Italiaanse pyromanen poken het conflict met Brussel verder op (Han Dirk Hekking, Economie & Politiek/fd, 5-9-18)
Rome maakt zich op voor de finale onderhandelingen over de begroting voor 2019. De spanning loopt op: Lega en Vijfsterrenbeweging lijken te kiezen voor een confrontatie met Brussel
Stelling: Met deze nieuw aangetreden regering van populisten in Italië wordt de vaag urgent wat democratie eigenlijk precies betekent. Jawel, in Italië – als een van de medeoprichters van de EU in wording -, is het novum geschapen van de eerste nieuwbakken regering waarin populistische partijen het voor het zeggen krijgen en wel via een anti-EU-beleid als hoofdthema van de verkiezingscampagne. Democratisch verkozen. Maar Italië verkeert als een van de aartsvaders van Europese samenwerking dus in een andere positie dan psychologisch complexe want traumatisch opgegroeide nieuwe democratieën zoals Hongarije onder Orban en Visegrad-bondgenoot Polen en mogelijk ook Oostenrijk, met de extreemrechtse FPÖ.
We dienen ons nu af te vragen of deze gezamenlijke populistische regeringen die onder de formele vlag van de ‘democratie’ zijn ontstaan, ook werkelijk democratische lidstaatregeringen zijn nu blijkt dat ze alle regels vanuit Brussel aan hun laars (gaan) lappen en op die voorlopige vermoedens ook een flink struikelblok gaan worden aan de economische én politieke voortgangsproces. En democratische ontwikkeling van de EU als mondiale factor van betekenis (zie mijn blogs van gisteren over het nieuw verschenen boek van Jeroen Dijsselbloem).
Mijn stelling is dat hier geen sprake is van democratie omdat het dan moet gaan over geïnformeerde burgers die een bewuste keuze hebben gemaakt, want er is geen sprake van ‘geinformeerd’ zijn maar van emotionele oprispingen tegen een falend politiek bestel, dat inmiddels door de hele EU heen speelt omdat er anders geen populisme kon ontstaan. Mijn stelling en hypothese is dat we op een mondiaal keerpunt staan van een oude en nieuwe wereld, en dus een overgangsperiode van ‘oud bloed’ naar ‘nieuw bloed’ van nieuwe maatschappelijke en politieke structuren.
De oude regentenmaatschappij blijkt nog steeds volop levend te zijn binnen ‘zogenaamd’ democratische structuren die gebaseerd op achterhaalde ideologieën en langzaam maar zeker worden vervangen door een nieuwe structuur waarin de burgers veel meer een actieve rol zullen kunnen (naar eigen behoefte) spelen (via directe democratie), waarbij dus de ‘aloude‘ representatieve volksvertegenwoordigers geen rol meer hoeven te spelen; niet kunnen spelen wegens overbodigheid.
Alsof pyromanen het bevel hebben gekregen over de brandweer, zo gedragen de boegbeelden van de nationalistische Lega en de internetpartij Vijfsterrenbeweging (M5S) zich rond de aankomende Italiaanse begroting. Beleggers kijken bezorgd toe of Lega-leider Matteo Salvini en M5S-voorman Luigi Di Maio, via extra uitgaven willens en wetens de EU-begrotingsregels gaan overtreden. Dat zou de financieel-economische stabiliteit van hun land aantasten; analisten twijfelen nu al of de Italiaanse staatsschuld van ruim 130% van het bruto binnenlands product houdbaar is.
Ministers van landen met een dergelijke schuldenlast praten doorgaans met meel in de mond, wetende dat elk verkeerd woord tot problemen op de markten kan leiden. Zo niet Salvini en Di Maio, die deze week de honderdste dag van hun regering beleefden. Sterker nog: ze poken met hun publiek beleden aversie van de afspraken met Brussel het vuurtje rond een confrontatie met de begrotingscontroleurs van de eurozone alleen maar verder op. ‘De herfst zal heet zijn, heel heet‘, waarschuwde Di Maio recent.
Resultaat: de rente loopt op. De uitlatingen van Di Maio en Salvini kosten de Italiaanse staat dus nu al geld — de gezaghebbende econoom Carlo Cottarelli denkt dat Italië in 2019 bij het dekken van zijn financieringsbehoefte nu al €5 mrd duurder uit is op de markten — zonder dat er één euro naar de stokpaardjes van Lega en M5S (de vlaktaks en een uitkering voor werkzoekenden) is gevloeid.
Hoe gaat dit aflopen? Vier vragen over de dreigende clash tussen Brussel en Rome.
❶
Wat bezielt Salvini en Di Maio?
De coalitie van Lega en M5S leeft bij de gratie van een aanhoudend conflict met ‘Europa’, stellen analisten. De Vijfsterrenbeweging ageert tegen Brussel omdat ze vindt dat ‘Europa’ Italië in een te strak financieel keurslijf heeft gepropt. Bij Lega is het belangrijkste thema migratie. De partij vindt dat EU-lidstaten meer solidair moeten zijn met Italië, dat voorgaande jaren honderdduizenden vluchtelingen en migranten opving.
Dat deze coalitie ‘leeft bij de gratie van een aanhoudend conflict met ‘Europa’ betekent simpelweg dat hier een regering is aangetreden die legitimiteit van het Verdrag van Rome (nota bene) in de vorm van alle aanvullende EU-verdragen negeert en zichzelf daarmee buiten de orde stelt. Waarom grijpt de Europese Commissie in gezamenlijkheid met de Europese Raad (van regeringsleiders) dan niet in? Te laf? Gebrek aan moed? Het enige wat de afgelopen jaren in Brussel werd gedaan bij belangrijke nationale verkiezingen was angstig afwachten of er populisten zouden worden gekozen. Dat is geen beleidsmatig gedrag en alleen maar afwachten in de hoop dat de ‘onzichtbare’ hand van de ratingbureaus en de financiële markten zouden ingrijpen. Lafheid troef dus.
Dat belet Lega-leider Salvini overigens niet om de banden met Viktor Orbán aan te halen, de eurokritische premier van Hongarije. Orbán is nota bene een van de degenen die geen solidariteit toont door zich te verzetten tegen de herverdeling van in Zuid-Europa aangekomen migranten over de rest van de EU.
Dubbelzinnigheid is bij dit type politici niet vreemd: een kat in nood maakt rare sprongen. Allianties moeten gesmeed worden, desnoods extreem links met extreem rechts. De oude volkspartijen liggen groggy op de IC van de politieke klinieken. Er bestaat dus geen democratie meer omdat de randvoorwaarden daarvoor afwezig zijn ‘geraakt’, kwijtgeraakt. Dat is alles en Europa moet eren college politieke filosofie gaan volgen. Te beginnen bij de Franse aartsvader van de democratische theorie Alexis de Tocqueville. Daar houd ik het voor vandaag bij. Wordt ongetwijfeld vervolgd vanwege boeiende analyses in onze dagbladen.
‘Salvini is overtuigd anti-Europees’, verklaart Italië-specialist Pepijn Corduwener van de Universiteit van Utrecht de polariserende koers van Salvini richting Brussel. M5S-leider Di Maio is meer gericht op binnenlandse aangelegenheden, denkt hij. ‘Voor hem geldt dat hij in eerste instantie het leven wil verbeteren van Italianen die hebben geleden onder de crisis. Het idee “Italië eerst” is het bindmiddel tussen de twee partijen.’
❷
Aan wat voor EU-doelen moet Italië eigenlijk voldoen?
Rome committeerde zich eerder aan een begrotingstekort van 1,6% van het bbp. In 2019 zou dit 0,8% moeten zijn, maar minister van financiën Giovanni Tria liet al weten dat dit niet haalbaar zal zijn. De groei valt lager uit dan verwacht en dat levert volgens hem een tekort op van 1,2%. Ondertussen praat Lega-leider Salvini nu over een tekort van 2%.
De al aangehaalde econoom Cottarelli raamt de extra uitgaven van de regering op €75 mrd. Dat bedrag financieren door het tekort te laten oplopen, slaat nergens op, zei hij dinsdag in de krant Corriere della Sera. ‘Dat betekent dat we opnieuw bij beleggers moeten aankloppen die nu al een hogere vergoeding verlangen als ze ons geld lenen’, aldus Cottarelli.
Dat de rente door zijn uitlatingen oploopt, kan Lega-leider Salvini niet zo veel schelen. ‘Er zijn mensen die speculeren, en mensen die tegen ons zijn’, zei hij. ‘Onze regering stelt zich onafhankelijk op ten opzichte van multinationals en big finance. We zijn nergens bang voor. Onze hervormingen zullen alle antwoorden verschaffen waar de zogenaamde markten en heren van de spread (het verschil tussen de Italiaanse en Duitse rente, red.) op zitten te wachten.’
❸
Bezorgt de kwestie-Italië Brussel slapeloze nachten?
Ja. Italië, de vierde economie van de eurozone, is bij een schuldencrisis potentieel te groot om te redden. Hooggeplaatste EU-bronnen hebben ‘een onheilspellend gevoel’ over de komende maanden, zo zeiden ze vorige week tegenover het FD. De opstelling van Salvini en Di Maio doet ze denken aan hoe Yanis Varoufakis, in de eerste helft van 2015 minister van financiën van Griekenland zich gedroeg: roekeloos. Dat leidde tot grote schade voor Griekenland.
Maar ook in Rome leven zorgen. ‘Binnen de regering is er spanning tussen de politici en de technocraten’, zegt Corduwener. De laatsten, onder wie minister Tria, zijn gezagsgetrouwer richting Europa. ‘Die strijd is nog niet gestreden.’
❹
Hoe stabiel is de Italiaanse regering eigenlijk?
Uit peilingen blijkt dat de partijen gezamenlijk de steun van 60% van de Italiaanse kiezers hebben, meer dan bij de verkiezingen in maart. De oppositie hangt nog altijd in de touwen.
Wel vertolkt Roberto Fico, voorzitter van het parlement en voorman van de progressieve vleugel van binnen M5S, de groeiende weerzin van een deel van de Vijfsterrenbeweging met de door Salvini gedomineerde politieke agenda, waar migratie op nummer één staat. Corduwener: ‘De grootste spreekbuis van de oppositie zit ín de regering.’
[Met medewerking van EU-correspondenten Ria Cats en Jeroen Segenhout]
https://fd.nl/economie-politiek/1268018/italiaanse-pyromanen-poken-conflict-met-brussel-op
