Tags
[Camil Driessen, nrc.nl, 12 februari 2021]
Avondklokrellen | Wie zijn de mensen die opgepakt werden vanwege de avondklokrellen?
Wat voor straffen kregen zij? Na drie weken is een eerste balans op te maken.
Een fietskoerier van Deliveroo, de eigenaar van een kunst- en cadeauwinkel, een automonteur en loodgieter-in-opleiding, een timmerman, een voetballer uit de top van de amateurklasse, ADHD’ers, stevige drinkers, vaders en een beleggingsfondsmanager – telg van een schatrijke textielfamilie. Allemaal stonden ze de afgelopen drie weken als verdachte van relschoppen voor de politierechter.
„Lik-op-stuk”, beloofde minister Ferd Grapperhaus (Justitie, CDA) na de ‘avondklokrellen’ in onder andere Eindhoven en op het Amsterdamse Museumplein, op 24 januari. „Mensen komen er niet mee weg.” Het Openbaar Ministerie zou snelrecht toepassen. „Met als inzet onvoorwaardelijke gevangenisstraffen.”
NRC inventariseerde de rechtszaken die de afgelopen tweeënhalve week bij de elf rechtbanken in Nederland werden gehouden, en woonde zittingen in vijf rechtbanken bij om een beeld te krijgen van de verdachten. Er waren in die periode, tussen 27 januari tot en met 1 februari, 84 snelrechtzaken. Die leverden 69 veroordelingen op, enkele zaken moesten worden uitgesteld omdat er verder onderzoek nodig was. 3 verdachten werden vrijgesproken.
Bij snelrechtzaken worden verdachten binnen zeventien dagen na hun arrestatie berecht. Op de dag van hun rechtszaak brengt een wit busje hen van de penitentiaire inrichting naar de rechtbank. Een politierechter behandelt de zaak in minder dan een uur en doet onmiddellijk uitspraak. Wie celstraf krijgt, moet die meteen uitzitten.
Onvoorwaardelijk
Het OM zet bij de avondklokrellen in op maximale celstaffen. „Er volstaat geen andere straf dan onvoorwaardelijke gevangenisstraf”, zeggen officieren van justitie van Amsterdam tot Den Bosch. „In veertig jaar is het niet zo gigantisch uit de hand gelopen”, verwijzend naar de krakersrellen bij de inhuldiging van koningin Beatrix in 1980. De straf moet een afschrikkende werking hebben: „Degenen die overwegen hieraan mee te doen, moeten weten dat er forse straffen op staan.” Het OM strooit dan ook met hoge strafeisen: twee maanden onvoorwaardelijke celstraf voor opruiing in Alphen (waar geen rellen kwamen), vijf maanden voor openlijke geweldpleging in Eindhoven zonder dat een agent is geraakt.
Veel advocaten steigerden. „Normaal staat hier een taakstraf op.” Dat klopt. Zowel rechters als officieren hanteren als houvast ‘straftabellen’, met veelvoorkomende delicten en de straf(eis) waaraan zij daarbij kunnen denken. Bij openlijke geweldpleging zijn taakstraffen gebruikelijk, maar voor de avondklokrellen vaardigt het OM nieuwe instructies uit „met verhoogde strafeisen vanwege verzwarende omstandigheden”, zegt de leiding van het OM.
De Amsterdamse politierechters willen aanvankelijk niets weten van die nieuwe mores. Zo krijgt een 36-jarige man die een karatetrap aan de ME uitdeelde – vastgelegd op een wijdverspreide foto – op 29 januari 120 uur taakstraf opgelegd, terwijl het OM vijf maanden cel eist. De milde straffen stuiten het OM zo tegen de borst dat zesmaal hoger beroep wordt aangetekend. Vanaf die dag beginnen Amsterdamse rechters hoger te straffen en wordt onder meer vier maanden onvoorwaardelijke celstraf opgelegd: de een na hoogste straf voor de coronarellen in Nederland.
De Raad voor de Rechtspraak zegt dat rechters „die coronarel-zaken behandelen onderling contact hebben, hun uitspraken delen” en zo „de rechtseenheid bewaken”. Maar soms is die eenheid moeilijk te ontwaren. De hoogste straf krijgt de 18-jarige Eindhovenaar Jeremy. Hij wordt met een steen in zijn hand voor een meute relschoppers gefilmd en helpt een groepje dat voor het station van Eindhoven bezig is met de sloop van een Opel Mokka van ProRail. Jeremy krijgt acht maanden celstraf (waarvan vier voorwaardelijk) en een hoge boete, omdat hij aansprakelijk wordt gesteld voor de schade aan de auto (18.000 euro). De jongen kampt met onder meer een ADHD-stoornis. Terwijl een Haagse en een Arnhemse rechter bij twee jongens van dezelfde leeftijd in hun ADHD-stoornis juist een verzachtende omstandigheid zien en werkstraffen opleggen, legt de Bossche rechter Jeremy zelfs een hogere straf op dan het OM eist.
Veel verschillen
Dé relschopper bestaat niet, zo blijkt uit de snelrechtzittingen. Hun leeftijd loopt uiteen van 18 tot 56 jaar. De een is ondernemer, de ander werkloos. En hoewel een enkeling daadwerkelijk deelnam aan het protest tegen de coronamaatregelen, is een ideologische drijfveer moeilijk te zien. Veel van hen zeggen dat ze met vrienden naar Amsterdam of Eindhoven gingen „om even te kijken”. Ze hebben „echt niets gedaan” en beweren te worden verward met anderen.
De rechter heeft daar vaak geen boodschap aan. Voor een veroordeling is deel uitmaken van een gewelddadige groep voldoende. Dat ze verward worden met anderen wordt niet geloofd. Justitie lijkt veel verdachten met afwijkende kleding te hebben opgepakt. Die zijn op camerabeelden makkelijk te identificeren. „Pech dat u een witte trui aan had”, zo krijgt een Eindhovense relschopper te horen.
In de meerderheid (45) van de snelrechtzaken staan niet relschoppers, maar opruiers terecht: mannen en (twee) vrouwen die via social media zoals WhatsApp, Telegram en Snapchat anderen aanzetten tot rellen en geweld met teksten als: „wil heel hilversum zijn strijden!!”, „stenen verf. Brand. Kanker veel vuur” en „zet dat gerechtsgebouw in de hens”.
Ook opruiers zijn geen uniforme groep: in leeftijd variëren ze van minderjarig tot in de veertig en ze wonen door heel het land: van Roosendaal tot Drachten. Hun verdediging is wel steeds dezelfde. Niemand was echt uit op rellen. „Ik probeerde stoer te doen, meepraten met de rest.”
Correctie (12 februari 2021): Het aantal snelrechtzaken en veroordelingen is aangevuld naar aanleiding van drie zaken in Den Bosch.
MOHAMMED (19) DEN HAAG OPRUIING
De rechtszaal vult zich met het lawaai van claxonnerende auto’s en een joelende menigte. In het Snapchat-filmpje dat wordt afgespeeld steekt een Marokkaans-Nederlandse bad boy zijn tong uit naar de camera. Mohammed filmt een straatbrand bij uit de hand gelopen demonstraties in de Haagse Schilderswijk op 24 januari. ‘met zn allen richting de wouten!!’, plaatst hij bij een filmpje.
Mohammed is beter bekend als Mo El Jackson en goed voor 21.000 Instagram-volgers. Naast influencer is hij artiest, vlogger, acteur, model, zaalvoetballer en gymleraar. Eind januari wilde hij „vreedzame protesten” organiseren tegen de avondklok – die hem zwaar valt. Via social media probeert hij mensen op de been te krijgen. „In mijn eentje dit voor elkaar gekregen”, schrijft hij als de Schilderswijk volstroomt. Hier komt Mo – donkerbruin overhemd, donkerrode broek met zwarte biels en witte Adidas-slippers – bij de politierechter van terug. Hij relativeert zijn social media-invloed. „Ik maak liefdesliedjes. Dat vinden jongens niet stoer. Mijn doelgroep zijn meiden van 12 tot 15 jaar.”
Eis: 2 maanden gevangenisstraf
Uitspraak: 2 maanden gevangenisstraf
JEREMY (18) EINDHOVEN OPENLIJKE GEWELDPLEGING
„Waarom had u die steen vast?”, vraagt de officier. „Om aan de kant te leggen”, antwoordt Jeremy. „Hij lag midden op de weg.”
De stevig gebouwde man, met zwart gel-haar en lichtgetinte huid, was vier dagen volwassen toen hij op zondagmiddag vier uur lang tussen relschoppers in Eindhoven stond. Hij zou de politie hebben belaagd en hebben geholpen bij het vernielen van een auto van ProRail.
Jeremy ontkent. Hij heeft moeite zijn eigen rechtszaak te volgen en vraagt om de haverklap „Wat betekent dat?” „We hoorden over een democratie en wilden kijken”, zo licht hij zijn aanwezigheid in de stad toe.
Jeremy woont thuis en doet een leerwerktraject om automonteur te worden. Hij heeft ADHD en „doet soms iets en denkt dan pas na”. Zijn ouders schrijven in een brief aan de rechter dat ze een hardwerkend gezin zijn. En dat Jeremy altijd een speciaal kind was: vrolijk, druk en impulsief. Eigenlijk is hij nog puber. Zijn advocaat pleit daarom voor de toepassing van adolescentenstrafrecht. „Wat is dat?”, vraagt Jeremy.
Eis: 5 maanden gevangenisstraf, 21.000 euro schadevergoeding
Uitspraak: 4 maanden gevangenisstraf en 4 voorwaardelijk, 18.000 euro schadevergoeding
QUINT (30) AMSTERDAM OPENLIJKE GEWELDPLEGING
„Agenten werden geslagen, geschopt, kregen straatklinkers en zwaar vuurwerk naar hun hoofd”, zegt de officier van justitie. „En de verdachte schopte met veel kracht richting de aanhoudingseenheid. De politie verloor hem geen moment uit het oog.”
Quint kwam zondag 24 januari met zijn vader en broer naar het Museumplein om te demonstreren tegen de coronamaatregelen. Twee weken later zit hij nog steeds vast. Hij woont in Breukelen, heeft een vriendin, een koophuis en een hond. Zijn bedrijf in keukentechniek en -onderhoud loopt vanwege corona slecht. „Ik heb nauwelijks inkomen.”
Volgens de officier „is er geen andere conclusie mogelijk dan dat hij er op uit was om rel te schoppen”. Maar Quint zegt dat hij die zondagmiddag geen kant op kon en op het verkeerde moment op de verkeerde plek was. Zijn vader en broer zijn bij omwonenden langsgegaan en kregen particuliere camerabeelden boven tafel. En die brengen de rechter aan het twijfelen. „U bevond zich achter de groep en er is niet te zien dat u schopt.”
Eis: 2 maanden gevangenisstraf, 120 uur werkstraf en 500 euro boete in schadefonds
Uitspraak: Vrijspraak
MEINDERT (42) ALPHEN OPRUIING
Begeleid door twee agenten komt Meindert huilend de rechtszaal binnen. Bijna een uur zit hij snikkend en wiegend tegenover de rechter. „Laat me alsjeblieft niet kapot gaan in de cel.”
Meindert – zalmroze trui, kort grijs haar, bril met zwart montuur – was bij de Museumpleinrellen toen undercoveragenten belaagd werden door een groep relschoppers. „We hebben Romeo’ s gepakt”, pocht hij in de appgroep van ‘Actiegroep uit Alphen’ met 104 deelnemers. Tijd dat ook de politie in zijn woonplaats aan de beurt is. „Slopen”, schrijft hij. „Stille [agenten in burger, red.] als prioriteit.”
„Dit is niets voor mij. Ik was vroeger jeugdwerker”, zegt Meindert schokkend. Vanwege een angststoornis en posttraumatische stressstoornis is hij arbeidsongeschikt verklaard. Hij blowt en drinkt veel. En het is meer geworden sinds zijn geplande emigratie naar Hongarije door corona niet doorging. Zijn vriendin blaast hem een handkus toe nadat de rechter hem terug de cel in heeft gestuurd. „Ik ga ervan uit dat u in de gevangenis medische en geestelijke zorg krijgt.”
Eis: 1 maand gevangenisstraf en 1 voorwaardelijk
Uitspraak: 1 maand gevangenisstraf
JOSHUA (34) AMSTERDAM OPENLIJKE GEWELDPLEGING
„Het was een rauw ei. Er stond iemand naast me met een doosje en toen heb ik ook een ei gegooid.” Hoewel ME’ers toch echt spreken van een steen die naar hun bus werd gegooid, zaait Joshua’s advocaat twijfel. „Een ei kan echt een harde klap geven als je in de auto zit”.
Joshua is 1,70 meter lang, kaal en volledig in het zwart gekleed. „Hai mam”, zegt hij met een hoge, schuldbewuste stem richting een oudere vrouw als hij wordt binnengeleid. Hij voetbalt op hoog niveau bij een amateurclub. Via zijn confectiebedrijf verkoopt hij online kleding. Thuis wachten zijn dochter, zoon en partner.
Joshua was die zondag met vrienden in de stad, maar hij benadrukt dat hij niet in de groep relschoppers stond die zich tegen de politie keerde, zoals uit foto’s zou blijken. „Degene waarvan wordt gezegd dat ik het ben, heeft witte handen.”
Hij heeft spijt van het ei, maar om hem een relschopper te noemen? „Nee, dat is iemand die met voorbedachte rade gaat.”
Eis: 2 maanden gevangenisstraf, 120 uur werkstraf en 500 euro boete in schadefonds
Uitspraak: 5 weken gevangenisstraf en 3 weken voorwaardelijk
MARTIJN (19) EINDHOVEN OPENLIJKE GEWELDPLEGING EN OPRUIING
„Ik ga geen namen noemen.” Het enige dat Martijn erkent, is dat hij gescholden heeft richting de politie toen „een maatje” werd gearresteerd. Wie dat was, wil hij niet kwijt. Evenmin wie hij bellend vertelde dat hij een steen tegen de ruit van een politiebus had gegooid. „Gewoon Kevin, ik ga geen achternamen noemen.” Dat gooien, klopt trouwens niet: het was „grootmanspraak, richting een maatje”.
Martijn is lang, dun, draagt een donkere polo en heeft opgeschoren blond haar. Hij „ging een kijkje nemen” bij de „chaos” en werd op zondagavond in een vernield Eindhoven betrapt voor een hotel met een steen in zijn hand. „Het was een grote steen, ik dacht dat mensen er misschien over zouden vallen.”
Hij werd eerder tot vier dagen jeugddetentie veroordeeld voor een niet genoemd feit, maakte zijn middelbare school niet af en woont bij zijn ouders. Om loodgieter te worden volgt hij een leerwerktraject. „Als ik straf krijg, ben ik mijn opleiding kwijt. Dan is mijn toekomst weg.”
Eis: 5 maanden onvoorwaardelijk
Uitspraak: 2 weken gevangenisstraf en 8 weken voorwaardelijk en een taakstraf van 40 uur
*Dit uitstekende overzicht kan ook een behulpzaam middel worden om inzicht te krijgen in het wezen en karakter van de ‘muitenden’ die werden veroordeelden; ze blijken een uiterst wisselende achtergronden te hebben. Nu nog een kwalitatief onderzoek door wetenschappelijke onderzoekers aan deze relschoppers koppelen zodat op anonieme basis veel meer gegevens boven water zullen komen over de motivatie en beweegredenen van hun gedrag, zoals op deze plaats al is voorgesteld. Dat kwalitatieve – inhoudelijke – onderzoek kan ook worden gebruikt om tot effectief politiebeleid te komen zodat men het wel zal nalaten om dergelijk geweld opnieuw toe te passen. En vervolgens zou er ook zo kunnen worden opgetreden bij voetbalwedstrijden waar hooligans tot grof geweld komen. In beide gevallen zullen zwartboeken kunnen worden samengesteld zodat er ook reflectie door de veroordeelden kan plaatsvinden. En maatschappelijke conclusies getrokken.
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/02/11/de-opvallende-relschopper-wordt-snel-stevig-gestraft-a4031517