Tien jaar na Huizinge is het tijd voor de waarheid (Niels Markus, Katern de Verdieping/Trouw, 27-6-22)
Gasbevingen | Op de eerste dag van de parlementaire enquête aardgaswinning komen vandaag gedupeerde Groningers aan het woord. Waar gaat het onderzoek ook alweer over? En op wie moeten we letten tijdens de openbare verhoren?
(…) Deze zomer, op 16 augustus om precies te zijn, is het precies tien jaar geleden dat de bodem bij het Noord-Groningse Huizinge negen seconden lang hevige trilde. Het was met een magnitude van 3,6 de hevigste gasbeving in het gebied, tot op de dag van vandaag vonden geen zwaardere schokken plaats. Uit de wijde omgeving stroomden de schademeldingen binnen.
De beving bleek een keerpunt. Voor het eerst ontstond breed in het land, en ook in politiek Den Haag, de overtuiging dat het zo niet langer kon met het leegpompen van het Groningenveld. Toch duurde het nog zes jaar tot het einde van de gaswinning werd aangekondigd. En het zou dus tien jaar duren tot het grondige parlementaire onderzoek naar het gas en de bevingen van start ging.
*Omdat dit soort vertragingen iedere keer weer veroorzaakt worden door coalitiebelangen is het natuurlijk volkomen duidelijk dat de steeds regeringspartijen VVD en CDA de oorzaak zijn geweest van hun verslaving aan economische winst- en omzetgroei.
‘Dat is meteen een van de hoofdvragen van de enquêtecommissie onder leiding van GroenLinks-Kamerlid Tom van der Lee: hoe kan het dat de belangen van de Groningers nog zo lang ondergeschikt waren aan het oppompen van gas? In 2013, een jaar na Huizinge, schroefde toenmalig minister van economische zaken Henk Kamp (VVD) de gaswinning zelfs nog op.
*Het kan ook niet anders dan dat Henk Kamp als een van de hoofdschuldigen zal worden aangewezen omdat hij de kampioen is geweest van het klassieke liberalisme. Dat liberalisme kan nu worden begraven.
Recent haalde NRC documenten boven water waaruit blijkt dat de oliebedrijven Shell en ExxonMobil, samen met de Nam, forse druk uitoefenden op het ministerie om de gaswinning hoog te houden. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) had toen al een alarmerend rapport gepubliceerd waaruit bleek dat bij verdere gaswinning er in de toekomst een gerede kans was op bevingen met een kracht van 3,9 of zelfs zwaarder.
*En van Shell en ExxonMobil kon je ook niets anders verwachten omdat zij nu eenmaal de keizers zijn in de multinationale imperia van de oliemultinationals. Daarom is deze enquête ook het startpunt van de definitieve ondergang van de fossiele industrieën en zal de enige redding van ‘ons’ eigen Shell eruit bestaan dat deze oliegigant volledig overstapt op zonnewarmte en wind en waterstofproductie. Voor ExxonMobil ligt dat anders omdat de VS nu eenmaal een andere cultuur en dus ook rechtspraak (zonder de trias politica zoals de politieke benoemdingen van rechters overduidelijk laat zien) bezitten dan wij in de EU, maar beiden zijn medeverantwoordelijk voor een fatsoenlijke afhandeling van de huizen/woningenschade en stallen van boerderijen?
In 2015 was al duidelijk hoezeer de belangen van de Groningers zijn verwaarloosd, sinds de gaswinning in 1959 in Slochteren begon. Volgens de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) speelde de veiligheid van de Groningers nooit een rol bij de gaswinning. Het belang van de winning stond altijd op de eerste plaats: “Een maximale opbrengst, optimaal gebruik van de Nederlandse bodemschatten en continuïteit van de gasvoorziening”.
*Hier wordt samenvattend geformuleerd waarom dat klassieke liberalisme volkomen failliet is en als zodanig moet worden verklaard. Maar zolang de politiek wordt gedomineerd door meningsvorming en ongefundeerde standpunten en dus door dogmatische uitgangsponten is iedere hoop op een verbetering van ons bestaande politieke bestel gedoemd om te mislukken. Herstel van een door en door verrot systeem is onmogelijk en er zal iets compleet nieuws moeten worden bedacht. En zolang dat niet is gebeurd blijft iedereen in het gebruikelijke recept van ‘nader onderzoek’ de boel traineren. En worden geen nieuwe en effectieve oplossingen gevonden. Wachten dus op betere, en vooral verstandiger tijden. Zonder dogmatisme en achterhaalde vooroordelen. Alleen met ‘onkreukbare’ feiten, zonder partijbelangen.
Het leidde door de jaren heen tot groot cynisme en enorme frustratie bij de Groningers, die zich behandeld voelden als bewoners van een wingewest. Nederland werd rijk dankzij het gas, maar Groningen bleef een van de armste provincies, met de hoogste werkloosheid. Dat gevoel werd de afgelopen jaren alleen maar versterkt door de trage afhandeling van de schadereparaties en de versterkingen van de woningen.
*Alweer een bewijs hoe slecht dit land al decennia bestuurd werd en dat het niet alleen te wijten was aan Rutte maar tot Lubbers met zijn even maniakale bemoei- en controlezucht als de huidige bewindsman.
Hierbij kan het commentaar worden afgesloten en zal alleen de kwaliteit van dit Trouw-verslag de oorzaak zijn dat het verslag zelf te lezen blijft omdat dit mijn lezers zal helpen om de eigen (verstandige) meningsvorming te helpen ontwikkelen.
‘Even was Kamps opvolger en partijgenoot Eric Wiebes de held in Groningen, toen hij in 2018 besloot dat de gaskraan op termijn dicht moest, waarna hij de winning gestaag afbouwde. Maar al snel na dat besluit legde hij de versterking van vele honderden woningen stil, omdat minder gaswinning op termijn ook minder zware bevingen zou betekenen. Ook lukte het hem maar niet om een einde te maken aan het tegenstribbelen van de Nam – het samenwerkingsverband tussen Shell en ExxonMobil – die in eerste instantie moest zorgdragen voor de werkzaamheden. Ook toen de versterking en reparatie werd weggehaald bij het bedrijf dat verantwoordelijk is voor de gaswinning, bleef het (financiële) muren opwerpen voor de schadeafhandeling.
Het is tekenend voor wat de Onderzoeksraad al signaleerde: dat alle betrokken partijen vooral bezig waren met het oppompen van gas en het maximaliseren van de winst: “Het ministerie van economische zaken, Energie Beheer Nederland, de Nam, Shell, ExxonMobil en GasTerra vormden samen een gesloten bolwerk, gericht op consensus”. Ook het SodM, dat tegenwicht had moeten bieden aan de economische belangen, voegde zich lange tijd naar die consensus.
Met deze voorgeschiedenis probeert de parlementaire enquêtecommissie de komende maanden de besluitvorming over het gas en de machtsverhoudingen te ontrafelen. Van der Lee zei woensdag: “Het is hoog tijd voor de waarheid”.
Zijn commissie, bestaande uit zeven Kamerleden, besteedde het afgelopen jaar aan de voorbereidingen op de openbare verhoren. Vijf dagen waren ze op werkbezoek in Groningen, waar ze 35 gesprekken voerden met betrokkenen ‘aan de keukentafel’. In totaal heeft de commissie 600.000 documenten opgevraagd bij ministeries en bedrijven. Soms kwam de informatie niet direct op tafel en was er een navordering nodig.
In de eerste maanden van dit jaar voerde de commissie 124 besloten voorgesprekken. Wie uiteindelijk in het openbaar zal worden verhoord, onder ede, is nog vertrouwelijk. Alleen het schema van de eerste week is bekend: vandaag komen gedupeerden aan het woord, de dagen erna oud-medewerkers van Shell, de Nam en de Gasunie en één voormalige minister: Annemarie Jorritsma (economische zaken, 1998-2002).
Deze eerste week, zegt voorzitter Van der Lee, moet een globaal beeld van de problematiek geven. Van het leed van de gedupeerden. Van de eerste signalen, in de vorige eeuw, dat er een relatie ontstaat tussen de winning en aardbevingen en wat er met die signalen is gedaan. En van het samenspel tussen de staat, de Nam en de oliemaatschappijen dat de burger heeft vermorzeld.
In de zomervakantie ligt de enquête stil. Eind augustus gaan de verhoren verder en dan zal de commissie ‘meer de diepte ingaan’, heeft Van der Lee aangekondigd. Het beloven spannende weken te worden, wanneer de hoofdrolspelers (lees: verantwoordelijk ministers, sleutelfiguren van het Gasgebouw) voor de commissie zullen verschijnen.
In 2017 noemde Wiebes de aardgaswinning ‘een overheidsfalen van on-Nederlandse proporties’. Het is nu aan de enquêtecommissie om uit te zoeken hoe groot dat falen precies was en waarom dat heeft geleid tot een ogenschijnlijk onherstelbare vertrouwensbreuk met het Noorden.
Van der Lee zegt herstel van vertrouwen tussen de Groningers en Den Haag niet als doel te zien van de enquête. “Vanuit het bewustzijn dat vertrouwen moet worden verdiend. Ik hoop dat het in kaart brengen van deze geschiedenis zal bijdragen aan de herkenning en erkenning door de Groningers.”
George Verberg
Al tijdens de eerste week van de verhoren komt een van de sleutelfiguren van de gaswinning in de afgelopen decennia naar de enquêtezaal. Van 1974 tot 1988 werkte George Verberg op het ministerie van economische zaken als directeur-generaal energie. Daarna ging hij aan de slag bij de Gasunie als commercieel directeur. Tussen 1992 en 2004 was hij algemeen directeur. Verberg haalde de banden aan met Rusland, zodat Nederland een ‘gasrotonde’ kon worden voor (Russisch) gas. Recent gaf hij toe dat hij te optimistisch is geweest over de mate waarin gashandel de verstandhouding tussen het Westen en Rusland zou kunnen verbeteren.
Hans de Waal
Hij werkte jarenlang bij Shell en promoveerde in de jaren tachtig op een onderzoek naar het verband tussen gasboringen en bodemdalingen. Hij voorspelde dat de dalingen in Groningen mogelijk twee keer zo sterk zouden zijn als verwacht: geen 30 centimeter, maar 60. Inmiddels werkt De Waal al jaren bij toezichthouder SodM. Na de beving bij Huizinge waarschuwde hij dat Groningen mogelijk nog veel hardere aardschokken te wachten stond, zelfs tot een magnitude van 5, als de gaswinning niet zou worden afgebouwd. Hij wordt morgen verhoord.
Jan de Jong, inspecteur-generaal van Staatstoezicht op de Mijnen (2003-2014)
Jan de Jong is de man naar wie in het cruciale jaar 2013 niet werd geluisterd. Later noemde de toezichthouder het een ‘meedogenloos besluit’ van het kabinet om de winning juist op te schroeven, tegen zijn dringende advies in. Tegenover de enquêtecommissie kan hij straks meer inzicht geven in welke krachten er volgens hem in die periode loskwamen. De Jong heeft al eerder gewezen naar de oliebedrijven Shell en ExxonMobil die volgens hem nog even wilden ‘cashen’.
Herman de Muinck
Het allereerste verhoor van de parlementaire enquête duikt diep de geschiedenis in. De direct betrokkenen bij het aanboren van het gasveld bij Slochteren leven geen van allen meer. Maar Herman de Muinck was er als tienjarig jochie op 29 mei 1959 wel bij toen op het land van boer Kees Boon voor het eerst naar gas geboord werd. Later zou De Muinck ook de negatieve gevolgen van de gaswinning aan den lijve ondervinden. Groningen, vindt hij, is decennialang door Den Haag als wingewest gebruikt.
Henk Kamp, minister van economische zaken (2012-2017)
Een van de spannendste verhoren wordt ongetwijfeld dat van VVD’er Henk Kamp, in kabinet-Rutte II verantwoordelijk voor de gaswinning. Nadat het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) begin 2013, na de heftige beving bij Huizinge, concludeerde dat de kraan ‘zo snel mogelijk en zo veel als mogelijk en realistisch is’ dicht moest, kondigde Kamp nieuwe onderzoeken aan. En ondertussen verhoogde hij de winning.
De woede over dat gasbesluit is nog steeds voelbaar in Groningen. Nog altijd zijn belangrijke vragen niet beantwoord. Waarom luisterde Kamp niet naar zijn toezichthouder? En waarom schermde de minister steeds met het belang van ‘leveringszekerheid’, terwijl in de jaren erna de winning alsnog in sneltreinvaart omlaag kon?
Dick Benschop, president-directeur Shell Nederland (2011-2015)
Een belangrijke vraag die boven deze enquête hangt: hoe ver reikt de macht van de olieconcerns bij de gaswinning? NRC onthulde vorige maand dat Shell, ExxonMobil en de Nam grote invloed hadden op het omstreden kabinetsbesluit om in 2013 de kraan verder open te draaien. Het beeld is dat winst altijd leidend is geweest, ten koste van de veiligheid van omwonenden. PvdA’er Dick Benschop, tegenwoordig de topman van Schiphol, kan na de zomer een kritisch verhoor verwachten, als, hopelijk voor hem, de rust op de luchthaven is teruggekeerd. Mits hij wordt opgeroepen door de commissie, natuurlijk.
Hans Alders, Nationaal Coördinator Groningen (2015-2018)
Hij was de man die namens het kabinet de versterkingsoperatie in het beefgebied moest uitvoeren. Maar in 2018 stapte PvdA’er Alders boos op. Toenmalig minister Eric Wiebes had onverwacht aangekondigd dat de gaswinning snel zou worden stopgezet, maar dat betekende ook dat de versterking van 1600 woningen op pauze werd gezet. Daar kon Alders niet mee akkoord gaan. “Hoe kan ik vertrouwen herstellen als ik mijn afspraken niet nakom?” Zijn vertrek was exemplarisch voor het niet van de grond gekomen herstel van de schade. Een verhoor van Alders kan meer inzicht geven in het bureaucratische moeras waarin gedupeerden zijn weggezakt.
Jeroen Dijsselbloem, minister van financiën (2012-2017), voorzitter Onderzoeksraad voor Veiligheid (sinds 2019)
De antwoorden op de vragen voor Henk Kamp moeten wellicht ook gezocht worden bij Jeroen Dijsselbloem, die in datzelfde kabinet verantwoordelijk was voor de schatkist. Of hij in het openbaar wordt verhoord, is onduidelijk.
Nederland krabbelde in die periode uit een financiële crisis, de aardgasbaten (meer dan 15 miljard euro in 2013) waren heel hard nodig voor de rijksbegroting. Wat de vraag oproept: mocht Kamp al van plan zijn geweest de gaswinning te verminderen, had Dijsselbloem dat toegestaan?
Saillant: Dijsselbloem is nu voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Zijn voorganger, Tjibbe Joustra, noemde de wijze waarop met Groningers en hun veiligheid is omgesprongen ‘de grootste schande van Nederland’.
Mark Rutte, minister-president (sinds 2010)
De premier heeft de gewoonte om problemen zoveel mogelijk bij collega-bewindspersonen te laten. Hij is de eindverantwoordelijke voor alle beleid, maar dat wil niet zeggen dat hij bij alles betrokken is. Totdat schuilen achter de rug van een minister niet meer mogelijk is. Zo moest Rutte in 2020 opdraven voor de Kamercommissie die de toeslagenaffaire onderzocht. Uiteindelijk viel zijn derde kabinet over dit schandaal. Ook nu kan Rutte worden aangesproken op het leed dat de Groningers is aangedaan. Hij heeft meerder keren excuses aangeboden, maar voor de mensen die tot op de dag vandaag kampen met niet-vergoede schade, voelt dat als een loos gebaar.
https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/1594/articles/1612529/26/1