Hersteloperatie van schade in toeslagenaffaire loopt vast (Jan Kleinnijenhuis, Katern de Verdieping/Trouw, 29-4-21)
Belastingdienst
Alle door de toeslagenaffaire getroffen ouders krijgen voor 1 mei alvast 30.000 euro aan schadevergoeding uitgekeerd, belooft staatssecretaris Van Huffelen eind 2020. Maar de herstelorganisatie verkeert in crisis.
Mevrouw, het is crisis hier. Er moet hier nog zo veel gebeuren, mensen zitten met de handen in het haar.” Fatima weet niet wat ze hoort als ze vorige week belt met de Belastingdienst. Al maanden wacht zij op een verlossend telefoontje of brief van de fiscus. Er was toch toegezegd dat alle gedupeerden in de toeslagenaffaire voor 1 mei alvast 30.000 euro compensatie zouden krijgen?
Die 30.000 euro kan Fatima goed gebruiken. Ze is net ontslagen door haar werkgever, die stelt dat zij zich niet goed kan concentreren. Hoewel ze het ontslag onterecht vindt, erkent ze dat de afhandeling van de toeslagenaffaire een wissel op haar trekt. Ze kampt nog altijd met forse schulden. En die worden weer acuut: een door staatssecretaris Van Huffelen afgekondigde pauze, waarin schuldeisers gedupeerden met rust moeten laten, vervalt per 1 mei. Er dreigen weer deurwaarders op de stoep te staan.
Of ze nu haar contactpersoon belt bij de Belastingdienst of het speciaal opgezette ‘serviceteam’ dat gedupeerden te woord moet staan, niemand kan antwoord geven op haar vragen. Kom ik in aanmerking voor de 30.000 euro? Wanneer hoor ik iets? Hoe beoordeelt de Belastingdienst eigenlijk of ik recht op compensatie heb of niet? “Als je tien keer het serviceteam belt krijg je tien verschillende antwoorden. Maar altijd wordt gezegd: wacht u maar tot 1 mei.”
Met de deadline van 1 mei in zicht, is de situatie er niet veel beter op geworden, zo blijkt uit gesprekken van Trouw met betrokkenen. In de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT), die in het voorjaar van 2020 werd opgericht om de compensatie ter hand te nemen, heerst chaos, en bij vlagen zelfs paniek. Alles is erop gericht om de politieke toezegging van 1 mei te halen. Wat dat betekent voor ouders, of de zorgvuldigheid en rechtmatigheid van wat de Belastingdienst aan het doen is, lijkt daaraan ondergeschikt.
Volgens de leiding van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT), en ook staatssecretaris Van Huffelen, ligt de afhandeling van de 30.000 euro-regeling ‘op schema’. In een recente presentatie aan Tweede Kamerleden lieten ambtenaren zien dat vrijwel alle 24.500 gedupeerden die zich voor 15 februari meldden een ‘lichte toets’ hebben gekregen, die moet bepalen of zij recht hebben op compensatie. Die lichte toets bestaat voor de helft van de gedupeerden uit een data-analyse. Kort gezegd: kan de Belastingdienst in zijn systemen zien of iemand recht had op kinderopvangtoeslag, of dat zij onderwerp was van één van de inmiddels beruchte CAF-fraudezaken?
“Hier gaat het al mis”, zegt een advocaat die tientallen gedupeerde ouders bijstaat. “Eén van mijn cliënten kreeg te horen dat zij de kinderopvangtoeslag zelf had stopgezet. Dat is niet zo, maar de Belastingdienst zegt simpelweg: ‘Ja, maar wij zien dat toch echt in ons systeem’. Als je vervolgens vraagt om je dossier om dat te controleren, krijg je dat niet. Hoe moet je je daartegen verweren?”
Vorige week ging het al mis toen staatssecretaris Van Huffelen moest opbiechten dat 1750 ouders mogelijk ten onrechte zijn afgewezen, omdat de computersystemen ten onrechte concludeerden dat zij geen kinderen hebben. Alle 1750 gevallen worden nu opnieuw beoordeeld. De advocaat wijst erop dat al meerdere malen erkend is dat de informatiehuishouding bij Toeslagen een rommeltje is. “Waarom vertrouwen we nu wéér op de systemen van de Belastingdienst?”
Naast de data-analyse worden nog eens ruim 10.000 gedupeerden één voor één handmatig getoetst. “Daar stond intern zo’n twee uur per toets voor”, zegt een betrokkene. “Dat is veel te kort voor een goede beoordeling, dan is het wachten op ongelukken.” Zelfs die twee uur streeftijd is losgelaten. Er werden onlangs zelfs ‘vier doldwaze dagen’ georganiseerd: dagen waarop iedereen alles uit zijn handen moest laten vallen om zoveel mogelijk dossiers te beoordelen.
In de presentatie van de Belastingdienst aan Kamerleden werd duidelijk waar dat toe leidt. Zo’n 45 procent van de gedupeerden komt vooralsnog niet in aanmerking voor de 30.000 euro-regeling. Ambtenaren klagen intern dat zij niet genoeg tijd hebben om te controleren of mensen al dan niet in aanmerking komen, maar worden niet gehoord. “Er staat zo’n druk op de organisatie om te leveren, om voor 1 mei klaar te zijn. Nu levert het juist extra problemen op en op termijn nog meer werk.”
Dat extra werk bestaat bijvoorbeeld uit het afhandelen van bezwaren. Binnen UHT zijn de zeeën hoog gegaan over de vraag: als wij mensen afwijzen voor de 30.000 euro, is dat dan een officieel besluit? En mogen mensen daar dan tegen in bezwaar gaan?
Vanuit de leiding van UHT is al vroeg de lijn gekozen: dit is geen besluit en dus kunnen mensen niet in bezwaar. Dat was tegen het uitdrukkelijke advies van de eigen juristen in, die stelden dat het juist wél een officieel besluit was, zo bevestigen meerdere betrokkenen.
De brieven die de Belastingdienst uitstuurt als mensen niet in aanmerking komen voor de 30.000 euro, zijn vaag en geven geen reden voor de afwijzing, zeggen advocaten. Er staat ook geen bezwaarclausule in, zoals gebruikelijk bij beschikkingen van de Belastingdienst. Maar, zo erkenden de ambtenaren schoorvoetend aan Kamerleden, ouders mógen wel in bezwaar gaan. “Maar dat is dan alleen een bezwaar tegen de vraag of wij de lichte toets juist hebben uitgevoerd”, aldus programmadirecteur Beleid & Uitvoering Herstel Toeslagen, Juliën Spliet. Volgens Spliet kan de handelwijze van de Belastingdienst door de beugel, omdat er geen sprake zou zijn van een definitieve afwijzing van de compensatie. Alle ouders – of zij nu 30.000 euro krijgen of niet – krijgen nog een ‘integrale beoordeling’. Daarin wordt definitief bepaald of en voor hoeveel compensatie zij in aanmerking komen.
Die beoordeling kan lang op zich laten wachten. Al sinds de zomer van 2020 is UHT ermee bezig en een paar weken geleden meldde staatssecretaris Van Huffelen de Kamer dat er 1607 beoordelingen af zijn, terwijl het aantal gedupeerden dat zich heeft gemeld tot meer dan 35.000 is opgelopen.
“Stel nu dat je bent afgewezen voor de 30.000 euro, en over twee jaar krijg je te horen dat je nergens voor in aanmerking komt”, zegt een advocaat. “Gaat het dan om dezelfde reden als de afwijzing nu? Dat weet je niet. Misschien is het wel veel verstandiger nu direct in verweer te komen tegen de afwijzing dan nog eens twee jaar te wachten.” Met lede ogen ziet de advocaat aan hoe het UHT dreigt te bezwijken onder zijn werklast. En hoe het momenteel zijn eigen problemen creëert. “De brieven die UHT stuurt, roepen veel vragen op. In procedures worden rare, oncontroleerbare standpunten ingenomen en men komt slecht voorbereid naar zittingen.” Zijn gevoel? “Over een paar maanden loopt dit onherroepelijk vast. Er ontstaat een wirwar van besluiten die alleen maar nieuwe bezwaren zullen oproepen.”
De chaos leidt inmiddels ook tot een exodus van UHT-werknemers, stellen meerdere betrokkenen. Als reden voor het vertrek wordt gewezen op de hoge werkdruk, en de gefragmenteerde werkwijze. Vooral persoonlijk zaakbehandelaars, de mensen die rechtstreeks in contact staan met gedupeerde ouders gooien het bijltje erbij neer. Zij krijgen geen inzicht in hoe besluiten over ‘hun’ ouders tot stand komen. De beoordelingsteams presenteren een uitkomst zonder enige uitleg. De zaakbehandelaars moeten het maar uitleggen aan de ouders.
Veel van deze mensen werden gedetacheerd vanuit andere onderdelen van de Belastingdienst, zoals de afdelingen MKB of Particulieren. “Zij meldden zich vrijwillig aan, omdat ze gemotiveerd waren de slachtoffers te helpen. Maar veel van hen vertrekken al na een paar maanden, gefrustreerd of met een burn-out.” Intern is er woedend gereageerd op directeur Anne Coenen toen zij ontkende dat er sprake was van een hoog personeelsverloop.
Naast zaakbehandelaars vertrekken ook veel juristen, uit frustratie omdat er naar hun adviezen toch niet wordt geluisterd. Minimaal één leidinggevende jurist is vertrokken, de rest vecht voor een rol in de hersteloperatie. De dienst die verantwoordelijk is voor het naleven van wet- en regelgeving, ‘vaktechniek’, zou van directeur Coenen van UHT geen plek aan tafel krijgen in het managementteam. Daarmee doet UHT precies wat ook bij Toeslagen in het verleden mis ging. In 2017 belandde de hoogste jurist van Toeslagen op een zijspoor nadat zij had gesteld dat ouders gecompenseerd moeten worden. Ook toen wilde de directie niets weten van een rol voor vaktechniek in het hoogste beslisorgaan van de organisatie. Toeslagen hield zich jarenlang niet aan de wet – precies de reden dat er nu een herstelorganisatie is opgericht. Die zich opnieuw weinig aantrekt van wettelijke voorschriften.
Intussen blijven de ouders vertwijfeld achter. Op sociale media gaan tal van verhalen rond van gedupeerden die hun telefoon niet durven loslaten, in de hoop dat de Belastingdienst alsnog belt. Van ouders die, ziek van de stress, opgenomen worden in het ziekenhuis. Advocaten laten weten dat sommige cliënten het erbij laten zitten: ze zijn de strijd simpelweg zat. Een eventuele compensatie is de frustratie niet langer waard.
Tweede Kamerlid Renske Leijten (SP) herkent alle signalen. “Mijn mailbox zit vol met ouders die maar niets krijgen te horen, worden afgewezen zonder goede reden en het er inderdaad bij laten zitten omdat ze het niet langer aankunnen met de Belastingdienst in discussie te moeten.” Ook het niet naleven van de wet door UHT én het problematische verloop van personeel is bij haar gemeld.
Hoe heeft een regeling die bedoeld was om compensatie voor gedupeerde ouders te versnellen, zo uit de hand kunnen lopen? Betrokkenen wijzen op twee belangrijke redenen. Ten eerste gaat het om een politiek prestigeproject, een harde toezegging die koste wat kost gehaald moet worden. Staatssecretaris Van Huffelen is gewaarschuwd, meermaals, dat de belofte van 1 mei niet op een normale manier gehaald kan worden, zegt een betrokkene. “Al in een vroeg stadium is haar gezegd: ga terug naar de Tweede Kamer en leg uit dat dit meer tijd kost als je het zorgvuldig wilt doen voor de ouders. Maar de staatssecretaris wilde daar niet aan. 1 mei moest en zou gehaald worden.” Zelfs collega-bewindslieden zouden bij Van Huffelen hebben aangedrongen om de zaken anders te gaan aanpakken.
Betrokkenen wijzen er ten tweede op dat Van Huffelen waarschijnlijk veel van wat zich afspeelt binnen UHT niet te horen krijgt. De discussie over de rechtmatigheid van beslissingen bijvoorbeeld en het terzijde schuiven van de interne juristen. Er is een juridisch adviesbureau ingehuurd dat dat te rechtvaardigen vindt, terwijl de eigen juristen tegen zijn.
Fatima werd afgelopen vrijdag plotseling gebeld door de Belastingdienst. Het was zes uur ‘s avonds, ze zat net met haar gezin aan het avondeten. “Ik kreeg een spervuur aan vragen, over hoe alles gegaan is in 2009 en later. Ik zei nog: ‘U overvalt me hiermee, ik heb me hier niet op voorbereid’. De man gaf aan dat ik later zou mogen terugbellen als ik nog meer informatie had.”
Maandagochtend belde zij, haar papieren verzameld, met de Belastingdienst. Te laat, het besluit was gevallen: Fatima komt niet in aanmerking voor de 30.000 euro. “Ik moet nu wachten op de integrale beoordeling. Wanneer die komt? Geen idee. In juni wordt er een planning gemaakt. Ik ben weer terug bij af. Ik dacht dat de bedoeling was dat de menselijke maat zou terugkeren bij de Belastingdienst. Nou, daar is echt geen sprake van.”
Verantwoording: Fatima is niet de echte naam van de gedupeerde ouder in dit artikel. Ook andere ouders, advocaten, (ex-)werknemers van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen en andere betrokkenen in de afhandeling van de toeslagenaffaire, willen alleen anoniem hun verhaal vertellen vanwege hun positie of om hun cliënten te beschermen. De namen van alle bronnen voor dit artikel zijn bekend bij de hoofdredactie.
*Dit artikel maakt onder de veelheid aan vergelijkbare artikelen duidelijk dat er steeds sprake is van ‘miscommunicerende’ vaten tussen politieke/ambtelijke wereld én de medewetgevende Tweede Kamer zelf in haar eigen instituut van Staat. Laat staan dat de ‘controlerende’ taak van diezelfde Kamer de chaos alléén maar verergert en verbijstering oproept bij het publiek. Een komende ‘motie van wantrouwen’ aan het adres van de coalitie dient dus vergezeld te gaan door de tegenpool van coalitiefracties in de vorm van een even vanzelfsprekende motie van wantrouwen tegen de huidige oppositiefracties.
Ook hun optreden is op voorhand al even voorspelbaar tenenkrommend. Dit hele bestel heeft zich bewijsbaar onmogelijk gemaakt. Maak een einde aan dit tweekamerbestel en ga over op een burgerparlement zonder partij(bindingen).
https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/1238/articles/1343818/26/1
~
Reactie van de staatssecretaris
Staatssecretaris Van Huffelen laat in een reactie weten dat er ‘inderdaad enorm hard gewerkt wordt om voor 1 mei alle ouders die zich voor 15 februari hadden gemeld een lichte toets te doen’. “Helaas ontbrak de tijd om iedereen persoonlijk te bellen of aan te schrijven en uitleg te geven over wat UHT in hun persoonlijke dossier tegenkwam.”
Ouders die nu zijn afgewezen, moeten wachten op de integrale beoordeling. Volgens Van Huffelen is de afwijzingsbrief geen officieel besluit en hoeft er daarom geen bezwaarclausule in. Zij gaat niet in op het feit dat de eigen juristen anders adviseerden. Het hoge personeelsverloop verklaart zij vanwege het verlopen van contracten voor externe inhuur, of ambtenaren die terugkeren naar de dienstonderdelen waar zij normaal gesproken werken. “Gelukkig melden zich nog wekelijks mensen die graag willen meehelpen, en is er ook vanuit de Belastingdienst een grote bereidheid om te helpen.”
Volgens Van Huffelen is er sprake van ‘een goede balans tussen snelheid en zorgvuldigheid’ bij het beoordelen van ouders. “De aanpak voor de 30.000 euro en de deadline van 1 mei wordt kabinetsbreed gesteund en is meermaals ter sprake gekomen in de nieuw opgerichte Ministeriële Commissie Toeslagen Herstel.”
Zie voor de volledige reactie van staatssecretaris Van Huffelen: trouw.nl
https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/1238/articles/1343818/26/1