Stelling: ‘Het Nationaal Preventieakkoord dat werd gepresenteerd in 2018, met als doel een gezonder Nederland. Mooi! In dat akkoord staat dat kinderen in 2040 „de geur van tabaksrook niet meer kennen”. Ondanks de lichte over all afname van het aantal rokers, neemt juist onder de jeugd het aantal rokers toe. Maatregelen tegen roken zijn amper te bekennen. De semipublieke ruimtes van de Tweede Kamer zijn nog steeds toegankelijk voor de lobbyisten van de rookwarenindustrie, terwijl overleg tussen tabaksbedrijven en de overheid bij de wet verboden is.’ Rara, hoe kan dat nou?
Het gaat niet om de vraag of appelmoes ook groente is, maar hoe je kinderen gezond laat leven (Marjolein Smidt en Mathieu Weggeman, Opinie/nrc.nl, 15-9-23
Leefstijl | Roken, drinken, suiker eten – een ongezonde leefstijl veroorzaakt meer ziekte, en zorgvraag, dan de vergrijzing, stellen Marjolein Smidt en Mathieu Weggeman. De overheid doet veel te weinig om gezond leven te bevorderen.
Artikel 22, lid 1 van de Grondwet zegt dat de overheid maatregelen dient te treffen ter bevordering van de volksgezondheid. Omdat we in het eindeloze debat over de vernieuwing van het zorgstelsel nauwelijks verder komen dan het herschikken van de stoelen op het achterdek van de Titanic, nu maar eens een meer fundamentele invalshoek: maakt de overheid haar grondwettelijke plicht waar?
Marjolein Smidt is hoogleraar oncologische chirurgie aan het Maastricht UMC. Mathieu Weggeman is hoogleraar organisatiekunde aan de Technische Universiteit Eindhoven.
Geld wordt er genoeg beschikbaar gesteld: zo’n honderd miljard euro per jaar. Dat is ongeveer een kwart van de jaarlijkse overheidsbegroting. Maar met dat geld wordt vooral de curatieve zorg betaald: dat wat er moet gebeuren als het leed al is geschied. Dat is eerder het ‘repareren’ van de gezondheid dan het ‘bevorderen’ er van.
Tegelijk kan het zorgstelsel de problemen niet meer aan. Daar zijn vriend en vijand het nu wel over eens. De vraag naar zorg rijst de pan uit, gekwalificeerd personeel is onvoldoende beschikbaar en de kosten bedragen nu al meer dan een kwart van de totale staatsbegroting.
Één van de oplossingen is het verminderen van de zorgvraag. Dat kan op individueel niveau door het praktiseren van een gezonde leefstijl en op het niveau van de samenleving door een overheid die een gezonde leefstijl stimuleert.
Kankers
Het is harder nodig dan ooit, want een ongezonde leefstijl is momenteel verantwoordelijk voor meer dan 50 procent van alle zorgvragen. Leefstijl is daarmee een belangrijkere oorzaak voor de stijgende zorgkosten dan vergrijzing, waarop ongeveer een kwart van het zorgbudget geboekt moet worden.
Een paar leefstijlvoorbeelden vanuit het oncologische werkveld: ten minste 90 procent van alle longkanker heeft te maken met roken en meer dan de helft van de darmkankers bij mannen boven de vijftig jaar en een kwart van alle borstkanker is gerelateerd aan overgewicht en obesitas.
Doet de overheid nu voldoende aan het bevorderen van een gezonde leefstijl? Als je het over leefstijl hebt, kom je al snel op roken, overmatig gebruik van alcohol, te veel eten en te weinig bewegen en ook op verslavingen zoals gokken.
Welke overheidsacties zien we op die gebieden?
In 2018 werd het Nationaal Preventieakkoord gepresenteerd, met als doel een gezonder Nederland. Mooi! In dat akkoord staat dat kinderen in 2040 „de geur van tabaksrook niet meer kennen”. Ondanks de lichte over all afname van het aantal rokers, neemt juist onder de jeugd het aantal rokers toe. Maatregelen tegen roken zijn amper te bekennen. De semipublieke ruimtes van de Tweede Kamer zijn nog steeds toegankelijk voor de lobbyisten van de rookwarenindustrie, terwijl overleg tussen tabaksbedrijven en de overheid bij de wet verboden is. En de prijs van een pakje sigaretten is in vier jaar slechts met 1.22 euro gestegen.
Het parlement van Nieuw-Zeeland heeft een wet aangenomen waarmee tabaksverkoop aan de kinderen die nu 14 jaar of jonger zijn voor altijd is verboden. Zo doe je dat, het bevorderen van de volksgezondheid.
Dan drank. In hetzelfde akkoord staat dat het aantal jongeren onder de 18 jaar dat alcohol heeft gedronken, teruggebracht moet worden van 45 naar 25 procent. Het streven is om uiteindelijk tot 0 procent alcoholgebruik te komen onder de 18 jaar. Weer een mooi streven. Maar in de inleiding staat dat het Nationaal Preventieakkoord gebaseerd is op een brede coalitie van maatschappelijke partijen en bedrijfsleven, en dus zaten aan de andere kant van de tafel de Nederlandse Brouwers, Koninklijke Horecabond Nederland, Vereniging Drankenhandel Nederland en de Slijtersunie.
Nieuw-Zeeland heeft een wet aangenomen waarmee tabaksverkoop aan kinderen die nu 14 jaar of jonger zijn voor altijd is verboden
Gezond eten dan? In het regeerakkoord van Rutte IV werd afgesproken de btw op groente en fruit, nu nog 9 procent, te verlagen tot 0 procent eind 2023. Op die manier moet het eten van groente en fruit goedkoper worden en de volksgezondheid bevorderd. Waarom pas na drie jaar? Omdat er natuurlijk eerst nog onderzoek gedaan moet worden naar wat er juridisch onder ‘groente’ en ‘fruit’ dient te worden verstaan. Want wat doe je bijvoorbeeld met appelmoes en tomatensaus? Kort en goed: de onderzoekscommissie vol wijze mensen, juristen en consultants kwam er niet uit vanwege de complexiteit van het vraagstuk, en de verwachting is nu dat de belofte in het regeerakkoord om in 2024 de btw op groente en fruit af te schaffen gewoon niet nagekomen wordt.
Sla en spinazie
Iedere consument zal zeggen: „Je kunt toch beginnen met de btw afschaffen op groenten en fruit waarover iedereen het eens is dat het groente of fruit is, zoals sla en spinazie, peren en sinaasappels”. De overheid verschuilt zich achter een commissie.
De markt voor kansspelen is ook verder geliberaliseerd. Online en op straat wordt er uitgebreid reclame voor gemaakt. Gevolg: een enorme toename van het aantal gokkers. Bij de GGZ zien ze de keerzijde van die liberalisering al: steeds meer cliënten met een gokverslaving. En omdat bij kansspelen de meeste mensen verliezen, heeft ook de schuldhulpverlening meer werk dan ooit.
Gokbedrijven als Holland Casino en de Nederlandse Staatsloterij bleven tot op het laatst in gesprek met het ministerie van Justitie en Veiligheid over de regels voor gokreclames. Bijna de helft van de 41 bezwaren die de gokindustrie inbracht, werden overgenomen.
Het verder faciliteren van gokverslavingen en financiële schulden, heeft niets te maken met het bevorderen van de volksgezondheid. Integendeel.
Het wachten is op de eerste [gokverslaafde, longkanker- of Korsakov] patiënt die de overheid juridisch aansprakelijk stelt voor het onvoldoende nakomen van haar grondwettelijke plicht op basis van artikel 22 van de Grondwet.