# Op het terrein van de natuurwetenschappen heeft er een revolutie plaatsgevonden op het gebied van materialen. Konden we in de jaren zeventig materialen onderzoeken en vervaardigen op microschaal, inmiddels kan dat op nanoschaal. Een DNA-streng is bijvoorbeeld bijna twee nanometer (oftewel twee-miljoenste millimeter) dik. Deze nanotechnologie heeft de grondslag gelegd voor de computerrevolutie. Die computers maken het vervolgens mogelijk om betere materialen en machines te maken. Nanotechnologie en informatietechnologie zwepen dus elkáár op. Digitalisering maakt het mogelijk om grote hoeveelheden informatie over de materiële, biologische en sociale wereld te vergaren, te analyseren en die kennis weer toe te passen. Denk aan de zelfsturende auto die gebruik maakt van digitale kaarten en met elke afgelegde meter extra informatie toevoegt aan die digitale kaart. Zo ontstaat er een cybernetische loop tussen de fysieke en de digitale wereld.[2]
Hier staat niets nieuws, maar ook niets onlogisch in die zin dat alles logisch voortvloeit uit het verleden dat we voor een deel zelf hebben meegemaakt. Wat bedoel ik hiermee? Dat alle evolutionaire ontwikkelingen (dus die ‘ingrijpende veranderingen’ teweeg brengen – dan wel hebben gebracht – binnen de maatschappelijke context) blijven doorlopen zoals in deel 1 al aangegeven. De logica van al die geschetste ontwikkelingen blijft dus geheel gelijk en op orde en daarmee gebeuren er in beginsel geen nieuwe en onverwachte zaken. Tenzij onze kennis van de betrokken ontwikkelingen nog fouten of onverklaarbare elementen bevatten.
# Bovengenoemde ontwikkelingen in de natuurwetenschappen stimuleren de levenswetenschappen, zoals de genetica, geneeskunde en neurowetenschappen. Moderne apparatuur, van DNA-chips tot MRI-scans, biedt talloze mogelijkheden om lichaam en brein te onderzoeken én erop in te grijpen. Dit leidt er toe dat “biologie steeds meer technologie wordt”. Dat houdt in dat levende organismen, zoals het menselijk lichaam, steeds meer als meetbaar, analyseerbaar en maakbaar gezien worden. Kiembaantechnologie past bijvoorbeeld typisch in deze trend. In de zomer van 2017 slaagde een Amerikaans onderzoeksteam er voor het eerst in om met CRISPR-Cas9 technologie een erfelijke afwijking in het DNA van een (levensvatbare) menselijke embryo te repareren.[3]
Hier begint het filosofisch, wetenschappelijk en ethisch interessant te worden.
1. Over het ‘stimuleren van de levenswetenschappen’, zoals staat aangegeven is veel nog onduidelijk, althans als er over wetgeving wordt gesproken. Er bestaan bijvoorbeeld fundamentele verschillen in wetgeving tussen de VS en de EU. Angelsaksische gebieden malen niet om genetische modificatie en dus veranderingen, terwijl Europa daar in meerderheid (schat ik in) moeite heeft met ‘zomaar’ genetische veranderingen aan te brengen of de evolutionaire processen te veranderen. Klonen en kloningsprocessen kunnen bijvoorbeeld – los van de vraag of klonen ethisch verantwoord kan worden genoemd – onverwachte want onbekende effecten sorteren en dan weten we niet waarmee we bezig zijn.
De verschillen in denkwijze tussen de VS en EU zit ‘m in het materialistische winst- en omzetdenken bij de Amerikanen die iedere commerciële tegenslag wil tegengaan door de techniek erop los te laten, zodat de mogelijke tegenslagen worden weggewerkt. Zonder erbij te denken of – om het scherp te stellen een extreem voorbeeld – gekloonde mensen wel een bijdrage aan de huidige mensheid zullen kunnen leveren. Kan de mens überhaupt gekloond worden dient als fundamentele vraag eerst verantwoord te worden opgelost. De Amerikanen staan daar – grosso modo – niet bij stil, maar de Europeanen wel. want ‘wij’ zijn niet gewend aan het ‘doorgeschoten’ commerciële denken van de Amerikanen. Om die reden zijn we mordicus tegen bedrijven als Monsanto.</strong
Een vergelijk met een aanverwant thema speelt hier een rol, namelijk waar het om het afvalproduct (inclusief stralingsduur) van de kernenergie gaat. De Amerikanen vinden dat zij in een grenzeloos land wonen met voldoende woestijnachtige of andere soort onbewoonde gebieden leven om daar het afval in de grond op te slaan. Maar of dat soort afvalverwerking in de praktijk wel werkt is maar de vraag. Daarover bestaan simpelweg geen nuttige informatie omdat dat allemaal staatsgeheim is.
2. ‘Talloze mogelijkheden om lichaam en brein te onderzoeken én erop in te grijpen’: wat betekent dat ‘erop ingrijpen’? Genetisch onderzoek is er op dit moment op gericht om genetische veranderingen in het menselijke DNA aan te brengen als er sprake is van zware handicaps, die nu aangepakt kunnen worden met onze DNA-techniek, die aangepast kan worden door nieuwe stamcellen in te brengen. Maar de fundamentele vraag is of er in de toekomst als wij weer veel verder gevorderd zijn in nieuwe technieken, de mens zichzelf naar een ideaalbeeld wil gaan vormen. Stel dat dat technisch mogelijk zou worden, dan is de vraag aan de orde of de wetenschappelijke techniek het toelaat om alle onwenselijke genetische DNA-fouten wel aangepakt moeten worden? Waar liggen de grenzen van dat proces en die mogelijkheden?
Wij komen kortom in een nieuwe fase van de maakbaarheid van het leven, waar we eerder in de politiek, hebben besloten dat een maakbaar maatschappijbeeld weer los moesten laten vanwege de financiële kosten daarvan. De overheid heeft niet de ruimte om eindeloze financiële injecties ter beschikking te stellen om die maakbaarheid te faciliteren en daarmee het begrotingstekort op te jagen. Dat geldt ook voor de wetenschappelijke wereld, want al die technologische ontwikkelingen kosten ons (zorg)premiegelden die ook bijdragen aan de toenemende begrotingstekorten en staatsschulden. Onbegaanbare weg in de EU vanwege de EMU-normen, maar wel mogelijk in de VS als rijkste land ter wereld en daarmee onaantastbaar. De explosieve staatsschulden van de VS worden geaccepteerd of liever: getolereerd, in de verwachting dat zij hun schulden altijd wel kunnen inlossen. Tegen het machtigste land ter wereld doe je gewoon weinig, en zeker tegenover de volksstem die door Trump wordt vertegenwoordigd.
# Inzichten uit de levenswetenschappen inspireren op hun beurt weer de apparatenbouwers: denk aan DNA-computers en zelfherstellende materialen. Simulatie van de werking van het brein in hard- en software is bijvoorbeeld een belangrijk doel van het omvangrijke Europese onderzoeksproject The Human Genome Project waar de Europese Commissie een miljard euro gedurende tien jaar in investeert. Dit leidt er toe dat “technologie steeds meer biologie” wordt. Ingenieurs pogen in technologie steeds vaker typische kwaliteiten van levende wezens in te bouwen, zoals zelfreparatie, voortplanting en intelligentie.
Voorbeelden van deze tweede trend zijn kunstmatige intelligentie en sociale robots.
Op zichzelf is er niets mis met de levenswetenschappers die ‘op hun beurt de apparatenbouwers stimuleren’, maar als ik YouTube-opnamen zie waar de Japanse technici bezig zijn om zorgrobots te bouwen die een functie moeten krijgen in de vergrijzende bevolking die aan het vereenzamen is, dan is het de vraag hoe die ontwikkelingskosten gefinancierd worden. Al is het menselijk aspect hiervan natuurlijk positief, mits je gelooft in de surrogaat-empathie die deze robots zullen blijven; want nooit te vervangen door menselijk vlees en bloed (hulp bieden mét menselijke emoties, die voor de cliënten onmisbaar zijn).
# De trends “biologie wordt technologie” en “technologie wordt biologie” toegepast op de mens zorgen er voor dat mens en technologie steeds meer met elkaar versmelten. Het Rathenau Instituut spreekt daarom van een intiem-technologische revolutie.
Hierbij doet zich de eerste onduidelijkheid voor, want wat moet er worden verstaan onder ‘mens en technologie die steeds meer met elkaar versmelten’? Dit kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd, te weten dat 1. De mens zelf een technologisch wezen wordt; 2. De mens zich volledig en onnadenkend laat leiden door de technologie; 3. De mens heerschappij blijft houden over de technologische mogelijkheden van deze tijd omdat ik zelf bepaalt (en blijft bepalen) wat hij wenst te gebruiken van alle technologische mogelijkheden en zich dus niets laat dicteren.
Ad.1: Het risico dat mens en technologie (of machine) met elkaar versmelten zoals het letterlijk verwoord staat, is natuurlijk aanleiding om ons af te vragen of de mens een technologisch wezen wordt, bewust of ongemerkt. Mijn antwoord luidt duidelijk dat hiervan geen sprake hoeft te zijn en alleen het geval is bij mensen die zich geheel – en bewust – op deze technische/technologische mogelijkheden storten. Daarvan kan ik geen voorbeelden noemen dan alleen de zg. ‘nerds’ die al decennia als zodanig bekend staan, maar dat zijn dezelfde computernerds als er fanatieke fysici bestaan of willekeurige anders specialisten. Maar een tweede associatie dringt zich op bij de nieuwe stroming/beweging die zich ‘transhumanistisch’ (daar schrijf ik een aparte blog over op basis van Wikipedia) noemt en die de huidige verschijnselen van maatschappelijke ongelijkheid via samensmelting met technologie ongedaan wil maken.
De trends “biologie wordt technologie” en “technologie wordt biologie” toegepast op de mens zorgen er voor dat mens en technologie steeds meer met elkaar versmelten.
Mijn stelling is hierbij dat mens en technologie niet samen te smelten zijn aangezien ‘maker’ (mens) en ‘product’ niet kunnen samensmelten. Een mens in deze beschaving en globale samenleving kan niet zonder computervaardigheden en niet zonder structureel onderwijs en opleidingsfaciliteiten (om te zwijgen over ‘huis & haard’ en alle basisvoorwaarden die in de Verdragen over Mensenrechten vermeld staan). Versmelting tussen ongelijkwaardige eenheden is filosofisch niet mogelijk, tenzij je als nerd ervoor kiest. Maar dat is geen onderdeel van mijn ideaaltypische mens- en wereldbeeld.
Wordt vervolgd
