Tags
Caroline de Gruyter, nrc.nl, 13 september 2018
Je hoort vaak dat de democratie nationaal sterk is. En dat er in Europa een ‘democratisch deficiet’ heerst. Deze week was het andersom.
Met terugwerkende kracht kan worden geconstateerd dat de democratie nationaal niet sterk is als we afgaan op de klachten die onder populisten worden uitgevent. Dat de EU een democratisch tekort kent is vanuit de structuur van de EU bekend omdat de geen volksinvloed mogelijk is en alleen via nationale parlementen kan worden georganiseerd en geregeld, wat een wassen neus is.
Dat het ‘deze’ week, vorige week dus, andersom was, is dus een overschatting van ons nationale parlement dat politiek eigenlijk even chaotisch is als alle andere parlementen, waar ter wereld ook.
Velen denken dat de stemming tegen Hongarije in het Europees parlement, deze week, helemaal niets gaat oplossen. Dat klopt waarschijnlijk. Viktor Orbán wordt hier alleen maar recalcitranter van. Vroeger bond hij op het laatst vaak in. Nu gooit hij zijn kont tegen de krib en hangt hij het slachtoffer uit. Erger: alle lidstaten moeten unaniem instemmen met sancties tegen Hongarije, en dat gaat zeker niet gebeuren. Polen, dat zelf in zo’n procedure zit, heeft al gezegd dat het Orbán zal steunen.
Nu pas kan met stellige zekerheid worden vastgesteld naar aanleiding van de ‘posters’ tegen ‘oud CPN’er’ Sargentini en haar Hongarije-rapport, dat Orbán alles uit de kast haalt om de EU belachelijk te maken en dat hij die ruimte waarschijnlijk ook krijgt omdat er weeffouten (unanimiteit van besluitvorming) bestaan en dat dit normale, logische en legitieme besluitvorming binnen de Europese Raad onmogelijk maakt.
Dáár moet dus een einde aan worden gemaakt want anders wordt het ook niet mogelijk om te repareren wat er in het verleden verkeerd is besloten over het Europese Huis in opbouw. In Maastricht en Amsterdam zijn verkeerde verdragen gesloten. Niemand kon zich toen voorstellen dat de toen in de ‘verre’ toekomst nieuwe Oost-Europese lidstaten die zich zouden bevrijden van het sojvetjuk, zich zo nationalistisch zouden opstellen en daarmee geheel tegen de EU-waarden zouden ingaan. Orbán had het zelfs over ‘illiberaal’, want achterhaald liberalisme, dat over de EU regeert. Waarschijnlijk was het niet bekend in Hongarije dat er ook neoliberalisme, eenzijdig economisch liberalisme bestaat, laat staan een officiële neoliberale economische stroming, waarop in ons land een dissertatie (Meijer) is verdedigd. Los hiervan blijkt Orbán dat soort zottigheid in zijn land te kunnen uitbazuinen.
En toch was wat we deze week in het Europees parlement zagen, een staaltje parlementaire democratie op zijn best. En dat op Europees niveau, chapeau.
Je hoort vaak dat de democratie nationaal sterk is. En dat er in Europa een ‘democratisch deficiet’ heerst. Nou, deze week was het andersom. Bij de Hongarije-debatten en stemming hebben europarlementariërs laten zien dat ze de rol kunnen spelen die ze in een democratie móeten spelen: die van onafhankelijke volksvertegenwoordigers die, ongeacht partijkaart, afgewogen oordelen vellen en daar verantwoording over afleggen.
Veel Europarlementariërs zaten in gewetensnood over Hongarije. Vooral in de centrumrechtse Europese familie, waar Orbáns Fidesz-partij toe behoort. Jaren hebben ze Orbán de hand boven het hoofd gehouden. Nu werd er aan alle kanten aan ze getrokken. Partijleiding, nationale coalitiepartners – iedereen lobbyde zich gek. Maar veel parlementariërs weigerden een regime te blijven steunen dat de EU-grondbeginselen met voeten treedt.
De combinatie van partijdruk en gewetensnood levert pittig politiek theater. Dan ga je naar het hart van de democratie. Dan zitten burgers op het puntje van hun stoel. Dan krijg je de beste debatten en scherpste afwegingen. Maar in onze democratieën prevaleert steeds vaker de partijdruk, van bovenaf. Dan zakt de spanning als een plumpudding in.
Neem de debatten over minister Blok. Kamerleden van de coalitie gingen er met twee gestrekte benen in. Ze wilden laten zien dat de Kamer, zoals in de grondwet staat, de uitvoerende macht (regering) op de huid zit en controleert. Dus Blok werd afgedroogd. Heel Nederland zat voor de tv. Zouden ze echt…? Maar nee. Natuurlijk niet. Het was een ritueel. Blok deed zijn mea culpa en daar was de kous mee af. Zo wordt democratie een spelletje waar je als kiezer niet voor opblijft. Parlementariërs van regeringspartijen die de regering nooit afvallen en parlementariërs van oppositiepartijen die de regering altijd afvallen, zijn funest voor de democratie.
Eren fraaie nieuwe definitie voor democratie: een balans tussen ‘nooit afvallen’ en ‘altijd afvallen’. Het is letterlijk een circusact geworden. En toch zou ook met deze wetenschap achteraf, nooit een democratie zijn ontstaan die ideaal is, want dat is, evenals een communistische heilstaat, een utopie. Democratie in ideale vorm bestaat niet en kan ook niet aan de tekentafels geconstrueerd worden (en dus ook niet door Thierry Baudet namens zijn nieuwe radicale idealisten van FvD), maar alleen door vallen en opstaan langzaam aan gevormd en bereid zijn om ieder jaar opnieuw te evalueren en bij te stellen.
Dus constante vernieuwing, aanpassing en evolutie aanbrengen. Maar dat is strijdig met alle ‘egoverwachtingen’ van zittende politici en die zullen dat dus altijd afwijzen. En zo blijven we draaien in een vicieuze cirkel. Maar het voordeel van internet is dat dit nu kan worden vastgesteld en dat dus geen enkele politicus betrouwbaar en te vertrouwen is omdat partijbelang dus altijd voorgaat. Idealen zijn aardig en leuk, maar het moet wel in mijn ‘partijstraatje’ passen. Dus zullen we ooit een partijloze democratie gaan krijgen en ontwikkelen, want dan spreekt iedereen namens zichzelf. Dat is niet meer te manipuleren!
Precies dát patroon werd in Straatsburg doorbroken. Daarom was die Hongarijestemming zo interessant. En goed voor de democratie.
Van de vijf CSU-europarlementariërs stemde er één tegen Orbán: Manfred Weber, de leider van de Europese conservatieve familie die Hongarije altijd heeft gedekt. De andere vier werden gebeld door CSU-leider Horst Seehofer – en bonden in. Van zusterpartij/coalitiegenoot CDU stemden de meesten juist tégen Orbán. Partijleider Laurent Wauquiez van de Franse Républicains kreeg maar drie van de twintig europarlementariërs zover om Orbán te steunen.
Dit is waar democratie om draait: om autonome parlementariërs. De Franse revolutie rekende af met de excessen van de uitvoerende macht. Voortaan moest de regering uitvoeren wat het parlement wilde. Parlementariërs floten haar terug als er reden toe was. Soms gingen ze ook tegen de kiezers in. Als die dat niet accepteerden, kozen ze de volgende keer maar andere vertegenwoordigers. De energie in de democratie liep van beneden naar boven. Nu is het vaak andersom. Democratieën zijn ‘presidentieel’ geworden. De regering heeft veel parlementariërs in haar zak, want partijbelang prevaleert. Parlementariërs vertegenwoordigen de kiezers nauwelijks meer. Geen wonder dat zovelen zich van de politiek afkeren.
In Straatsburg hebben ze laten zien waar democratie om draait. Hopelijk maken ze daar een goede gewoonte van.
Vóórdat die gewoonte zal ontstaan is het best mogelijk dat alle Visegrad-lidstaten inclusief Roemenië en Bulgarije hetzij zich uit eigen beweging terugtrekken, dan wel uit de EU worden gezet omdat dat op dit moment een logische maar ook noodzakelijke stap zal blijken te zijn. Waarom?
Omdat alle intellectuele energie nodig is voor een oplossing van de 1. migratiestromen (overigens wereldwijd!), 2. de milieu- en klimaatproblematiek, 3. de cybercriminaliteit (inclusief mensenhandel en internationaal terrorisme), 4. geopolitieke spanningen (cyber- en digitale-oorlogen wat we ons ook daarvan moeten voorstellen) en toch ook 5. constitutionele en staatsrechtelijke verschillen van inzicht zoals politieke unie en federalisme, of alléén een interne markten, met het streven naar economische en evenwichtige harmonisatie van marktverschillen.
[Caroline de Gruyter schrijft wekelijks over politiek en Europa.]