Tags
Terug naar de rivaliteit van de supermachten (Michèle de Waard, Buitenland/fd, 13-7-2019)
Drie decennia na de ineenstorting van het Sovjetrijk staat de wereld aan de vooravond van een nieuwe koude oorlog: militair, economisch en – vooral – technologisch. Wat moet het Westen doen?
Even later brak de Koude Oorlog uit tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, die ruim veertig jaar duurde. Het communistische Sovjetrijk is ingestort, maar de wereld staat aan de vooravond van een nieuwe koude oorlog, tussen Amerika en die andere ‘potentiële’ supermacht die Orwell zag ontstaan: China, als dominante macht in Oost-Azië.
Strijd gaat niet om sojabonen
Jarenlang hebben Amerika en China economisch nauw samengewerkt. Toen begon Amerika’s president Donald Trump met verbale oorlogsvoering. Trump verstoort de orde, treitert en dreigt, dan weer klinken verbroederende woorden. Alles om bij zijn opponent een betere onderhandelingspositie te krijgen. En al die tijd weet de Chinese president Xi Jinping zijn grijns in de plooi te houden, als was het perkament. Even leek het te gaan om handel in Chinese elektronica en Amerikaanse sojabonen. In werkelijkheid zijn beide supermachten verwikkeld in een bittere rivaliteit om het technologische leiderschap in de wereld.
Het ambitieuze plan van de Communistische Partij, ’Made in China 2025’, om dominant te worden in de meest geavanceerde industrieën zoals robotica, biotechnologie en kunstmatige intelligentie, is in Washington hard aangekomen. Bij de honderdste verjaardag van de Chinese Volksrepubliek, in 2049, wil China zich als ‘technologische superpower van de wereld’ hebben waargemaakt.
De strijd tussen de grootmachten wordt in alle hevigheid gevoerd. De positie van de Verenigde Staten als leidende wereldmacht staat op het spel. Natuurlijk blijft Amerika voorlopig de dominante supermacht. Militair en economisch hebben de VS de beste kaarten. Tegelijkertijd ondergraven de opmars van China, de zelfbewuste buitenlandse politiek van Rusland en Trumps verwaarlozing van de trans-Atlantische alliantie de huidige wereldorde.
Digitech zeer in trek bij militairen
De digitale vooruitgang verandert ook de spelregels van de internationale machtspolitiek. Digitale technologieën zijn bij militairen bijzonder in trek. Hackeraanvallen op cruciale infrastructuur, auto-nome ‘killerrobots’ en op afstand bestuurde drones horen allang tot het wapenarsenaal. Nemen toekomstige technologieën zoals kunstmatige intelligentie voortaan de rol van atoomwapens in?
Degene die het digitale hart van moderne samenlevingen controleert, kan zijn tegenstander op de knieën dwingen zonder dat er atoomwapens aan te pas komen. De Russische president Vladimir Poetin voorspelt: ’Wie leidend is op het gebied van kunstmatige intelligentie, zal de leider van de wereld worden.’
Cyberaanvallen spelen inmiddels een sleutelrol bij moderne conflicten, schrijft de regering-Trump in zijn National Security Strategy. Nergens worden de ingrediënten van de macht in de 21ste eeuw duidelijker beschreven. Technologisch leiderschap, economische kracht, maar ook een hypermodern nucleair arsenaal zijn voorwaarden voor de VS om zijn leidende positie in de wereld te houden.
‘Na de val van de Sovjet-Unie trokken overheden zich terug uit R&D’• Michael Haas, politiek wetenschapper
Westerse voorsprong erodeert
En juist terwijl technologische vernieuwing beslissend is, erodeert de voorsprong van het Westen op het gebied van militaire technologie, blijkt uit een studie Strategic Trends van het Center for Security Studies van de Universiteit Zürich. ‘De komende tien jaar zullen de Westerse landen, Amerika en Europa, moeten bespreken hoe ze omgaan met het mogelijke verlies van hun technologische dominante positie’, zegt politiek wetenschapper Michael Haas. Hij werkte als specialist internationale veiligheid mee aan de studie, die eerder dit jaar verscheen.
Tientallen jaren liep het Westen voorop op het gebied van kwalitatief hoogwaardige militaire technologie. Totdat de VS en Europa na de val van het Sovjet-communisme de investeringen in defensie fors terugschroefden.
‘Overheden trokken zich terug uit grootscheepse R&D-programma’s naar militaire technologie’, zegt Haas, ‘hoewel de grote vooruitgang in militaire- en radartechnologie, waar het leger ook nu nog profijt van heeft, uitsluitend met overheidsinvesteringen is bereikt. De particuliere sector sprong weliswaar in het gat, maar technologische investeringen werden vooral voor civiele toepassingen gebruikt, zoals voor satelliet-navigatiesystemen (gps, red.) of internet.’
Taiwan-crisis
Een andere oorzaak voor de bedreigde militair-technologische positie van het Westen is de op-komst van China en andere opkomende Aziatische landen. ‘De omvang van de Chinese economie is de afgelopen twintig jaar verveelvoudigd, en de investeringen in defensietechnologie groeiden navenant’, zegt Haas.
Tijdens de crisis om Taiwan in 1996 werd Peking duidelijk hoe weinig het militair had in te brengen bij een mogelijke Amerikaanse invasie om het autonome eiland te verdedigen tegen de Chinezen. Tegenover de dreigende stoet van talrijke Amerikaanse oorlogs- en vliegdekschepen in de Straat van Taiwan stond Beijing met vrijwel lege handen. Sindsdien heeft China volgens Haas zijn defensiebudget met rond 750% verhoogd om zijn strijdkrachten in te stellen op een conflict met de VS.
Peking is dus bezig met een enorme inhaalslag en wist het defensiebudget de afgelopen jaren te vertienvoudigen. Daarbij zette het Volksbevrijdingsleger in op forse investeringen in luchtverdedigingssystemen en korte- en middellange-afstandsraketten. De capaciteit voor een succesvol Chinees luchtoffensief om Taiwan weer onder controle te krijgen zou inmiddels vertienvoudigd zijn.
In absolute aantallen spendeert China overigens nog maar een derde van Amerika’s budget aan defensie. Vorig jaar $250 mrd, berekende het onderzoeksinstituut Sipri in Stockholm. Trump wil de Amerikaanse uitgaven dit jaar opschroeven tot $750 mrd. Rusland komt als regionale macht niet verder dan $61,4 mrd (2018).
Noord-Korea en Iran
De opmars van China, de militaire assertiviteit van Rusland en ook de pogingen van Noord-Korea en Iran om kernwapens te ontwikkelen zetten de VS onder druk. Amerika’s militaire macht blijft de sterkste in de wereld, maar tegelijkertijd stelt ook Washington zelf in de National Security Strategy vast dat de Amerikaanse voorsprong afneemt, omdat oude en nieuwe rivalen moderniseren en betere conventionele en nucleaire wapens bouwen die ook Amerikaans grondgebied kunnen bereiken.
De VS zien een nieuw tijdperk ontstaan van rivaliteit tussen grootmachten die elkaar niet alleen militair, ook economisch en politiek bestrijden. En de modernste digitale technologieën worden tot belangrijke wapens in de nieuwe machtspolitiek. ‘Sociale media maken het mogelijk dat Russen en anderen tegen heel lage kosten hun boodschap kunnen zenden en verdeeldheid kunnen zaaien in onze democratieën’, zegt veiligheidsspecialist Hans Binnendijk, Amerikaan maar geboren in Leiden. Hij is fellow bij het SAIS Center for Transatlantic Relations in Washington en defensie-expert. ‘
Chinezen, Russen en ook kleinere landen zoals Turkije stellen dat autocratische macht efficiënter is dan democratische macht, zegt Binnendijk. Bij het huidige conflict worden Westerse democratieën echter ook van binnenuit ondermijnd door populisten, in Hongarije, Polen, Italië, Frankrijk, Duitsland, ook Nederland. Brexit ziet Binnendijk als belangrijkste bewijs.
‘Via sociale media kan Rusland tegen lage kosten bij ons verdeeldheid zaaien’• Hans Binnendijk, defensie-expert
Economische oorlog
Rusland is volgens hem militair agressief, hetgeen blijkt uit de bezetting van de Krim en de Russische bemoeienis met Oost-Oekraïne en de oorlog in Syrië. Poetin ziet graag dat het huidige internationale systeem wordt vernietigd. ‘Maar de Chinezen vechten een economische oorlog’, zegt Binnendijk. ‘Zij gebruiken hun economische trots, een Nieuwe Zijderoute en de Aziatische Investeringsbank, om een bijna koloniaal economisch systeem op te zetten dat grondstoffen levert om hun machines draaiende te houden. Ze zijn succesvol en wij, het Westen, weten niet precies hoe hier mee om te gaan.’
In plaats dat de VS en Europa nauw samenwerken in het trans-Atlantisch bondgenootschap en een strategie ontwikkelen met het oog op de nieuwe bedreigingen, trekt het Amerika van Trump met een moker alléén ten strijde, stelt hij met een zucht vast. America First.
‘Maar Amerika kán het niet alleen’, constateert Binnendijk. Of het om Irans nucleaire programma gaat, om China’s oneerlijke handelspraktijken, om de Russische militaire agressie of om het delen van militaire kosten in de Navo: de VS en Europa moeten samen optrekken, onderstreept hij. ‘Laten we over onze verschillen heenstappen. Ja, Trump ook. We zijn veel succesvoller als we de Chinese en Russische uitdaging samen aanpakken.’
‘Een leider die bondgenoten beledigt is schadelijk’
Yale-hoogleraar Paul Kennedy over de positie van de VS en de opkomst van China. De wisselkoers van de macht, luidde de Nederlandse titel van zijn boek The Rise and Fall of the Great Powers. Paul Kennedy, Brits historicus gespecialiseerd in internationale betrekkingen, maakte in 1987 furore met zijn boek. Het gaat over de opkomst en neergang van grote mogendheden tussen 1500 en 2000. Kennedy stelt dat economische kracht en militaire macht hand in hand gaan bij de opkomst, maar ook bij de neergang van wereldrijken. Grote machten hebben de neiging om door oorlogen te veel militaire verplichtingen aan te gaan, ze komen in ‘imperial overstretch’ terecht en hollen de economische basis van hun land uit. Kennedy’s boek zorgde in Washington voor ophef omdat het Amerika als wereldleider zou provoceren. Hij sprak immers van Amerika’s relatieve neergang en van het economisch verzwakte Sovjetrijk, dat even later implodeerde. Hoe kijkt Kennedy (74), hoogleraar aan Yale University, tegen de huidige stoelendans der grote machten aan? Is er sprake van de relatieve neergang van de machtige wereldleider Amerika?‘ Dit is een lastige vraag in het tijdperk-Trump. We moeten een onderscheid maken tussen de lange termijn, economisch en strategisch, en het fenomeen politieke leiders. Neutraal gesproken is de neergang van Amerika als wereldmacht gaande.’ ‘We weten niet zeker of China met zijn economie de VS al heeft ingehaald, want mogelijk zijn de Chinese statistieken verhullend. Maar het feit dat beide machten qua bbp dicht bij elkaar liggen is een opmerkelijke verandering.’ ‘We praten echter níet over het inkomen per hoofd van de bevolking. Ook niet over de militaire uitgaven. Amerika heeft altijd nog een veelvoud van China’s defensiebudget. Maar China is bezig met een inhaalrace. Zijn marine is substantieel bedreigender voor de VS dan twintig jaar geleden. Dus ja, China is relatief sterker en Amerika is relatief zwakker aan het worden. Dat staat los van Trumps rampzalige persoonlijke diplomatie die Amerika’s positie in de wereld verzwakt.’ De president helpt de neergang van zijn eigen land?‘ Politiek leiderschap kan heel waardevol zijn, ook het onderhouden van bondgenootschappen. Daarom is het zo schadelijk dat Amerika een leider heeft die vrijwel alle bondgenoten beledigt. Dat doet Amerika’s positie in de wereld geen goed.’‘Kijk je terug op de bloeitijd van de VS in de buitenlandse politiek, dan kun je de enorme hoeveelheid Amerikaans militair materieel noemen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar je kunt ook zeggen dat de diplomatie van Roosevelt Amerika in de wereld een grote dienst heeft bewezen.’De topman van Huawei zei dat 5G voor de VS een ‘soort atoombom’ is. Wordt de nieuwe Koude Oorlog een techno-oorlog?‘ Hoe meer vormen van nieuwe dreigingen, hoe groter de kans dat een opkomende macht de leider inhaalt. Zelfs voor een rijk China is het lastig een Amerikaanse marine met zijn twaalf grote vliegdekschepen bij te benen. Maar investeert een land flink in technologie, dan kan het snel meekomen. Met cyber kan het bovendien verdeeldheid zaaien onder Amerika’s bondgenoten. Dat doet Rusland. De Russische economie is niet groter dan die van Italië, toch is Rusland een belangrijke stoorzender voor het bondgenootschap.’‘Militaire macht blijft cruciaal. China lijkt het tegenovergestelde van de Sovjet-Unie. De Sovjets waren een militaire en atoommacht. Het Rode Leger bezette de helft van Europa. Maar economisch en technologisch stelde het weinig voor. Nu is het omgedraaid. China is economisch dominant en export jaarlijks meer, overal ter wereld.’‘Toch heeft Peking nog maar kort geleden besloten dat het ook militaire macht moet hebben. Dat past bij de opkomst van machten. Eerst worden ze economisch sterk, later militair. China volgt dat model. Amerika zou zich minder op China’s economische macht moeten richten en meer op de komende militair-technologische dreiging.’
https://fd.nl/weekend/1308588/terug-naar-de-rivaliteit-van-de-supermachten