Tags
Rutte IV: na woorden nu ook daden voor versterking datatoezicht (Axel Arnbak, Politiek/fd, 17 dec. 21)
Start-up Clearview AI, met software voor gezichtsherkenning, krijgt in de EU en in Nederland alle ruimte. Deze software tast onze privacy en grondrechten aan. Het nieuwe kabinet moet de start-up aanpakken, schrijft advocaat Axel Arnbak.
Met een foto en een swipe een volledig dossier van een voorbijganger op straat verkrijgen: iemands cv, de prijs van zijn woning, zijn sociale mediaprofielen en de rest. Sinds de opkomst van het wereldwijde web was het wachten op een briljante charlatan die een zoekmachine voor gezichten zou bouwen en daarmee de droom van iedere dictator, en nachtmerrie voor onze vrijheid in de publieke ruimte, zou verwezenlijken. Inmiddels is die droom werkelijkheid.
*Op het NOS-Journaal en de talkshows van gisteravond tekende met name Jesse Klaver aan dat Zeewolde een verkeerd besluit had genomen (‘dom’), en voelde zich verrast en dus overvallen. Ploumen hield wijselijk haar mond want het was (vermoedelijk) de PvdA/GL-fractieleider aldaar, Yvonne van Bruggen, die aangaf dat haar gemeente dat besluit wél kán en dus moest nemen: “een gemeenteraad kan dat wel degelijk aan.” Een nerd dus ‘op het eerste gezicht’, want iemand met genoeg zelfvertrouwen vanwege haar bewering dat ook een kleine gemeente een dergelijk besluit moet durven nemen; want rechts in Zeewolde stemde er vanzelfsprekend mee in. Maar vergat dat er ook geopolitieke kantjes aan zaten, en dat mag gerust een blunder worden genoemd. Kortom, De Tweede Kamer heeft er weer een heikel probleem erbij gekregen en het komende kabinet dient dus nu zeker een ICT-specialist als minister-bewindspersoon aan te stellen.
Sinds de oprichting in 2017 verkoopt de Amerikaanse start-up Clearview AI zo’n zoekmachine aan overheden wereldwijd, zodat zij een foto of stilstaand beeld uit een beveiligingscamera kunnen vergelijken met meer dan 10 miljard van het web geschraapte foto’s. Zo kunnen zij in een handomdraai een kennelijk krankzinnig accurate match en achterliggend dossier verkrijgen.
Brits toezicht
Op 4 december bracht website Politico het nieuws dat Clearview AI in de Verenigde Staten een patent heeft bemachtigd, op basis waarvan de start-up kunstmatig intelligente gezichtherkenningssoftware exclusief aan overheden én consumenten kan aanbieden. De Britse datatoezichthouder ICO denkt daar anders over.
Eind november kondigde de ICO een boete van €20 mln aan wegens evidente schendingen van de Britse evenknie van privacywet AVG. Nog belangrijker, en nauwelijks opgepikt door de media, is het daarmee gepaard gaande verwerkingsverbod: Clearview AI mag voortaan geen data van Britse ingezetenen gebruiken en moet alle data van Britten verwijderen uit de eigen database.
Te weinig, te traag
De aankondiging van de ICO zegt veel over de staat van het datatoezicht in onze informatiesamenleving van eind 2021: belangrijker dan ooit, maar nog steeds te weinig en te traag. De afgelopen decennia beloofden regeringen datatoezicht te versterken, maar ontbrak steeds de daad bij dat woord. Rutte IV belooft nu beterschap, het is ook de hoogste tijd toezicht op een gezonde informatiesamenleving kernprioriteit te maken.
Vrijwel overal ter wereld, mogelijk met uitzondering van China en andere minder vrijheidsgezinde contreien, zijn de hernieuwde mogelijkheden die kunstmatige intelligentie (AI) biedt voor gezichtsherkenning controversieel verklaard. De software is simpelweg te krachtig en geeft een te grote beperking van onze grondrechten, zo concluderen overheden en steden. Zij hebben de technologie in de ban gedaan. Meerdere techgiganten hebben gezichtsherkenningssoftware op basis van AI op de plank liggen, maar leveren deze (voorlopig) niet aan overheden.
‘Staat uw gezicht op sociale media, dan valt u waarschijnlijk in de dataklauwen van Clearview AI’
Clearview AI is in dat gat gesprongen. Al sinds 2017 plukt de start-up zoveel mogelijk publiek beschikbare foto’s en beelden van het web. De – inmiddels dus gepatenteerde – software sorteert op individueel niveau. De database bestaat uit 10 miljard foto’s.
Staat er een foto van uw gezicht op sociale media of waar dan ook op het web, dan kunt u ervan uitgaan dat u ook bent gevangen in de dataklauwen van Clearview AI. U bent natuurlijk niet netjes op de hoogte gesteld van het feit dat uw biometrische data is verzameld, gerangschikt en gedeeld met overheidsdiensten waar dan ook ter wereld. Laat staan dat u bent gewezen op uw rechten om de dataverzameling te stoppen. Daar zou u in China misschien niet van opkijken, maar in Europa is zo’n fundamentele schending van uw grondrechten toch een dingetje.
The New York Times onthulde begin 2020 het bestaan van deze start-up. De ICO kondigde in juli 2020 een onderzoek aan. De ICO constateert dat zo’n beetje ieder kernbeginsel van de Europese en Britse privacywet AVG is geschonden. De boete van €20 mln die de ICO voor ogen heeft, is de maximale nominale boete en omvat ongeveer de helft van het kapitaal dat het bedrijf sinds haar oprichting in 2017 ophaalde, zo constateerde databureau Pitchbook.
Waar Clearview AI dat bedrag met het patent in de handen nog wel zal kunnen ophoesten, verbiedt de ICO bovendien de data van Britse ingezeten te gebruiken voor de dienst. Feitelijk betekent dit verbod dat Clearview AI nu 10 miljard foto’s moet doorpluizen op Britse ingezetenen. Die exercitie is onmogelijk, tenzij de Britse overheid toegang verschaft tot haar paspoortdatabase. The New York Times zal daar vast alert op zijn.Het onderzoek is pas medio 2022 klaar, verwacht de ICO, omdat Clearview AI nu de tijd krijgt zich te verweren. Al die tijd, en sinds 2017, gebruikt het bedrijf Britse en andere aangezichten volslagen onrechtmatig als trainingsvoer voor haar zelflerende software en stromen de orders van onfrisse regimes vast binnen. Doordat het patent binnen is, kan de start-up in de etalage. Oprichters en steenrijke investeerders blij.
Nu de Britten de Europese Unie hebben verlaten, heeft het onderzoek mogelijk niet automatisch gelding voor geheel Europa. En rijst de fascinerende vraag: hoe zit het zo lang met uw en mijn gezicht in Nederland?
Hoewel in het regeerakkoord van Rutte IV weer extra budget is gereserveerd voor de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), lieten vorige kabinetten-Rutte steevast na die belofte in te lossen. Daardoor faalt datatoezicht vandaag de dag systematisch. Het heeft de opmars van Clearview AI niet kunnen voorkomen
Aan de slag
De huidige Europese Commissie liet er bij haar inauguratie geen gras over groeien: de gevolgen van milieuvervuiling en digitalisering zijn de twee grote uitdagingen van ons tijdsgewricht. Na de toeslagenaffaire geldt ook in dit dossier voor Rutte IV: geen woorden maar daden.
Axel Arnbak is advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek en onderzoeker aan het Instituut voor Informatierecht, UvA]
~
‘Rijk moet aan noodrem trekken om datacenter Zeewolde te stoppen’ (Arend Clahsen, Bouw/fd, 17-12-21)
In het kort:
- Het Rijk heeft voldoende autoriteit om de bouw van het datacenter in Zeewolde te blokkeren, zegt hoogleraar Joks Janssen.
- De al bestaande Nationale Omgevingsvisie biedt daar voldoende handvatten voor.
- Een besluit dat zo’n beslag legt op energie- en landbouwgrond is niet aan de gemeente, vindt hij.
- Volgens de expert in ruimtelijke ordening moet de regie in dit soort gevallen bij het Rijk liggen.
De gemeenteraad van Zeewolde besluit donderdagavond over het bestemmingsplan voor een megadatacenter van Facebook-moeder Meta. Ongeacht die uitkomst dient het Rijk aan de noodrem te trekken, stelt praktijkhoogleraar en ruimtelijke ordeningsexpert Joks Janssen, verbonden aan Tilburg University. ‘Als Den Haag werk wil maken van ruimtelijke ordening, mag het dit niet laten gebeuren. Daarvoor hoeft niet gewacht te worden op een visie over datacenters. Dit besluit kan nu worden genomen. Anders is dit de zoveelste in een rij van planologische missers.’
In Zeewolde zijn de gevolgen van het loslaten van landelijke regie duidelijk zichtbaar. Het Rijk nam stapsgewijs afstand van de ruimtelijke ordening en decentraliseerde de besluitvorming. Het beleid om grote bedrijven te werven en te faciliteren — zoals bij Meta gebeurde voor de stroomaansluiting — is nationaal, maar gemeenten en provincies mogen de knoop doorhakken bij de vestiging, zonder dat het Rijk kijkt naar samenhang of wenselijkheid. Sindsdien zijn als uitgestrooide hagelslag over het hele land distributiecentra verschenen en zijn in de kop van Noord-Holland en de Eemshaven de megadatacenters van Microsoft en Google gebouwd. Nu is Flevoland aan de beurt.
‘We gaan die grond hard nodig hebben’
Voor Janssen staat buiten kijf dat het Rijk het plan moet bevriezen voor er onomkeerbare besluiten worden genomen. ‘Er wordt beslag gelegd op de allerbeste landbouwgrond: kleigronden in de polder, zoals eerder al gebeurde met de datacenters in de kop van Noord-Holland. We gaan die grond hard nodig hebben.’
Hij wijst op de noodzaak om over te schakelen op duurzame landbouw en duurzame energieopwekking, de plannen voor de bouw van een miljoen woningen, de ruimte die vrijgehouden moet worden om voorbereid te zijn op klimaatverandering en de ruimte die nodig is om de stikstofuitstoot te verminderen.
‘We worstelen er nu mee dat we voor een groot aantal uitdagingen staan en dat niet alles overal kan, zoals Johan Remkes al zei’, aldus de hoogleraar. ‘Ik zeg wel eens: besturen is leed toevoegen. Je moet keuzes maken en met steeds meer druk op de ruimte gaan sommige keuzes ook echt pijn doen. Dat zijn we niet gewend. De huidige bestuurscultuur is er namelijk op gericht om al polderend de kool en de geit te sparen. Dat zie je ook in Zeewolde. Maar je kan daar niet het grootste datacenter van Europa bouwen als je tegelijkertijd de landbouw en de nationale energievoorziening wilt verduurzamen.’
Een techreus tegen de gemeenteraad
Toch dook demissionair minister Stef Blok van Economische Zaken dinsdag opzichtig in zijn antwoord op een belangrijke vraag in het televisieprogramma De Hofbar. Of een beslissing over het datacenter aan Zeewolde overgelaten moet worden vanwege de enorme hap die het uit de groene stroomproductie neemt? ‘We hebben het zo geregeld dat de beslissing of een bedrijf mag bouwen aan de gemeente of provincie is. Het ministerie gaat over de energievoorziening, niet over de vraag of er op een bepaalde plaats gebouwd mag worden.’ Als we het in Nederland anders willen qua verantwoordelijkheid, moeten we de wet maar veranderen, aldus Blok.
Janssen vindt dat er op zijn minst afstemming tussen departementen moet plaatsvinden bij een project dat zo’n beslag legt op de ruimte en energievoorziening. ‘Nu zie je Den Haag heel formeel reageren dat de besluitvorming over het bestemmingsplan aan de gemeente is. Wettelijk klopt dat, maar iedereen voelt aan dat als het Rijk aan de voorkant geen voorwaarden en fundamentele vragen stelt, dit aan het eind van de pijplijn de gemeente onder druk zet.’
Volgens de hoogleraar gaat dit ten koste van de lokale democratie. ‘Als je een gigabedrijf als Meta geen strobreed in de weg legt, weet je wat er decentraal gaat gebeuren. Meta kan planologisch de weg van de minste weerstand bewandelen. Het is een techreus tegen een gemeenteraad die het in deeltijd doet. Dat is niet gelijkwaardig. Zelfs landen hebben moeite om het op te nemen tegen Meta of Google. Voor dit soort investeringen met grote maatschappelijke impact is echt regie van het Rijk nodig.’
‘Niet wachten op uitwerken coalitieakkoord’
In het woensdag gepubliceerde coalitieakkoord wordt gezegd dat voor hyperscale datacenters de landelijke regie en toelatingscriteria worden aangescherpt. Daarnaast komt er een minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening die de regie naar zich toetrekt, vanwege de woningbouw en om verdere verrommeling en verdozing van het landschap te voorkomen.
Janssen juicht de voornemens toe, maar er hoeft niet op gewacht te worden, benadrukt hij. De geest van de bestaande Nationale Omgevingsvisie is volgens hem heel helder. Functies moeten zoveel mogelijk worden gecombineerd, de identiteit van een gebied staat centraal en de gevolgen van investeringsbeslissingen mogen niet afgewenteld worden op volgende generaties.
‘Het Rijk kan nu dit besluit heroverwegen door bijvoorbeeld de verkoop van de benodigde landbouwgronden door het Rijksvastgoedbedrijf aan te houden. Het gaat uiteindelijk om visie en bestuurlijke wil, maar aan alle kanten voel je dat er toezeggingen zijn gedaan aan Meta.’
https://fd.nl/politiek/1424034/rijk-moet-aan-noodrem-trekken-bij-datacentrum-zeewolde-iql1caFSB6VD