Is de Amazone van Brazilië of van de hele wereld? (Paul Luttikhuis, nrc.nl, 27 augustus 2019)
Verhouding rijke en arme landen | Het aanbod van rijke industrielanden te helpen bij de bestrijding van bosbranden wordt door Brazilië afgedaan als kolonialisme.
Verontwaardigd wijst de Braziliaanse president Jair Bolsonaro nog steeds alle internationale kritiek op zijn Amazone-beleid van de hand. Niet alleen omdat die volgens hem gebaseerd is op leugens die zijn land in een kwaad daglicht stellen, maar ook omdat de westerse bemoeienis met de Braziliaanse bossen ‘een misplaatste koloniale manier van denken’ is, liet hij op Twitter weten. Hij reageerde op een opmerking van de Franse president Emmanuel Macron, die op Twitter schreef: ‘Ons huis staat in brand. Letterlijk. Het Amazone regenwoud – de longen die 20 procent van alle zuurstof op aarde produceren – gaat in vlammen op. Dit is een internationale crisis.’
INZET LEGER
BRANDEN BESTRIJDEN ONMOGELIJKE KLUS
‘De Braziliaanse regering heeft omgerekend ruim 6,3 miljoen euro vrijgemaakt voor het bluswerk. Ook worden 44.000 militairen ingezet om te helpen, 700 van hen zijn inmiddels aan het werk in de noordelijke staat Rondonia.
‘Het leger gaat blusvliegtuigen inzetten. Veel brandhaarden zijn via land niet of nauwelijks bereikbaar. In Rondonia worden inmiddels twee C-130 Hercules blusviegtuigen gebruikt. Zij kunnen per keer 12.000 liter water lossen.
‘Ook vanuit de lucht is blussen niet eenvoudig. Veel branden hebben een lage intensiteit en bereiken vaak maar net kniehoogte. Toch kan de schade van dit soort branden groot zijn.
‘Volgens minister van Justitie Sergio Moro komt er een onderzoek naar brandstichtingen. In Para, een van de zwaarst getroffen staten, gaat het gerucht dat een groep boeren via WhatsApp 10 augustus had uitgeroepen tot een ‘dag van vuur’. Ze wilden daarmee hun steun betuigen aan Bolsonaro’s plannen voor het versoepelen van het milieubeleid in de Amazone.
‘Het roept de vraag op of de Amazone inderdaad alleen van Brazilië en een paar andere Zuid-Amerikaanse landen is of, in de woorden van Macron, „een onderwerp voor de hele planeet”. Of, zoals de Duitse bondskanselier Angela Merkel volgens persbureau AP zei: „Natuurlijk gaat het om Braziliaans grondgebied, maar de kwestie van de regenwouden is echt een wereldwijde kwestie […] Dus we moeten een gezamenlijke oplossing vinden”.
‘Na de G7-top van rijke, westerse landen afgelopen weekeinde in Biarritz, richtte Macron zich via de televisie rechtstreeks tot Bolsonaro: „We respecteren uw soevereiniteit […] We kunnen u helpen met herbebossing, we kunnen manieren vinden voor uw economische ontwikkeling met respect voor een natuurlijk evenwicht. Maar we kunnen niet toelaten dat u alles vernietigt.” Macron gaf toe dat Europa niet helemaal vrijuit gaat, bijvoorbeeld door de import van Braziliaanse soja. „We zijn deels medeplichtig”, aldus Macron.
Earth Summit
‘De discussie over internationale verantwoordelijkheid voor klimaatbeleid duurt nu al vele decennia en begon in 1992, toen op de zogeheten Earth Summit in Rio de Janeiro klimaat voor het eerst groot op de agenda stond. Op die conferentie werd besloten dat ‘het mondiale karakter van klimaatverandering … een zo breed mogelijke samenwerking van alle landen [vereist] en hun deelname aan een effectief en passend internationaal antwoord’. En dan volgt de bezwerende formule over het verschil tussen rijke en arme landen: ‘in overeenstemming met hun gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden en respectieve capaciteiten en hun sociale en economische omstandigheden’.
‘Op basis hiervan werd de wereld verdeeld in (welvarende) landen die hun broeikasgassen moesten beperken, en ontwikkelingslanden, die dat voorlopig niet hoefden – of uitsluitend als rijke landen het betaalden. De CO2-reductie die dat in ontwikkelingslanden opleverde, mochten de rijke landen bijschrijven op hun eigen conto.
‘Het was mooi bedacht. Rijke landen waren tenslotte mede zo rijk geworden door hun ongebreidelde uitstoot van broeikasgassen. Zij hadden hun oerbossen eeuwen geleden al gekapt. Arme landen dreigden zo’n groeispurt – gebaseerd op overvloedige, goedkope energie en grondgebruik – nu te moeten missen omdat het klimaat dat niet langer toestond.
Maar in de afgelopen tien jaar is de uitstoot van broeikasgassen in zich ontwikkelende landen (bijvoorbeeld in China, India, Brazilië en Zuid-Afrika) zo snel toegenomen, dat de reducties in rijke landen meer dan teniet worden gedaan. Bovendien zijn rijke landen nooit erg bereid geweest om te betalen voor het klimaatbeleid in arme landen. Zo zullen de afspraken over een klimaatfonds van 100 miljard dollar per jaar dat vanaf 2020 beschikbaar moet komen, vrijwel zeker niet worden gehaald. Dat alles zorgt voor voortdurende wrevel en wederzijds wantrouwen.
Weer steeds de repeterende geschiedenis dat rijke landen ‘nooit erg bereid geweest om te betalen voor het klimaatbeleid in arme landen’, omdat het de rijke wereld alleen om eigen winsteen en economische belangen ging. Het westen heeft niets van de eigen geschiedenis geleerd en heeft ook geen milieubewustzijn ontwikkeld. Nu dreigt dus de ondergang van onze beschaving door de vernietiging van onze natuur.
Diepe liefde en respect
Die strijd wordt nu openlijk gevoerd in het debat over de verantwoordelijkheid voor de Amazone.
Enerzijds toont dit het gebrek aan vertrouwen van rijke landen. Ze vrezen vaak dat hun geld wordt misbruikt. Dus toen president Bolsonaro dit weekeinde in een televisietoespraak ineens zijn „diepe liefde en respect” voor het Amazonegebied betuigde, zijn land „een voorbeeld van duurzaamheid” noemde en zei dat het zijn opdracht was „om de bossen te beschermen”, waren er weinig westerse regeringsleiders die hem geloofden.
Anderzijds laat het zien dat arme landen denken dat de westerse landen puur uit eigen belang handelen. Ze kunnen zich terecht afvragen waarom Macron wel aandacht heeft voor de mediagenieke Amazone, en niet voor de grote bosbranden in de veel minder tot de verbeelding sprekende taiga in Rusland. En wat doen de rijke landen zelf eigenlijk om hun oerbossen te herstellen?
Dat klopt als een bus natuurlijk, dat ‘arme landen denken dat de westerse landen puur uit eigen belang handelen’, want zo is het altijd zo geweest. En het westen zit nu ook met het bewijsbare gegeven dat de vrije hand aan de economische krachten niet leidde tot een opheffing van de armoede, zoals de aartsvaders van het klassieke liberalisme geloofden. Die ‘logica’ blijkt – logisch gesproken – niet te werken want zo werkt het nergens. Illusies van onze voorvaders. En hartstochtelijk verdedigd door hedendaagse liberalen die even naïef zijn als die ideologische grondleggers. En daarbij komt als extra probleem dat de mens alleen gedreven wordt door eigenbelang en daarmee verdwijnt het algemeen belang of de solidariteit geheel naar de achtergrond. En daarom veroorzaakt dat orthodoxe liberalisme z’n eigen ondergang.
Het leidde tot voorspelbare reacties vanuit Brazilië op de aankondiging van Macron dat de G7-landen per direct 20 miljoen euro beschikbaar stellen om te helpen bij het blussen van de branden. Eerst zei Bolsonaro zei het geld niet te willen zolang Macron zich niet zou excuseren voor het feit dat hij hem een leugenaar had genoemd. Dinsdag liet Bolsonaro weten dat alle hulp welkom was, ook zonder excuses, zolang Brazilië maar zelf mocht bepalen hoe ze het geld zouden besteden.
Hier doet zich een nieuwe politieke situatie voor waarin het westen voor het eerst kan bewijzen te vertrouwen te zijn zonder heimelijke agenda’s, en dus aan Brazilië de vrije hand geven om dat hulpgeld vrij te besteden voor het blussen van de branden. Mocht Brazilië dit hulpgeld niet besteden zoals de donoren dat mogen verwachten, dan heeft de huidige president zijn belofte en veronderstelde ‘aanzien’ – als net aangetreden leider – te grabbel gegooid en heeft hij deze kans zelf verspeeld zodat hij geen tweede kans zal krijgen.
‘Onyx Lorenzoni, de chef-staf van president Bolsonaro, ging een stap verder. Volgens de krant Globo zei hij over de 20 miljoen euro: „We waarderen het, maar misschien kan het geld beter gebruikt worden voor de herbebossing van Europa. Macron is niet eens in staat om een voorspelbare brand te voorkomen in een kerk die geldt als werelderfgoed. Wat wil hij ons land leren?”
Wat hier beweerd wordt – ‘beter gebruikt worden voor de herbebossing van Europa’ – is natuurlijk onjuist aangezien zowel de EU áls Brazilië hun verantwoordelijkheid nu eindelijk serieus moeten nemen. De EU, ofwel alle lidstaten, mag helemaal geen bossen en bomen meer kappen en dient alleen maar over te gaan tot nieuwe aanplant.
Datzelfde geldt ook voor Brazilië waar nu ‘alleen met respect tot de natuur’ gehandeld en economisch geopereerd moet worden en dus geen gebieden meer gekapt mag worden om nieuwe aanplant ten dienste sojaplantages gebouwd gaan worden. Daarvoor zou onder leiding van de VN een oplossing gezocht moeten worden op minder kwetsbare gebieden. En de woordkeuze van Europese leiders dient ook aangepast te worden, zodat niet de blunders begaan worden zoals Macron – om maar te zwijgen over Trump – in dit geval.
‘Critici vroegen zich bovendien af of twintig miljoen euro om de ‘longen van de wereld’ te redden, niet een schijntje is. Ze wezen erop dat voor het herstel van de Notre-Dame na de brand in april in korte tijd een miljard euro werd toegezegd.
Vermoedelijk hebben deze critici gelijk, naar er zal nu op basis van deze actualiteiten geen andere oplossing bestaan dat klimaatverantwoord te handelen. En laat de ‘ontkenners’ nu hun gedachten maar voor zich houden, want zij tonen geen enkel respect voor het overgrote deel van de mensheid die het milieu en klimaat wel ter harte gaat.
[Dit artikel is op 28 augustus om 9 uur geactualiseerd.]
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/08/27/is-de-amazone-van-brazilie-of-van-de-hele-wereld-a3971323#/handelsblad/2019/08/28/#101