Partners van Huawei in de polder zijn op hun hoede (Hans Nauta, vandaag/Trouw, 24-6-19)
Partners van Huawei in de polder zijn op hun hoede
dreiging uit china spionage
‘De AIVD waarschuwde al voor spionage in de wetenschap. Ook in legitieme samenwerkingsverbanden tussen academische en kennisinstellingen vindt diefstal van onderzoeksbevindingen plaats, meldt de dienst.
Aangezien NRC kortgeleden een groot artikel plaatste over de datacontrole in het eigen moederland China, en de levensgevaarlijke burgercontrole die daaruit voortvloeit, wordt het ook tijd dat de EU wakker wordt.
https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/669/articles/923171/6/1
Vanwege het belang van dit artikel wordt de hele tekst hieronder afgedrukt:
‘Binnenkort neemt het kabinet een besluit over Huawei en 5G. Hoe gaan de gemeente Haarlemmermeer, kennisinstituut Deltares en het ziekenhuis van Groningen om met hun Chinese partner, die wordt beschuldigd van spionage? Drie verhalen over hun ervaringen.
HANS NAUTA, REDACTIE ECONOMIE
Een speciale taskforce heeft onderzocht hoe de maatschappij en de economie moeten worden beschermd tegen dreigingen zoals spionage. Aanleiding is de vraag of Huawei betrokken mag zijn bij de aanleg van het snelle mobiele 5G-netwerk. Binnenkort neemt het kabinet er een besluit over. Maar het Chinese techconcern is ook op andere terreinen actief. Hoe gaan de gemeente Haarlemmermeer, kennisinstituut Deltares en het ziekenhuis van Groningen om met hun Chinese partner Huawei?
Haarlemmermeer ‘gered’
Over z’n prestaties in Haarlemmermeer is Huawei helder. Het concern schrijft dat de gemeente in de negentiende eeuw werd gewonnen op het water en in 2015 is ‘gered’ door Huawei. De gemeente die luchthaven Schiphol huisvest, kampte met verouderde computersystemen. Huawei schoot te hulp en legde een nieuw intern ICT-netwerk aan.
De gemeente koos na een aanbesteding voor Huawei’s Campus Netwerk Oplossing voor Overheden. Kosten: 1 miljoen euro. Hierdoor nam de netwerkcapaciteit enorm toe en konden ambtenaren verspreid over meerdere gemeentekantoren draadloos werken.
Wereldwijd gebruikten zo’n tien andere overheden dit campusnetwerk van Huawei. Zoals het stadsbestuur van Peking, het presidentiële paleis in Brazilië, de federale migratiedienst van Rusland, de kamer van koophandel in Abu Dhabi en het Mexicaanse ministerie van communicatie en transport.
En sinds 2015 dus ook Haarlemmermeer. De gemeente behoort tot de veiligheidsregio Kennemerland en daarin is de aandacht voor cyberrisico’s gegroeid. In april is de nieuwste risico-analyse voor de regio vastgesteld en daarin staat een scenario dat zich ook kan voordoen bij de lokale overheid.
Het gaat als volgt. Op een doordeweekse dag merken medewerkers van een organisatie dat de computers traag werken. “Het systeem geeft meerdere foutmeldingen. IT-specialisten geven aan dat zij geen onregelmatigheden kunnen vinden en kunnen de meldingen van de medewerkers niet verklaren. Het probleem wordt steeds groter. Er komen steeds meer foutmeldingen. Monitoringssystemen geven onwaarschijnlijke waarden, bestanden worden niet meer gevonden. Is het eigen systeem nog betrouwbaar? Deze situatie duurt twee dagen.”
Het openbaar bestuur wordt geraakt, een probleem dat groeit als er tegelijkertijd andere veiligheidsincidenten zijn in dezelfde regio. Zoals bij luchthaven Schiphol of op industrieel complex Tata Steel. China en Rusland worden in de analyse genoemd als mogelijke aanstichters van cyberproblemen.
Hoe voorkomt de gemeente Haarlemmermeer dit scenario? En hoe voorkomt ze dat er geen economische spionage plaatsvindt via het eigen netwerk, bijvoorbeeld als binnen de gemeente informatie over Schiphol wordt gedeeld? Verreweg de grootste dreiging op dit gebied is afkomstig van China, meldt inlichtingendienst AIVD. Huawei wordt ervan beschuldigd samen te werken met de Chinese staat.
“Een cyberaanval voorkomen is een utopie”, laat een woordvoerster van de gemeente weten. “Uiteraard doen we er alles aan om die tegen te houden. In de afgelopen jaren hebben wij geïnvesteerd in menskracht en techniek om beter voorbereid te zijn op mogelijke cyberaanvallen. Recentelijk zijn er geen verstoringen door cyberaanvallen geweest.”
Haarlemmermeer koos voor Huawei toen de ICT-nood hoog was. De informatiebeveiliging in de gemeente was dramatisch, bleek uit een rapport van de eigen rekenkamercommissie waarover de gemeenteraad op 17 maart 2016 vergaderde.
De gemeente was “kwetsbaar voor externe en interne bedreigingen. Gevoelige en vertrouwelijke informatie kan op relatief eenvoudige wijze in verkeerde handen vallen”, stond in het rapport. Het was binnen de gemeente-ICT bijvoorbeeld mogelijk om zonder accountgegevens privileges te krijgen tot op beheerdersniveau. Er bestond geen analyse van de ICT-risico’s en daardoor was er ook geen preventie tegen cybergevaren.
Veilige keuze
Twee dagen eerder, op 15 maart 2016, hadden Huawei en Haarlemmermeer de samenwerking gevierd op een beurs in Hannover. Topmanager Dong Wu van Huawei gaf een speciale trofee aan de toenmalige chief information officer van de gemeente Haarlemmermeer. In een video op de Huawei-website vertelt deze Ed de Myttenaere dat Huawei een professionele en veilige keuze is.
Maar sindsdien is het besef gegroeid dat de afhankelijkheid van buitenlandse technologie Nederland kwetsbaar maakt. De AIVD waarschuwt dat andere staten de Nederlandse infrastructuur kunnen ontregelen. China, Iran en Rusland hebben offensieve cyberprogramma’s gericht tegen Nederland, vanuit economische of politieke motieven. Is de Huawei-campus geen paard van Troje?
De woordvoerster van de gemeente wijst erop dat de firewalls voor verbindingen naar buiten van een Amerikaans merk zijn. Een firewall beschermt een computer tegen virussen of hackaanvallen met grof geweld. “Een Nederlands bedrijf verricht onderhoud aan het netwerk. Voor externe netwerkverbindingen werken we samen met KPN, net als voor noodstroomvoorzieningen. Haarlemmermeer werkt met twee datacenters, juist om snel te kunnen schakelen als er één uitvalt.”
Voor Huawei was de samenwerking met Haarlemmermeer leerzaam. Het was de eerste grootschalige toepassing van het campusnetwerk bij een Europese overheid. De Chinezen noemden het een demonstratieproject. “Dankzij deze samenwerking heeft Huawei een dieper begrip gekregen van de dienstverlening in de overheidssector”, zei topmanager Dong Wu.
Op welke manier kan Huawei inzicht hebben gekregen in de dienstverlening van de gemeente? “Een overheid heeft een andere rol dan een commercieel bedrijf”, zegt de gemeentewoordvoerster. “Dienstverlening is anders, omdat er in veel opzichten sprake is van ‘gedwongen winkelnering’. De enige plek voor vergunningen, paspoorten of rijbewijzen is het gemeenteloket. Daarbij is een overheid zowel wetgever of handhaver als gesprekspartner om te komen tot bijvoorbeeld een samenwerkingsverband. Heel divers en vaak ook complex.”
Hoe kijkt Haarlemmermeer naar de groeiende weerstand tegen Chinese technologie en het naderende Haagse besluit rond Huawei ? “We volgen de ontwikkelingen op de voet. Het is nu juridisch lastig om bij een Europese aanbesteding partijen uit te sluiten. Een rijksoverheidsstandpunt over wel of niet zaken doen met een bepaald bedrijf maakt de situatie duidelijker.”
Kennisinstituut Deltares kiest voor een andere leverancier
Gezien de havens die China aanlegt voor de Nieuwe Zijderoute, of de geopolitieke spanningen rond eilandjes in de Zuid-Chinese Zee, is de belangstelling van China voor waterwerken niet zo verrassend. Kennis-insitituut Deltares uit Delft is wereldwijd bekend om zijn expertise op dit terrein.
Huawei, dat nauwe banden heeft met de Chinese overheid, beschrijft in een casestudy uit 2015 hoe de Nederlandse overheid een big-dataproject opzette rond de Nederlandse delta. Deltares creëerde voor deze Digitale Delta het zogeheten Flood Early Warning System om tijdig overstromingen te signaleren. Om de gigantische hoeveelheid data te kunnen analyseren, onder meer afkomstig van watersensoren bij dijken, schafte Deltares een server en opslagapparatuur aan van Huawei. Het bedrijf noemde dat een succesverhaal.
Deltares laat nu weten twee hardwaresystemen van Huawei te hebben aangeschaft, als klein deel van het totaal aantal systemen dat Deltares heeft draaien. De systemen zijn inmiddels over hun economische levensduur heen. Een ervan is niet meer in gebruik, het tweede systeem wordt later dit jaar ‘uitgefaseerd’, zegt een woordvoerster. Deltares heeft bij de vervanging gekozen voor een andere leverancier. Dit vanwege “standaardisatie van alle server-hardware, in het kader van beheersbaarheid”.
Inlichtingendienst AIVD waarschuwt Nederlandse kennisinstellingen voor ‘diefstal van onderzoeksbevindingen’, onder meer vanuit China. “Iedereen die specifieke of specialistische kennis bezit, kan doelwit zijn van spionage. Niet iedereen is zich daarvan bewust.”
“Cybersecurity staat bij Deltares zeer hoog op de agenda”, reageert de zegsvrouw. “We monitoren, samen met specialistische partijen, continu ons netwerkverkeer op verdachte activiteiten. Tot op heden zijn hierbij nooit verontrustende zaken naar voren gekomen.”
Huawei wilde gegevens van patiënten analyseren
Net als Nederland heeft ook China jaren van vergrijzing voor de boeg. Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) is specialist in het gezond ouder worden. In 2015 kondigde Huawei vanuit Shanghai de samenwerking aan met het UMCG op het gebied van slimme medische zorg.
Huawei beschrijft een onderzoeksproject dat het risico op ziekenhuisinfecties moet verkleinen, door bij een uitbraak besmette patiënten sneller op te sporen. Hiervoor is het nodig patiëntbewegingen op te slaan. Wat de ICT betreft was voor het onderzoek een “enorme infrastructuur nodig om regionale bio-data te verzamelen en te verwerken”, schrijft Huawei. Het ging om snelle hardware en nieuwe software.
Met zijn “technologische platforms kan Huawei ons helpen onze leidende positie in Nederland en Europa te versterken”, zei vicevoorzitter Folkert Kuipers van het UMCG daarover.
Volgens een woordvoerster van het ziekenhuis bestaat dit onderzoeksproject inderdaad en worden hierbij geanonimiseerde patiëntbewegingen opgeslagen. “Maar Huawei wilde investeringen in het onderzoek koppelen aan de verkoop van hardware. Daar liep de samenwerking op stuk.”
De software is ontwikkeld door het Nederlandse bedrijf Ortec en de woordvoerster zegt dat de data niet worden opgeslagen op servers van Huawei. Het wifi-netwerk voor ziekenhuisgasten is wel van Huawei. Dat blijft voorlopig zo.
De AIVD waarschuwde al voor spionage in de wetenschap. Ook in legitieme samenwerkingsverbanden tussen academische en kennisinstellingen vindt diefstal van onderzoeksbevindingen plaats, meldt de dienst.
Meer informatie in China dan in Nederland
Nederland mag dan een open samenleving zijn, over hun technologische partners zijn veel Nederlandse organisaties gesloten. In China ligt dat anders. Techbedrijf Huawei, dat nauw verbonden is met een overheid die informatiestromen controleert, deelt allerlei details over zijn projecten. Huawei pakt bijvoorbeeld uit met de projecten bij de gemeente Haarlemmermeer, kennisinstituut Deltares en ziekenhuis UMCG. In Nederland is die informatie niet of nauwelijks te vinden.
0-0
Zo stuurt en controleert China zijn burgers
China | China wil een systeem invoeren waarbij elke burger publiekelijk een score krijgt op basis van zijn moreel, politiek en financieel gedrag. Veel Chinese burgers vinden het best.
Garrie van Pinxteren, 14 juni 2019 [ https://www.nrc.nl/nieuws/2019/06/14/wij-hebben-u-in-de-gaten-a3963755#/handelsblad/2019/06/15/#101 ]
‘Een groepje hoge Chinese ambtenaren, onder wie een rechter, een politieman en een partijfunctionaris, zit in een aparte kamer van het restaurant. Ze maken deel uit van de bestuurlijke elite in Hangzhou, een welvarende, middelgrote stad in de buurt van Shanghai. In deze stad wordt een internationaal veelbesproken ‘sociaal kredietsysteem’ getest, waarmee de Chinese overheid gedrag van burgers kan belonen en bestraffen.
De mannen laten zich het dure eten goed smaken, Franse rode wijn vloeit. De politieman schept op over alle pistolen, geweren die hij weet te gebruiken, en na nog een glaasje ook over kanonnen. Straks, als de Nederlandse verslaggever weg is, gaan ze nog een potje Mahjong spelen, wat bij wet verboden is.
Van de Nederlandse verslaggever horen de mannen graag hoe er in Nederland over China wordt gedacht. Ze willen alles weten, maar laten zelf zo min mogelijk los. Hun naam willen ze absoluut niet in de krant. En de relevantie van vragen over het sociale kredietsysteem ontgaat hen. Zeggen buitenlandse media dat de overheid bouwt aan een almachtig surveillancesysteem dat burgers van al hun individuele vrijheden berooft? Nou, dat is dan voor rekening van de buitenlandse media, haha!
Rood stoplicht
In de documentaireserie Door het hart van China (VPRO) van Ruben Terlou en Maaik Krijgsman uit 2018 is te zien dat je in de Zuid-Chinese stad Shenzhen met naam en toenaam op een groot scherm naast een stoplicht verschijnt als je door rood loopt. Doe dat nog vier keer en je komt op een zwarte lijst.
Zover is het in Hangzhou nog niet, maar de stad is wel al sinds het begin van deze eeuw bezig met het opzetten van voorlopers van het sociale kredietsysteem. Mede daarom is het nu één van de twaalf modelsteden waar het systeem wordt getest.
In 2020 moet het systeem landelijk zijn ingevoerd, bepaalde de Chinese overheid in 2014 in een beleidsdocument. Het systeem beoogt de kredietwaardigheid van bedrijven en individuen in kaart te brengen. Mensen met schulden mogen voor straf niet meer vliegen, niet meer met de hogesnelheidstrein en niet meer naar het buitenland. Hun namen en persoonsgegevens komen op een zwarte lijst die iedereen kan inzien.
Maar dat is niet het enige. Het systeem ziet ook toe op sociaal en maatschappelijk gedrag. Als dat ingaat tegen door de staat gestelde normen, krijg je een lagere sociale kredietscore. Gedrag wordt beoordeeld op basis van zo veel mogelijk data uit zo veel mogelijk bronnen. Wat iemand op internet zegt, doet en koopt, kan meewegen, ook camera- en geluidsopnamen in de publieke ruimte en gezichtsherkenning kunnen worden gebruikt. Steeds meer instanties en bedrijven verzamelen informatie op steeds meer plekken. Je kunt alleen een treinkaartje kopen als je je identiteitsbewijs laat zien, en voordat je in de trein stapt ben je al een paar keer gefotografeerd. China werkt ook aan een database voor stemmen, zodat mensen via hun telefoongesprekken kunnen worden geïdentificeerd.
Het streven is een alomvattend, geïntegreerd systeem waarbij iedereen individueel punten verdient of kwijtraakt.
Moet het individu niet beschermd worden tegen een al te machtige overheid? Moet de overheid het belang van privacy niet meewegen? De hoge ambtenaren in het restaurant zien het punt niet zo. Wat nodig is, zeggen ze, is zo veel mogelijk controle op burgers en bedrijven. Dan is er zo min mogelijk ruimte voor oplichting. Dan is de kans dat er in Hangzhou chaos ontstaat zo klein mogelijk. En als er orde heerst, hebben zij hun werk goed gedaan.
Lees ook: Chinese surveillance als succesvol exportproduct naar andere regimes
Oplichters en zwendelaars
Verrassend genoeg zijn veel burgers het daarmee eens. Velen hopen dat het sociale kredietsysteem China eindelijk afhelpt van alle oplichters en zwendelaars. „Het zou toch een enorme vooruitgang zijn als alle mensen zich goed gedragen?” zegt mevrouw Lin enthousiast. Lin, een vrouw van dertig met een paardenstaartje, is manager in een restaurant waar ze Chinese hotpot serveren, een n pittig soort vleesfondue. Samen met haar personeel eet ze nog even wat voordat het restaurant opengaat voor de lunch. Zij ziet alleen maar voordelen. China zou een van de veiligste landen ter wereld worden, veel veiliger dan de VS. „Als China ervoor weet te zorgen dat alle mensen het goede doen, dan denk ik dat de rest van de wereld zo’n systeem ook graag van China wil overnemen.”Want, zegt Lin, „dan is er nooit meer terrorisme”. Terrorismebestrijding is één van de argumenten waarmee de regering het verzamelen van persoonsgegevens rechtvaardigt. Zo vreest de Chinese overheid aanslagen door Oeigoeren, een overwegend islamitische minderheid uit het westelijke Xinjiang die onder meer via heropvoedingskampen wordt gedwongen tot assimilatie. Onlangs maakte The New York Times aannemelijk dat de overheid gezichtsherkenning gebruikt – onder meer in Hangzhou om Oeigoeren te kunnen identificeren en volgen. Oeigoeren lijken meer op Turken dan op Chinezen, en zijn relatief makkelijk te onderscheiden. Als ergens eerst één Oeigoer woont, en er komen binnen twintig dagen zes Oeigoeren naar die buurt, krijgt de politie daar automatisch een seintje van, schrijft de krant. Volgens eerdere berichten verplicht China ook met name Oeigoeren bloedmonsters, vingerafdrukken en DNA af te geven voor een nationale databank. China verandert steeds meer in een surveillancestaat. In 2017 ging 6,1 procent van het nationale budget naar interne veiligheid. Dat is zo’n 20 procent meer dan wat China aan defensie uitgeeft. De verschillende surveillancesystemen kunnen het sociale kredietsysteem steeds meer voeden. Het kredietsysteem kan op zijn beurt weer input leveren aan de surveillancesystemen. Volgens een rapport uit 2018 van Rogier Creemers, universitair docent aan de Universiteit van Leiden, gaat het bij het sociale kredietsysteem voorlopig nog om een scala aan initiatieven die nogal van elkaar verschillen. Er is nog geen volledig geïntegreerd en gestandaardiseerd systeem van sociale controle dat in het hele land hetzelfde werkt. Maaltijdbezorger Gui Herui, een 30-jarige maaltijdbezorger van de firma Heb je Honger, eet in Hangzhou op een stoepje naast zijn blauwe bezorgbrommer al smakkend en met open mond een pannenkoek met Chinese bosuitjes. Gui weet zeker dat de politie via de camera’s die overal boven de weg hangen alles kan zien. De politie weet of hij door rood rijdt, ze zien het als hij niet voor een zebrapad stopt. „Als je je boete niet op tijd betaalt, heeft dat invloed op je sociale kredietscore”, weet hij ook. „Ze waarschuwen je dat je dan ook een strafblad krijgt.” Hij stopt altijd voor rood, zegt hij. „Maar dat is vooral omdat ik geen dodelijk ongeluk wil krijgen.” Dat de politie hem via de camera’s voortdurend in de gaten kan houden, vindt hij geen probleem. „De overheid heeft toch al toegang tot al je informatie”, zegt hij. Een hoogleraar aan de universiteit van Zhejiang in Hangzhou, gespecialiseerd in financiële kredietregistratie en in innovatie, maakt zich wel enige zorgen over de privacy, maar is ook geen principieel tegenstander van het systeem. Hij gelooft alleen niet dat het al volgroeid is. In een eerste informeel gesprek is hij fel over hoe de plaatselijke overheid over zichzelf loopt op te scheppen. Hij tikt geïrriteerd op een goudkleurige folder van de gemeente. Daarin staat wat er de afgelopen vijftien jaar allemaal al is gebeurd om het sociale kredietsysteem in Hangzhou te vervolmaken. „Gewoon gebakken lucht”, briest hij. „In feite willen de verschillende instanties die nu al data verzamelen die gegevens helemaal niet met elkaar delen. Iedereen houdt zijn eigen informatie voor zichzelf.” Een ander probleem is volgens hem de ordening en kwalificatie van data. Hoe bepaal je iemands kredietscore precies? „We zijn er nog helemaal niet uit hoe je zoiets zinnig kunt doen.” De professor weet heel goed dat de autoriteiten hem zijn kritiek op het sociale kredietsysteem niet in dank zullen afnemen – reden ook om zijn naam hier achterwege te laten. In een tweede, officieel gesprek heeft hij zich herpakt. Nu houdt hij zich aan de officiële lijn: ze zijn in Hangzhou hun tijd ver vooruit, of dat maar in de krant mag. Zelf gebruikt hij trouwens geen sociale media en hij betaalt nooit met zijn mobiele telefoon. „Ik heb er geen enkel vertrouwen in dat de privacy in China goed beschermd is”, geeft hij als reden. „Voor je het weet liggen al je data op straat.” Ook data waar eigenlijk alleen de overheid naar zou mogen kijken. Openbare schandpaal Een van de deelnemers aan het diner met de hoge ambtenaren laat een provinciale nieuwssite zien op zijn mobiele telefoon. Er staan pasfoto’s op van mensen met een soort rooster van kippengaas voor hun gezicht. Je kunt lezen hoe ze heten en waar ze precies wonen. In rood staat tot op de komma nauwkeurig het bedrag dat ze nog moeten afbetalen. De rechtbank heeft hen veroordeeld tot terugbetaling en hun persoonsgegevens openbaar gemaakt. Akelig, zo’n openbare schandpaal? Dat vindt eigenlijk niemand. Juist door deze gegevens openbaar te maken waarschuw je gezagsgetrouwe burgers tegen oplichters met slechte bedoelingen. Sinds juni 2018 publiceert de nationale bank van China samen met een overheidscommissie elke maand een lijst van mensen die zich misdragen hebben. Je kunt er al op komen als je hebt gerookt in de trein, of als je verboden spullen hebt meegenomen in het vliegtuig. Meneer Zhou vertelt dat kinderen van ouders die op de lijst staan niet langer naar een dure privéschool mogen. Hij werkt voor een overheidsbedrijf dat als een soort incassobureau probeert bedrijven en individuen hun schulden te laten aflossen. Op zijn glimmende houten bureau staat een Chinees vlaggetje. Hij vindt het geen punt dat onschuldige kinderen moeten lijden onder de fouten van hun ouders. „Als je dat niet zo zou aanpakken, dan hebben je straffen geen effect. Dan kun je de ouders niet echt raken.” Zhou vindt ook helemaal niet dat de overheid burgers hun vrijheid ontneemt door ze bijvoorbeeld te verbieden te vliegen. „Je bent nog steeds vrij, maar je hebt alleen geen recht meer om veel geld uit te geven. Dat recht heb je pas weer als je je schulden hebt afbetaald.” Hij vindt het goed dat er steeds meer data worden verzameld, zowel door de overheid als door bedrijven. Het helpt hem in zijn werk. Beroepsprocedures zijn overbodig, vindt hij. „Het gaat er door big data niet meer over of iemand het met ons eens is of niet”, legt hij uit. „Uit de data blijkt gewoon wat iemand goed of verkeerd heeft gedaan, punt uit. Dan is geen discussie meer nodig.”
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/06/14/chinese-surveillance-als-succesvol-exportproduct-naar-andere-regimes-a3963765
Wij hebben u in de gaten
‘China wil een systeem invoeren waarbij elke burger publiekelijk een score krijgt op basis van zijn moreel, politiek en financieel gedrag. Veel Chinese burgers vinden het best.
Door onze correspondent Garrie van Pinxteren
‘Een groepje hoge Chinese ambtenaren, onder wie een rechter, een politieman en een partijfunctionaris, zit in een aparte kamer van het restaurant. Ze maken deel uit van de bestuurlijke elite in Hangzhou, een welvarende, middelgrote stad in de buurt van Shanghai. In deze stad wordt een internationaal veelbesproken ‘sociaal kredietsysteem’ getest, waarmee de Chinese overheid gedrag van burgers kan belonen en bestraffen . De mannen laten zich het dure eten goed smaken, Franse rode wijn vloeit. De politieman schept op over alle pistolen, geweren die hij weet te gebruiken, en na nog een glaasje ook over kanonnen. Straks, als de Nederlandse verslaggever weg is, gaan ze nog een potje Mahjong spelen, wat bij wet verboden is. Van de Nederlandse verslaggever horen de mannen graag hoe er in Nederland over China wordt gedacht. Ze willen alles weten, maar laten zelf zo min mogelijk los. Hun naam willen ze absoluut niet in de krant. En de relevantie van vragen over het sociale kredietsysteem ontgaat hun. Zeggen buitenlandse media dat de overheid bouwt aan een almachtig surveillance-systeem dat burgers van al hun individuele vrijheden berooft? Nou, dat is dan voor rekening van de buitenlandse media, haha! Rood stoplicht In de documentaireserie Door het hart van China (VPRO) van Ruben Terlou en Maaik Krijgsman uit 2018 is te zien dat je in de Zuid-Chinese stad Shenzhen met naam en toenaam op een groot scherm naast een stoplicht verschijnt als je door rood loopt. Doe dat nog vier keer en je komt op een zwarte lijst. Zover is het in Hangzhou nog niet, ‘Onbetrouwbaar’
In twaalf Chinese steden wordt geëxperimenteerd met een ‘sociaal kredietsysteem’ dat gedrag beloont of bestraft.
Tot maart hadden ruim 13 miljoen mensen het stempel ‘onbetrouwbaar’ gekregen wegens schulden of ander wangedrag, volgens officiële cijfers. Ruim 20 miljoen keer is het iemand verboden een vliegticket te kopen, bijna 6 miljoen keer mocht iemand niet met de hogesnelheidstrein.
China exporteert de surveillance-technologie naar onder meer Venezuela. Komende week verschijnt hierover een reportage van correspondent Nina Jurna maar de stad is wel al sinds het begin van deze eeuw bezig met het opzetten van voorlopers van het sociale kredietsysteem. Mede daarom is het nu één van de twaalf modelsteden waar het systeem wordt getest. In 2020 moet het systeem landelijk zijn ingevoerd, bepaalde de Chinese overheid in 2014 in een beleidsdocument. Het systeem beoogt de kredietwaardigheid van bedrijven en individuen in kaart te brengen. Mensen met schulden mogen voor straf niet meer vliegen, niet meer met de hogesnelheidstrein en niet meer naar het buitenland. Hun namen en persoonsgegevens komen op een zwarte lijst die iedereen kan inzien. Lagere kredietscore Maar dat is niet het enige. Het systeem ziet ook toe op sociaal en maatschappelijk gedrag. Als dat ingaat tegen door de staat gestelde normen, krijg je een lagere sociale kredietscore. Gedrag wordt beoordeeld op basis van zo veel mogelijk data uit zo veel mogelijk bronnen. Wat iemand op internet zegt, doet en koopt, kan meewegen, ook camera- en geluidsopnamen in de publieke ruimte en gezichtsherkenning kunnen worden gebruikt. Steeds meer instanties en bedrijven verzamelen informatie op steeds meer plekken. Je kunt alleen een treinkaartje kopen als je je identiteitsbewijs laat zien, en voordat je in de trein stapt ben je al een paar keer gefotografeerd. China werkt ook aan een database voor stemmen, zodat mensen via hun telefoongesprekken kunnen worden geïdentificeerd. Het streven is een alomvattend, geïntegreerd systeem waarbij iedereen individueel punten verdient of kwijtraakt. Moet het individu niet beschermd worden tegen een al te machtige overheid? Moet de overheid het belang van privacy niet meewegen? De hoge ambtenaren in het restaurant zien het punt niet zo. Wat nodig is, zeggen ze, is zo veel mogelijk controle op burgers en bedrijven. Dan is er zo min mogelijk ruimte voor oplichting. Dan is de kans dat er in Hangzhou chaos ontstaat zo klein mogelijk. En als er orde heerst, hebben zij hun werk goed gedaan. Verrassend genoeg zijn veel burgers het daarmee eens. Velen hopen dat het sociale kredietsysteem China eindelijk afhelpt van alle oplichters en zwendelaars. „Het zou toch een enorme vooruitgang zijn als alle mensen zich goed gedragen?” zegt mevrouw Lin enthousiast. Lin, een vrouw van dertig met een paardenstaartje, is manager in een restaurant waar ze Chinese hotpot serveren, een pittig soort vleesfondue. Samen met haar personeel eet ze nog even wat voordat het restaurant opengaat voor de lunch. Zij ziet alleen maar voordelen. China zou een van de veiligste landen ter wereld worden, veel veiliger dan de VS. „Als China ervoor weet te zorgen dat alle mensen het goede doen, dan denk ik dat de rest van de wereld zo’n systeem ook graag van China wil overnemen. ”Want, zegt Lin, „dan is er nooit meer terrorisme”.
Terrorismebestrijding is één van de argumenten waarmee de regering het verzamelen van persoonsgegevens rechtvaardigt. Zo vreest de Chinese overheid aanslagen door Oeigoeren, een overwegend islamitische minderheid uit het westelijke Xinjiang die onder meer via heropvoedingskampen wordt gedwongen tot assimilatie. Onlangs maakte The New York Times aannemelijk dat de overheid gezichtsherkenning gebruikt – onder meer in Hangzhou om Oeigoeren te kunnen identificeren en volgen. Oeigoeren lijken meer op Turken dan op Chinezen, en zijn relatief makkelijk te onderscheiden. Als ergens eerst één Oeigoer woont, en er komen binnen twintig dagen zes Oeigoeren naar die buurt, krijgt de politie daar automatisch een seintje van, schrijft de krant. Volgens eerdere berichten verplicht China ook met name Oeigoeren bloedmonsters, vingerafdrukken en DNA af te geven voor een nationale databank. China verandert steeds meer in een surveillancestaat. In 2017 ging 6,1 procent van het nationale budget naar interne veiligheid. Dat is zo’n 20 procent meer dan wat China aan defensie uitgeeft.
De verschillende surveillancesystemen kunnen het sociale kredietsysteem steeds meer voeden. Het kredietsysteem kan op zijn beurt weer input leveren aan de surveillancesystemen. Volgens een rapport uit 2018 van Rogier Creemers, universitair docent aan de Universiteit van Leiden, gaat het bij het sociale kredietsysteem voorlopig nog om een scala aan initiatieven die nogal van elkaar verschillen. Er is nog geen volledig geïntegreerd en gestandaardiseerd systeem van sociale controle dat in het hele land hetzelfde werkt. Maaltijdbezorger Gui Herui, een 30-jarige maaltijdbezorger van de firma Heb je Honger, eet in Hangzhou op een stoepje naast zijn blauwe bezorgbrommer al smakkend en met open mond een pannenkoek met Chinese bosuitjes. Gui weet zeker dat de politie via de camera’s die overal boven de weg hangen alles kan zien. De politie weet of hij door rood rijdt, ze zien het als hij niet voor een zebrapad stopt. „Als je je boete niet op tijd betaalt, heeft dat invloed op je sociale kredietscore”, weet hij ook. „Ze waarschuwen je dat je dan ook een strafblad krijgt.” Hij stopt altijd voor rood, zegt hij.
„Maar dat is vooral omdat ik geen dodelijk ongeluk wil krijgen.” Dat de politie hem via de camera’s voortdurend in de gaten kan houden, vindt hij geen probleem. „De overheid heeft toch al toegang tot al je informatie”, zegt hij. Een hoogleraar aan de universiteit van Zhejiang in Hangzhou, gespecialiseerd in financiële kredietregistratie en in innovatie, maakt zich wel enige zorgen over de privacy, maar is ook geen principieel tegenstander van het systeem. Hij gelooft alleen niet dat het al volgroeid is. In een eerste informeel gesprek is hij fel over hoe de plaatselijke overheid over zichzelf loopt op te scheppen. Hij tikt geïrriteerd op een goud kleurige folder van de gemeente. Daarin staat wat er de afgelopen vijftien jaar allemaal al is gebeurd om het sociale kredietsysteem in Hangzhou te vervolmaken. „Gewoon gebakken lucht”, briest hij. „In feite willen de verschillende instanties die nu al data verzamelen die gegevens helemaal niet met elkaar delen. Iedereen houdt zijn eigen informatie voor zichzelf.” Een ander probleem is volgens hem de ordening en kwalificatie van data. Hoe bepaal je iemands kredietscore precies? „We zijn er nog helemaal niet uit hoe je zoiets zinnig kunt doen.” De professor weet heel goed dat de autoriteiten hem zijn kritiek op het sociale kredietsysteem niet in dank zullen afnemen –reden ook om zijn naam hier achterwege te laten. In een tweede, officieel gesprek heeft hij zich herpakt. Nu houdt hij zich aan de officiële lijn: ze zijn in Hangzhou hun tijd ver vooruit, of dat maar in de krant mag. Zelf gebruikt hij trouwens geen sociale media en hij betaalt nooit met zijn mobiele telefoon. „Ik heb er geen enkel vertrouwen in dat de privacy in China goed beschermd is”, geeft hij als reden. „Voor je het weet liggen al je data op straat .”Ook data waar eigenlijk alleen de overheid naar zou mogen kijken .
Openbare schandpaal
Een van de deelnemers aan het diner met de hoge ambtenaren laat een provinciale nieuwssite zien op zijn mobiele telefoon. Er staan pasfoto’s op van mensen met een soort rooster van kippengaas voor hun gezicht. Je kunt lezen hoe ze heten en waar ze precies wonen. In rood staat tot op de komma nauwkeurig het bedrag dat ze nog moeten afbetalen. De rechtbank heeft hen veroordeeld tot terugbetaling en hun persoonsgegevens openbaar gemaakt. Akelig, zo’n openbare schandpaal? Dat vindt eigenlijk niemand. Juist door deze gegevens openbaar te maken waarschuw je gezagsgetrouwe burgers tegen oplichters met slechte bedoelingen. Sinds juni 2018 publiceert de nationale bank van China samen met een overheidscommissie elke maand een lijst van mensen die zich misdragen hebben. Je kunt er al op komen als je hebt gerookt in de trein, of als je verboden spullen hebt meegenomen in het vliegtuig. Meneer Zhou vertelt dat kinderen van ouders die op de lijst staan niet langer naar een dure privéschool mogen. Hij werkt voor een overheidsbedrijf dat als een soort incassobureau probeert bedrijven en individuen hun schulden te laten aflossen. Op zijn glimmende houten bureau staat een Chinees vlaggetje. Hij vindt het geen punt dat onschuldige kinderen moeten lijden onder de fouten van hun ouders. „Als je dat niet zo zou aanpakken, dan hebben je straffen geen effect. Dan kun je de ouders niet echt raken.”
Zhou vindt ook helemaal niet dat de overheid burgers hun vrijheid ontneemt door ze bijvoorbeeld te verbieden te vliegen. „Je bent nog steeds vrij, maar je hebt alleen geen recht meer om veel geld uit te geven. Dat recht heb je pas weer als je je schulden hebt afbetaald.” Hij vindt het goed dat er steeds meer data worden verzameld, zowel door de overheid als door bedrijven. Het helpt hem in zijn werk. Beroepsprocedures zijn overbodig, vindt hij. „Het gaat er door big data niet meer over of iemand het met ons eens is of niet”, legt hij uit. „Uit de data blijkt gewoon wat iemand goed of verkeerd heeft gedaan, punt uit. Dan is geen discussie meer nodig.”
