Tags
Jonathan Holslag: ‘Europa gebruikt zijn macht niet’ (Daniela Hooghiemstra, Interview met Jonathan Holslag, Katern Weekend/nrc.nl, 30 april 2022)
Een wispelturige jeugd maakte van Jonathan Holslag iemand die discipline zoekt in de wildernis. Wereldleiders horen graag zijn geopolitieke analyses, waarin hij met zachte stem harde conclusies trekt.
Jonathan Holslag, Chinakenner en docent politicologie aan de Vrije Universiteit van Brussel, spaart in zijn politieke analyses Oost noch West. China ondermijnt door dictatoriale controledrang haar eigen economische kracht, het westerse liberalisme is een ideologische dekmantel voor gemakzucht en consumptieverslaving geworden. Terwijl hij zich met een kapmes een weg door de wereldgeschiedenis baant, hangen leiders van staten, legers en bedrijven over de hele wereld aan zijn lippen.
In het Vlaamse stadje Tienen bewoont Holslag met zijn vrouw en twee dochtertjes een zeventiende-eeuws klooster dat hij eigenhandig in oude stijl renoveerde. Een deel van de bibliotheek van de Augustijner monniken die er vroeger woonden staat nog in zijn kast. „Voor het evenwicht heb ik er een paar verlichte filosofen tussen gezet”, zegt hij.
Dat mensen „in de cockpit van de wereld” zoals hij het noemt, hem graag raadplegen, komt waarschijnlijk doordat hij met zachte stem harde conclusies trekt en rationele scenario’s voor de toekomst ontleent aan een aanstekelijke, romantische notie van het verleden. Op een stoel in de zonnige kloostertuin, die zijn liefde voor tuinieren verraadt, ligt De Peloponnesische oorlog van de Griekse filosoof Thucydides. „Ik lees dat nu voor de vijfde keer, maar de oorlog in Oekraïne indachtig ontdek ik toch weer nieuwe dingen.”
U brengt graag orde aan in het leven.
„Fijn dat u dat zegt, want ik hoor juist vaak dat er in mijn boeken zoveel thema’s zijn. Het ideale moderne non-fictieboek heeft tegenwoordig één boodschap, waarbij de verhaallijn de conclusie is, die ook in de inleiding staat. Dat vind ik jammer, want de schijn van eenvoud maakt het lastig je te verhouden tot de wildernis die er toch is. Stelligheid maakt mondiger, maar niet intelligenter. Ik wil laten zien hoe je om kunt gaan met complexiteit.”
Hoe bent u opgevoed?
„Mijn jeugd was nogal wispelturig. Uit fascinatie met de vrijheidsstrijd van de Taliban tegen de Sovjet-Unie zwierf mijn vader jarenlang door Afghanistan. Weer terug in België is hij met mijn moeder autarkisch gaan leven op een boerderijtje in het Waasland, bij Sint Niklaas. Maar toen ik en mijn twee jongere broertjes geboren werden, sloeg de onrust toe. Op mijn zesde heeft hij ons verlaten.”
Kon hij niet opvoeden?
„Ik herinner me hem als een toegewijd persoon die me leerde dat in elk hoekje van de natuur een verhaal zit. Maar dat hij de natuur zocht, was uit rusteloosheid. In Antwerpen is hij in een extreem-rechts milieu beland. Daar is hij de natuur met ‘Heimat’ gaan associëren en dat ontspoorde in racisme en haat tegen vreemdelingen.”
Zag u hem daarna nog weleens?
„Tijdens een van de pogingen het contact te herstellen is hij met mij en mijn twee broertjes in een witte Mercedes met 200 kilometer per uur door alle rode lichten over de rijksweg van Antwerpen naar Luik gereden. Hoe hij aan die auto kwam, weet ik niet, maar ik zat als achtjarige bibberend van angst op de achterbank en dacht: dit gebeurt één keer en niet weer. Hij nam me ook een keer mee om vanaf de oever van de Schelde met een pistool op zeehonden te gaan schieten. Zijn weekendhobby. Toen wist ik: this does not make sense. Ik wilde hem niet meer zien.”
U heeft uw vader de deur gewezen?
„Ja, mijn broertjes gingen nog wel, maar ik had geen boodschap meer aan hem. De laatste keer dat ik hem zag, was op mijn achttiende verjaardag. Ik was aan het werk in de tuin toen mijn moeder zei: ‘Uw vader is daar’. Ik zie hem nog staan achter het tuinraam. Een grijze, zware gestalte. ‘Stuur maar weg,’ heb ik gezegd. Kort daarna is hij overleden aan kanker. Een tante stelde ons net op tijd op de hoogte zodat we nog naar de begrafenis konden.”
U was streng.
„Ja, maar ik heb daar geen schuldgevoel over. Ik kon niet anders. Mijn eigen situatie was moeilijk, er kon niet nog een instabiele factor bij. Inmiddels zie ik dat ik ook dingen van hem geleerd heb. Houden van de natuur, niet kunnen doen alsof, dat heb ik van hem. Als hij nu weer zou verschijnen, zou ik met hem praten. Ik zou een lange wandeling met hem maken.
„Hoe stellig je moet zijn, is voor mij een worsteling gebleven. Ik vind discipline belangrijk, maar dat mensen hun gemoed volgen begrijp ik ook. Het leven is balanceren op een slap koord, de één is zo aan de andere kant, sommigen wiebelen in het midden, anderen belanden op de grond.”
Op school was u geen uitblinker.
„Ik hield van lezen, wegdromen in taal, sfeer en argumenten, ook als ontsnapping. Ik verslond Hugo Claus. Maar op schoolwerk kon ik me niet concentreren. Na mijn eindexamen Technisch [een soort Havo, red.] ben ik aan een militaire carrière begonnen, maar ik kon mijn moeder en jongere broertjes niet alleen laten. Om financieel het hoofd boven water te houden moest mijn moeder uit poetsen. Toen mijn broertjes zwaar in de puberteit kwamen, moest iemand thuis de duimschroeven aandraaien.”
Accepteerden uw broertjes uw autoriteit?
Hij lacht. „Op een rudimentaire manier wel, ja. Ze hadden mij ook nodig, want als ze op extreme fuiven in vechtpartijen belandden, moest grote broer komen. Ze zijn gelukkig goed terechtgekomen.”
U meldde zich aan voor de lerarenopleiding geschiedenis.
„Ik had niet veel opties, maar leraar leek me een respectabel beroep. Ik kampte met basale vragen. Hoe kleed je je netjes voor de klas? Ik had nog nooit een overhemd gedragen. Ik zocht naar evenwicht. Waar kom ik vandaan, waar sta ik? Door die opleiding ontdekte ik de humanisten Erasmus en Giovanni Pico della Mirandola. Sindsdien heeft het voor mij tussen die twee bewogen. Een mens is zijn eigen beeldhouwer. Met waardigheid en talent kun je jezelf vormgeven.”
Jonathan Holslag: „Mijn vader nam me mee om op zeehonden te schieten.”
Doet een mens niet gewoon wat makkelijk, leuk of lekker is?
„Die momenten zijn er ook. Maar als je roekeloos bent en structureel van het padje af gaat, is de afloop vaak tragisch. Waardigheid valt van het eigen belang niet los te koppelen. Met mensen in het leger heb ik daar vaak discussies over. Mijn standpunt is dat vechters, zoals Plato zegt, ‘wachters’ moeten worden, die kracht combineren met wijsheid. Maar als vechters filosoferen, gaan ze twijfelen en kunnen ze niet meer vechten, zeggen zij dan. Het is lastig, maar in het zoeken ligt de menselijke waardigheid ook besloten.”
Kan menselijke waardigheid bestaan zonder God?
„Om de schoonheid te zien, heb ik geen God nodig. De basis vond ik bij de ouders van mijn moeder, die landbouwers waren. Niet lui zijn, vooruitdenken, de tering naar de nering zetten. Dat was in wereldse bewoordingen wat je ook in de bijbel of andere religieuze en filosofische teksten vindt. Toen mijn vader vertrok, zijn we met mijn grootouders een huis gaan bouwen in Noord-Limburg. Het beeld van mijn grootvader die met een voorhamer schouwen stond neer te halen, raak ik nooit meer kwijt. De kracht van die man was heroïsch. Terwijl we bakstenen naar de zolder sjouwden, zei mijn oma: ‘Houd vol.’ Als twaalfjarige vloek je dan, maar ik heb er toch van geleerd.”
Wat is er in Europa verkeerd gegaan?
„Verlichtingsidealen zijn ontaard in een vrijgeleide om verantwoordelijkheid te ontlopen. Macht is het vermogen om mensen dingen te laten doen die ze anders niet zouden doen. Maar veel Europese leiders zijn achter de stroom aan gaan lopen, en in plaats van een vrije botsing van waarden is het publieke debat één door commercie gestuurde stroom geworden.”
Ik heb enveloppen met geld moeten weigeren en ’s avonds mijn hoteldeur moeten barricaderen
Sinds u promoveerde op de Chinese handelspolitiek verdiept u zich in de westerse relatie met dat land. Hoe typeert u die?
„Wat China als autoritair geïndustrialiseerd land hier nastreeft, begrijp ik onderhand beter dan wat Europa met haar liberale waarden en belangen dáár beoogt. We hollen achter bedrijven aan die hun toekomst identificeren met China in plaats van met Europa. Het algemene economische belang wordt verward met het belang van enkele bedrijven. De Duitse regering en de Europese Commissie zijn een aanhangsel van de Duitse automobielindustrie geworden. Zodra meneer Diess [CEO van Volkswagen, red.] met de kanselarij belt, verandert alles. Toen Eurocommissaris Karel De Gucht zich bezighield met Huawei, kwam uit Berlijn al snel het signaal: stop er maar mee.”
Openheid is een Europese waarde. Vanuit die gedachte kun je zeggen: laat China binnen.
„Maar openheid vergt wederkerigheid en als jouw openheid misbruikt wordt door iemand die het gebruikt om je onderuit te halen, verliest zij haar waarde. China laat geen buitenlandse technologie toe, sluit strategische sectoren af en steriliseert haar valuta. Zolang de bevolking niet in opstand komt tegen die dictatuur, moet het dat vooral doen. Maar wij moeten de deur niet openzetten voor een land dat onze openheid misbruikt. Wij zijn verslaafd geraakt aan goedkope Chinese spulletjes. Maar op de lange termijn is samenwerking met China schadelijk voor de ontwikkeling van de Europese industrie en voor onze waardigheid. Het plan om de economie te verduurzamen wordt erdoor getorpedeerd, en als China met onze industrie aan het infuus straks Taiwan aanvalt, zal de economische schade nog veel groter zijn dan die door de huidige oorlog van Rusland in Oekraïne.
„We hebben ons te pletter onderhandeld met China, een hele politieke generatie is geofferd aan het onderhouden van dialogen en er zijn 101 dingen beloofd waar niets van terecht gekomen is. Ik heb enveloppen met geld moeten weigeren en ’s avonds mijn hoteldeur moeten barricaderen voor de meisjes die op mij afgestuurd werden. Tijdens zijn bezoek aan België heb ik president Xi Jinping ontmoet. ‘Ik ken u’, zei hij. ‘Gaat u vooral door met kritisch denken over China.’ Dat was zes jaar geleden. Inmiddels zijn de deuren voor mij gesloten.”
Wat verwijt u Europese leiders?
„Dat ze doen alsof ze de vrijheid verdedigen, terwijl ze die op het spel zetten. Als publiek dienaar heb je de plicht om uit te leggen dat als wij goedkope Chinese spulletjes willen blijven kopen, we in Oost-Azië straks Oekraïne maal tien krijgen. Dat een Europese Green Deal geen zin heeft als je intussen plastic rommel invoert. In coronatijd heeft China een handelsoverschot op Europa geboekt van 200 miljard euro. Als we dat aanpakken, wordt in Europa alles mogelijk en is Chinese dominantie helemaal geen zekerheid. Het vrije Europa heeft betere mogelijkheden om wereldproblemen op te lossen dan het dictatoriale China, dat zie je ook met Covid. Maar we gebruiken onze macht niet. Ik heb Europese beleidsstrategieën helpen ontwerpen, maar het is te veel bla bla gebleken. Europa is een postercampagne geworden.”
Europese burgers kiezen hun leiders. Is het niet hun eigen schuld?
„Zeker. Burgers hebben de macht die vroeger bij de kerk lag aan grote merken en influencers gegeven. Alles draait om iets hebben in plaats van iemand zijn. En als je iemand bent, is dat in functie van wat bedrijven te bieden hebben. Ik pleit niet voor een groeiloze wereld, vrijheid begint bij de materiële basis, maar uit blinde consumptiedrang hebben we een soort collectivisering over ons afgeroepen, die haaks staat op de vrijheid die we pretenderen te verdedigen.”
Biedt de academische wereld hoop?
„In het omgaan met complexiteit is onderwijs de sleutel. Maar door schaalvergroting zijn Europese universiteiten fabrieken geworden. Een verkeerd begrepen soort van klantvriendelijkheid brengt de opvoedende rol van docenten in het nauw. Studenten vragen voortdurend om bevestiging, zodat er inmiddels meer begeleiders dan professoren zijn. In plaats van goed onderwijs krijgt iedereen een diploma. In handboeken wordt alles voorgekauwd, waardoor het doorgronden van een oorspronkelijke tekst studenten steeds meer moeite kost. Intussen wordt wel over alles hun mening gevraagd. Aan de roep om ‘dekolonisatie’ kom ik graag tegemoet, denkers uit niet-westerse landen komen in mijn colleges ruimschoots aan bod. Maar als ik dan merk dat men in het vierde jaar niet weet wie Gandhi was, of waar je op de kaart Centraal-Azië moet situeren, vraag ik me af of het niet gewoon dwaasheid is. Kritisch wereldburgerschap betekent in de eerste plaats: heel hard werken.”
U bent altijd een beetje die opvoeder gebleven, hè?
Zachtjes: „Ja, misschien wel.”
*Jonathan Holslag heeft volkomen gelijk en zijn uitleg en argumentatie zijn zo overtuigend dat hiermee bewezen is dat het EU-beleid op beide fronten van Rusland én China volkomen verkeerd zijn geweest en dat het blinde liberale beleid ons op de rand van de afgrond heeft gebracht. En godzijdank heeft Poetin met zijn inval en oorlog in Oekraïne ons de ogen geopend en weten wij dat de nieuwe Koude Oorlog onze toekomst zal zijn.
CV
Jonathan Holslag (Sint-Niklaas, 1981) is politicoloog en Chinakenner. Tussen 2002 en 2004 was hij leraar geschiedenis. Na een master politieke wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel en bijscholing in defensie en geopolitiek aan de Koninklijke Militaire School promoveerde hij in 2011 aan de VUB met een proefschrift over China’s economische en militaire macht. Hij werd dat jaar docent internationale politiek.
Tussen 2015 en 2020 was hij bijzonder adviseur van Eurocommissaris Frans Timmermans. Hij is initiatiefnemer van de Vrijdaggroep, een denktank voor maatschappelijke innovatie waarin jonge Belgische talenten plaatsnemen. Daarnaast werkte hij mee aan onderzoeksprojecten van de EU en adviseerde hij lidstaten over het buitenlands beleid van China.
Naast zijn werk als docent en schrijver geeft hij regelmatig geopolitiek advies. Ook in het Haagse Catshuis praatte hij de regering bij. Maar toen hij zich in 2017 openlijk tegen de Chinese inmenging op de Europese energiemarkt keerde, gingen in Peking de luiken dicht. In zijn vorig jaar verschenen boek Van muur tot muur: de wereldpolitiek sinds 1989 legt hij het nog eens uit: de westerse permissieve China-politiek betekent geopolitieke zelfmoord.