Leidersverkiezing goed voor democratie? (Ruud Koole en Joop van Holsteyn, Katern de Verdieping/Trouw, 22 oktober)
Ruud Koole: Kiezers hebben zo een echte keuze
# Lijstrekkersverkiezingen kunnen goed zijn voor de democratie. Mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Allereerst de interne partijdemocratie. Van partijen die zeggen vóór democratie te zijn, mag worden verwacht dat zij intern democratisch zijn. De verkiezing van de lijsttrekker door alle partijleden voorkomt dat de aanwijzing van de politieke leider slechts een zaak is van de partijtop alleen.
Een nieuw fenomeen doet zich nu op landelijk niveau, voor het eerst voor in ons land en dat wekt mijn belangstelling als politicoloog/politiek filosoof. Vooraf dien ik te melden dat ik niet meer ‘geloof’ in het partijenbestel, zoals we dat ik ons land kennen, maar in een aanmeldingsprocedure voor verkiezingen op basis van eigen kandidaat voor een bepaalde politieke functie of gewoonweg om te kunnen stemmen. Zo ongeveer als dat in de VS is geregeld. Ik geloof niet meer in partijendemocratie omdat congressen met stemmingen over voorstellen, moties en amendementen geen waterdicht systeem of garantie vormen om de beste besluiten te garanderen.
Ik heb uit eigen ervaring langdurig gezien dat dit alleen maar vriendjespolitiek oplevert en netwerken die hun zaakjes op orde moeten hebben. Los van het feit dat zulke congressen uiterst vermoeiend zijn en na afloop alle frustraties weggedronken moeten worden. Slechte zaak dus. Vandaar dat ik nu principieel partijloos burger ben geworden. Maar deze mogelijkheid van het flitslidmaatschap vind ik in de tussengelegen fase naar een Digitale Directe Democratie een leuk en nuttig experiment.
De waarschuwingen die uit verschillende artikelen in dit Trouw-katern naar voren komen zijn dus in mijn ogen geloofwaardig. Ik bespreek een tweetal opmerkingen van Koole.
# De invloed van de leden bevordert dat de politiek leider zich niet te ver van de identiteit van de partij verwijdert. Daardoor vervullen partijen hun functie als inhoudelijke bakens voor kiezers beter. Kiezers hebben zo een echte keuze.
In de eerste plaats hoort het natuurlijk zo te zijn dat de politiek leider zich niet te ver van de identiteit van de partij verwijdert, maar dit is een open deur. Want ik vermoed dat het in iedere partij zo is dat als je binnen de partij politieke carrière wil maken, je een perfect netwerk moet hebben en dat je altijd het partijstandpunt goed en overtuigend moet kunnen uitdragen, hoewel dat het kenmerk was in de jaren ’70 tot 90’van de vorige eeuw. Als ik nu de Kamerleden van de groep Denk Kuzu en Öztürk in debatten volg, dan ben ik benieuwd hoe ze zich als voormalige PvdA-Staten- en gemeenteraadsleden hebben gemanifesteerd. Goed, deze twee namen laten terzijde.
Maar er heeft zich nu een nieuw verschijnsel voorgedaan bij het aantreden van Rutte/Asscher, ofwel Rutte 2. Door een onverwachte verkiezingsuitslag deed zich de mogelijk voor dat beide lijsttrekkers samen konden gaan regeren en volgens de oude regels dat een meerderheid in de Tweede Kamer voldoende stabiliteit bood dan een meer partijencoalitie, dus met 3 of 4 coalitiepartners, was dit een verstandige keuze, al is de partij – of beter gezegd het partijbestuur – nalatig geweest om de impliciete vernieuwing van het bestel (want daarvan was sprake doordat de twee coalitiepartners elkaar tijdens de campagne verketterden) te stabiliseren en draagvlak te geven door deze vernieuwing in alle partijafdelingen met de leden door te spreken; als niet lid weet ik niet wat er precies gebeurd is, maar als die gesprekken hebben plaatsgevonden is dat niet in de publiciteit gekomen en is dus bij de buitenwacht onbekend gebleven. Dat was niet verstandig van het hoofdbestuur. De fractie ging akkoord met de programmatische afspraken en Rutte en Samsom waren een nieuwe generatie politici die de politiek veel zakelijker wilden aanpakken, dan voordien mogelijk was. In die zin is dit kabinet toch een goede coalitie geworden, omdat het alle binnenlandse en buitenlandse stormen doorstaan heeft. Dat de PvdA als juniorpartner, want kleinere fractie, zich voorbeeldig wat betreft samenwerking heeft gedragen is duidelijk slecht gevallen bij de achterban en dat had voor de brainstormsessies in de afdelingen voorkomen kunnen worden. Jammer dus dat het zo gelopen is.
Maar daar stel ik wel tegenover dat de hardliners in fractie en partij die de PvdA een veel te rechtse koers verweten, zelf in het linkse traditionele denken zijn blijven steken. Dat vind ik een gebrek aan visie in maatschappelijke ontwikkelingen. Daarom ben ik benieuwd hoe het flitsfenomeen gaat uitpakken. Ik zie dit experiment als een nuttig uitprobeersel voor beide kanten om de politiek wat te verlevendigen: de partij leert of de vereniging wordt ‘overgenomen’ via Facebookacties of dat dat meevalt of niet eens aan de orde zal zijn. Het flitslid leert individueel of zijn/haar aanmelding zinvol is geweest en het zal een nieuw soort entree kunnen zijn voor een meer langdurig lidmaatschap. Wordt dat flitslid teleurgesteld door een andere partijleider dan de eigen voorkeur, dan is er €2 verloren gegaan en wordt na de verkiezing het lidmaatschap opgezegd. Kortom, een nieuwe ervaring rijker. Het uitproberen waard.
# Het is daarom goed dat de PvdA niet is overgegaan tot het openstellen van de interne verkiezingen voor niet-leden. De identiteit van een partij zou vervagen door de invloed van passanten. Democratie betekent kiezen, maar wel tussen duidelijke opties.
In de eerste plaats is het de vraag wat precies bedoeld wordt met interne verkiezingen niet open te stellen voor niet-leden, want die flitsleden zijn inmiddels betalende leden geworden en van niet-leden is geen sprake meer. Maar deze zin lezend kun je er ook uit opmaken dat er iets anders wordt bedoeld, maar wat is dan onduidelijk.
In de tweede plaats is het ronduit overdreven te veronderstellen dat die flitsleden de ‘identiteit van een partij zouden vervagen’, want daarvoor is (veel) meer nodig: namelijk een kolossale aanmelding van netwerken uit de buitenwereld om bijvoorbeeld Samsom te blokkeren. Deze passanten zijn simpelweg niet opgewassen om structureel verstorend op te treden en als dat wel vermoed wordt dan is er sprake van een chronisch onzekerheidsgevoel van het huidige ledenbestand. En als Monasch deze ‘slag’ weet te benutten, dan kunnen we er vrijwel zeker van zijn dat er een tweede SP gaat ontstaan en er een echte concurrentie ontstaat op links, maar dan zonder winnaars in de zin van een groter links blok. Want daar zijn het de tijden niet naar.
In de derde plaats is het ook een open deur te stellen dat democratie kiezen betekent, maar kiezen bestaat in vele soorten en maten. En de partijen zijn er zelf schuldig aan dat het kiezen vaak in een te beperkte focus werd bezien in het verleden. Het is niet voor niets dat er een dalende hoeveelheid leden bestaat; ledenpartijen zijn een archaïsch verschijnsel. Koudwatervrees kortom. De uitlating van Koole in dit verband is meer bestemd voor het college eerstejaars studenten om begrip van politiek en democratie bij te brengen.
Joop van Holsteyn: Lol en leedvermaak voor 2 euro
# Dat werkt negatief voor die partij, maar kan andere partijen besmetten en het vertrouwen in politieke partijen als zodanig verder aantasten. Daar is de representatieve democratie, met een cruciale rol voor die partijen, nou niet bepaald mee geholpen.
Wat deze passage betreft, kan ik slechts opmerken dat hier een ‘traditionele’ – feitelijk juist of onjuist maakt niet uit – partijganger aan het woord is, want de zinnen verraden die attitude of denken. Dit is dus in mijn visie een achterhaald standpunt. Dit bestel werkt niet meer.
# De PvdA viert dit jaar haar zeventigste verjaardag, maar de partij gedraagt zich als een klein kind dat grijpt naar het glimmende, scherpe broodmes dat op tafel ligt. Daar komen ongelukken van.
De strekking van deze slotzin is duidelijk, maar tegelijkertijd te somber. Een somberheid die volstrekt onnodig is. Iedere partij is aan het twijfelen en dat mag geen wonder worden genoemd vanwege de extreme hoeveelheid complexe problemen en andersoortige verhoudingen. Wie heeft daar geen moeite mee? Maar ‘de partij gedraagt zich als een klein kind’ is eerder van toepassing op populisten, en in de eerste plaats op PVV, dan op traditionele partijen. Dat flitslidmaatschap zie ik niet als een klein kind dat zijn speeltuin binnen komt wandelen.