Tags
Het neoliberalisme bracht niet wat het beloofde (Joseph Stiglitz, Opinie/fd, 10 mei 24)
Ooit was het idee dat het neoliberalisme de democratie zou versterken. Kijken we nu wereldwijd naar de peilingen dan zien we overal het populisme opkomen. De vele verkiezingen dit jaar worden cruciaal, schrijft Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz.
*’zou versterken’ vanwege hun eigenbelang dat immanent een menselijke eigenschap is; tegenbewegingen zullen dus eeuwig blijven bestaan.
‘Overal ter wereld is het populisme in opmars, vaak aan de macht geholpen door autoritaire leiders. Toch was het ooit de bedoeling dat het neoliberalisme – met overheidsbezuinigingen, belastingverlagingen en deregulering – de democratie zou versterken in plaats van verzwakken. Wat ging er mis?
‘De afgelopen 40 jaar stagneerden de inkomens aan de onderkant en in het midden, terwijl die aan de top stegen’
Een deel van het antwoord is economisch van aard: het neoliberalisme heeft gewoon niet gebracht wat het beloofde. In de Verenigde Staten en andere ontwikkelde economieën die het neoliberalisme omarmden, was de groei van het reële (inflatiegecorrigeerde) inkomen per hoofd van de bevolking tussen 1980 en de coronapandemie 40% lager dan in de voorafgaande dertig jaar. Erger nog, de inkomens aan de onderkant en in het midden stagneerden grotendeels terwijl die aan de top stegen.
*Dat het niet gebracht heeft wat het beloofde is dus altijd en bij iedere stroming binnen een economenschool te wijten aan het politieke dualisme dat steeds in gevarieerde vormen terugkeert, omdat menselijk gedrag nooit perfect voorspeld kan worden. Dat verandert niet. De omgeving en omstandigheden wel, want altijd weer aanpassingen aan nieuwe omstandigheden. Daarin is ook de economische wetenschap consequent.
‘Jongeren maken zich terecht zorgen dat de klimaatverandering hun toekomst in gevaar brengt. Zij zien dat landen die onder invloed van het neoliberalisme staan, nalieten om strenge regels tegen vervuiling in te voeren (of, in de VS, om de opioïdencrisis aan te pakken). Helaas komen deze mislukkingen niet als een verrassing.
Niet efficiënt
Het neoliberalisme was gebaseerd op het geloof dat onbelemmerde markten de meest efficiënte manier zijn om optimale resultaten te behalen. Maar zelfs in de begindagen van het neoliberalisme stelden economen al vast dat ongereguleerde markten niet efficiënt of stabiel zijn, laat staan dat ze bijdragen aan een sociaal aanvaardbare inkomensverdeling.
*Terecht vastgesteld.
‘De voorstanders van het neoliberalisme leken nooit in te zien dat uitbreiding van de vrijheid van bedrijven de vrijheid van de rest van de samenleving beknot. De vrijheid om te vervuilen betekent een verslechtering van de gezondheid, extremer weer en onbewoonbaar land. Elke redelijke samenleving zou moeten concluderen dat het recht om te leven belangrijker is dan het valse recht om te vervuilen.
*Ook terecht vastgesteld.
‘Ook belastingheffing is voor neoliberalen een gruwel. Men heeft het recht om te houden wat men verdient, ongeacht hoe men het verdient. Maar zelfs als ze eerlijk aan hun inkomen komen, erkennen voorstanders van deze visie niet dat dit mogelijk is gemaakt door overheidsinvesteringen in technologie, onderwijs en volksgezondheid. Zelden staan ze stil bij de vraag wat ze zouden hebben als ze in een van de landen zonder rechtsstaat waren geboren.
Belasting voor beschaving
Vaak zijn degenen die het meest te danken hebben aan de overheid ook de eersten die vergeten wat de overheid voor hen heeft gedaan. Waar zouden Elon Musk en Tesla zijn zonder de redding van bijna een half miljard dollar die ze in 2010 ontvingen van het Amerikaanse ministerie van energie? ‘Belastingen zijn wat we betalen voor een beschaafde samenleving,’ zei Oliver Wendell Holmes, rechter bij het Amerikaanse Hooggerechtshof, ooit. Dat is niet veranderd: belastingen zijn nodig om de rechtsstaat te vestigen en andere publieke goederen te verschaffen. Hier gaan we verder dan louter compromissen, omdat iedereen – ook de rijken – beter af is bij voldoende aanbod van dergelijke goederen.
Voorstanders van een kleinere overheid zeggen natuurlijk dat op veel uitgaven moet worden bezuinigd, zoals op uitkeringen of door de overheid verstrekte gezondheidszorg. Maar als de meeste mensen in onzekerheid over hun gezondheid of inkomen moeten leven, dan zal de maatschappij hierdoor minder vrij worden. En bedenk eens wat een verschil het uitmaakt als elke multimiljardair een klein beetje meer belasting betaalt. Wat dit zou betekenen voor kinderen die nu niet genoeg te eten hebben, of wiens ouders geen doktersbezoek kunnen veroorloven. Maar bedenk ook wat het voor de toekomst van het hele land betekent als minder jongeren ondervoed of ziek opgroeien.
Duidelijke keuzes
Al deze kwesties zouden centraal moeten staan bij de vele verkiezingen van dit jaar. In de VS bieden de komende presidentsverkiezingen een duidelijke keuze. Niet alleen tussen chaos en een ordelijk bestuur, maar ook tussen economische filosofieën en beleid. De zittende president, Joe Biden, wil de macht van de overheid gebruiken om het welzijn van alle burgers te verbeteren, vooral die van de onderste 99 procent. Donald Trump is meer geïnteresseerd in het maximaliseren van het welzijn van de bovenste 1 procent.
Trump en Biden hebben verschillende visies op het soort samenleving dat we willen creëren. In het ene scenario zullen oneerlijkheid en sociaal destructief winstbejag de boventoon voeren, zal het publieke vertrouwen afbrokkelen en zullen materialisme en hebzucht zegevieren; in het andere scenario zullen gekozen functionarissen en ambtenaren in goed vertrouwen werken aan een gezondere, op kennis gebaseerde samenleving.
Natuurlijk is politiek nooit zo zuiver als deze beschrijving suggereert. Maar niemand kan ontkennen dat de twee kandidaten fundamenteel verschillende opvattingen hebben over vrijheid en de opbouw van een goede samenleving. Ons economisch systeem weerspiegelt en vormt wie we zijn en wat we kunnen worden.
*Terechte conclusie.
[Deze bijdrage verscheen eerder bij Project Syndicate. Vertaling: Menno Grootveld.
Joseph Stiglitz won de Nobelprijs voor de economie en is voormalig hoofdeconoom van de Wereldbank. Hij is hoogleraar aan Columbia University.]
https://fd.nl/opinie/1515943/het-neoliberalisme-bracht-niet-wat-het-beloofde