Kanttekeningen naar aanleiding van:
Versterk de Nederlandse democratie, neem ingrijpende maatregelen (Paul Scholten Hans Franken • Opinie/fd, 21-6-18)
Opinie | Paul Scholten, oud-burgemeester van Arnhem (VVD) en Hans Franken, voormalig vice-voorzitter van de Eerste Kamer (CDA) [deze partijachtergrond staat niet vermeld in deze krant, maar wel in Trouw van vandaag]
De kern van ons democratisch bestuur wordt belichaamd door een goed functionerend parlement. Maar met de voortdurende versplintering van de partijen in de Staten-Generaal, gebreken in het huidig stelsel en een groeiende scepsis van de bevolking over ons bestuur, dreigt onze parlementaire democratie zich tegen zichzelf te keren. Zij zal daarom versterkt dienen te worden. De vraag is hoe?
De eerste zin bevat geen objectief feit aangezien het om ‘ons’ bestaande democratisch bestuur gaat en die wordt door beide auteurs gekwalificeerd als ‘goed functionerend’, maar daarover verschillen de meningen intens. Er bestaat niet voor niets grote en belangrijke kritiek op ons parlement. Er had dus moeten worden geformuleerd: ‘De kern van een democratisch bestuur wordt belichaamd door een goed functionerend parlement, maar er dient wel onderscheid te worden gemaakt tussen een ‘goed’ en ‘optimaal’ functionerend parlement. Bij ons is – naar mijn opvatting – geen sprake van deze beide ‘beoordelingen’. Hooguit van ‘redelijk’ en ‘voldoende’. Anders uitgedrukt: Het functioneert maar daarmee is alles gezegd. Anders had onze parlementaire democratie zich ook niet ‘tegen zichzelf kunnen keren’.
Binnenhof
De Staatscommissie parlementair stelsel bezint zich op deze vraag en presenteert donderdag haar voorlopige plannen. Zij moet voorstellen doen om het parlementair stelsel te versterken en ‘toekomstbestendig’ te maken. Voorzitter Johan Remkes van de Staatscommissie pleitte eerder voor ‘haalbare’ voorstellen. Maar de vraag is of met ‘haalbare’ voorstellen wel voldoende kan worden bereikt om de gebreken en bedreigingen van het parlementair stelsel te kunnen ondervangen.
Het is een juiste waarneming dat de vraagstelling te voorzichtig is, te weten: *of met ‘haalbare’ voorstellen wel voldoende kan worden bereikt om de gebreken en bedreigingen van het parlementair stelsel te kunnen ondervangen*. Die vraag kan wat mij betreft aldus worden beantwoord: In genen dele is dat het geval. Het is onmogelijk om al de bestaande gebreken en bedreigingen te ondervangen. Dat kan alleen ondervangen worden door het stelsel fundamenteel op de schop te nemen.
Verkiezingen in twee ronden
Daarom stellen wij voor om voor de Eerste Kamer en de Tweede Kamer voortaan verkiezingen te houden in twee ronden: één ronde voor alle partijen en na veertien dagen een tweede verkiezingsronde voor de grootste zes uit de eerste ronde. Het belangrijkste democratische principe dat elke stem telt blijft in beide ronden behouden. Het principe van evenredige vertegenwoordiging blijft eveneens onaangetast. Dit in tegenstelling tot een kiesdrempel, waar uitgebrachte stemmen onder de drempel niet meetellen en evenredigheid wijkt. Invoering van een kiesdrempel moet daarom dan ook worden vermeden.
Natuurlijk had ik niet verwacht dat de Eerste Kamer zou worden afgeschaft, maar wat hier staat is al een verkeerd uitgangspunt. Er had moeten worden opgemerkt dat de huidige Eerste Kamer een pure doublure is van het beeld van ‘de overzijde’ en dat kan de bedoeling niet zijn; de discussie zal moeten worden gestart waarom de senaat die door Thorbeckes strot is geduwd omdat de Koning (II) ten tijde van de Grondwetswijziging van 1848 het absoluut (vandaar het absolutisme!) noodzakelijk vond om de ‘volkse’ Tweede Kamer door de Eerste Kamer te ‘temmen’.
Er was in zijn ogen een tegenwicht nodig en dat moest door grondwetsherziener Thorbecke geslikt worden. maar daarmee beweer ik ook dat dat archaïsche orgaan dat de senaat in ons land is, ook dient te verdwijnen, want een tijdverspillend en geldverkwistend orgaan alleen vanwege zijn bestaan.
En omdat deze opmerking de enige in dit artikel is dat ingaat op het inhoudelijk functioneren van beide Kamers, wijst dat al op een tekortkoming van dit tussenrapport. Met hetzelfde recht kan gesproken worden van een afwezigheid van bestaansrecht van de Eerste Kamer en een disfunctionerende Tweede Kamer omdat er alleen sprake is van voortdurend gehakketak en eindeloze ‘zwart-makerij’ van elkaar.
Ideologische tegenstellingen uit de negentiende eeuw staan nog steeds als richtinggevend voor de politieke cultuur van dit moment, maar het feit dat dié ideologieën niet meer bestaan (al denken de betrokken fracties van wel!), geeft duidelijk aan dat die Kamer alleen achterhoede gevechten aan het leveren is. Hoe kan dit worden opgelost?
In principe alleen door een nieuwe generatie van politici die alleen het algemeen belang in het oog hebben en met wetenschappelijke inzichten hun standpunten kunnen toetsen, maar wel met het besef dat iedere wetenschappelijke theorie ook zijn opponerende of tegengestelde scholen kent, maar toetsing aan de wetenschappelijke stand van zaken zou veel meer duidelijkheid en helderheid opleveren, dan de huidige eigen dogma’s die de meeste partijen hanteren.
Er dient met andere woorden een toetsing te bestaan tussen theorie en praktijk, waarmee vakgroepen van universiteiten kunnen worden ingeschakeld als klankbord in commissievergaderingen. Maar zoals de Kamer nu functioneert, zal het binnen enkele jaren ieder greintje gezag verliezen en zal eerder dan wij ons kunnen voorstellen het bestel ten onder zijn gegaan.
Democratie
Laat de belangrijkste bestuurders van het land door de bevolking gekozen worden
De enige acceptabele reden dat partijen, die niet tot de zes grootste behoren, moeten wijken is de noodzakelijke versterking van het parlementair stelsel. Alle elementen van ons stelsel worden versterkt: de coalitie, maar ook de oppositie en de regeringsfracties [zo wordt het natuurlijk bedoeld want de coalitie is identiek aan de regering; drukfout in de tekst dus]. Het specifieke geluid van een kleine partij kan in hechte samenwerking met een verwante zusterpartij of andere kleine partijen zelfs beter tot zijn recht komen.
Er wordt wel erg gemakkelijk gesproken over ‘Het specifieke geluid van een kleine partij kan in hechte samenwerking met een verwante zusterpartij beter tot zijn recht komen’. Dit is verre van een vanzelfsprekendheid vanwege het belang van profileringsdrift dat in de politiek kenmerkend is.
Toetsing aan Grondwet
Maak daarnaast toetsing van de wet aan de grondwet door de rechter mogelijk. Onze parlementaire democratie, ogenschijnlijk goed in de grondwet vastgelegd maar verre van onkwetsbaar, verdient onafhankelijke bescherming. Dat is nu zelfs verboden. In ons land kan een parlementaire meerderheid elke door haar gewenste maatregel, ook al heeft deze een ondemocratisch gehalte, tot wet verheffen. Niemand kan dat tegenhouden. Met alle opkomende ondemocratische signalen in de samenleving is verder uitstel van toetsing ongewenst.
Het lastige van onze grondwet is dat het abstracte beginselen (‘grondwaarden’) zijn die door iedere politieke beweging anders worden geïnterpreteerd. Daarom is de grondwet in de praktijk ook niets anders dan een compromissenfabriek waar zware strijd aan vooraf is gegaan. Multi-interpretabel dat dus op voorhand niet door een rechter kan worden afgesloten.
Zeker niet nu in deze tijden de trias politica door één (PVV) of meerdere (FvD?) partijen ter discussie wordt gesteld. In het huidige klimaat roept iedere besluit of stemming in de Kamer weerstand op en daar moet eerst fundamenteel naar gekeken worden. vandaar mijn stelling: zonder een diepgaande ‘doorlichting’ van de Tweede Kamer is geen wezenlijk herstel van het parlementaire bestel in ons land te verwachten.
Een ander lastig punt is dat onze grondwet onvergelijkbaar is met andere grondwetten binnen de EU. Alleen het Hof van de Rechten van de Mens in Staatsburg combineert alle nationale grondwetten.
Leg verder in de grondwet vast dat de koning ons staatshoofd is met het recht op informatie van de regering en het recht om aan te moedigen en te waarschuwen. De positie van de koning verdient meer duidelijkheid nu zijn laatste politieke recht – de benoeming van een (in)formateur – niet lang geleden door de Tweede Kamer is beëindigd, terwijl zijn feitelijke functie als staatshoofd nu nergens in de grondwet beschreven staat. Leg daarom zijn functie als onpartijdig sluitstuk van ons gehele bestel daarin vast. Zijn formele lidmaatschap van de regering kan hiermee beëindigd worden. Zijn huidige taken met bijbehorende onschendbaarheid en ministeriële verantwoordelijkheid oefent hij voortaan als staatshoofd uit.
Dit is alleen symboliek. Geen wezenlijke hervorming.
Verkiezing bestuurders
Voer daarnaast als algemene grondwettelijke regel in dat de belangrijkste bestuurders van het land rechtstreeks door de bevolking gekozen worden. Hierbij gaat het om de functies van minister-president, de commissaris van de koning en de burgemeester. De noodzaak tot versterking van de democratie kan namelijk het meest zichtbaar worden gemaakt door voortaan principieel de belangrijkste bestuurders van ons land rechtstreeks door de bevolking te laten kiezen. In heel Europa is dit al het geval. Dit past ook bij de roep van de bevolking om meer democratie. Democratie is niet voor bange mensen.
Alles hangt af van een nieuwe politieke mentaliteit in ons land want daar schort het aan.
Breng ten slotte de essentie van onze parlementaire democratie – de grondrechten en de hoofdzaken van ons bestel – onder in een korte grondwet van maximaal 25 artikelen. Hevel de overblijvende bepalingen over naar de gewone wet. De nieuwe grondwet kan zo als deel van het onderwijs het vernieuwde fundament van onze samenleving worden.
Deze opmerkingen zijn twijfelachtig wat betreft hun potentiële effect.
Met deze voorstellen zal de gevraagde toekomstbestendigheid van het stelsel beter kunnen worden bereikt.
Dit zijn de verwachtingen van de beide ‘buitenring’-deelnemers zoals die in Trouw worden genoemd. Maar zelf heb ik met mijn kanttekeningen hierboven al aangegeven dat er een meer diepgaande analyse van oorzaken en gevolgen noodzakelijk is. Met dit tussenrapport zullen we er nog lang niet uit zijn. Het spijt me.
[Paul Scholten, oud-burgemeester o.m. van Arnhem en/ Hans Franken, voormalig vice-voorzitter van /de Eerste Kamer en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Leiden.]
https://fd.nl/opinie/1258785/versterk-de-nederlandse-democratie-neem-ingrijpende-maatregelen
