit, die eerder heeft laten zien dat hij tot veel bereid is om aan de macht te blijven. Maar uniek is Loekasjenko hiermee bepaald niet. Ook andere buurlanden van de EU, zoals Turkije en Marokko, hebben illegale migratie de afgelopen jaren meermaals gebruikt om druk uit te oefenen op Europa.
Illegale immigratie
Zo wisten Griekse journalisten de hand te leggen op de notulen van een kennelijk brisante ontmoeting begin 2016 tussen de Turkse president Recep Tayyip Erdogan en de toenmalige EU-kopstukken Jean-Claude Juncker en Donald Tusk. “We kunnen de deuren naar Griekenland en Bulgarije elk moment openzetten en de vluchtelingen op de bus zetten”, zou Erdogan hebben gedreigd. “Wat gaan jullie met de vluchtelingen doen als we niet tot een deal komen? Gaan jullie ze doden?” In ruil voor een deal over het beteugelen van de illegale migratie incasseerde Erdogan uiteindelijk 3 miljard euro voor het verbeteren van de levensomstandigheden van Syrische vluchtelingen in Turkije, versneld visumvrij reizen voor Turken en de belofte dat de al jaren stagnerende onderhandelingen over toetreding tot de EU weer zouden worden opgestart.
Ook Marokko buitte de Europese vrees voor ongecontroleerde migratie de afgelopen jaren herhaaldelijk uit om concessies los te peuteren. Zo orkestreerden de Marokkaanse machthebbers in mei dat zo’n achtduizend migranten twee dagen lang wadend, zwemmend en varend de grens overkwamen bij de Spaanse enclave Ceuta aan de Noord-Afrikaanse kust. Op videobeelden was te zien hoe Marokkaanse beambten simpelweg hekken openden om hun landgenoten door te laten. De Marokkanen deden dit omdat ze woedend waren over de coronabehandeling die Brahim Ghali, de leider van de West-Saharaanse bevrijdingsbeweging Polisario, kreeg in een Spaans ziekenhuis. Ondanks ferme taal vanuit Madrid werd de rebellenleider daarop binnen de kortste keren teruggevlogen naar Algerije, waar zijn strijders hun uitvalsbases hebben.
“Autocratische regimes rondom de EU zien dat Europa intern van immigratie een enorm probleem maakt”, zegt Leo Lucassen, migratie-expert en directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam. “Ze herkennen dat als een zwakte en maken daar gebruik van. Ze weten dat ze Europa kunnen chanteren.”
Gemanipuleerde migratie
Het is een recept dat ook elders in de wereld wordt toegepast. Van de Balkan tot Midden-Amerika en van Noord-Afrika tot Zuidoost-Azië wordt gemanipuleerde migratie af en toe gebruikt om politieke, economische of militaire doelen te bereiken. Het kan gaan om mensen die grootscheeps worden verjaagd uit een bepaald gebied, om het in te nemen of om de etnische samenstelling te veranderen, of om guerrilla’s hun steun van burgers te ontnemen. Dit overkwam bijvoorbeeld honderdduizenden leden van de islamitische Rohingya-minderheid die in 2017 op bloedige wijze werden verdreven uit Myanmar. Maar het doel kan ook zijn om het ontvangende land te overweldigen, destabiliseren of chanteren.
Diplomaten noemen dergelijke gemanipuleerde migratie soms ook wel een ‘assymetrisch wapen’ of zelfs een ‘demografisch bombardement’. En volgens de Amerikaanse hoogleraar Kelly Greenhill, verbonden aan Tufts University en Harvard, komt deze coercive engineered migration (met dwang georkestreerde migratie) veel vaker voor dan mensen denken.
Greenhill analyseerde zeker 75 gevallen van met dwang gemanipuleerde migratie, of pogingen daartoe, sinds de jaren vijftig en concludeerde dat de veroorzakers van de migratie in driekwart van de zaken tenminste een deel van hun doelen bereikten. In meer dan de helft van de gevallen bereikten ze zelfs alle of bijna alle doelen.
Volgens Greenhill is het middel vaak doeltreffender dan diplomatieke strafmaatregelen, zoals het uitzetten van een ambassadeur, of economische sancties. “Met dwang georkestreerde migratie kan opvallend effectief zijn”, schreef ze naar aanleiding van de recente Marokkaanse actie bij Ceuta in The Washington Post.
Soms zijn alleen dreigementen ook al voldoende. Zo kwam China het geïsoleerde regime in buurland Noord-Korea meermaals tegemoet uit vrees voor de komst van grote aantallen migranten. Rusland dreigde in 2014 om gastarbeiders massaal terug te sturen naar voormalige Sovjet-republieken in Centraal-Azië als die landen een VN-resolutie zouden steunen waarin de annexatie van de Krim werd veroordeeld. Prompt zagen die landen af van die steun. En de vroegere Libische dictator Moammar Kadafi wist herhaaldelijk toezeggingen van Europese leiders te krijgen met dreigementen om het continent ‘zwart te kleuren’.
Zijn meest saillante succes boekte Kadafi hiermee in 2008, toen de Italiaanse premier Silvio Berlusconi beloofde dat Italië 25 jaar lang 200 miljoen dollar per jaar zou investeren in Libië. “Dat werd toen gepresenteerd als herstelbetaling voor het koloniale verleden”, vertelt Marlou Schrover, hoogleraar migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden. “Maar in werkelijkheid was het een betaling voor het afsluiten van de centrale route via de Middellandse Zee. Terwijl dat echt een heel laakbaar regime was. Kadafi kon met die miljoenen nieuwe wapens kopen en kon nog een paar jaar langer aan de macht blijven. En Europa werd erdoor afhankelijk van Libië. Na de verdrijving van Kadafi in 2011 kwam de migratie gewoon weer op gang.”
De geschiedenis leert dat het vaak relatief zwakke, autocratische landen zijn die migratie als drukmiddel inzetten tegen machtiger, democratischer landen. Het zwakkere land creëert dan bewust een ‘crisis’ om het speelveld iets gelijker te maken. Vervolgens biedt de veroorzaker een oplossing van de crisis aan in ruil voor geld of gunsten. Zo wist de Cubaanse dictator Fidel Castro met gemanipuleerde migratiegolven van landgenoten op autobanden, vlotten en krakkemikkige bootjes concessies los te peuteren bij het veel machtiger Amerika. Iets wat hem met bijvoorbeeld militaire dreigementen nooit was gelukt.
Of dit soort chantage doel treft, hangt volgens deskundigen af van hoe ontvangende landen omgaan met immigratie. Zo is de EU momenteel behoorlijk kwetsbaar, omdat de samenleving en politiek in veel EU-landen zo sterk zijn gepolariseerd over immigratie. Europese leiders zijn hierdoor geneigd toe te geven aan chanteurs, in de hoop nieuwe spanningen te vermijden en te voorkomen dat zij verkiezingen verliezen.
Bovendien heeft de EU met landen als Turkije, Libië en Marokko deals gesloten over steun bij grensbewaking en opvang van migranten. In ruil hiervoor worden deze landen geacht om migranten weg te houden bij de buitengrens van de EU. Deze gedeeltelijke uitbesteding van de grensbewaking maakt Europa chantabel.
“Voor Marokko is migratie een machtsmiddel geworden”, zegt Nadia Bouras, historica en Marokko-expert aan de Universiteit Leiden. “De Marokkaanse machthebbers weten dat Europa hen nodig heeft, niet alleen voor het tegenhouden van mensen bij de grens, maar ook voor het terugnemen van uitgezette illegalen. Als het de Marokkanen uitkomt, zoals laatst bij die ruzie met Spanje, dan laten ze even zien waar ze toe in staat zijn, als waarschuwing. Er wordt dan een keihard diplomatiek spel gespeeld over de ruggen van de migranten.”
Sancties verlichten
In hoeverre de Wit-Russische dictator Loekasjenko erin slaagt om concessies af te dwingen, moet worden afgewacht. Waarnemers verschillen van mening over de mogelijkheid voor Litouwen en de EU om de grens met Wit-Rusland effectief af te grendelen. Sommigen verwachten dat Europese diplomaten het achter gesloten deuren op een akkoordje zullen gooien met het Wit-Russische bewind door bijvoorbeeld sancties ietsje te verlichten. Anderen voorzien juist dat de EU geen millimeter zal toegeven, omdat Loekasjenko zo’n verafschuwde bullebak is en het een afgang zou zijn als het zou uitkomen.
Hoe dan ook zijn nieuwe machinaties, ook elders langs de duizenden kilometers lange buitengrens van de EU, onvermijdelijk, voorspelt migratie-expert Lucassen. “Het is wachten op het volgende geval van chantage”, zegt hij. “Reken maar dat leiders van andere landen met aandacht volgen wat Loekasjenko nu doet. Dit is natuurlijk een heel makkelijk middel.”
https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/1303/articles/1402534/22/1