Tags
Duitse denktank IFO ziet kans op hervormde eurozone verdampen (Gerben van der Marel Van onze redacteur • Economie & Politiek/fd, 23-5-18)
Clemens Fuest (49) is directeur van het Institut für Wirtschaftsforschung (IFO), een in München gevestigde denktank. Op zijn werkkamer, in een lommerrijke villawijk van de Beierse stad, zegt de econoom zich zorgen te maken over de hervorming van de eurozone. Met de nieuwe Italiaanse regering is de kans daarop volgens hem ‘nul’.
Waarmee wederom bewezen zal worden dat populisten aan de macht geen oplossing vormen. Alleen etnisch populisten zoals Wilders PVV zijn blijvers in de politiek omdat zij over een stabiele aanhang kunnen rekenen, maar populisten als de SP met hun achterhaalde doctrine gaan ook uiteindelijk een doodlopende steeg in. En Forum voor Democratie denkt de politiek te kunnen hervormen en dat is wishful thinking, waar ze nog wel eens achter zullen komen.
Clemens Fuest, directeur van het Institut für Wirtschaftsforschung, begin dit jaar bij de presentatie van Frans-Duitse hervormingsvoorstellen voor de eurozone.
Welke stappen moet Europa volgens u zetten?
‘Ik vind dat we dringend moeten proberen samen dingen te doen op gebieden waar gezamenlijk beleid extra waarde creëert. De hervorming van de eurozone is een complexe kwestie. Ik denk dat we een mix van meer risicodeling en zwaardere budgettaire beperkingen en marktdiscipline nodig hebben, dus een mix van meningen en voorstellen in noordelijke en zuidelijke stijl. Maar we hebben ook een gemeenschappelijk beleid in Europa nodig op het gebied van grensovergangsinfrastructuur, veiligheid, ontwikkelingshulp enzovoorts.’
Die ‘mix meningen en voorstellen in noordelijke en zuidelijke stijl’ blijft dan het grootste probleem omdat het om ideologische tegenstellingen gaat, half-politieke maar vooral om economische tegenstellingen tussen de traditionele monetaristen van de klassieke school enerzijds, maar de neo-Keynesiaanse én de globalistische school (als die bestaat…) anderzijds. Met dit laatste bedoel ik het nieuwe economische handelsverkeer dat zelf geldscheppend werkt en zich niets van de oude economie aantrekt. Er is kortom een soort van stilzwijgende of sluimerende economische revolutie aan het plaatsvinden die ook de oorzaak was van het startpunt via de Fannie Mae & Freddie Mac –crisis (https://en.wikipedia.org/wiki/Federal_takeover_of_Fannie_Mae_and_Freddie_Mac), die de hele mondiale bancaire bestel in elkaar deed storten.
Gelukkig heeft Portugal als zuidelijk eurozonegebied laten zien dat het toch mogelijk is om vanuit een uitzichtloze situatie uit het dal te klimmen en de toepaste oplossing aldaar zou de mix kunnen vormen om tot een consensus te komen. Haviken als Weidemann mogen dan een toontje lager zingen. Er zal alles aan gedaan moeten worden om tot een bruikbare formule te komen om de concurrentiekracht van de EU in stand te houden. En de populisten de wind uit de zeilen te nemen.
De gemeenschappelijke munt, moet en zal die blijven bestaan?
‘Ja. Met dezelfde leden, maar ik denk dat het kwetsbaar blijft. En daar moeten we aan werken. Er zijn nog andere zaken die we in Europa samen moeten doen. Als we erin slagen om op het gebied van migratie, interne en externe veiligheid en ontwikkelingshulp succesvoller samen te werken, zal het vertrouwen groeien om meer samen te doen in de muntunie.’
Precies zoals het hier geformuleerd staat!
We horen veel goednieuwsberichten over de Duitse economie. Maar waar is de productiviteitsgroei gebleven?
‘Dat is een grote puzzel. De productiviteitsgroei is al lang aan het dalen. Er zijn verschillende redenen. Bedrijven investeren minder in Duitsland omdat ze inzien dat de toekomstige markten niet hier zullen zijn. In Duitsland speelt het probleem des te meer omdat we een krimpende bevolking hebben, ondanks de immigratie van de laatste jaren.’
Hoezo zullen ‘de toekomstige markten niet hier zijn’? Als Duitsland met zijn technologische specialismen (met de auto-industrie die tegen die tijd elektrisch rijdt) een tweede Zwitserland wordt, dan lijkt er geen vuiltje aan de lucht te zijn.
De dynamische markten zijn elders?
‘Ja, en daarom is het logisch dat Duitse bedrijven veel in het buitenland investeren. We hebben niet veel uitbreiding van de werkgelegenheid in de maakindustrie. De uitbreiding van de werkgelegenheid vindt vooral plaats op terreinen met een lagere productiviteit zoals dienstverlening. Dit draagt bij aan de vertraging van de productiviteitsgroei.’
Hier wordt een kenmerkende schets gegeven van de hele Europese industrie die dan ook Europees moet worden opgelost. Maar zolang de economische harmonisatie niet van de grond komt, blijft het rommelen in de marge terwijl de EU er eindeloos veel beter voorstaat dan de infrastructuur van de VS en de schuldenlast van China (https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-moest-het-nieuwe-dubai-van-het-verre-oosten-worden-maar-nu-is-het-een-spookstad~b4788221/).
De concurrentie in de wereld verhardt met de toon van Donald Trump. Denkt u dat de VS niettemin een magneet kunnen zijn voor Duitse bedrijven vanwege de belastinghervormingen die daar plaatsvinden?
‘Ik denk het te ver gaat om de VS een magneet te noemen, maar er zijn duidelijke prikkels om een deel van de ondernemingsactiviteiten naar de VS te verschuiven.’
De Amerikanen schieten met die belastinghertvormingen niet veel op als de inkomensverhoudingen tussen arm en rijk niet structureer verbeterd worden. Duitse industrie die dus alleen uit winst- en omzetperspectief naar de VS worden verplaatst, komen van de koude kermis thuis.
U spreekt veel met bestuursvoorzitters van bedrijven. Is dat wat u hoort?
‘Ja, dat is een deel van het verhaal. Wat ook meehelpt: de lagere energieprijzen in de VS. Voor energie-intensieve ondernemingen zijn de VS steeds interessanter als locatie. De Amerikaanse bevolking groeit. De VS werken ook als een magneet voor boekhoudkundige winsten. Bedrijven denken twee keer na over hoe zij hun activiteiten structureren. Ze zullen meer winst naar de VS verplaatsen.’
Zie de bovenstaande kanttekening.
Wie wordt de grootste verliezer?
‘Waarschijnlijk de belastingparadijzen. Offshorebelastingparadijzen, maar ook Nederland. Nederland biedt Amerikaanse bedrijven aantrekkelijke belastingregelingen. De relevantie van belastingregimes zoals dat van Nederland kan veranderen. Natuurlijk is dit voor de Nederlandse economie als geheel heus niet extreem belangrijk. Vijfhonderd jaar Nederlands economisch succes zal niet worden weggevaagd.’
Op het Europese toneel speelt Nederland een rol bij het vormen van een alliantie van eurosceptische landen. Denkt u dat kanselier Angela Merkel blij is dat de Nederlandse premier Mark Rutte die rol op zich heeft genomen?
‘Dat kan ik me wel voorstellen. Het maakt dingen gemakkelijker voor de Duitse regering om niet altijd in de voorhoede te staan van degenen die een solide economisch beleid en een beleid in noordelijke stijl verdedigen.’
Denkt u dat de Duitsers expres Rutte het vuile werk laten opknappen? Waren ze erbij betrokken?
‘Daar wil ik niet over speculeren. Maar ik denk dat het ook in het belang van Duitsland is dat de Nederlandse regering deze rol op zich neemt. Het is belangrijk dat iemand deze positie inneemt. Het is logisch dat Duitsland de Franse president Emmanuel Macron ondersteunt, maar dat betekent uiteraard niet dat Berlijn al zijn suggesties voor de eurozone moeten aanvaarden. Ik vind dat Duitsland constructief moet zijn en een antwoord moet verzinnen. Er is zeker een gevaar dat de Europese hervormingen uiteindelijk zullen neerkomen op cosmetische veranderingen.’
Het gaat er niet om wie het vuile werk opknapt, maar dat er meer zienswijzen ontstaan binnen de EU als geheel omdat we nu toch het wiel moeten gaan uitvinden dat namelijk in geen enkel handboek beschreven staat. In de jaren ’90 kenden we het debat tussen federalisme en nationale soevereiniteit alsmede, economisch gezien belangrijker, de verschillende snelheden in Europa, en die kan zal het wel op moeten gaan omdat het federalisme-debat een stille dood is gestorven.
Wat is de prijs die deze Duitse regering bereid is te betalen?
‘Ik vermoed een paar miljard euro voor nieuwe investeringen voor Europa. Dit zal de problemen van de eurozone niet oplossen, maar het kan ook geen kwaad.’
Verdient Frankrijk niet meer? Ze zijn nu eindelijk hun economie aan het hervormen.
‘Absoluut, en ik vind dit behoorlijk indrukwekkend. En ik denk, dat Duitse politici veel van Macron kunnen leren. Ik denk dat hij een zeer indrukwekkende leider en politicus is. Deze hervormingen gaan de goede kant op en zij zullen Frankrijk helpen. Maar ik denk niet dat Europa bedoeld is om landen die thuis hervormingen doorvoeren en vooral goed zijn voor zichzelf door anderen moeten worden beloond. Dat is niet het soort Europa dat we moeten willen omdat het gewoon niet werkt. Toen Duitsland in 2005 hervormingen doorvoerde om zijn problemen op te lossen, verwachtte het land van niemand iets.’
Macron krijgt dus in Duitsland wel de erkenning die hier uitblijft. Maar de tweede helft van deze passage is onduidelijk en verwarrend, aangezien er een onlogische tegenstelling staat: ‘thuis hervormingen doorvoeren en vooral goed zijn voor zichzelf door anderen moeten worden beloond. Dat is niet het soort Europa dat we moeten willen omdat het gewoon niet werkt.’ Of bedoelt de geïnterviewde dat Duitsland geen hulp van Europa verwachtte toen het land de hereniging van Duitsland op eigen kosten betaalde en daarin slaagde? Of dat er een soort conservatisme in Duitsland bestaat dat zich uit in de digitalisering, zoals hieronder wordt vermeld…
Duitsland heeft volgens u nog steeds te veel starre regels.
‘We hebben te restrictieve regulering van digitale bedrijfsmodellen. In theorie houdt iedereen van digitalisering. Maar als het gaat om het omgaan met en het accepteren van de economische veranderingen die dit teweegbrengt, is er veel tegenwerking. Dat is waarom we taxidienst Uber reguleren. We reguleren Airbnb. We verbieden allerlei bedrijfsmodellen.’
Geeft Merkel überhaupt veel om de economie?
‘Het recente economische beleid in Duitsland ging niet over structurele hervormingen die het concurrentievermogen vergroten. Dat was niet de focus. De belastinghervorming van 2008 is een uitzondering. Maar sinds 2008 leven we in een tijdperk van uitbreiding van sociaal beleid: de invoering van het minimumloon, het ingrijpen in markten. Minder in lijn met de christendemocratische traditie. Hoewel er in de CDU altijd een sterke sociaaldemocratische vleugel is geweest, zelfs onder Helmut Kohl.’
Uit deze passage blijkt en passant dat het Duitsers sociaaleconomisch heel denken dan in ons land het geval is maar daar is misschien ons poldermodel debat aan.
Vindt u Merkel progressiever dan de voormalige SPD-bondskanselier Gerhard Schröder?
‘Ik vind haar linkser en meer een interventionist. Schröders beleid spitste zich toe op het behoud van het concurrentievermogen en het revitaliseren van de arbeidsmarkt. Natuurlijk was de economische situatie heel anders. Duitsland was de zieke man van Europa. Merkel profiteert van een Duitse economie die in veel betere conditie is, maar dat is deels te danken aan de hervormingen van Schröder.’
Denkt u dat er iets zal veranderen in de komende vier jaar met weer een regering van CDU/CSU en SPD of zal het dezelfde Merkel zijn met meer van hetzelfde beleid?
‘Ik denk dat deze partijen zullen blijven streven naar meer uitgaven voor sociaal beleid. Wat ze verwaarlozen zijn investeringen en de defensie-uitgaven. De belastingdruk neemt elk jaar toe. Het maakt mij niet uit welke partijen in de regering zitten. Ik zou graag een goed economisch beleid zien.’
Hieruit klinkt een tikkeltje conservatisme door omdat het niet gaat om sociaal beleid én verwaarlozing van investeringen naast defensie-uitgaven, maar om beide, die even noodzakelijk zijn en dat geldt ook voor ons land.
Wat in deze passage beschreven staat is een schoolvoorbeeld van ‘oude politiek’ en daarom alleen al achterhaald. Het gaat vandaag de dag om ‘nieuwe politiek’, dat inhoudt dat op alle politieke thema’s nieuwe balansen gevonden moeten worden. Juist door de extreme toename aan inkomens- , bonus-, en beloningsverhoudingen van mondiale bedrijven.
Dat maakt dat sociaal beleid en de inkomensinvesteringen in de semi-overheidssectoren alleen maar door hogere belastingschijven kunnen én moeten worden opgehoest, op straffe van een terugval van de EU naar een derdewereldland. Zolang de oude volkspartijen in ons land niet om belastingverhogingen durven te vragen/eisen die meer rechtvaardigheid in ons land zullen brengen, loopt het gegarandeerd helemaal spaak op dit oude continent. Zoals ook in Duitsland en in de hele unie. Om van Oost-Europa van Rusland maar te zwijgen.
