Stelling: De #PS2023 biedt zodoende de laatste kans voor Rutte’s (IV) belofte van/om een nieuwe bestuurscultuur in te lossen en te realiseren, dat maar niet van de grond komt #beter luisteren naar burgers/boeren/patiënten, en op adequate wijze reageren op alle wensen die op Rutte c.s. afkomen.
Provinciale Statenverkiezingen | BBB is ontegenzeggelijk de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen. Bijna alle grote partijen leveren zetels in. Van de grote politieke partijen lijkt alleen het linkse blok PvdA/GroenLinks zetelwinst te boeken
Eppo König, Provinciale Statenverkiezingen/nrc.nl, 16 maart 2023
BBB DE BBB-ZEGE IS EEN AFSTRAFFING VAN HET KABINET-RUTTE IV
‘In haar eentje staat partijleider Caroline van der Plas buiten nog even te roken, vijf minuten voor de eerste exitpoll. Dan is het tijd. Binnen krijgt ze een groen BBB-vest aangereikt en ze loopt de zaal vol partijleden en journalisten in, in Bathmen, Overijssel. En dan verandert Caroline van der Plas van eenmansfractie in de Tweede Kamer in een machtsfactor van betekenis in politiek en bestuurlijk Nederland.
In Noord-Holland, hartje Randstad, lijkt de BoerBurgerBeweging al direct de grootste te worden met 9 van de 55 zetels. Dan volgen de exitpolls van provincies buiten de Randstad waarin BBB met overmacht wint: Overijssel (17 van de 47 zetels) en Noord-Brabant (12 van de 55 zetels). Van der Plas slaat haar handen voor haar ogen, staat overdonderd met rode wangen in de mensenmassa.
De dj begint, als ook de exitpoll voor de Eerste Kamer er is: volgens de peiling die Ipsos bij de uitgang van stembureaus in het hele land heeft gehouden lijkt het erop dat het blok GroenLinks-PvdA en BBB allebei 15 zetels halen. Daarmee zouden ze beide de grootste fracties zijn.
Plattelandspartij
Van der Plas wordt belaagd door media, beveiligers staan er gespannen bij. Het gaat om veel meer dan boeren en stikstof, zegt ze voor de camera. „De mensen willen het platteland behouden, hun tradities. Die willen al die gekkigheid uit de stad niet.”
De BBB-zege is een afstraffing voor het kabinet-Rutte IV, een roep om andere politiek en andere leiders. Het zal druk zetten op het stikstofbeleid en de verhoudingen tussen het Rijk en de provincies, die dit beleid moeten uitvoeren. BBB heeft ook een fundamenteel andere visie op landsbestuur. De ‘partij van en voor het platteland’ gelooft niet in dwang vanuit Den Haag, maar in regie vanuit regio’s.
Met moeite probeert het kabinet juist regie te hernemen voor grote ingrepen tot 2050 en verder: verduurzaming van de landbouw, grootschalige woningbouw, de energietransitie, aanpassing van het landschap aan klimaatverandering. De vraag is hoe BBB zich opstelt bij de aansturing van deze uitdagingen voor de toekomst.
Nu zal BBB eerst moeten laten zien dat het lukt een stabiele partij op te bouwen en de machtsbasis uit te breiden, ook in de Tweede Kamer. „Deze uitslag betekent dat wij van een peuter in één keer volwassen zijn geworden”, zei ambtelijk secretaris Henk Vermeer. Maar BBB gaat niet direct in Den Haag aan de slag; eerst viert de partij de winst met een lunch op het partijkantoor in Colmschate, nabij Deventer. Van der Plas sloot haar speech woensdagavond af met een verwijzing naar die van FVD-leider Thierry Baudet in 2019. „Ik wil alleen zeggen dat de koe van Salland zijn poten spreidt over het weiland.”
Eppo König
VVD HET GAAT ALLEEN MAAR OVER BBB
Als premier, twaalf jaar lang, heeft VVD’er Mark Rutte alleen nog maar overwinningstoespraken gehouden, al zat hij met die van vier jaar geleden, ook bij de Provinciale Statenverkiezingen, achteraf fout: toen had Forum voor Democratie de VVD verslagen. Nu is er geen twijfel meer mogelijk: de VVD heeft verloren en Rutte kan niet anders dan dat toegeven.
Om tien over tien komt hij onder een bemoedigend applaus het podium op, in grand café Moeke in Den Bosch, waar de VVD de uitslagenavond houdt, en zegt hij: „Wat een bijzondere avond weer en ik wil natuurlijk beginnen met felicitaties aan Caroline van der Plas. Ze heeft het fantastisch gedaan.” En hij zegt: „Dit is niet de uitslag waar wij op hoopten. We hadden winst gewild, we zijn een half procent gedaald, maar we zijn nog steeds een grote partij.” De VVD staat klaar om in alle provincies mee te besturen, zegt hij ook, want de VVD „neemt zijn verantwoordelijkheid”.
Maar hoe nu verder?
Na de eerste exitpoll, van Noord-Holland, om negen uur, slaan de VVD’ers aan het rekenen. Het verlies valt nog mee. De VVD gaat van negen naar 8 zetels, BBB krijgt er 9, daar valt mee te leven. Maar na de exitpoll van Overijssel en daarna Noord-Brabant verdwijnt alle hoop. Om tien uur staat de VVD op 10 zetels in de Eerste Kamer en BBB op 15. Opeens wordt er niet meer gepraat over linksom of rechtsom meerderheden vinden in de Eerste Kamer. Het gaat alleen nog maar over BBB. Rutte zegt na zijn speech, met een strak gezicht, tegen journalisten dat de coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie vast wel „stabiel” zal kunnen blijven: „Het zijn vier partijen die hun verantwoordelijkheid nemen. We moeten het nog zien natuurlijk, maar ik denk dat het kan.” Hij verwacht dat gevoel van verantwoordelijkheid ook van Van der Plas. „Anders doe je niet mee aan verkiezingen.”
Eerder op de avond zegt Christianne van der Wal, VVD-minister voor Natuur en Stikstof, dat de coalitie „moeilijke dossiers” heeft „waar we mee verder moet een komen”. „Ik begrijp wel dat we dan niet altijd applaus en bloemen krijgen.”
Hoe het verder moet met haar stikstofplannen, waar BBB zich tegen verzet? „We hebben geen keus, we moeten ermee doorgaan. Als we wél keus hadden, konden we wat flexibeler zijn. Maar dat kunnen we ons niet veroorloven.”
Edith Schippers, lijsttrekker voor de Eerste Kamer, is alleen aan het begin van de avond in Moeke. Net voordat de eerste exitpolls naar buiten komen, gaat ze met de hele VVD-top naar een zaaltje boven. Ze staat eind van de avond aan de bar.
Jannetje Koelewijn en Petra de Koning
CDA ‘DE PLANNEN WAREN ONVOLDOENDE EN TE LAAT’
Het kon alleen maar meevallen. De peilingen lieten al weken rode cijfers zien, de afgelopen dagen hadden CDA’ers zichzelf, elkaar en de buitenwereld al keer op keer voorbereid op een groot verlies.
En toch viel het tegen. In de hal van het partijkantoor van het CDA, in Den Haag, is de ontluistering woensdagavond groot als de exitpolls vanaf negen uur binnenrollen. De ministers Hugo de Jonge en Karien van Gennip staan vooraan, met vol zicht op de tv waar de vakjes achter het CDA alleen maar rood kleuren. Verlies. Eerst Noord-Holland, een halvering. De mondhoeken van Hugo de Jonge gaan omlaag, en dat gebeurt weer als de winst van BBB klinkt: vanuit het niets 9 zetels. Het gebeurt weer bij de tweede exitpoll. In Overijssel: meer dan een halvering. BBB bijna vijf keer zo groot, vanuit het niets. En in Noord-Brabant, bijna twee derde minder zetels.
Een half uur na de voorlopige uitslag voor de Eerste Kamer, het CDA zou daar 4 van de 9 zetels verliezen, spreekt Hoekstra zijn „beste CDA-vrienden” toe. Hij heeft het over een „aardverschuiving die we in jaren niet gezien hebben”, en ook over een „buitengewoon bittere pil” voor het CDA. „Laat ik beginnen met BBB van harte feliciteren, want wat zij hebben laten zien is heel erg knap.”
Wat meteen opvalt: Hoekstra heeft het over „ónze verantwoordelijkheid om het vertrouwen terug te winnen”. Hij heeft het steeds over „wij” als hij zegt dat het CDA dat „straat voor straat, huis voor huis” moet doen. Met andere woorden: Wopke Hoekstra is niet van plan zelf op te stappen. „Ik heb die verantwoordelijkheid genomen, twee jaar geleden, toen er een dringend beroep op me gedaan werd. Ik ga daarmee door”, zegt hij desgevraagd.
Voor het CDA is de voorlopige uitslag buitengewoon pijnlijk. In een verkiezing die voor een groot deel ging over een kloof tussen stad en platteland, en tussen een deel van de samenleving en de politiek, lijden de christen-democraten een diep verlies. CDA’ers zeggen graag dat ze een van de laatste brede volkspartijen zijn, die nog in staat is om verschillende groepen te verbinden. De campagne van het CDA ging grotendeels over het tegengaan van polarisatie. Maar de kiezer blijkt zich meer thuis te voelen bij andere partijen voor het antwoord op precies die thema’s.
Hoe dat kan? Hoe het CDA het vertrouwen dan terug wil winnen? Wat de partij niet goed heeft gedaan? Woensdagavond zei Hoekstra dat hij daar „nu geen analyse” over kon geven. Campagneleider en Tweede Kamerlid Derk Boswijk deed dat wel. „De campagne”, zei hij, „was inhoudelijk”. Het CDA had een plan gepresenteerd om ongelijkheid in de regio terug te dringen. Boswijk: „Maar het is onvoldoende en te laat geweest.”
Lamyae Aharouay
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/03/15/waar-het-na-deze-uitslag-om-draait-bij-de-grootste-partijen-a4159605#/krant/2023/03/16/#106