Zwedens snoeiharde drugsbeleid werkt niet (Koen Verhelst, Buitenland/fd, 3-11-21)
In Zweden is een debat over de effectiviteit van het harde drugsbeleid taboe, zelfs nu een beroemde 19-jarige rapper op straat vermoord is. Toenemende ongelijkheid, een huizencrisis en segregatie maken het een diepgeworteld probleem. ‘Misdaad bestaat niet omdat de straf erop te laag is.’
De serie Snabba Cash (‘Snel Geld’) put op kritische toon inspiratie uit Zweden anno 2021, waar de gewelddadigheid van bendes toeneemt rondom de lucratieve drugsverkoop. Screenshots: Netflix
In het kort:
- De moord op een Zweedse rapper leidt tot roep om hardere aanpak van bendes en drugscriminaliteit.
- Zelfs drugsgebruik is strafbaar en de politie mag gedwongen bloed afnemen.
- Een licht drugsvergrijp (sofdrugsgebruik) is de meest voorkomende misdaad in Zweden.
- Maar vooral sociaal-economische problemen leiden tot constante aanwas van nieuwe dealers.
In de Netflix-serie Snabba Cash (‘Snel Geld’) wandelt een hoofdpersoon een non-descript winkelcentrum in, een betonkolos aan de rand van Stockholm. Hij lokaliseert twee mannen die voor hem uit lopen, haalt een pistool tevoorschijn en schiet ze allebei neer. Zonder problemen ontkomt hij.
De succesvolle serie put op kritische toon inspiratie uit Zweden anno 2021, waar de gewelddadigheid van bendes toeneemt rondom de lucratieve drugsverkoop. Het recentste slachtoffer is rapper Einár (19). Eigenlijk had Nils Grönberg, zoals zijn echte naam luidt, vorige week in de rechtbank moeten verschijnen om te getuigen tegen de mannen die hem in 2020 ontvoerden. Zo ver kwam het niet, want de beroemde rapper werd een week voordien doodgeschoten in wat de politie een ‘executie’ noemt.
In 2021 staat de teller tot half oktober voor dodelijke afrekeningen op 40, tegenover 47 in 2020 en 42 in 2019. In 2013, het laatste jaar voordat de stijging inzette, vielen er slechts 12 doden bij vuurwapengeweld.
‘Zonder meer houden de schietpartijen verband met de georganiseerde misdaad’, zegt politiecommissaris voor regio zuid Petra Stenkula in Malmö. ‘Verschillende drugsdealende bendes beconcurreren dezelfde markt. Het motief is bijna altijd wraak of geld: onderlinge diefstal, fraude of witwassen.’
Opvallend aan de zaak rond Einár is dat zijn moord plaatsvond in het Stockholmse Hammarby Sjöstad, een welvarende buurt met dure appartementen. Tot zover haalden veel Zweden hun schouders op over de gewelddadige schietpartijen, omdat die slechts zelden tot in het centrum van de grotere steden doordrongen. De meeste gewonden en doden vallen in de uitgestrekte modernistische buitenwijken van de drie grote steden Stockholm, Gotenburg en Malmö.
Kwetsbare buurten door huizencrisis
Juist die concentratie van criminaliteit roept netelige vragen op. De samenloop leidde tot de term utsatt område, een stempel van de Zweedse politie voor zogeheten ‘kwetsbare buurten’ die gekenmerkt worden door sociaal-economische problemen en hogere criminaliteitscijfers. Zestig buurten telt de lijst, gebouwd in de jaren ’70 en ’80 om snel betaalbare woningen te creëren.
Tegenwoordig zijn deze buurten — met dank aan een huizencrisis in bijna heel Zweden — de enige plek om nog een betaalbare woning bij een stad te vinden. Bij gebrek aan opties elders concentreerden migranten zich in de buurten, in de hoop werk te vinden in de nabije steden. Scherpe segregatie, discriminatie op postcode en toenemende ongelijkheid zijn het gevolg.
‘Legitieme manieren om in je levensonderhoud te voorzien, blijven door discriminatie vaker geblokkeerd voor deze mensen’, zegt emeritus hoogleraar criminologie Henrik Tham van de Universiteit van Stockholm. ‘Is het dan vreemd dat je naar illegale manieren grijpt? Het is niet eens een beslissing om drugsdealer te worden. Een vriend vraagt je eens om een pakketje naar iemand anders te brengen, en je zit in de wereld.’
Over minder dan een jaar gaat Zweden naar de stembus voor onder meer een nieuw parlement. Oppositieleider Ulf Kristersson van de liberale partij Moderaterna belooft de minderheidscoalitie van Sociaaldemocraten en Groenen nu al dat het een verkiezing over misdaad en straf zal worden.
‘We zijn verwikkeld in een race naar de bodem’, waarschuwt Tham. ‘De vorige centrumrechtse regering, van 2006 tot 2014, voerde een recordaantal aan criminaliseringen door. Nu is de klacht dat de Sociaaldemocraten niet genoeg doen, maar zij hebben dat record sindsdien gebroken. Het probleem is: misdaad bestaat níét omdat de straf te laag is…’
Streng drugsbeleid, toch veel doden
In tegenstelling tot in Nederland is drugsgebruik strafbaar in Zweden. Bij slechts een vermoeden van gebruik mag de politie al een bloedonderzoek afdwingen. Kleine drugsmisdrijven zijn daarmee naar de top van de statistieken gedreven en hebben diefstal van de troon gestoten.
‘Onder jongeren tot 17 jaar is 70% van de drugsonderzoeken negatief — een ongekend aandeel vals alarm’, zegt Tham. ‘Het is nogal wat dat we de politie toegang geven tot ons lichaam.’ Het leidt er ook toe dat bijna 10% van de politiecapaciteit bezig is met de administratie van kleine drugsdelicten. Stenkula beaamt dat de politie te vaak werk moet doen dat eigenlijk voor gemeenten of sociale instellingen bestemd hoort te zijn.
Het strenge drugsbeleid wortelt in de verzorgingsstaat die Zweden al decennia kenmerkt. In de jaren tachtig introduceerde een politiecommissaris het idee dat drugsgebruik een epidemie zou kunnen worden. De manier om die te stuiten, volgens hem: door de gebruiker aan te pakken. Neem de vraag weg en je neemt het aanbod weg, zo was zijn gedachte. Nog altijd is deze maakbaarheid zichtbaar in het feit dat prostitueebezoek verboden is in Zweden en dat alcohol boven 3,5% kopen alleen bij het staatsmonopolie kan.
Lang kon Zweden schermen met het feit dat slechts zeer weinig jongeren ooit een jointje hadden gerookt — een succes omdat cannabis volgens de Zweedse doctrine dé springplank naar zwaardere drugs is. Het aantal doden door overdosis is echter het hoogst in Zweden van de hele EU: 81 op 1 miljoen inwoners, zo blijkt uit cijfers van het Europese drugsagentschap EMCDDA in Lissabon.
‘Regering houdt onderzoek tegen’
Bereidheid om het woonbeleid dan wel het drugsbeleid in Zweden radicaal anders aan te pakken, lijkt er niet in de politiek. Hoewel, de jongerentak van Moderaterna — de grootste oppositiepartij — stelde vorige maand voor om softdrugs apart te behandelen en te legaliseren. Politicologen en criminologen zijn voorstander van minstens het decriminaliseren van gebruik en richten op zorg en schadebeperking bij gebruikers in plaats van stigmatisering.
Stenkula, de politiecommissaris in Malmö: ‘Dit is een politieke beslissing. Ik weet wel dat wij als politie ook bij legalisatie bezig zullen zijn met de effecten van drugs op de samenleving.’
Tham is voorstander van decriminalisatie. ‘Om te beginnen moet Zweden haar drugsbeleid eens volledig tegen het licht houden. Niet alleen gebruikscijfers, maar ook de kosten, de omloop van wapens en de redenen om te gaan dealen. De regering houdt dit soort onderzoek al jaren tegen.’
Smokkel via het water
Jaarlijks komen 100 tot 150 ton drugs Zweden binnen. De overgrote meerderheid gaat via de beroemde Sontbrug, maar het is onbekend hoeveel smokkelwaar via het water reist. Ter hoogte van Kopenhagen kun je met een snelle boot in minder dan een kwartier in Zweden staan. Voor smokkelaars een peulenschil, aldus commandant van de Zweedse kustwacht Patrik Lindén. Op zee is er veel meer kans om ongezien aan land te gaan dan voor wie via de brug reist. Dus besloot Lindén de handen ineen te slaan met douane en politie. Onder de naam Operation Tumlare (Operatie Bruinvis) werken de diensten nu met hun collega’s in Denemarken aan betere informatie-uitwisseling en proberen ze in te schatten welke boten of schepen een extra controle waard zijn. ‘Tot nu toe hebben we waarschijnlijk nog maar het topje van de ijsberg te pakken’, zegt Lindén. Een opvallende vangst deed de kustwacht in september, toen die twee mannen in een bootje met kapotte motor oppikte net ten noorden van Malmö. Ze beweerden aan het vissen te zijn, maar het late tijdstip en koude weer logenstrafte die uitleg. Ongeveer tegelijkertijd vond de eigenaar van een hond een paar grote pakketten op het strand in Nyhamnsläge: de drugs die de twee mannen hadden moeten opvissen uit het water. In telefoongesprekken tierden de ‘vissers’ op hun handlangers die de drugs te licht hadden vastgemaakt. Het leidde tot gevangenisstraffen van tien en zes jaar. ‘We hebben vooral meer data nodig en een beter begrip van hoe de aanvoerlijnen lopen’, zegt Lindén. ‘Binnenkort gaan we ook drones inzetten om boven de Sont te patrouilleren.’
*Wordt dus een steeds onoplosbaarder probleem.
https://fd.nl/samenleving/1418087/zwedens-snoeiharde-drugsbeleid-werkt-niet-nck1caaa99Pl