Tags
Stelling: ‘Zelf lethargisch wegzakkend in consumentisme keek het na 1989 passief toe hoe de invloed van niet-democratische machten zoals China en Rusland toenam’. Gesteld mag worden dat alle kabinetten sindsdien daar medeschuldig aan waren (inclusief de diplomatieke diensten van ons land in den vreemde omdat zij die ontwikkelingen hadden moeten signaleren en doorgeven aan de ambtelijke leiding) en dat geldt evenzeer voor het parlement, dat met continu nieuwe lichtingen Kamerleden die onvoorbereid dat werkveld binnenstapten, geen benul hadden wat de mondiale ontwikkelingen voor eisen stelt. Kortom, onderstaande analyse is verplichte kost voor iedereen om zich een actueel overzicht te verschaffen over de stand van zaken in ‘de wereld’. En ambtenaren en parlementariërs doen er verstandig aan om het boek aan te schaffen.
‘Europa moet zelf ook beenhard uit de hoek komen’ (Marcel de Boer & Han Dirk Hekking, Europa/fd, 11 sept. 21)
Politicoloog Jonathan Holslag schetst in zijn nieuwe boek ‘Van muur tot muur’ een apocalyptisch beeld van het Westen. Zelf lethargisch wegzakkend in consumentisme keek het na 1989 passief toe hoe de invloed van niet-democratische machten zoals China en Rusland toenam. ‘Hoe laag kun je je broek laten zakken?’
In het kort:
- Het Westen is na 1989 te passief geweest, vindt de Belgische politicoloog Jonathan Holslag.
- Daardoor konden rivalen zoals China en Rusland hun invloed uitbreiden.
- Wil Europa zich staande houden, dan moet het zich harder opstellen.
- Daarbij zijn strategische allianties met de naburige regio noodzakelijk.
Het gesprek met Jonathan Holslag heeft plaats in de lobby van het Hilton-hotel tegenover Brussel Centraal. Eigenlijk had de politicoloog willen afspreken in een hotelletje op kruipafstand van de Grote Markt, dat voelt beter, vindt hij. Maar het pand is gesloten, een slachtoffer van corona. Dus strijken we neer ‘bij de multinational’, grijnst de publicist.
De glimlach is welkom, want Holslags nieuwe boek over de wereldpolitiek in de afgelopen dertig jaar maakt somber. Van de belofte van de liberale democratie die overal in de wereld omarmd zou worden, is niets terechtgekomen. Integendeel, zo stelt Holslag (40), het Westen heeft dictators rijk gemaakt en kwam er daarna achter dat de weerstand tegen het Westen en de verlichtingsidealen alleen maar groeide. Ondertussen nam binnen Europa en de Verenigde Staten de maatschappelijke cohesie af, niet in de laatste plaats omdat grote groepen niet profiteerden van de mondialisering.
Was bij de val van de Muur het zelfvertrouwen in de westerse samenlevingen onbegrensd, de aanslagen op 11 september 2001 tastten het al aan, en bij de bouw van Donald Trumps muur op de Mexicaanse grens was het zelfvertrouwen volledig zoek, zo schetst hij. De opkomst van China en de tanende invloed van het Westen maakten het mogelijk dat regionale grootmachten als Rusland, Turkije en Saoedi-Arabië gretig het machtsvacuüm vulden.
‘Dat een rijke samenleving zijn hand overspeelt, en roekeloos en overmoedig is, is van alle tijden’, zegt de Belgische politicoloog en China-kenner, eerder auteur van onder meer De kracht van het paradijs. Hoe Europa kan overleven in de Aziatische eeuw (2014). ‘Wat vooral bijzonder is, is dat we heel veel blunders die zijn gemaakt, zagen aankomen.’ De kranten stonden er bij wijze van spreken bol van.
Neem China, zegt Holslag. ‘Een maand na het neerslaan van de protesten op het Tiananmen-plein in Peking lekten er memo’s uit die aangaven hoe China op de langere termijn wilde omgaan met Hongkong en de Zuid-Chinese Zee. Toch hielpen de Amerikaanse presidenten Bush senior en Bill Clinton tegen de adviezen in de Chinezen met hun economie. We wisten het allemaal, maar toch vinden we het moeilijk om ernaar te handelen.’
Het was toch verstandig om te proberen China in te bedden in de internationale economische orde, met onder meer lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie WTO?
‘Het is absoluut niet nodig om China te isoleren, om een indammingspolitiek te voeren. Dat werkt ook niet met zo’n land. Maar als je met dat land samenwerkt, en ook technologie afstaat, dan moet daar wel wat tegenover staan. Die wederkerigheid is de afgelopen dertig jaar niet afgedwongen. Dat heeft tot grote economische schade geleid, en politiek heeft het de impasse veroorzaakt waarin we nu verkeren, met een regime dat honderdduizenden mensen in heropvoedingskampen zet en in Hongkong dingen doet die tegen verdragen in gaan.’
‘De kunst is dat je samenwerking ombuigt in je eigen voordeel. De Communistische Partij van China heeft dat supergoed gedaan. Ze was een van de effectiefste spelers in de wereldpolitiek van de afgelopen dertig jaar, en ik betwijfel of wij daar wel tegen zijn opgewassen. Joe Biden zegt heel veel en wil het delen van technologie beperken. Maar dat zal voor hem heel moeilijk zijn.’
Waarom?
‘De Amerikaanse economie en grote Amerikaanse bedrijven hangen heel sterk op China. Ook bij het temmen van de inflatie zijn de VS afhankelijk van Chinese import. China en de VS zijn eigenlijk een Siamese tweeling, onafscheidelijk. De wederzijdse afhankelijkheid is heel groot, maar op de lange termijn zullen de Chinezen in staat zijn de baten naar zich toe te trekken.’
‘Voor Europa speelt dit ook. Wij hebben het over strategische autonomie, maar ik merk er nog niet veel van.’
We hebben wel kritische consumenten die Chinese producten boycotten wegens schending van mensenrechten.
- ‘Via Ali Express zijn we eerder méér gaan kopen. Over de onderdrukking van de Oeigoeren is wel verontwaardiging, maar dat is niet nieuw. Die was er over het Tiananmen-plein ook, maar het was wel kortstondig.’
‘Het gebrek aan transparantie in onze markt belemmert. En de overheid reguleert eenzijdig. Als je hier dingen wilt maken, krijg je een waslijst van regels. Elders niet. Er is een lobby van heel grote Europese bedrijven die hun toekomst met China identificeren, nog meer dan met de toekomst van Europa. En de Europese instellingen zaten heel lang in een neoliberale reflex. Voor hen staat vrijhandel, het overleven van de Wereldhandelsorganisatie, voorop, pas daarna komen de belangen van de Europese producenten. De Europese Commissie is daarbij begaan met vrije concurrentie op de Europese markt, maar niet met vrije concurrentie daarbuiten.’
‘Verder zijn we heel bang voor represailles. Dat merk je bij de CO2-grensbelasting die nu ter tafel ligt. We sidderen en beven bij de gedachte dat de Chinezen met vergelding komen. De Chinezen draaien er ook hun hand niet voor om om een schip vol Noorse zalm of een Filipijns schip met bananen te laten bederven in hun haven, en een keiharde intimidatiepolitiek te voeren.’
Hoe moeten we daar mee omgaan?
‘Chinezen verstaan de taal van de macht. Ze nemen je pas serieus als je kordaat bent, en volgens je nationale belangen handelt. Peking voert zelf een beenharde Realpolitik. Het enige antwoord is zelf ook hard uit de hoek te komen.’
‘We moeten dus naar strategische autonomie streven, zodat we meer in evenwicht komen met China en de VS. Met autonomie heb je de macht om eigen keuzes te maken. Als wij onze grote bedrijven blijven verknechten aan staatskapitalistische landen, kun je niet je eigen toekomst vormgeven.’
‘We moeten gaan naar een New Deal, Made in Europe. Maar daarin zijn we veel te traag’
‘Het schokkendste voorbeeld van het totale gebrek aan autonomie had plaats rond MH17. We wisten heel goed waar die raket vandaan kwam. Toch staat de grote baas van Shell later als een poedel op de rode loper bij Poetin te bedelen om een contract. Hoe laag kun je je broek laten zakken? Als ik in het Torentje zat, verbood ik dit soort contacten gewoon. Je kan van een maatschappij niet verwachten dat ze zich staande houdt in een turbulente competitieve wereldorde als ze zichzelf niet meer respecteert.’
Kan het Westen zich nog herpakken?
‘In potentie zou niets Europa in de weg mogen staan om ook in de 21e eeuw minstens leidend te blijven om de samenleving in te richten zoals we zelf willen. Maar de mindset moet wel veranderen. De samenleving is ingedommeld en draait zich liever nog eens om.’
Gaat het herstelplan voor de Europese economie helpen?
‘Een stimulus zonder duidelijke regels is een vergiet. Dit is geen ‘New Deal’ die ons zal kantelen, maar misschien een die ervoor zorgt dat we meer elektrische auto’s gaan rijden, maar dan wel met batterijen die in China, de VS of Japan zijn gemaakt. We moeten gaan naar een New Deal, Made in Europe. Maar daarin zijn we veel te traag.’
‘Waar ik voor pleit is een échte Green New Deal, het terughalen van industriële activiteiten en een groene productiviteitsboost. Maar je moet dan zelf grondstoffen gaan zoeken, en dat niet door de Chinezen laten doen. Dat betekent onvermijdelijk dat je naar het Zuiden, Afrika moet kijken. Dat moeten we dan slimmer doen dan in de voorbije eeuwen. In plaats van daar grondstoffen te halen en het terrein er voor de rest economisch braak te laten liggen, moet je er de grondstoffen lokaal gaan verwerken, waardoor je er een basisindustrie krijgt.’
Is Europa daartoe in staat?
‘Het Europa zoals dat nu bestaat is eerder een bedreiging voor de veiligheid van Europa dan dat het de veiligheid op de langere termijn helpt. Dit Europa schept een waas van samenwerking en collectieve veiligheid. Nationale elites verschuilen zich dan achter die waas om zich aan hun verantwoordelijkheid te onttrekken.’
‘Vaak behartigen ze niet eens de nationale belangen. Landen denken daar ook niet aan, ze lopen achter degenen aan die het hardste lobbyen. Dat is dubbel schadelijk. Ik denk zelfs dat Europa landen ontmoedigt een strategische cultuur te ontwikkelen.’
Dat is tamelijk somber. Waar gaat uw komende boek over?
Hij lacht. ‘Dat weet ik nog niet, dit was een flink werk. Maar ik zou graag weer in Afrika duiken. Ik wil vooral de vraag beantwoorden: in welke mate is de verwachte explosie van de bevolking daar echt een bedreiging voor ons? En ook de politieke Islam daar. Een echt kritische massa heeft die nog niet, maar kunnen we ons verbeelden dat die vroeg of laat vanwege frustratie en woede…’
Die woede is er al, beschrijft u in uw huidige boek.
‘Maar hoe buigt die zich om? Je ziet dat in vluchtelingenkampen de woede zich soms begint samen te ballen. Vooral bij mensen die al tien keer hebben geprobeerd om de grens over te komen, maar er nooit in zijn geslaagd.’
‘De Sahara is natuurlijk een enorme buffer, de Middellandse Zee ook. De migratie vanuit Afrika naar Europa is nu heel klein. De Marokkanen, de Algerijnen, de warlords in Libië en Egypte zeggen nu: je komt er niet in. Maar beeld je eens in dat een land als Tunesië niet meer in staat is om de grenzen te bewaken. Of Algerije.’
‘Als wij de controle over de Middellandse Zee verliezen, is de toekomst van Europa verloren’
Holslag verwijst naar het World Population Prospects. Volgens dit rapport van de Verenigde Naties over de verwachte mondiale bevolkingsontwikkeling komen er tussen nu en 2100 bijna vier miljard mensen bij op aarde en Afrika neemt daarvan 83% voor zijn rekening. Tien Afrikaanse landen zullen ondanks drastisch gedaalde geboortecijfers hun bevolking nog deze eeuw zien vervijfvoudigen.
‘De migratie-intentie in Afrika ligt nu op 30%. Dat is veel, zeker als er straks drie miljard Afrikanen zijn. We moeten de vinger durven te leggen op dat probleem. Want het gaat niet weg. Het is een illusie dat wij mensen de komende honderd jaar gaan tegenhouden, en al helemaal een illusie dat we van de Middellandse Zee een slotgracht kunnen maken.’
Isolationisme lijkt zo bijna onvermijdelijk.
‘Het is geen vreemde reflex. Een slak kruipt terug in zijn huis. Bij de samenleving is dat ook zo. Maar elk terrein dat we nu opgeven, nemen onze rivalen in. Dus ik denk dat de nadruk moet liggen op het versterken van onze waarden, onze economie, onze politiek.’
‘De vluchtelingenproblematiek is bijzonder complex. Maar je moet je eigen samenleving sterker maken. Dat je weet waar je voor staat, dat nieuwkomers weten wat we van hen verwachten, en hoe we kunnen samenwerken. Dat vereist ook dat de samenleving economisch sterk is, en dat we zorgen dragen voor de onderlaag.’
‘Daarbij moeten we een regionaler handels- en investeringsbeleid voeren. De VS en China doen dat ook. In plaats dat we goedkope arbeid uit Bangladesh afnemen, moeten we de industrie naar Algerije en Libanon brengen. Natuurlijk zijn er daar problemen met corruptie. Maar die zijn er ook in India en Pakistan. En let wel, we praten al vijftien jaar over een Marshall-plan voor Afrika, maar de realiteit is dat we er nauwelijks iets aan doen. We moeten daar economische welvaart en banen scheppen, en de middenklasse ondersteunen.’
‘En je moet die gordel van Noord-Afrikaanse landen, maar ook de Levant en Oost-Europese landen in je invloedssfeer houden. Als wij de controle over de Middellandse Zee verliezen, is de toekomst van Europa verloren. Dat geloof ik echt.’
https://fd.nl/politiek/1410183/europa-moet-zelf-ook-beenhard-uit-de-hoek-komen-gki1cazqJ3IB