Tags
De centrale vraag is dus of de EU-juristen dit ‘in het verleden’ moeten hebben zien aankomen?
EU-financiering is zwakke plek van weerbarstig Polen (Han Dirk Hekking, Europa/fd, 16 juli 21)
Polen weigert nog langer de suprematie van het Hof van Justitie van de EU bij de uitleg van Europees recht te accepteren. Daarmee zet het land een stap buiten de Europese rechtsorde. Waar gaat het conflict met Brussel over de rechtsstaat eindigen?
In het kort:
- Polen ligt op ramkoers met Brussel omdat het de suprematie van het EU-Hof niet meer erkent.
- De vraag is nu hoe de Europese Commissie gaat reageren.
- Mogelijk ontzegt Brussel Polen Europese subsidies.
Wíj hebben het laatste woord, niet het Hof van Justitie van de EU in Luxemburg. Want de Poolse grondwet gaat voor op Europees recht. Die stelling, woensdag geuit door het Constitutionele Hof in Polen, heeft de relatie tussen Warschau en Brussel in een zware crisis gestort.
*Het juridisch interessante punt is dat de Nederlandse grondwet van het omgekeerde uitgaat, namelijk dat alle internationale wetten verdragen boven de onze gaan en dat heeft waarschijnlijk als achtergrond dat het internationale handelsverkeer het primaat heeft. En dat is voor ons als handeldrijvende en internationaal georiënteerde land van levensbelang, maar dat geldt bij lange na niet voor het merendeel van de – met name – nieuwe EU-lidstaten van begin 21e eeuw, toen zij toetraden. En dus zitten we nu met een groot probleem, althans als je deze zaak in proporties kunt beschouwen, namelijk dat ooit de huidige conservatieve en nationalistische Poolse regering vervangen wordt door een moderne(re). Dat is een kwestie van afwachten en de vraag is wat de EU ondertussen te doen staat.
De komende maanden moet blijken of de zaak nog verder escaleert. Het Poolse hof lijkt de kat nog een beetje uit de boom te kijken, want het stelde een uitspraak in een andere zaak, maar wel over dezelfde materie, plots uit naar begin augustus. Daarmee ligt de bal in Brussel. Vier vragen over de juridische crisis in de EU.
1. Wat is er aan de hand?
De rechts-conservatieve regeringscoalitie in Polen zette in 2015 hervormingen van de rechterlijke macht in. Die moeten de efficiëntie van de rechtspraak aanjagen en communistische invloeden wegwerken, zo claimt Warschau. Maar critici stellen dat de regering haar greep op het land wil vergroten, en daarom tegenstand van rechters onmogelijk wil maken.
Architect van de hervormingen is minister van justitie Zbigniew Ziobro. Hij tracht via tuchtklachten kritische rechters die zich verzetten tegen hervormingen, of die vonnissen wezen die de regering niet goed uitkwamen, aan te pakken. Ook probeert hij te verhinderen dat rechters het EU-Hof om raad vragen.
Het EU-Hof zette enkele keren een streep door de omstreden hervormingen. Maar de regering is erin geslaagd door loyale rechters of politici te benoemen het Constitutionele Hof en de Poolse Raad voor de Rechtspraak (KRS), die mede over rechterlijke aanstellingen gaat, onder haar controle te krijgen. Zowel het EU-Hof in Luxemburg als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg beschouwen het Constitutionele Hof en de KRS niet langer als onafhankelijk.
2. Is dat erg?
Samenwerking in de EU is gebaseerd op wederzijds vertrouwen. Onderdeel daarvan is dat rechters in lidstaten elkaars oordelen accepteren. Zonder onafhankelijke rechtspraak zijn burgers en bedrijven uit andere EU-lidstaten er niet zeker van dat ze hun recht in Polen kunnen halen en krijgen.
Los daarvan weten andere EU-lidstaten niet meer wat afspraken met Polen waard zijn. De Poolse regering kan in Brussel een deal sluiten, maar kan als ze geen zin heeft die deal na te komen haar rechters instructies geven het Europese akkoord af te wijzen.
Geen onafhankelijke rechterlijke macht betekent dus dat aantasting van een fundament onder de Europese samenwerking. Oud-premier Leszek Miller onderstreepte het risico van selectief EU-winkelen door Warschau. ‘Als de Poolse autoriteiten kunnen beslissen welke verplichtingen uit het lidmaatschap van de EU voor ons gelden en welke niet, dan zijn we op weg naar een Poolse exit uit de EU’, zei hij.
Senaatsvoorzitter Tomasz Grodzki zei dat Polen ‘op de weg naar anarchie’ stapt als arresten van het EU-Hof irrelevant zijn. Hij vreest dat het land uit ‘de familie van vrije westerse landen’ valt.
3. Staat Polen alleen?
Nee. De regering in Warschau weet zich gesteund door de Hongaarse premier Viktor Orbán, die eveneens in de beklaagdenbank staat vanwege zorgen over de rechtsstaat.
De Poolse regering voelt zich verder gesteund door een arrest van het Duitse Constitutionele Hof uit mei 2020. Dat oordeelde in een arrest over een ECB-programma voor opkopen van obligaties dat het EU-Hof buiten zijn boekje was gegaan, en dat daarom het Duitse gerecht het laatste woord had.
Volgens de Europese verdragen moeten EU-lidstaten ervoor zorgen dat rechterlijke instanties uitvoering geven aan arresten van het EU-Hof. Het uitgangspunt is dat ‘Europees recht voorgaat op nationaal recht’, zoals een zegsman van de Europese Commissie donderdag zei. De voorrangsregel geldt ook voor nationale grondwetten.
Het gebeurt zelden dat een nationaal hof het EU-Hof terzijde schuift. Eerder deden de hoogste rechter in Tsjechië en Denemarken dat in pensioenzaken. Een recente zaak speelt in Roemenië, waar het Constitutioneel Hof stelde dat de Roemeense grondwet voorrang heeft. Dat volgde op een arrest van het EU-Hof van mei van dit jaar over hervormingen van de Roemeense rechterlijke macht.
Saillant detail is dat de Franse regering eerder probeerde de macht van veiligheidsdiensten bij het vergaren van data te vergroten, door bij de Franse Conseil d’État te suggereren dat het EU-Hof bij het stellen van grenzen aan die datacollectie buiten zijn boekje was gegaan. Maar de Conseil d’État wees de visie van de Franse regering van de hand.
4. Wat kan de Europese Unie doen?
De Europese Commissie kan naar het EU-Hof stappen om een dwangsom te vragen, aangezien Polen een arrest van dat hof niet opvolgt. Er zijn ook andere manieren.
Analist Piotr Buras van de Stefan Batory Stichting suggereerde deze week dat de Commissie direct het zogeheten rechtsstaatmechanisme moet activeren. Daarmee kan Brussel lidstaten die inbreken op de rechtsstaat EU-subsidies ontzeggen. Ook kan de Commissie haar goedkeuring opschorten aan het Poolse herstelplan waarmee dat land geld hoopt te ontvangen uit het coronaherstelpakket Next Generation EU.
Polen zou dan naast €24 mrd aan steun grijpen. ‘Het is ondenkbaar dat de Commissie ermee kan instemmen om miljarden over te maken naar een land dat de suprematie van het Europees recht betwist’, stelde Buras.
Een woordvoerder van de Europese Commissie bevestigde donderdag dat het voor goedkeuring van het Poolse herstelplan noodzakelijk is dat er zekerheid bestaat over ‘een goed werkend justitieel systeem. Het moge duidelijk zijn dat we ook in dit licht de uitspraak van het Constitutionele Hof evalueren’.