Tags
Voor een duurzame Europese samenwerking heeft de schuldenunie een tegenbeweging nodig (Mathieu Segers, Expert/fd, 15-6-20)
Mathieu Segers is hoogleraar eigentijdse Europese geschiedenis en Europese integratie
Eind mei liet Wolfgang Schäuble van zich horen in Europa. Dat was even geleden. Na acht jaar als minister van financiën werd hij in 2017 voorzitter van het Duitse parlement. In zijn huidige functie is hij zo gepositioneerd – boven de partijen – dat deze nestor van de Duitse politiek naar buiten gerold kan worden als extra kanon naast de bondskanselier. Als de situatie daarom vraagt. Na de lancering van het Merkel-Macron herstelplan voor Europa was het zover. Schäuble reed zijn rolstoel richting de microfoons.
Wat hij zei kwam voor velen als een verrassing. De kern van zijn boodschap verwoordde Schäuble als volgt: je geeft landen die al diep in de schulden zitten ‘stenen in plaats van brood’ als je ze nieuwe leningen aanbiedt. Drie dagen later constateerde The Economist dat we leven in tijden van verandering. Een decennium na de uitbraak van de eurocrisis maakt het ‘establishment der economen’ niets minder dan een ‘u-bocht in de visie op austerity (bezuinigen)’. Juichte het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in 2010 nog de meest hardvochtige bezuinigingsplannen toe als best practices, datzelfde IMF pleit nu voor ‘spending more’. De angst voor publieke schulden lijkt vervlogen, aldus The Economist.
Dit beeld is te simpel. Wat we deze dagen meemaken is iets anders dan een paradigmawisseling bij economen. Het is de rentree van de politiek in de economie. Daar is ook een duidelijke aanleiding toe. Want wat er, alle austerity ten spijt, toch tot leven is gekomen in de eurozone, is precies het monster waarvan men bezworen heeft het te bestrijden: een schuldenunie.
Hypotheek op de toekomst
Een schuldenunie is geen goede basis voor vertrouwen, laat staan voor wederzijds vertrouwen. En laat dat laatste nu juist onmisbaar zijn voor duurzame Europese samenwerking. Dit is waarom Schäuble uit de Duitse coulissen kwam: door de coronacrisis komt het wederzijds vertrouwen in het geding. Deze situatie vraagt om het nemen van verantwoordelijkheid voor de samenwerking als zodanig. Kortom, de politiek is aan zet. Het kan ook niet anders.
*Dit is volkomen terecht opgemerkt en het wordt dus nu tijd dat Rutte met zijn kabinet dezelfde paradigmawisseling aanbrengt in zijn EU-beleid. Anders wordt ons land echt de risee binnen ons continent.
Want nóg een hypotheek op de toekomst nemen, door deze verantwoordelijkheid permanent te dumpen op de ECB-balans, kan eigenlijk niet. Het Hof van Karlsruhe heeft dat vrij duidelijk uiteengezet. Bovendien zou een dergelijke duikopstelling de eurozone drie valstrikken tegelijk injagen.
‘Een schuldenunie is geen goede basis voor vertrouwen’
Ten eerste een valstrik voor spaarders, door alsmaar aanhoudende nulrente. Ten tweede de valstrik van het uitstel van noodzakelijke hervormingen, zoals de arbeidsmarkten en pensioenen. Ten derde de klassieke valstrik van schuld, voor schuldeiser en schuldenaar: valse verwachtingen, funest voor politiek én markt.
Dat de eurozone in deze valstrikken dreigt te lopen, is ook een uitvloeisel van de vorige crisis. In die crisis was het nog zo dat de politiek vooral wegdook, achter ‘de ongekozenen’ van de Europese Centrale Bank (ECB), maar ook die van het IMF.
Wensdenken
Die tweede schuilplek werd destijds vanuit Den Haag aangewezen. Dat was niet zomaar. Het IMF stond voor een tucht die de muntunie mist, wat door Nederland gezien werd als de bron van de problemen. De ‘zieke mannen’ van Latijns Europa zouden baat hebben bij de striemen van de Angelsaksische zweep uit Washington, ook al omdat deze euroleden niet meer verder konden devalueren.
Ze moesten worden opgevoed. Er zat niets anders op, aldus de Nederlandse visie. Het bleek een wat enge vorm van wensdenken.
Schäuble was meteen mordicus tegen de Nederlandse spitsvondigheid om het IMF te betrekken. Zijn redenering: de eurocrisis, op dat moment nog vooral acuut in Griekenland, was een Europees probleem (veroorzaakt door rentespreads waarmee de markten wantrouwen over de eenheid van de euro communiceerden). Een Europees probleem vroeg om een Europese oplossing. Maar bondskanselier Angela Merkel, die zich destijds nog wentelde in haar imago van Schwäbische Hausfrau, viel voor het Nederlandse voorstel. Zij floot haar senior-minister discreet terug.
Nog in datzelfde jaar kreeg Merkel last van voortschrijdend inzicht. Dat leidde tot de geboorte van ‘Merkozy’, een eendrachtige samenwerking met de toenmalige Franse president, maar ook tot het besef dat verdragsherziening nodig is om de euro te voorzien van geüpdate regels om de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de economische onderbouwing van de euro beter af te dwingen. Het was te laat. De IMF-luis zoog zich al vast in de europels.
Ondertussen bleef het standpunt van Schäuble onveranderd: de europroblemen mochten noch met leningen, noch met interventies van buiten worden afgekocht. Wat wel nodig was: het invullen van de ‘E’ van de Economische en Monetaire Unie (EMU). Dit om een verzwakking van de EU van binnenuit, door het steeds nadrukkelijker smachten naar de drugs van schuld en monetaire financiering, te voorkomen. Maar zijn herhaaldelijk ‘nein’ tegen meer leningen was vergeefs.
Schäuble is voor alles een realist. Nu de schuldenunie er is, gaat het erom deze van een tegenbeweging te voorzien. Verantwoordelijkheid nemen betekent nu het beschikbaar stellen van geld. Brood, geen stenen. Maar de bijbehorende condities moeten zorgen dat de EU niet in de drie valstrikken loopt. Dat kan door deze valstrikken met elkaar in verband te brengen in de afspraken rond het herstelfonds.
Eigen, Europese best practices zijn daarvoor intussen voor handen, bijvoorbeeld in het European Stability Mechanism (ESM) in Luxemburg. Dat is het goede nieuws van de afgelopen tien jaar.
*Geweldige analyse!
[Mathieu Segers is hoogleraar eigentijdse Europese geschiedenis en Europese integratie aan de Universiteit Maastricht. Reageer via expert@fd.nl.]
