De overheid moet niet afwachten, maar zelf meer warmtenetten aanleggen (Remco de Boer, Expert/fd, 6-6-19)
Expert | Remco de Boer, onderzoeker, adviseur en publicist op het gebied van de energietransitie
‘Het oordeel dat de Rekenkamer van Nijmegen in december velde, was hard. De gemeentelijke besluitvorming over de aanleg van een warmtenet in Nijmegen-Noord was ‘inconsistent, niet transparant en daardoor onnavolgbaar en niet controleerbaar’. Nieuwsuur besteedde er afgelopen zaterdag aandacht aan.
‘Uniek is de zaak niet. Vorige maand diende de Zuid-Hollandse gedeputeerde Han Weber (D66) zijn ontslag in. Volgens Weber hebben ambtenaren hem onvoldoende geïnformeerd over een omvangrijk provinciaal warmtenet, waardoor hij op zijn beurt Provinciale Staten onvoldoende informeerde.
‘Niet alleen politiek liggen warmtenetten lastig, ook klanten klagen. Over de tarieven bijvoorbeeld, maar vooral over de monopoliepositie van warmtebedrijven. Een aansluiting is vaak verplicht, opstappen moeilijk of duur. Van een landelijk netwerk met veel aanbieders — en dus concurrentie, zoals bij elektriciteit en gas — is geen sprake.
‘Warmtenetten staan in de kinderschoenen. Zo’n 5% van de 7,9 miljoen huishoudens is er op aangesloten. Als het aan het kabinet ligt, stijgt dat percentage fors. Voor ongeveer de helft van de 1,5 miljoen woningen die het kabinet voor 2030 van het aardgas wil halen, is aansluiting op een warmtenet de beste oplossing.
Alle betrokken partijen snappen dat de aanleg van leidingnetten voor het transport van warm water flink in de papieren loopt en zijn als de dood voor de rekening.
‘In Denemarken, dat vanaf de jaren zeventig inzette op collectieve warmtevoorzieningen, is 64% aangesloten. Cruciaal voor succes is transparantie, zei Bjork Paamand Olsen vorige week tijdens een lezing in Amsterdam. Zij is ceo van Holte Fjernvarme, een van de ruim vierhonderd Deense warmtebedrijven, waarvan de meeste eigendom van burgers zijn.
‘Winst maken mogen Deense warmtebedrijven niet. Hun tarieven — die ze zelf mogen bepalen — zijn gebaseerd op de kosten: hoe lager de kosten, hoe lager de tarieven. In Nederland stelt de Autoriteit Consument en Markt (ACM) ze vast. Daarbij geldt het ‘niet meer dan anders’-principe. Dat garandeert dat een consument met een warmteaansluiting niet meer betaalt dan hij of zij met een gasaansluiting zou betalen.
‘Alle betrokken partijen snappen dat de aanleg van leidingnetten voor het transport van warm water flink in de papieren loopt en zijn als de dood voor de rekening. Zoals de woningcorporaties, die volgens afspraken in het ontwerp-Klimaatakkoord een grote rol krijgen bij het gasloos maken van sociale huurwoningen. Twee weken geleden eiste Marnix Norder, voorzitter van Aedes, de vereniging van woningcorporaties, garanties dat warmtebedrijven hun risico’s niet op de corporaties zullen afwentelen. Zonder garanties gaan corporaties niet aan de slag.
Voor de warmtebedrijven lijkt warmte nog geen vetpot. Uit onderzoek door Ecorys in opdracht van de ACM blijkt dat het gemiddelde rendement op geïnvesteerd vermogen in 2016 4,8% was, waar een redelijk rendement tussen de 5,1% en 6,6% moet liggen.
Neem de tijd
Behalve de koopman roert ook de dominee zich flink in het warmtedebat. Die wil dat de transitie liefst gisteren klaar is, maar ook dat de warmtebronnen waarmee de netten gevoed worden volledig duurzaam zijn. Daar wringt de schoen, want veel van de beoogde bronnen, zoals geo- en aquathermie, zijn nog lang niet volwassen.
Tegelijkertijd ligt biomassa, een bron die officieel duurzaam is en relatief ruim voorhanden is, onder vuur. Zo verzet de gemeente Diemen zich tegen een biomassacentrale die Nuon voor het lokale warmtenet wil bouwen ter vervanging van aardgas. Ook een andere belangrijke bron, restwarmte uit de industrie, is niet onomstreden. Rotterdam bijvoorbeeld weigert warmte van de twee kolencentrales in de gemeente. Want steenkool, dus fout.
Als het kabinet woningen van het gas wil halen, moet het – zoals destijds bij gasleidingen en stroomkabels – zelf het voortouw nemen bij de uitrol van warmtenetten
Ondertussen nemen met alle mitsen, maren en eisen de onzekerheden toe. Het Planbureau voor de Leefomgeving verwacht daarom op basis van het ontwerp-Klimaatakkoord dat er in 2030 zeker geen 1,5 miljoen woningen van het gas zullen zijn. Als het mee zit, zijn het er 1 miljoen, als het tegen zit slechts 250.000.
De conclusie van een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer in maart over de warmtetransitie was dan ook dat niemand lijkt te weten hoe het nu precies verder moet. Toch hoeft de oplossing niet heel complex te zijn. Als het kabinet woningen van het gas wil halen — en dus warmtenetten wil — moet de overheid gewoon warmtenetten gaan aanleggen, zoals overheden eerder ook investeerden in de uitrol van gasleidingen en stroomkabels.
De daadwerkelijke warmtelevering kan vervolgens worden aanbesteed: wie de beste prijs/kwaliteit/duurzaamheids-verhouding heeft, wint. Ook burgercoöperaties moeten een kans krijgen. Die zorgen voor enthousiasme en draagvlak, zoals de honderden coöperaties nu ook doen bij de aanleg van wind- en zonneparken en -parkjes. Accepteer wel dat de warmte niet in een klap duurzaam zal zijn. Zelfs in Denemarken is nog altijd de helft fossiel. Het op poten zetten van een concurrerende markt met alternatieven die duurzamer zijn dan aardgas, kost veel tijd. Neem die dan ook.
Nutsvoorziening
Aardgasgebruik in de woningbouw is goed voor zo’n 8% van de totale Nederlandse broeikasgasuitstoot. Dat relatief kleine percentage op de huidige, marktgedreven manier met stoom en kokend water proberen te verlagen, is tot mislukken gedoemd en verkleint het draagvlak voor de transitie.
Een overheid daarentegen die investeert in een nieuwe nutsvoorziening en zo de ontwikkeling van duurzame bronnen, betere service en lagere prijzen stimuleert, zal meer resultaten boeken en het draagvlak vergroten. Hoe eerder de politiek zich dat realiseert, en ernaar handelt, hoe beter.
https://fd.nl/opinie/1303895/de-overheid-moet-niet-afwachten-maar-zelf-meer-warmtenetten-aanleggen
