Wordt 2020 vooral het jaar zonder feestjes, group hugs en vakanties, of gaat het de geschiedenisboeken in als keerpunt in de categorie 1672, 1914, 1989? (volledige kop in nrc.nl)
‘Zal het op termijn een welkome reset blijken van de fossiele economie, het begin van turbulentie die een generatie zal definiëren, of allebei? Hoe dan ook, teruggaan naar het oude en vertrouwde lijkt inmiddels een gepasseerd station.
De laatste zin is wat mij betreft volkomen uitgesloten en dus is de eerste zin ook onzin. De natuur heeft middels boodschapper-RNA (zie Trouw) van het coronavirus aangegeven dat de mensheid met haar doorgeslagen geopolitieke kapitalisme verkeerd bezig was. Die stelling zal ik in mijn reacties op deze uitgave nrc.futureaffairs verdedigen. Het is dus voor mij de turbulentie die door de nieuwe generatie wordt gedefinieerd en dus een generatiekwestie. Eerder zijn wij niet van dit virus af.
In deze extra dikke editie van Future Affairs gaan we een poging wagen om vooruit te blikken met een paar van de grootste denkers van de wereld. En een antwoord te vinden op de vraag: waarom is dit zo onderschat? Vul me aan waar je kunt. (…)
‘Waarom is dit zo onderschat?’
Mijn antwoord luidt dat deze virus zo anders is dan alle voorgaande uitbarstingen, dat het op voorhand al volkomen onvoorspelbaar was dat dit te gebeuren stond en zelfs in eerste instantie door de Chinese regering genegeerd werd.
Maar er is over deze pandemie al in de jaren zeventig van de voorgaande eeuw geschreven; weliswaar als sciencefiction, maar toch (zie mijn blog https://aquariuspolitiek.wordpress.com/2013/08/23/opvolging-van-de-derde-golf-theorie-van-alvin-toffler-fd-trends-innovatie/). Ik schreef gisteren in mijn blog over Wiebes en zijn brief over Urgenda dat hij 1 april niet zou halen met klimaatmaatregelen, maar dat hij door de toevalsfactor van COVID-19 toch al een deel van die belofte onbewust heeft waargemaakt. De oppositie moet dus ophouden met kermen. De atmosfeer is namelijk wereldwijd door de lockdown van alle fossiele verkeer al veel beter geworden, zodat zelfs in China de smog is verdwenen.
Ook de Nederlandse lucht is aanzienlijk en dus veel zuiverder geworden. Die verandering had nooit ingezet kunnen worden met welke regeringsmaatregelen dan ook. En de oppositie kan de regering nu geen enkel verwijt meer maken omdat ze dat onverhoopt wel zouden doen, ze wel erg misbruik maken van deze crisissituatie door corona. Die twee natuurproducten ‘CO2 en Corona’ vullen elkaar aan, menselijk en politiek gesproken een toeval, maar in de relatie tussen mens en natuur geen toeval, want op dat vlak bestaat geen toeval, ook al beweert de neodarwiaanse evolutietheorie van wel. Maar daar zit de wetenschap m.i. fout. Zo zal ik deze nieuwsbrieven van nrc>futureaffairs gaan aanvullen, zoals door redacteur Wouter van Noort gevraagd.
1. ‘Gemist. Door veel beleidsmakers, media en deskundigen is deze crisis maandenlang helemaal verkeerd ingeschat. En dat is ook niet gek. Het virus valt onze samenleving op allerlei niveaus aan: biologisch, psychologisch, economisch, politiek, filosofisch, en nog veel meer. Dat is veel te veel voor een individu of zelfs een instituut om te overzien.’
Volkomen juist geconstateerd. En om deze reden was de terughoudend van de Kamer (en regering) om een spoeddebat aan een meerderheid te helpen terecht, aangezien Wilders en Baudet gewoon aan het bluffen waren vanuit hun eigen angstcomplexen. Dan ga je maar wat beweren zonder enige toelichting te kunnen geven. Een politieke inschattingsfout dus. Een spoeddebat was door nog onbekendheid met dat nieuwe thema corona volkomen voorbarig. Blufpoker van beide parlementariërs.
‘Precies dat onvermogen van mensen om al die complexe systemen, exponentiële ontwikkelingen en netwerkdynamica goed in te schatten, is de reden dat de impact van corona op zo’n ongekende schaal is onderschat, schrijft de Turks-Amerikaanse technologieonderzoeker Zeynep Tufekci in dit geweldige stuk in The Atlantic.
„As it turns out, the reality-based, science-friendly communities and information sources many of us depend on also largely failed. We had time to prepare for this pandemic but we squandered it because of widespread asystemic thinking: the inability to think about complex systems and their dynamics. ”
2. ‘Systeemdenkers. Want wat sommigen ook zullen beweren de komende tijd; het was moeilijk maar zeker niet onmogelijk om deze crisis te zien aankomen. Er zijn consequent waarschuwingen genegeerd, ook in Nederland. Er zijn veel mensen die de pandemie, de crisis en het zorginfarct al wél eerder voorzagen en daarvoor al maanden en soms jaren waarschuwden. En niet de minsten: bijvoorbeeld Bill Gates, Vinay Gupta, Yaneer Bar-Yam en Nassim Nicholas Taleb.’
Met respect voor deze genoemde namen, maar zeker wat Bill Gates betreft was zeker geen ziener op dit vlak omdat alleen ontleend aan sciencefictionromans. Niemand, maar dan ook niemand had deze uitkomst en uitwerking van deze aanval kunnen inschatten. Want het ging en gaat ieder verbeeldingsvermogen te boven. Dat de hele economie lam zou worden geslagen was hooguit via dromen te voorspellen, maar hoe je je dat in de praktijk moest voorstellen was een onmogelijke opgave. Kortom, het was letterlijk onvoorspelbaar, laat staan politiek gesproken om deze calamiteit voor te bereiden.
Die stuk voor stuk wereldberoemde denkers en investeerders komen uit heel verschillende hoeken maar hebben één ding gemeen. Het zijn mensen die niet verkokerd en specialistisch naar de wereld kijken. Ze zien een pandemie niet als iets uitsluitend virologisch. Het zijn bij uitstek generalisten en ze denken in complexe systemen. Systeemdenken is mega-ingewikkeld en abstract. Dat leidt ertoe dat hun theorieën vaak nogal vaag, vergezocht en moeilijk te toetsen klinken. En dat zijn ze ook. Maar juist nu blijkt hun blik onmisbaar.
Een paar voorbeelden van hoe systeemdenken, hoe controversieel en bij vlagen pseudowetenschappelijk ook, in deze tijd relevant is:
‘James Lovelock en zijn Gaia-theorie: is de aarde een zelfregulerend organisch systeem?’
Daarin geloof ik zelf ook.
‘Militair complexiteitsdenker Ingo Piepers voorspelde begin dit jaar in de Volkskrant dat systeemdynamiek een grote oorlog in 2020 onvermijdelijk maakt: „De Derde Wereldoorlog kan elk moment beginnen.” Dat klinkt nu een stuk minder gek dan een paar maanden terug. Piepers verwacht op basis van zijn modellen nog zestien jaar opschudding.’
Mijn intuïtie zegt me dat een derde wereldoorlog nooit zal uitbreken, alleen al omdat het de vernietiging van de aarde betekent. Ook als dat wel dreigt, zal er een natuurlijke calamiteit uitbreken om aan die dreigementen een einde te maken. Mark my words!
‘De theorie The Fourth Turning, van generatieonderzoekers Neil Howe en William Strauss, over de onvermijdelijk terugkerende cycli van crises en geweld. Deze cyclus duurt nog tot 2030, denken zij.’
Er bestaan meer cycli die hier genoemde auteurs niet hebben opgenomen zoals astrofysische cycli. Daarover heeft de Amerikaanse bioloog Carl Johan Calleman geschreven.
‘Future Affairs-lezer en AI-onderzoeker Haroon Sheikh: „Corona toont hoe wij door duizend draadjes aan elkaar verbonden zijn”.’ Bij deze auteur zijn wat mij betreft kanttekeningen te plaatsen, en die zal ik bij een gepaste gelegenheid aanduiden.
‘Future Affairs-lezer en complexiteitsonderzoeker Wander Jager (Universiteit Groningen) over de vele onzekerheden die Covid-19 veroorzaakt.‘
3. Technologie & corona. ‘De beste systeemdenkers zijn vaak wis- en natuurkundigen, en mensen die handig zijn met computermodellen. Een uitzondering is Yuval Noah Harari, de schrijver van Sapiens en Homo Deus. Critici vinden hem meer een luchtfietsende filosoof dan systeemdenker, maar zijn recente essays over de toekomst na corona laten in elk geval zien dat hij niet in hokjes denkt en een integrale blik hanteert. Zijn focus ligt op het samenspel tussen massapsychologie, politiek en technologie, bij uitstek complexe systemen.’
Ik heb fundamentele bezwaren tegen de opvattingen van Harari die ik ook als een luchtfietser beschouw.
‘Het coronavirus betekent gouden tijden voor massasurveillance, schrijft Harari.’
Ik plaats hierbij een concrete kanttekening: massasurveillance bestond al lang en breed vóór deze uitbraak. China is al jaren bezig met die massasurveillance om eigen minderheden onder de duim te houden. Dat zijn de feiten. (zie mijn blogs alhier: #china)
‘En het virus toont volgens hem ook het gebrek aan leiderschap van de mensheid.’ Makkelijke en goedkope bewering.
4. China & corona. ‘Een ander voorbeeld van een mondiaal systeem met grote invloed op het verdere verloop van deze pandemie is de geopolitiek. Je ziet nieuwe vormen van ‘medisch nationalisme’ de kop opsteken, en China gebruikt de crisis al om zijn invloed te vergroten. Zo doneerde Huawei (die van het 5G-netwerk) honderdduizenden mondkapjes aan Nederland. Rusland, China en zelfs Cuba helpen Italië meer dan Europa, waardoor de boosheid in Italië op de EU enorm is.’
Italië is niet voor niets het grote zorgenkind (buiten Griekenland gerekend) van de EU.
De geopolitieke denker Gideon Rachman over hoe China zijn corona-aanpak geopolitiek uitspeelde.
Podcast NRC Vandaag: hoe China naar de Europese aanpak kijkt.
‘Mooi artikel uit Foreign Affairs: Betekent het coronavirus het einde van globalisering?’
Mijn visie: wel degelijk, hoewel waarschijnlijk nooit meer helemaal uit te bannen. Maar hier draait met om het grootkapitaal dat tot de laatste ademsnik blijft vechten voor eigen status en macht.
‘Technologie-onderzoeker Azeem Azhar over de drie kloven die de komende tijd gaan bepalen: China vs. Verenigde Staten, allesoverheersende overheid vs. individuele vrijheid, oud vs. jong.’
Hierover heb ik als politiek filosoof ook blogs beschreven, zodat ik mijn standpunt kort & krachtig kan samenvatten: de eerste tegenstelling is complete onzin vanwege alleen al het generalistische formulering zoals ‘allesoverheersende overheid’, die alleen in China en Noord-Korea bestaat, aangezien ik over Rusland twijfel. En de tegenstelling ‘oud vs. Jong’ vind ik ook te algemeen en daarom altijd te falsificeren. En om mijn positie te situeren vanwege mijn biologische senioriteit (geboortejaar 1947): ik voel me behoren bij de jonge generatie en heb niets gemeen met mijn generatiegenoten.
5. Klimaat & corona. ‘Nog een laatste voorbeeld van hoe mensen vaak te simpel denken en systeemdynamiek onderschatten. Er was in het begin van de coronacrisis (ook bij mij) optimisme over de klimaatimpact: vliegtuigen blijven immers aan de grond en fabrieken staan stil. Luchten zijn overal veel schoner, er is ineens geen smog in LA en de Venetiaanse kanalen waren nooit helderder.
‘Maar of corona uiteindelijk goed is voor het klimaat, hangt van veel meer dingen af. Bijvoorbeeld van hoeveel politieke wil er straks nog is om te investeren in de energietransitie. En dat ziet er veel minder gunstig uit. Nederland stelde klimaatplannen deze week al uit, en internationaal ziet het er ook niet goed uit volgens dit goede stuk uit de MIT Technology Review. Yep: een stuk over internationale politiek in een technologievakblad. Veel duidelijker wordt het niet dat verkokerd denken passé is. In een hyperverbonden wereld wordt alles beïnvloed door alles. Wat ik maar wil zeggen: ik hoop dat we snel beter gaan luisteren naar complexiteitsdenkers en systeemonderzoekers, hoe abstract en vaag ze soms ook praten.’
Geheel eens met deze samenvatting van Noort. En nu kan het grote publieke debat gaan starten. Deze nieuwsbrief heeft alles in zich om een succes te worden.
https://www.nrc.nl/nieuwsbrieven/futureaffairs/
