Waarom de EU-leiding (Europese Raad wel, maar Commissie?) er volledig naast zit en dus het politieke failliet EU betekent. Kanttekeningen bij de opmerkingen van Spanje-docent Storm.
‘De Catalaans operette is een heuse tragikomedie aan het worden’ (Han Dirk Hekking, In het nieuws/fd, 4-11-17)
Spanje-expert Eric Storm
Een leider die zijn volk oproept tot verzet tegen de potentaten in Madrid en zelf de benen neemt. Spanje-expert Eric Storm over de wonderlijke ontwikkelingen in Catalonië. ‘Voor de EU was vooral de precedentwerking belangrijk.’
Ruim een maand lang zat Spanje vanwege de Catalaanse crisis in een politieke achtbaan. Nadat een krappe meerderheid van het Catalaanse parlement de deelstaat eind oktober onafhankelijk had verklaard, greep de Spaanse premier Mariano Rajoy in. Hij stuurde de Catalaanse regering van Carles Puigdemont naar huis, ontbond het Catalaanse parlement en schreef regioverkiezingen uit voor 21 december.
De focus in de Catalaanse crisis ligt nu op wat er gebeurt met de afgezette regioleider Puigdemont. Waar de meeste Catalaanse bestuurders in eigen land bleven en zich voor de rechter in Madrid moeten verantwoorden voor de gang van zaken rond het omstreden onafhankelijkheidsreferendum op 1 oktober en het uitroepen van de republiek op 27 oktober, vertrok Puigdemont naar België. Hij weigert terug te komen.
Spanje-expert Eric Storm (51), die Europese geschiedenis doceert aan de Rijksuniversiteit Leiden, noemt Puigdemonts toer naar België ‘de volgende aflevering in een operette die een tragikomedie begint te worden’. Storm acht het waarschijnlijk dat de Catalaanse kiezer op 21 december het onafhankelijkheidskamp de rekening presenteert.
De EU heeft kritiek gekregen omdat ze zich in de crisis afzijdig hield. Is dat terecht?
‘Europa heeft hier geen rol in. Een officiële bemiddelende rol van Europa houdt een erkenning in van Catalonië als gelijkwaardige partner. Dat zou de Spaanse regering nooit accepteren. Daarbij: in Europa trekken de regeringsleiders aan de touwtjes. Een heleboel daarvan zitten met een vergelijkbaar probleem, en zij willen geen precedent scheppen. Dat is dus het tragische voor Catalonië.’
Uit deze uitlatingen blijkt dat historicus Storm geen politiek-filosoof is en dus de formeel juridische argumenten ondersteunt van de Europese Raad. Een gemiste kans omdat hij dus onmogelijk tot een oplossing kan komen vanuit dit uitgangspunt. Dat de Raad in een moeilijke parket is gekomen is duidelijk, en ook de eigen schuld van de Raad omdat teveel regeringsleiders in hun eigen subjectieve, want niet-objectieve, situatie verkeren vanwege eigen separatistische bewegingen. De Raad had dus direct moeten besluiten tot het instellen van een Commissie van Wijzen, waarvoor onze eigen oud-minister Ben Bot enige tijd geleden via een radio-interview solliciteerde. Als oud-minister van Buitenlandse Zaken een aangewezen persoon om als bemiddelaar erop af te gaan. Maar wat ernstiger is – wat het gezag van de Raad van regeringsleiders betreft – is het gebrek aan inzicht om zelfstandig tot deze oplossingsmodule te komen. Het zijn belangenbehartigers van hun eigen land zonder enige visie over wat er in de EU aan de hand is. Het politiek machtigste gremium van het Europese Huis, maar met alleen het ook op eigen nationale belang, dat werkt natuurlijk niet. En de chaos is inmiddels ook uitgebroken. Ervaren Europese bestuurders en regeerders die zo zo in de luren laten leggen is te bizar voor woorden. Iets anders dan het politieke partijkartel, dat wel want corruptie bloeit in de zuidelijke lidstaten. In die zin – vriendjespolitiek – wel een partijkartel.
De opmerking ‘wat de Spaanse regering nooit zou accepteren’, is natuurlijk niet ter zake doende: mocht de EU dit noodzakelijk vinden, dan gebeurt het ‘gewoon’; vanuit algemeen Europees belang. Want Madrid staat nu toch met de rug tegen de muur en kan de chaos alleen maar verder versterken.
Dat is ‘dus’ sprake is voor het – lees: waarschijnlijk – tragische uitkomst voor Catalonië’, is ook een nutteloze opmerking aangezien de toekomst van de EU nu op het spel staat en niet alleen de institutionele EU maar ook het democratische karakter (intern) van de Unie, dat nog niets voorstelt. En een begin van een verdergaande democratisering van de EU is aan de hand van dit Catalaanse precedent aan te vangen. In dit interview staat ook duidelijk dat de Spaanse grondwet nog duidelijk de sporen draagt van het post-Francotijdperk en dat zegt genoeg. Het stelt niets voor.
Als Europa zich laat voorstaan op waarden, zoals democratie en opkomen voor je rechten, is dit dan toch niet een probleem dat de EU wél zou moeten oppakken?
‘Dat gaat ervan uit dat we de redenering van de Catalaanse nationalisten accepteren dat zij een volk, een natie zijn. Ik heb daar twijfels bij. Het Catalaanse taalgebied reikt van Perpignan tot Alicante en de Balearen en Andorra horen er ook bij. Als we de Catalaanse natie als culturele entiteit definiëren, is die veel groter dan Catalonië.’
Dit zijn dus bespreekpunten voor een bemiddelingspoging.
‘Er vallen kanttekeningen te plaatsen bij de stelling dat Catalonië speciale rechten heeft omdat de Catalanen een volk zouden zijn. Je zou ook kunnen zeggen dat het Catalaans nationalisme nu zo leeft omdat de regionale overheid veertig jaar lang een nationalistische boodschap heeft verspreid via het onderwijs en de televisie.’
Niet ter zake doende maar dienen wel als agendapunt om een tot een vergelijk te komen, want dat is noodzakelijk op basis van harde argumenten en niet van zwakke suggesties en fantasieën.
Voelen de mensen in het Catalaanse taalgebied zich allen Catalaan?
‘In bijvoorbeeld Valencia heerst het gevoel: als we met die Catalanen meegaan, ruilen we het juk van Madrid in voor dat van Barcelona. Daar voelen ze nog minder voor.’
‘Wat Europa betreft: ik vermoed dat er achter de schermen behoorlijke druk is uitgeoefend op premier Rajoy, bijvoorbeeld via Angela Merkel. Het valt mij ook op dat Rajoy nu besluiten probeert af te stemmen met vooral de Spaanse socialistische partij, die in de oppositie zit. Die partij heeft duidelijk een matigende invloed. Rajoy probeert de gemaakte fouten bij het illegale referendum op 1 oktober, toen de politie hard ingreep, te voorkomen.’
‘De economische logica van de EU speelt in deze crisis ook een rol. Catalaanse separatisten hebben beweerd dat Europa het onafhankelijke Catalonië niet uit de Unie zou kunnen zetten omdat dat nu al onderdeel is van de EU, Maar dat is in tegenspraak met de Europese regels, die stellen dat een nieuwe staat gewoon een toelatingsprocedure moet volgen.’
De onzekerheid hierover leidde afgelopen maand tot een ware exodus van bedrijven.
‘Meer dan 1800 bedrijven hebben hun hoofdkantoor uit Catalonië weggehaald. Zelfs een legáál referendum over onafhankelijkheid is dus economische zelfmoord. Je kunt niet meer buiten de Europese Unie. Met name het vertrek van de CaixaBank was een enorme symbolische klap. Die bank was altijd zeer verbonden met de Catalaanse beweging. In de raad van bestuur van CaixaBank zaten allemaal mensen die banden hadden met de nationalistische partij van Puigdemont. De bank subsidieert daarnaast allerlei activiteiten die met het Catalaanse nationalisme verbonden zijn.’
Wat is het effect van de Catalaanse crisis op andere bewegingen in de EU die streven naar autonomie?
‘Als dit een groot succes was geworden, waren er vast meer regio’s geweest die een referendum hadden gewild. De precedentwerking is belangrijk. Als Catalonië net als Schotland wel toestemming had gekregen voor een referendum over onafhankelijkheid, had je een andere situatie gehad. Maar om op eigen houtje een ongrondwettig referendum te houden… Andere nationalisten snappen dat dit niet echt een verstandige keuze was.’
Catalanen zeggen: het Constitutioneel Hof dat het referendum van 1 oktober verbood omdat het strijdig is met de grondwet, is partijdig. Het Hof zou bezet zijn door aanhangers van Rajoys partij, de conservatieve Partido Popular.
Er bestaat dus geen onafhankelijke Trias Politica in Spanje.
‘De Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging stelt niet als enige de grondwet ter discussie. Die is immers in de schaduw van het Franco-regime tot stand gekomen. De politici die die grondwet opstelden, beseften dat ze niet radicaal konden breken met het verleden. Toen Franco was gestorven, zaten zijn mensen in het leger, het ambtenarenapparaat en de politie nog op hun plek. Het linkse Podemos, nu de derde partij in Spanje, maar ook middenpartij Ciudadanos, de nummer vier, hebben gepleit voor herziening van de grondwet en het kiesstelsel.’
Spanje zou het voorbeeld van Duitsland direct na de oorlog moeten volgen toen er een nieuwe grondwet werd geformuleerd mét verplichte adviseurs uit de geallieerde mogendheden als overwinnaars van de oorlog. Daarmee werd niet alleen een uiterst moderne staatkundige tekst geformuleerd, zodat de Duitse als de meest moderne ter wereld geldt. Deze procedure zou het huidige Spanje niet misstaan.
‘Er is inderdaad veel kritiek op de manier waarop de Partido Popular invulling geeft aan de macht die ze heeft. Dan gaat het om benoemingen in de rechterlijke macht, maar ook om het vervangen van het hoofd van de Spaanse televisie. De Partido Popular heeft de neiging om, zoals je ook in Polen en in Hongarije ziet, te proberen de rechtstaat en de publieke media in haar kamp te trekken. Dat keert zich nu een beetje tegen de partij.’
‘Echter, de Catalaanse regioregering heeft hetzelfde gedaan, bijvoorbeeld met de Catalaanse tv. De benoemingen in het Catalaanse ambtenarenapparaat betreffen bijna allemaal mensen uit de koker van de nationalistische partijen. Die hebben heel lang de Catalaanse politiek gedomineerd, en dus ook overal vriendjes neergezet.’
Hoe kijkt u naar het vertrek van Puigdemont?
‘Het uitroepen van de republiek heeft olie op het vuur gegooid. Er zijn een heleboel mensen die in zo’n republiek geloven. Maar uiteindelijk blijkt het een wassen neus, een republiek die door niemand wordt erkend. Catalonië komt dan in de categorie Zuid-Ossetië, Transnistrië terecht. Wie wil dat?’
‘Puigdemonts ingeslagen weg is een volstrekt buitenissige onderneming geweest. Nu het erop aan komt om die republiek handen en voeten te geven, vlucht hij naar België. Hij en zijn regering roepen wel hun aanhang en in feite de ambtenaren op om de republiek te steunen, maar zelf nemen ze de benen. Dan spreek ik dus over een operette. Als Puigdemont echt voor de martelaarsrol was gegaan, had hij dit niet gedaan.’
Het is de vraag op deze opmerking juist is want hij heeft nu een gespecialiseerd advocaat persoonlijk gesproken en dat is beter dan per telefoon.
Wat moeten we met die Catalaanse regioverkiezingen van 21 december?
‘Er zijn twee opties. Het kan zijn dat die rechtszaak, met die mensen die in de gevangenis gaan, ervoor zorgt dat degenen die voor onafhankelijkheid zijn nu iets meer stemmen krijgen.’
‘Maar ik verwacht eigenlijk een ander scenario. Daarin blijft een deel van de radicale aanhang thuis omdat ze vindt dat deze verkiezingen ongeldig zijn. Het kan daarbij gebeuren dat een deel van de gematigde nationalisten, mensen die de crisis echt in de portemonnee voelen of de situatie zat zijn met al die demonstraties en al dat gedoe, voor gematigde partijen gaat stemmen.’
Veel mensen zullen denken: ze hebben ons gouden bergen beloofd, maar wat we krijgen is misère. Het toerisme is met 20% afgenomen en langere onzekerheid gaat echt banen kosten. Eigenlijk lijkt dat scenario me het meest waarschijnlijk.’
Ook deze informatie in dit interview was wat mijzelf betreft nuttig want leerzaam op weg naar bemiddeling!
https://fd.nl/economie-politiek/1225591/de-catalaanse-operette-is-een-tragikomedie-aan-het-worden