De verschillen tussen Rutte en zijn verre voorganger Cort van der Linden (1)

Tags

politieke geschiedenis

[bron: vanuit mijn ongepubliceerde eindscriptie, onder de titel ‘Liberalisme en verzorgingsstaat’ (1980)]

HET LIBERALISME VAN CORT VAN DER LINDEN

‘Een aparte bespreking is natuurlijk gereserveerd voor [P.W.A.] Cort van de Linden, die hiervoor [voorgaande hoofdstukken]  bij meerdere gelegenheden werd aangehaald. Toch behoeft hij een nadere introductie; ondanks zijn eminente maatschappelijke positie – hoogleraar staathuishoudkunde, ministerschap in het kabinet Pierson, minister-president van 1913 tot 1918, tot twee keer toe  tot lid van de Raad van State en uite4indelijk Minister van Staat, is zijn bekendheid buiten de parlementaire geschiedenis en politieke kring, nagenoeg nihil en is zijn niet geheel onomstreden in het parlementaire verkeer geweest. Door de wijze waarop hij de Kamers tegemoet kon treden. Daarom ben ik hierbij verplicht een toelichting te geven op het gegeven dat ik dit boek aan hem heb opgedragen.

In de eerste plaats treft de inspirerende wijze waarop hij richting geeft aan het beleid dat hij noodzakelijk acht in zijn ‘Richting en beleid der Liberale Partij’ (1886), dat twee jaar na de oprichting van de Liberale Unie verschijnt [maar waaraan hij als partijloze politicus nooit lid van is geweest], en dat in een aantal opzichten radicaal is te noemen, of zelfs de voorbode van de Radicale Bond. Veel later en inmiddels oorlogspremier, blijkt dat hij zijn eigenzinnigheid volhoudt en er zelfs iet voor schroomt het parlement een spiegel voor te houden, als dat naar zijn oordeel gewenst is. een voorbeeld hiervan: “(…) een snijdende opmerking waarmee Cort van der Linden op 9 december 1915 een interruptie van niemand minder dan Lohman (‘links heeft het op het program gesteld’) afdeed: ‘Ik vraag niet wat links denkt, maar wat ik zelf denk, mijnheer Lohman’, met het commentaar van Puchinger: ‘Dit konden rechts en links zich gelijkelijk voor gezegd houden, maar in ieder geval hebben weinigen in deze eeuw in deze trant de Kamers te woord gestaan!’ (G. Puchinger, Ontmoetingen met Nederlandse politici, 1981; 105). Maar enig begrip valt voor zijn onafhankelijkheid wel op te brengen als Puchinger in zijn opstel over minister Bosboom (1855-1937) de openhartige minister jhr. De Jonge uit het kabinet Cort van der Linden aan het woord laat, die vaststelt onder welke systematische oppositie van rechts en links het kabinet-Cort ligt: ‘Wat al gepraat, waarvan men weet, dat het niet gemeend is; wat een verontwaardiging, waarvan men weet dat het vertoon is; wat een gebrek aan belangstelling soms voor gewichtige zaken en eindeloos zeuren over kleinschaligheden; wat een overduidelijk vaststellen van partijbelangen vóór al het andere [sic].

Enkele figuren dwingen natuurlijk ook dáár eerbied af, maar de rest? Kwajongens, die er een lolletje van maken Ministers te pesten; die geen ogenblik denken aan ’s Lands belang, maar in kinderachtige baldadigheid trachten het gezag belachelijk te maken en te ondermijnen [Er is dus niets veranderd in de loop der tijden! jw]. Volwassen straatjongens! Lang niet altijd onvermakelijk, maar onwaardig en, als men ze toch eigenlijk niet als kwajongens kan beschouwen, onmeedogend, ungentlemanly like {volgens de spellingscontrole] en onchristelijk.’ (Puchinger, aldaar p.247). Als Cort zelf uit het bepaalde hout is gesneden, zoals Colijn  omschrijft: ‘als een hoge eik opschoot boven veel te laag geboomte en zelfs kreupelhout’, dan ligt er zelfs een fundamentele kwestie, namelijk wat een bekwaam ministerie uit moet richten onder de controle van de Staten-Generaal, waarin elementen die het niveau omlaag trekken en die dus niet als volwaardig kan worden gekwalificeerd. Desalniettemin kan het geen wonder heten dat uitgerekend iemand van het kaliber van Cort zich laat kennen als iemand die achter en liefst over de partijen heen het landsbelang zocht (aldaar p.229) , waarbij het niet eens zeker is of hij was aangesloten bij de Liberale Unie [waaruit mag worden afgeleid dat een mogelijk lidmaatschap onder historici onduidelijkheid heeft bestaan]. Puchinger stelt in ieder geval vast dat: ‘Het is na de eerste wereldoorlog met Cort van der Linden gegaan als met Gerbrandy na de tweede: vergeten scheen men zijn zwakke momenten, toen hij ook in het parlement zijn positie had moeten verdedigen. Men wenste sindsdien in hem enkel: de leider te zijn van het kabinet dat Nederland met wijs beleid door de donkere poort van de mobilisatie had heengevoerd. En zijn talenten, zijn karakter, maar vooral de omstandigheid van zijn beleid verhieven hem tot nationale figuur, ook ondanks zijn voor velen ongenaakbare persoonlijkheid. Geyls uitspraak uit 1959: ‘De figuur van de minister-president is een nationaal bezit’ was op Cort van der Linden van toepassing. Weinig staatslieden zijn in deze eeuw deze uitspraak voor het gevoel van de natie zozeer genaderd als Cort van der Linden’ (op. cit., p.105).’

Wordt vervolgd

P.S.

Voor het gemak en overzicht volgt hierbij de inhoudsopgave van deze scriptie:

1. Algemene inleiding
   • Is de liberale ziel verloren gegaan?
   • Verantwoording
   • Centrale vraag
   • Indeling
2. Historische achtergronden van de verzorgingsstaat
   • Inleiding
   • Overzicht van historische bronnen over de aanloopfase
   • De geschiedenis van het sociale verzekeringsstelsel
   • De overheid in de aanloopfase
   • Conclusie
3. De verzorgingsstaat
   • Inleiding
   • Grondgedachten der Grondwet-scheppers
   • Parade der auteurs
   • Conclusies en de liberale verzorgingsstaat
4. Het volwassen liberalisme

4.1 Inleiding

4.2 Karakteristieken en hoogtepunten in het Nederlandse liberalisme

4.2.1 Eerste bouwstenen door Thorbecke en de generatie na hem

4.2.2 Thorbecke

4.2.3 Anderen over Thorbecke

4.2.4 De generatie na Thorbecke

4.2.5 Anderen over deze generatie

4.2.6 Het liberalisme van Cort van der Linden

Anderen over Cort van der Linden

Aanvang twintigste eeuw

De overgangsperiode naar de moderne tijden ingeluid door Telders

Het naoorlogse liberalisme onder inspiratie van Oud en Van Esveld

4.3 Overzicht van beginselprogramma’s

4.3.1 Vergelijking tussen het eerste en tweede beginselprogram

4.3.2 Beginselverklaring 1980

4.3.3 Liberaal Manifest 1981

4.3.4 Het verkiezingsprogramma 1989-1993 ‘Toxopeus’: Naar een nieuw evenwicht

4.4 Het liberalisme in de vakliteratuur

4.5 Mijn conclusies over het volwassen liberalisme

5. De VVD in de Algemene Politieke Beschouwingen
6. Liberaal of conservatief; links of rechts in de actualiteit

6.1 Inleiding

6.2 Interne kritiek

6.3 Kritiek op Liberaal Bestek 1990

7. Slotbeschouwing met conclusies

Nabeschouwing inzake waarden als *vrijheid, * gelijkheid, *sociale rechtvaardigheid, *gelijkwaardigheid en *kwaliteit

Lijst van geraadpleegde literatuur en andere bronnen

Advertisements

Inderdaad wat de liberale NRC suggereert: lees de boeken van Zielonka en Guérot die de liberalen oproepen het huis op orde te brengen @nrc @menno_hurenkamp @eu

Tags

21eeuws liberalisme

Liberalen, brengt uw huis op orde (Menno Hurenkamp, Katern Cultuur/boeken, nrc.nl, 25-5-18)

Twee prominente wetenschappers roepen liberalen op te stoppen met het bespotten van populisten. Buig u liever over de heruitvinding van het burgerschap. ‘Er moet een schok door Europa!’

Tegenwoordig gaat vooral Sinterklaas de premier aan het hart en kunnen nieuwkomers ‘oppleuren’. Een optimist ziet in Rutte nu Bolkestein zonder boeken, een pessimist Janmaat in een Saab. Deze ontwikkeling is deel van de verrechtsing van Europa. (…) De inzet is het volk te laten spreken, het resultaat is verdachtmaking van rechtsstaat, parlement en pluralisme.

Oftewel, het populisme slaat de maat op de terugweg van de democratie – op een liberale trom. Dat is de inzet van een bijzonder boek van Oxford-hoogleraar Jan Zielonka. Hij verdedigt in Counter-Revolution. Liberal Europe in retreat in acht korte hoofdstukken het liberalisme zoals het bedoeld is. Het is een hartenkreet in briefvorm, gericht aan zijn voormalige mentor, de Duits-Engelse academicus en politicus Ralf Dahrendorf. De kern: liberalen moeten stoppen de populisten hardop uit te lachen en in stilte te kopiëren. Ze moeten hun eigen huis op orde brengen, voordat het te laat is. Tenslotte worden alle buren van Europa – Amerika, Rusland, Turkije – al geregeerd door autoritaire leiders.

Dat zal de EU ook gaan overkomen als de liberalen geen orde op zaken in eigen huis kunnen brengen, want een open samenleving betekent een samenleving die pluriform is en waarin verschillende bevolkingsgroepen met respect met elkaar omgaan. Dat respect vanwege de verschillen in meningsvorming en opvattingen, want dat is het kenmerk van deze tijd. Harmonie en rust zouden termen uit het laatste kwart van de 20e eeuw zijn geweest, maar met de huidige polarisatie is daarvan geen sprake meer. VVD en D66 zijn vergeten hoe een samenleving zich in ordelijke harmonie kan ontwikkelen. Hoe de burger wordt aangemoedigd met elkaar verbonden te voelen door eerlijk met elkaar de welvaart te delen (in goede en slechte tijden). Zoals John Rawls ooit geschreven heeft in zijn Theorie van Rechtvaardigheid: ‘Rechtvaardigheid als billijkheid.’ Dat tekort van Neêrlands liberalisme heeft tot consequentie gehad dat te veel ruimte gegeven werd aan rechtse geluiden die zelf zonder enige samenhang van algemene maatschappelijke ontwikkelingen oneliners konden rondbazuinen. De resultaten zijn nu in de hele EU zichtbaar. Met dank aan de liberalen.

Het liberalisme moet onder ogen zien dat het zich decennialang blind staarde op financiële markten zonder zich met maatschappijkritiek te vermoeien. De wereld van het geld regeerde op de arbeidsmarkt, in de zorg en in het onderwijs. ‘Koop toch die auto’, bezwoer de premier het volk toen de onzekerheid over de crisis aanhield. Nu mensen daar boos over zijn, rest ook hem weinig meer dan de schuld te geven aan migranten of de Europese Unie. Dat brengt de populisten dichter bij de macht, maar liberalen niet dichter bij het ideaal van de ‘open samenleving’.

Dit zijn allemaal volkomen juiste waarnemingen. Het liberalisme is sinds Ruttes aversie tegen het begrip visie zelf ook visieloos geworden.

Dan: Ulrike Guérot: De nieuwe burgeroorlog. Hoe populisme het open Europa bedreigt. Vert. W. Hansen. Atlas Contact, 110 blz. € 10,-

●●●●●

De parallel met het pamflet De nieuwe burgeroorlog van de Oostenrijkse hoogleraar politicologie Ulrike Guérot is helder. Guérot vertrekt vanuit de ongelukkige constructie van de euro. Ook zij verwijt de liberale elite hypocrisie: binnenskamers mopperen op het volk en in het openbaar technocratisch babbelen, om de domme mensen te intimideren.

Deze uitspraak is niet misselijk want een bikkelhard verwijt. Maar een volkomen terecht verwijt want het is niet anders. We leven nu in een fact free samenleving waarin de meningen feiten zijn geworden in plaats van omgekeerd. En dat hadden de liberalen van de 19e eeuw nooit toegelaten, maar de verwaterde liberalen van de 20e eeuw wel. Daarom waren de 19e eeuwse liberalen de intellectuelen in de juiste zin van het woord: zij voelden zich geroepen de minderbedeelden te verheffen. Vanuit hun idealisme dat toen heel normaal was, maar in de 20e eeuw is het materialisme zo dominant geworden dat dat idealisme geheel op de achtergrond werd gedrukt. Daarmee werd ook vergeten dat technocratie een middel is en geen doel op zichzelf. De technologie die een plaats kreeg binnen de bureaucratie werd misbruikt om de macht gecontroleerd te laten plaatsvinden en te consolideren. Met idealistische politiek heeft dat niets meer te maken en dat is de oorzaak dat de huidige maatschappij zo hard is geworden.

Ze stelt: het Duitse karakter van de gemeenschappelijke munt – vooral het verbod om geld bij te drukken als de overheid tekort komt – leverde Noord-Europa welvaart. Maar diezelfde euro bracht hele regio’s in Frankrijk, Spanje en Italië enorme werkloosheid. Polen en Hongarije dachten mee te doen aan de euro. Na de bankencrisis ging dat niet door. En bovenop de eurocrisis kwam de vluchtelingencrisis, die de verschillende Europese landen verder uiteendreef.

Hier wordt volkomen juist verwoord hoe de gevestigde politieke elite zich het hoofd op hol heeft laten brengen en de tekortkomingen van het pure materialisme en kapitalisme ruimte heeft geboden.

Op dit brandbaar mengsel teert het populisme, onder het motto ‘als we niks over de economie te zeggen hebben, gaan we minderheden dresseren’. En omdat de Europese elite niks beters wist terug te zeggen dan het nationalisme verdacht maken, ontstond de sfeer van een burgeroorlog. Het antwoord volgens Guérot is de heruitvinding van het Europese burgerschap. Voor zo’n nieuwe vorm van gelijkheid ontvouwt ze in boze vogelvlucht een krokant verwoord programma.

Haar uitgangspunt is one man one vote. Guérot bepleit een écht Europees parlement, anders dan nu met direct gekozen volksvertegenwoordigers en een senaat met regiovertegenwoordigers. Plus een Europees basisinkomen, of een Europese werkloosheidsverzekering. Ook moet Oost-Europa snel bij de euro en krijgen Britten die balen van Brexit een Europees staatsburgerschap.

Bij dat Europese basisinkomen heb ik mijn grote twijfels omdat in deze gepolariseerde EU-samenleving geen ruimte (meer) bestaat voor een basisinkomen vanwege de grote multinationals en de geldwolven van Microsoft, Apple, Facebook en Amazon. Die machten houden alles tegen. Zie Shell met zijn krampachtig vasthouden aan fossiele brandstoffen. Als Nederlander schaam ik me rot voor zo’n eigen multinational. En de PVV maar schreeuwen dat dat overdreven is met die klimaatkul als variant op multikul.

Non-conformisten

Guérot geeft niet om haalbaarheid en ander ‘gezwatel’. Ze schrijft: ‘Er moet een schok door Europa!’ Ze valt de geborneerdheid aan waarmee over de Europese tradities van vrijheid, gelijkheid en machtsdeling gesproken wordt en plaatst haar argument in de lijn van non-conformisten als Heinrich Mann of Jean Monnet. In India spreekt men 29 talen en toch heeft men daar een democratie. En als het om voetbal of wetenschap of toerisme gaat, is er allang één Europa. Als we dan niet over federalisering durven spreken, laten we dan toegeven dat we jaloers zijn op China: wel consumptie, geen zeggenschap.

Guérot haalt terecht Jean Monnet aan omdat we zulke grootheden uit de Europese ontstaansgeschiedenis niet meer kennen; daarom ben ik ook met enige regelmaat bezig om mijn krantenarchief hier te plaatsen om daarmee te kunnen bewijzen en aantonen dat er altijd een ruzieachtige sfeer in de EG heeft bestaan, maar dat we toch wél verder zijn gekomen ondanks die hindernissen. Daarom blijf ik ook geloven in het zelfherstellend vermogen van de EU dat we zelf moeten bewerkstelligen en voor elkaar krijgen.

Wordt dus vervolgd met Rawls Theorie van Rechtvaardigheid opdat het moderne liberale denken in de 21e eeuw gestalte krijgt met een geheel nieuwe inhoud. Een kosmopolitisch en geestelijk liberalisme wel te verstaan, waarin niet vrijheid en gelijkheid (inmiddels verworvenheden) centraal staan, maar de liberale rechtvaardigheid. De wereld schreeuwt erom…

https://www.nrc.nl/nieuws/2018/05/24/liberalen-brengt-uw-huis-op-orde-a1604119

Bravo, een liberaal die zegt dat #globalisering ten koste gaat van #milieu. Laten we meer liberalen opstaan van dit kaliber @volkskrant #waarliberalisme

Tags

Ceta-handelsverdrag, EU, Liberalisme

‘CETA moet in de ijskast worden gestopt’ (citaat uit de Vlaamse krant De Morgen, m.m.v. Arnout Brouwers, Opinie & Debat/de Volkskrant, 26 oktober)

Globalisering gaat ten koste van het milieu, betoogt Paul De Grauwe, hoogleraar aan de London School of Economics, in de Vlaamse krant De Morgen.

# Conclusie: zolang we de milieukosten niet in toom houden en zolang we de verliezers van globalisering niet willen compenseren, of erger nog extra gaan bestraffen, vind ik dat verdere vrijhandelsakkoorden beter in de ijskast worden gestopt.’

Dit heet pas wijsheid en dat uit liberale mond! Kom daar in ons land eens om…

Het ongelijk van Mathijs Bouman in zijn column ‘Extremist’ #fd @mathijsbouman @adbroere

Tags

eurofiel, Liberalisme, Neoliberalisme

Extremist (Column Mathijs Bouman, Opinie & Dialoog/fd, 11 mei)

# Opeens weet je het: je bent een extremist. Je zit niet meer comfortabel in het midden van de verdeling der meningen, maar ergens in een extreme uithoek. Je bent niet meer de regel, je bent de uitzondering

Als inleiding en voorafje: jumping tot he conclusions!

Zo vind je vrijhandel een goed uitgangspunt voor de economische diplomatie. Liefst via multilaterale vrijhandelsverdragen, maar als dat niet lukt dan maar bilaterale verdragen. Nauwere samenwerking met bondgenoot de VS vind je een ‘no-brainer’. Natuurlijk eerst hard onderhandelen, maar daarna sluiten we een wederzijds voordelig vrijhandelsakkoord.

Deze laatste zin is wat naïef geformuleerd, na de ophef van de boeken van Joris Luyendijk en Ab Broere. Ook de bankencrisis van 2008 heeft ons toch geleerd dat alles niet gaat zoals in de economieleerboeken staat vermeld.

# Je dacht dat heel weldenkend Nederland het nut van zo’n verdrag wel zou zien, maar toen je even niet oplette schoof de publieke opinie een stuk op. Vrijhandel dient alleen nog maar de belangen van multinationals, zo is het algemeen gevoelen, en die willen ons zo snel mogelijk vergiftigen met chloorkippen en hormoonvlees.

Heel veel weldenkende burgers hebben dus nu in de gaten gekregen dat er heel wat mis is met de financiële sector en daarmee ook met de economische sector, omdat het een verweven is met het ander. Om van het meest recente voorbeeld, de Panama Papers, nog maar te zwijgen. Dus hoezo die verdragen, waar de multinationals niet de dienst zouden uitmaken?

# Met pijn in je hart heb je na een kwart eeuw je lidmaatschap van Milieudefensie opgezegd. Dat was ooit een club van natuurliefhebbers, die je graag steunde. Maar de actiegroep heeft nu een antiglobalistische agenda, strijdt tegen vrij ondernemerschap en pleit voor handelsbelemmerende maatregelen.

Er blijken dus zoveel nadelen vast te zitten aan al die globaliseringsontwikkelingen, dat het geen wonder mag heten dat het antigevoel is toegenomen. Logisch!

Je bent een extremist omdat je denkt dat Europese samenwerking de vrijheid, veiligheid en welvaart bevordert. Je gelooft nog steeds niet dat een Europa met nationale munten en vrij bewegende wisselkoersen beter werkt dan een monetaire unie. En je vreest de Russische beer meer dan de Brusselse slak. Sinds een paar jaar ben je een eurofiel (ja, dat is een scheldwoord), als je er zo over denkt.

‘Je bent een extremist omdat (…)’ is een duidelijk voorbeeld van een uiting van slachtoffer rol, die zich een dergelijk verwijt laat opdringen, in plaats van zeker te zijn van het eigen standpunt, die nog steeds staat voor het ideaal van een Europese samenwerking die vrijheid, veiligheid en welvaart nastreeft. Maar het loopt allemaal heel anders dat alle grondleggers van de Europese Samenwerking zich dat hadden voorgesteld. En daar raakt zelfs Mathijs Bouman wat van in de war.

Marktwerking, daarvan weet ook iedereen opeens dat het een totale mislukking is. In het weekend veilen we massaal onze overbodige huisraad via marktplaats.nl en bieden we op het goedkoopste ‘wellness-arrangement’ op vakantieveilingen.nl, maar door de week wordt het prijsmechanisme vervloekt als instrument van het zakkenvullende grootkapitaal.

Dat velen denken dat ‘Marktwerking, (…) opeens dat het een totale mislukking is’, is zijn extreme vorm van formulering – ‘totale mislukking’ – natuurlijk bizar, want iedere menselijke structuur kent ingebouwde mogelijkheden tot herstel vanwege ons kritisch en reflectief vermogen, en daarom kunnen die extreme uitlatingen ook voor rekening van die anderen worden gelaten. Waarom trek je je dit zo aan Mathijs?

# Semi-ambtenaar Antoinette Hertsenberg krijgt van de semi-staatsomroep AvroTros alle zendtijd om de marktwerking in de zorg te verguizen. Zelfs je jeugdheld Jan Terlouw trapt er in. Hij twittert: ‘Heeft na de Radaruitzending van vanavond nog iemand ook maar één goed argument voor marktwerking in de zorg?’ Begin jaren zeventig wist dezelfde Terlouw in zijn boek Koning van Katoren nog zo overtuigend uit te leggen hoe het monopolie van de nepdokters — de Tara’s — de stad Afzette-Rije, aan de bedelstaf bracht. Inmiddels is zijn mening een heel eind opgeschoven. Doe mij maar de Terlouw van 1971.

Omdat ik al jaren geen tv meer kijk – omdat ik genoeg aan kranten heb voor mijn informatievergaring en de Nederlandse tv waardeloos vind – heb ik het genoemde programma niet gezien, maar mij dunkt dat er het alleen toe doet op welke wijze Antoinette Hertsenberg het een en ander gepresenteerd heeft en welk bewijs zij heeft aangeleverd. En over Jan Terlouw gesproken, die heeft zich in het afgelopen jaar ook geuit over de huidige ontwikkelingen en ik constateer daarmee dat hij ook wakker is geworden. Mijn conclusie is dus dat de economische theorie heel aardig klinkt, maar dat de praktijk van de dag een heel andere is en dat ik in dat verband ook een aardig contrast zie tussen de schone schijn van de ideale economische opvattingen over het economisch kartelverbod, terwijl er genoeg boetes worden uitgedeeld tegen die ontdekte kartels. Rara, iedereen die winst en rijkdom ruikt kan er niet met z’n handen van afblijven en op z’n minst uitproberen. Want hoe groot is het risico dat je tegen de lamp loopt? Niets menselijks is de ware entrepreneur of semi-ondernemende, maar aangestelde CEO binnen het bedrijfsleven vreemd.

# Wie vroeger net rechts van het midden was, met een beredeneerd wantrouwen tegen overheidsingrijpen en geloof in internationale samenwerking, is tegenwoordig een neoliberale slaaf van het kapitalisme. Een eurofiele extremist.

Wat de commentaren ook zeggen of beweren, we leven nu in een extreem gepolariseerde maatschappij waarvan iedereen die geen meningen ventileert, niet meetelt. Dat betekent dus niet dat al die commentaren hout snijden. De meeste commentaren komen dus van onbenullen. Klaar!  En neoliberale slaven bestaan inderdaad – niet van toepassing overigens op de auteur van deze jammerklacht – omdat zij alleen het oog hebben gericht op ‘eenzijdig’ economisch liberalisme dat geen rekening houdt met andere aspecten van het ‘moderne’ liberalisme, zoals verwoord in ‘Enige aspecten van het moderne liberalisme’, onder redactie van P.J. Oud uitgebracht in 1958. Die bundel geeft de enige waren grondslag van het moderne liberalisme aan, maar de klassiek liberale VVD is daar helemaal van afgestapt. In dit verband is de formulering ‘eurofiele extremist’ moeilijk te interpreteren of te duiden, want wordt hier een extreem libertarische of libertaristische opvatting beoogd, of een Europese federalist? En daar ging ooit VVD-leider Bolkestein tegenin. En de EU is ook nog niet klaar om welk economisch model het in Europa moet gaan, maar dat de huidige EU een model zou zijn van een ware welvaart, wordt door alle crisisverschijnselen naar de prullenmand verwezen. Toch ben ik wel degelijk voor een EU, maar dan waarlijk democratisch en transparant en met verantwoording van het gevoerde beleid via referenda. En alleen vanwege dit laatste aspect kan ik een radicaal genoemd worden; maar dan wel een radicaal liberaal van 19^e eeuwse snit van ons land, van een Van Houten en Goeman Borgesius en natuurlijk mijn eeuwige favoriet Pieter Cort van der Linden. Daarom symboliseert zijn foto als mijn avatar-goeroe op mijn twitteraccount. De grootste politieke kunstenaar die politiek Nederland ooit gekend heeft.

De strijd tussen #neoliberalen (= eenzijdig economisch georiënteerde liberalen) en #liberalen blijven ons parten spelen #fawcett #politieketheorie

Tags

Liberalisme, Neoliberalisme

Uit Edmund Fawcett, Liberalisme (2015, p.502-503):

‘Aan welke kant de geschiedenis ook staat, liberalen zouden dwaas zijn – en bepaald niet liberaal – als ze een les die al in de inleiding werd aangeduid, zouden negeren: het primaat van de politiek. Liberalisme is zinvol als politieke praktijk, maar raakt versnipperd en moeilijk grijpbaar wanneer het aangezien wordt voor een economische doctrine of een onderdeel van de moraalfilosofie, laat staan wanneer het verward wordt met evolutiebiologie. Net zo’n grote fout maken liberalen als ze denken dat de geschiedenis op de een of andere manier een fan van het liberalisme is. Bij zo’n al te schematische benadering negeert men vaak toeval en keuze, twee elementen die zo’n duidelijke rol hebben gespeeld in de historische successen en mislukkingen van het liberalisme. Vooral voor liberalen is het ontkennen van toevalligheid en keus een vorm van ongeloof. Het is toegeven aan de verlokkingen van het mechanisme , aan het aangename en oppervlakkig troostende geloof dat we bestuurd worden door krachten buiten onze macht en dat we daarom op de een of andere manier niet aansprakelijk zijn voor onze antwoorden op de algemene situatie waarin we ons bevinden. Het ontkennen van toevalligheid en keuze in de publieke sfeer is in feite het ontkennen van het primaat van de politiek. In liberale ogen is de politiek een alledaagse menselijke praktijk waarin discussie, onderhandelingen en compromissen sluiten overheersen of zouden moeten overheersen, niet economische mechanismen, celmechanismen of historische mechanismen.

‘In het licht van toevalligheid en keuze geeft het liberalisme als politieke praktijk reden tot trots en tot zorg. Aan de ene kant hebben liberalen zowel geluk als pech gehad en ze hebben goede en slechte keuzes gemaakt. Buitengewoon is hoe de liberale wereld in de twintigste eeuw de wil en het vermogen heeft gevonden om historische fouten te corrigeren. Met de burgerrechten in de jaren zestig werden de Verenigde Staten voor het eerst een werkelijke liberale democratie. Op een door oorlog verscheurd continent schiepen de Europeanen in de Europese Unie een liberale basis voor vrede en een politieke samenwerkingsexperiment dat even gedurfd is als het Amerikaanse experiment van 1787. De EU bestaat al langer dan alle voorspellingen over haar neergang en verval mogelijk was geweest. Ondanks haar problemen is de EU een van de grootste economische machten van de wereld. Sinds 1989 heeft de EU haar ledenaantal uitgebreid en haar mogelijkheden versterkt. Zou de EU meer waarlijk democratisch worden, zoals zou moeten, dan zou het een liberaal instituut zijn dat model kan staan voor een postnationale wereld.’

Zo goed als de EU door een zware economische en identiteitscrisis is gegaan, dat nog verre van opgelost is, zo goed is de verwachting van een ‘postnationale’ wereld ook een utopie die nooit gerealiseerd zal worden, omdat de natiestaat nog veel te sterk is en mensen in de publieke vorm van burgers alleen in de natiestaat een gemeenschappelijke identiteit kunnen ervaren die niet zal ontstaan bij het wegvallen van natiestaten. Een postnationale wereld wordt pas mogelijk als er eenheidsbewustzijn wereldwijd is ontstaan en dat is nog een onherkenbaar perspectief in de huidige wereld.

Alle oorspronkelijke politieke ideologieën beleven hun stervensuur omdat binnen die bijbehorende politieke partijformaties geen creativiteit en vernieuwing kunnen opbrengen #edmundfawcett #liberalisme versus #neoliberalisme

Tags

Den Haag, edmundfawcett, EU, Liberalisme, Neoliberalisme

In de eerste besprekingsbijdrage over het vorige week uitgebrachte Nederlandse vertaling van Edmund Fawcett, Liberalisme. Het verhaal van een idee (De Bezige Bij) op basis van de Engelse publicatie van vorig jaar Liberalism. The Life of an Idea wordt vooral zware kritiek op het liberalisme losgelaten naar aanleiding van de machteloosheid van deze ideologie ten aanzien van de kredietcrisis.

In deze tweede bijdrage de opvattingen van de vermaarde econoom-historicus Robert Skidelsky:

‘Even herzieningsgezind schreef Robert Skidelsky in 2010 dat ‘elke grote mislukking ons moet dwingen tot heriverweging’. Als biograaf van Keynes en katholiek denkende waarnemer van de cycli die het liberalisme van nature doormaakt, was Skidelsky een stem om serieus te nemen. In ‘Thinking about the State and the Economy’ (Denkend over de staat en de economie, 1966) had hij het marktgerichte denken liberalisme van de jaren zeventig enthousiast begroet als een correctie die al te lang op zich had laten wachten. Hij was in die tijd blij dat ‘het politieke liberalisme’ dankzij het ‘economisch liberalisme’ was bevrijd van de zorgelijke hoeveelheid ‘economisch collectivisme’ waarmee het tussen 1940 en 1970 was opgetrokken. Daardoor leefden de mensen tegen het einde van de eeuw, naar het oordeel van Skidelsky uit 1996, ‘in een grotere mentale vrijheid’, die hij in ieder geval ‘verheugend’ vond. In 2010 vond Skidelsky het tijd worden om hier nog eens over na te denken, en op een diepgaande manier. Want de economische crisis viel niet toe te schrijven aan een schok van buitenaf. Die crisis was eerder te wijten aan intern falen op drie fronten: institutioneel (slappe of blinde regulering), intellectueel (het vertrouwen in de efficiency van markten) en moreel (het accepteren van ongelimiteerde schulden). Posner en Skidelsky zijn twee voorbeelden van de algemene erkenning onder onafhankelijke denkers over het liberaal kapitalisme dat de neoliberale orthodoxie ernstig gebreken vertoonde. Niet dat een van deze denkers beweerde een kant-en-klaar alternatief te hebben. Zeker niet voor het eerst moest het economisch liberalisme op zicht vliegen, zonder de leidraad van een algemeen erkende economische politiek.

‘Net als het liberale zelfvertrouwen in het algemeen kent ook het filosofisch denken over de doelen en idealen van het liberalisme wisselende stemmingen, die zich bewegen tussen ambitie en desillusie. Op zijn hoogtepunten heeft het liberale denken gezocht naar universele waarheden over de morele waarde van de mens waarvoor het gezag een absoluut respect moest hebben. In somberder buien heeft het liberale denken de metafysica van het mens-zijn laten varen en zich gericht op pragmatisch verzet tegen het gezag en bescherming tegen wat dat kon aanrichten. Beide stemmingen komen vaak tegelijkertijd voor, al is de ene soms sterker dan de andere. Eind jaren tachtig leken filosofische defensiviteit en zelfonderzoek terrein te winnen.’ (p.493-494)

Dit laatste duurt tot de huidige dag, maar dat is geen wonder na de economisch chaotische jaren die we achter de rug hebben en waarvan nog niet eens echt duidelijk is of de economische mondiale crisis nu echt bezworen is. Dat nog los van de eurozone die nog altijd worstelt met een heel zuinig herstel van de nationale economieën en de concurrentiekracht van iedere lidstaat.

Duidelijk is wel dat de euroschuldencrisis, die als bankencrisis en Amerikaanse hypotheekcrisis is begonnen, het aanvankelijke idealisme van de Europese integratie zwaar heeft aangetast en in een definitieve identiteitscrisis is verzeild geraakt. Definitief omdat de publicitaire voorlichting over de Europese Economische Gemeenschap en vervolgens de EG en de EU met z’n EMU en ECB zwaar te wensen overliet en de bevolking van iedere deelstaat nooit aan het woord heeft gelaten. Psychologisch en spiritueel (om de geciteerde metafysica nog eens aan te roepen) zijn de grootste blunders gemaakt en deze identiteitscrisis is dan ook door de autoriteiten zelf uitgeroepen. Alleen als de diverse nationale bevolkingsentiteiten zich gaan roeren en hun democratische rechten gaan opeisen, dan bestaat er een kans dat de identiteitscrisis wordt opgelost, maar dat is dan ook de voorwaarde daartoe. Anders blijft dat euvel als een veenbrand doorsmeulen en dat gaat ten koste van de menselijke en psychologische kracht van het samenwerkende en geestelijk verenigde Europa, die nu met vallen en opstaan langzaam maar zeker vorm krijgt.

Dit ‘vorm krijgen’ is dus een toevalstreffer geworden aangezien het geenszins duidelijk was dat de EU zijn eigen crisis (op voorhand) zou overwinnen, maar iedereen met gevoel in zijn hart voelt dat de EU nog een mooie toekomst tegemoet kan gaan als er wisselwerking gaat ontstaan tussen de (deel)bevolkingen en de Europese Commissie zelf. Die ontbreekt nu te enen male en dat blijft een zwakke schakel in het Europese Huis. Er hoeft nu maar één steentje (Griekenland met een Grexit?) tussenuit te vallen en het hele kaartenhuis stort in. Maar onze EU-verantwoordelijkheid reikt verder dan dat. Als de Europese economie in elkaar stort vanwege de implosie van de euro, dan stort ook de hele wereldeconomie in elkaar en dan is het mondialiseringproces in één slag voorbij.

De Aarde wordt dan teruggeworpen op de regionale eenheden die wereldwijd gaan ontstaan omdat het financiële stelsel ook op z’n laatste benen loopt door een moreel gebrek aan ethiek en rechtvaardigheid. Als 90 procent van de wereldwijde kapitaal in handen is van 10 procent rijksten van deze wereld, dan deugt er iets fundamenteel niet. Wij maken dan een soortgelijke fout die in het verre verleden ook is gemaakt ten tijde van de ondergang van het continent Atlantis: daar werd de Bron of God uitgedaagd door de mens die dacht beter dan God te zijn, en nu heeft de macht van het grootkapitaal zulke immense invloed gekregen dat God geen rol meer speelt in het menselijk bewustzijn. De nieuwe tijd zal in deze wanverhouding verandering moeten aanbrengen op straffe van onze eigen mondiale ondergang. Dan hebben we van Atlantis niets geleerd. Maar er is dus nog tijd en ruimte om onze psychische balans op orde te krijgen. Laten we daaraan gaan beginnen: verbeter de wereld en begin bij jezelf.

Bron: Edmund Fawcett, Liberalisme. Het verhaal van een idee (De Bezige Bij 2015)

‘Liberalen ruimen nu de #neoliberale rommel op’ #trouw #politieketheorie #economie #kapitalisme

Tags

Den Haag, EU, Liberalisme, neolliberalisme, PolitiekeFilofosie

Een liberaal geloof in vooruitgang (Marco Visscher, Katern Letter & geest/Trouw, 2 mei)

Liberale ideeën over vrijheid en een sociale economie liggen onder vuur. Econoom Edmund Fawcett frist het liberale gedachtengoed op. Hij denkt dat het geplaagde liberalisme er bovenop komt.

‘Nog niet zo lang geleden was er geen vuiltje aan de lucht voor de liberalen. Onze rijkdom bleef maar groeien.’

‘Vandaag is alles anders. De economie blijft sukkelen, multiculturele spanningen stijgen. Terroristen slaan toe. Overheden maken inbreuk op onze privacy en beperken onze vrijheden om te doen en zeggen wat we willen. Invloeden en aanzien van onvrije landen als China, India, Rusland en Turkije nemen toe. In het Westen keren populistische politici zich af van de Europese Unie.’

De ommedraai na de euforie van de val van de Berlijnse Muur (1989) heeft zich inderdaad binnen no time, te weten binnen een anderhalve decennium afgespeeld; wie dat dat kunnen denken? Het kapitalisme en liberalisme waren door Francis Fukuyama als winnaars van de geschiedenis uitgeroepen en na de kredietcrisis in de VS van 2007 en de vervolgcrises, uitmondend in de eurocrisis, is die droom van de liberale winnaar aan flarden gescheurd en geheel uiteengespat.

Zelf ben ik als liberaal uitgestapt uit de grote liberale partij van ons land in de wetenschap dat met de opkomst van Wilders binnen de VVD de liberale vlag een valse vlag bleek te zijn. Mijn overtuiging was ook dat het opkomende flitskapitalisme van de jaren negentig ook de oorzaak zou worden tot het uiteindelijk in elkaar storten van het kapitalistische stelsel en dat het populistische liberalisme van de VVD door de invloed van Wilders een sociaal-liberaal geluid binnen de VVD kansloos werd. In 2007 uitgetreden en heb me van dit hele politieke bestel afgewend. Maar ik had geen rekening te gehouden met de liberale vernieuwingsimpulsen van Edmund Fawcett en zijn boek Liberalisme. Het verhaal van een idee, dat net is uitgebracht.

‘Het einde van de liberale droom?

”Laten we niet overdrijven. Het Westen heeft gedeelte belangen met China. Rusland is, net als de oude Sovjet-Unie, vooral een probleem van zwakte, niet van sterkte. De belangrijkste machten in het Midden-Oosten zijn bondsgenoten tegen het gewelddadige islamisme.”

Het is nuttig dat hier wordt vastgesteld dat Rusland vooral een probleem van zwakte is en geen sterke macht, dus ook geen militaire macht is. Laat staan dat Moskou een deuk in een pakje boter zou kunnen slaan, zoals het manifest dat opriep tot herstel van investeringen op de Defensiebegroting opriep. Het was de zoveelste poging van de oude klassieke verdedigers te herinneren aan onze oude, traditionele krijgsmacht met een mooie paragraaf als taak in de Grondwet voor de internationale rechtsorde op te komen, op de politieke agenda geplaatst te krijgen. Als het intelligent was opgeschreven met een actuele beschrijving van de ‘werkelijke toestand in onze wereld’ had het nog indruk gemaakt, maar daarvan was geen sprake. Dat blijkt alleen al vanwege de rol die Rusland als nieuwe potentiele Koude Oorlogswolf werd toegedicht. In dat manuscript werd ook het Midden-Oosten als instabiel gebied aangewezen, maar dat is nog geen reden om onze krijgsmacht weer op te tuigen alsof we morgen weer ten oorlog moeten optrekken.

Maar als Fawcett mijns inziens ten onrechte erop wijst dat het ‘niet’ de liberale visie is die in gevaar is, maar ons vermogen om haar uit te dragen, constateer ik dat beide in gevaar zijn. De kredietcrisis heeft aangetoond dat het huidige kapitalisme niet meer te verenigen is met het ‘ware’ liberalisme, dat een sociaal-economisch liberalisme voorstaat, maar de huidige bonuscultuur gaat dwars in tegen de beginselen van rechtvaardige inkomensverdeling en daar faalt dus het huidige liberalisme binnen zowel ons land als binnen de Angelsaksische wereld.

En dat ondanks het feit dat een fiks aantal regeringsleiders van liberale huize is, zoals wanneer de verslaggever/interviewer Visscher de vraag opwerpt of er wel een probleem bestaat met het liberalisme als het gaat om de liberale premiers van grootmachten als de VS, Engeland (de conservatief Cameron wordt gemakshalve gekoppeld het liberalisme dat toch een andere politieke ideologie is en was), Duitsland, Frankrijk, Japan en niet-grootmacht Nederland. Maar de zwakte van het huidige liberale denken van politici wordt wel goed verwoord door Fawcett: ‘Liberale politici lukt dat zeker niet (’uitdragen’), ze hebben geen goed antwoord op de populisten. En dat is juist nodig, omdat er zoveel aantrekkelijke alternatieve bestaan.’

Nog een aantal typerende zinnen:

‘Liberalen geloven niet in de dromen van de conservatieven, dat mensen allemaal hetzelfde denken, of van de socialisten dat er harmonie is als je de materiele gelijkheid opheft. Liberalen accepteren dat er nu eenmaal verschillen en dus conflicten in een samenleving zijn.’

‘De wens om vrij te zijn van iemand die de macht over jou heeft, is heel liberaal – en ook heel menselijk. Dat weet iedereen die wel eens op een kantoor heeft gewerkt. Maar je ziet het ook bij de staat, die feitelijk een dwingende macht heeft met de dreiging van geweld. Uiteindelijk wil niemand een speelbal zijn van iemand die je commandeert, die je vertelt wat je wel en niet mag doen of mag zeggen. Je ziet dat verzet tegen macht ook bij mensen die zich afkeren van grote bedrijven of de rijke elite.’

Juist in deze laatste zijn toont de liberale zwakte zich, want binnen grote bedrijven en de rijke economische elite met zijn beloningsstructuur en bonuscultuur is momenteel reden om grootschalig in opstand te komen tegen deze wanpraktijken. In ons land verzet de VVD en D66 zich in het geheel niet tegen deze ontwikkeling, een bewijs dat deze partijen ten prooi zijn gevallen aan het neoliberalisme.

Neoliberalen lijken anders nauw verweven met de gevestigde orde: geen voorbeelden van verzetslieden tegen de machthebbers.

“Ah, maar ik ben dan wel een liberaal, maar geen neoliberaal! Neoliberalen zeggen eigenlijk dat de politiek het probleem is en dat de vrije markt de oplossing is. Ze willen te veel zeggenschap voor bedrijven en dat is rampzalig. Sterker, vandaag moeten de liberalen de rommel van het neoliberalisme opruimen. Liberalen menen dat economische macht een compenserende macht vereist, zodat zowel de politiek als de maatschappij tegenwicht biedt. Liberalen moeten zich niet laten verleiden tot de fouten van het neoliberalisme

Mogen we niet nóg rijker en slimmer worden?

“Misschien zijn we in Europa al zo welvarend geworden dat liberalen zich juist moeten buigen ober de vraag hoe we dit vasthouden en verdelen zonder almaar door te gaan in de ratrace, op zoek naar meer, meer, meer.”

Illustreert zo’n ommezwaai niet juist de teloorgang van het idee van vooruitgang?

“Dat zou kunnen, maar ik zie het als voortschrijdend inzicht. We kampen nu met zulke enorme milieukosten dat we opnieuw moeten definiëren wat vooruitgang is.”

Het nieuwe boek van Fawcett maakt een frisse indruk aan de hand van dit interview en zal op deze website worden ingebracht om tot een nadere gedachtenuitwisseling te komen.

Mark Rutte anti-liberaal? Ja en nee. Nee omdat alle VVD’ers anti-liberaal zijn, want ze hebben niets van het liberalisme begrepen #trouw

Tags

Liberalisme, Oorspronkelijk en Postmodern, populisme

Mark Rutte, anti-liberaal (Rurger Bregman en Jesse Frederiks, Essay, Katern Letter & Geest/Trouw, 28 maart)

Vroeger was je als liberaal tegen ongelijkheid

Mark Rutte voelt zich verwant met de eerste liberale premier. Maar Pieter Cort van der Linden zou zich in zijn graf omkeren door Rutte’s ideeën. De liberaal van toen is de SP’er van nu.

Commentaar:

Volkomens terechte constatering. De echte liberalen zijn inmiddels ook de VVD uitgestapt onder meer op basis van de geschriften van Cort van der Linden, zoals ikzelf.