Tags
Stelling in meerdere deelsaspecten: 1. De maatschappij (en dito knelpunten) is zo complex geworden dat geen gemiddelde burger dat beleidsproces kan volgen, laat staan begrijpen, en zich daarom geen verantwoord oordeel daarover kan vormen. Dit politieke bestel heeft alleen al daarom de vertaalslag naar het publiek volkomen verloren. Daarom wordt de kloof tussen politiek en burger nooit meer hersteld, aangezien alleen een drastisch nieuwe uitvoering nog zoden aan de dijk kan zetten of brengen. Daarmee wil ook gezegd zijn dat alle talkshows zinloos zijn omdat er deelnemers aan het woord komen die alleen maar emotioneel of ‘willekeurig’ kunnen reageren, zoals dat ook op straat of in de kroeg gebeurt. Dat is verspilling van zendtijd. Waarom niet de formule door hoogleraren per thema het woord te geven, waarop reacties en commentaar op geleverd kan worden?
2. Op basis van onderstaande magnifieke analyse komen we uit op een heel doeltreffende definitie voor populisme: ‘Angst voor (maatschappelijke en politieke) complexiteit, die door de toeschouwers en toehoorders niet meer verwerkt kan worden.
3. Vooral politici en in het bijzonder bewindslieden hebben zo’n drukke en volle agenda, dat er van enige ruimte om alle beleidsonderdelen te overdenken geen tijd meer is. En dat veroorzaakt de afhankelijkheid van de bewindslieden met hun adviseurs. En tegelijk de kwetsbaarheid van de bewindspersoon, want die is niet meer in staat om de adviezen op hun merites te beoordelen, waarmee de bewindspersoon de boodschap aan het publiek niet meer authentiek en charismatisch kan overbrengen.
4. Daarmee wordt de mooiste passage uit onderstaande tekst bevestigd: ‘Om opwarming van de aarde te beperken zijn grootschalige koerswijzigingen nodig. Centrale regie en wetgeving kunnen dat ondersteunen en een stevige rol voor de overheid is dus zonder meer nodig. Maar de kans op beter klimaatbeleid wordt groter als meer burgers hierom vragen, meedoen met infrastructurele voorzieningen en kiezen voor duurzamere opties. Daar zit dus een kip-ei-probleem. Hoe kom je over dat kantelpunt heen? Hiervoor is draagvlak nodig, en kleine stapjes in de goede richting om nieuwe oplossingen te verkennen.’
Men zou kunnen denken dat het conglomeraat ‘centrale regie en wetgeving’ al bestaat, maar dat is schijn omdat die traditionele regie alleen de regie van één enkel beleidsterrein gaat, en niet – nadrukkelijk – NIET over álle beleidsvelden gaan en ‘daarom’ zonder die samenhang met die andere, en zeker naastgelegen beleidsterreinen, helemaal in het honderd loopt.
Dat hebben we onder het vorige, nu demissionaire, kabinet volop kunnen zien en meemaken. Die aanpak is dus volkomen achterhaald geraakt door de nieuwe ontwikkelingen die via de sociale media in opkomst waren. Ook de overheidsvoorlichting was daar niet tegen opgewassen.
De nieuwe minister-president, zo luidt de conclusie, zal dus die nieuwe ‘brede’ regie moeten worden toegewezen, want dat vereist een heel andere politieke benadering dan tot Rutte-3 denkbaar was. Daarmee kan Rutte zijn fouten uit het vorige kabinet(ten) herstellen; ‘kan’ omdat het niet met zekerheid is vast te stellen dat het zal lukken.
Het is een bovenmenselijke opdracht, omdat het recente verleden heeft aangetoond dat er nog steeds in hokjes en schotten binnen ministeries wordt gewerkt, waartegen Herman Tjeenk Willink zijn héle ambtelijke leven tegen gevochten heeft. Zo ‘hardnekkig’ en ‘vastgeroest’ vanuit standaard fixaties binnen het traditionele overheidsdenken is hét politieke bedrijf dus nu geworden. Daar valt niet meer tegen te vechten, want de politieke ego’s blijven iedere nieuwigheid blokkeren en verknallen.
Bang maken motiveert niet, hoop geven wel (Naomi Ellemers, Expert/fd, 13 sept. 21)
‘Informatie over het klimaat heeft amper effect op ons gedrag. Sociale en emotionele factoren zijn van grotere invloed. Je gedrag verandert pas als je in stapjes het vertrouwen opbouwt dat je het kúnt veranderen, betoogt Naomi Ellemers in haar expertbijdrage.
*Dit heeft dus direct al te maken met de noodzakelijke nieuwe bestuurscultuur, want de oude cultuur is roemloos ten ondergegaan.
De afgelopen weken hoorden we over de ene na de andere natuurramp. Over de hele wereld waren er bosbranden, overstromingen en orkanen van ongekende ernst en omvang. Het IPCC-rapport dat in augustus verscheen, maakt duidelijk dat dit soort gebeurtenissen in de toekomst alleen maar zal toenemen.
Toch zijn er ook hoopgevende berichten. Bijvoorbeeld in het gebruik van fossiele energie. Het RIVM berekende dat de Urgenda-doelstelling om CO2-uitstoot in Nederland met 25% te verlagen dit jaar wellicht gehaald wordt. Het lijkt erop dat dit niet alleen door het stilvallen van activiteiten tijdens de coronacrisis komt, maar ook door het sluiten van steenkoolcentrales. Verschillende pensioenfondsen besloten niet langer te investeren in de productie van olie en gas. Beheerders van energienetwerken kondigden aan dat de productie van groene stroom hun capaciteit inmiddels op de proef stelt.
Doemscenario’s
Wat moet je als burger, consument, beleidsmaker of ondernemer met deze verschillende berichten? Sta je te lang stil bij doemscenario’s, dan denk je al snel dat het helemaal geen zin heeft om zelf aan de slag te gaan met verduurzaming — er valt toch niks meer te redden. Maar als je je alleen richt op de voorbeelden van succesvolle koerswijzigingen, kom je misschien in de verleiding achterover te leunen: het komt toch wel voor elkaar. Beide reacties staan belangrijke, noodzakelijke veranderingen in de weg.
De Groningse hoogleraar omgevingspsychologie Linda Steg schreef hier met haar promovenda Anne van Valkengoed over in het tijdschrift Nature Climate Change. Een meta-analyse van 106 verschillende onderzoeken in 23 landen liet zien wat ervoor zorgt dat mensen hun gedrag ten aanzien van het klimaat veranderen. De populairste maatregel — de mensen informeren over de risico’s van nietsdoen — blijkt niet zoveel uit te halen. Sociale factoren en emoties hebben een veel duidelijker invloed op klimaatgedrag en veranderingen daarin. Toch blijven deze vaak onderbelicht.
- ‘Mensen informeren over de risico’s blijkt niet zoveel uit te halen.’
Ook op andere gebieden is keer op keer aangetoond dat het vaak averechts effect heeft om steeds maar te benadrukken wat de rampzalige consequenties zijn van nietsdoen. Dat wekt vooral angst en stress op, waardoor velen geneigd zijn problemen te ontkennen en informatie daarover uit de weg te gaan. Denk maar aan de gezondheidswaarschuwingen en foto’s op pakjes sigaretten. Die helpen mensen niet echt om te stoppen met roken. Het leidde er wel toe dat rokers speciale hoesjes en stickers voor de pakjes gingen gebruiken om niet langer geconfronteerd te worden met die nare informatie.
Kip-ei-probleem
Boos worden op mensen die opzien tegen alle noodzakelijke veranderingen gaat ook niet helpen. Dat zorgt er alleen maar voor dat ze zich verder ingraven. Het creeërt verdeeldheid, maar brengt mensen niet in beweging. Er zijn dus tal van aanwijzingen dat het niet zoveel zin heeft om verduurzaming puur als rationeel keuzeprobleem te benaderen. Bijvoorbeeld door alleen maar voor te rekenen wat het allemaal wel niet gaat kosten, of mensen voor te spiegelen dat ze dat ooit weer terug gaan verdienen. Wie onvoldoende rekening houdt met emoties en de averechtse effecten die ze oproepen, zal er niet in slagen om noodzakelijke veranderingen door te voeren.
Om opwarming van de aarde te beperken zijn grootschalige koerswijzigingen nodig. Centrale regie en wetgeving kunnen dat ondersteunen en een stevige rol voor de overheid is dus zonder meer nodig. Maar de kans op beter klimaatbeleid wordt groter als meer burgers hierom vragen, meedoen met infrastructurele voorzieningen en kiezen voor duurzamere opties. Daar zit dus een kip-ei-probleem. Hoe kom je over dat kantelpunt heen? Hiervoor is draagvlak nodig, en kleine stapjes in de goede richting om nieuwe oplossingen te verkennen.
Die kleine stapjes gaan over veranderingen in dagelijks gedrag en leefstijlkeuzes van ons allemaal. Bijvoorbeeld wat voor eten je op tafel zet, hoe je naar je werk reist, waar je op vakantie gaat, of welke keuze je maakt als je auto of cv-ketel aan vervanging toe is. Los van elkaar hebben die persoonlijke keuzes niet zoveel invloed op het klimaat. Vaak worden ze dan ook als irrelevant beschouwd, of weggezet als schijnoplossingen die afleiden van grotere problemen. Maar als genoeg mensen andere keuzes gaan maken, komt ook steun voor grootschalige veranderingen eerder in zicht, en kan het ineens heel snel gaan. Wat is ervoor nodig om iedereen daarin mee te krijgen?
- ‘Duurzame gedragsverandering komt pas tot stand als mensen — door kleine stapjes — ook vertrouwen opbouwen in hun eigen kunnen.’
Onderzoek naar effectieve programma’s voor leefstijlveranderingen op het gebied van gezondheid, zoals stoppen met roken, minder alcohol drinken, gezonder eten of meer bewegen, levert bruikbare inzichten op. Ook hier blijkt het niet genoeg om mensen te informeren over de negatieve effecten van hun ongezonde gewoontes. Duurzame gedragsverandering komt pas tot stand als mensen — door kleine stapjes — ook vertrouwen opbouwen in hun eigen kunnen om het anders te doen. Dat ze zo steeds verder kunnen komen, en daarin worden ondersteund door anderen in hun omgeving.
Om samen op te trekken in de richting van dat kantelpunt is dus ook hoop nodig. Niet de hoop dat het vanzelf wel goed komt, maar het opbouwen van zelfvertrouwen over de haalbaarheid om samen resultaat te kunnen boeken.
Als kleine veranderingen lukken, kun je ook grotere veranderingen tot stand brengen. Zo kunnen kleine stapjes uiteindelijk voor iedereen een groot verschil maken.
*De conclusie van de hierbij geplaatste kanttekeningen is dat Ellemers een dusdanig briljante tekst heeft geleverd, met namelijk álle ingrediënten die nodig zijn om daarmee een volledig nieuw ambtelijk bestel op te bouwen. Hulde aan de professorale deskundigheden, die in de Kamer te weinig gehoord worden!
[Naomi Ellemers is sociale- en organisatiepsycholoog en universiteitshoogleraar bij de Faculteit Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht.]
https://fd.nl/opinie/1412020/bang-maken-motiveert-niet-hoop-geven-wel-hmi1cazqJ3IB