Tags
De Tweede Kamer is er uit, voortaan gelden alleen billijke wetten (Folkert Jensma, Opinie & Debat/nrc.nl, 6-2-21)
De Rechtsstaat
Goed, er is dus een crisis in de bestuursrechtspraak, omdat ook de rechter niet op tijd inzag hoe de fiscus in de Toeslagenaffaire écht optrad tegen burgers. Daarop schoot de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State publiekelijk in actie met uitleg, erkenning en reparatieplannen. Dit geheel naar de mediapolitieke normen van de Haagse bubbel waarin snel blussen verplicht is. Het rapport ‘Ongekend onrecht’ was keihard geweest. De rechtsstaat was „geschonden”. Rechtsbescherming was „veronachtzaamd”, beginselen van behoorlijk bestuur „weggeredeneerd” en er was „onvermogen om recht te doen” geweest. U kunt wel gaan, bestuursrechters, was de teneur.
Staatsrechtelijk is het nogal opvallend dat een parlementaire ondervragingscommissie de rechtspraak zó de maat neemt. Het parlement oefent immers geen enkel gezag uit over de rechtspraak, draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud, behoort steeds afstand te houden en kan ook niemand benoemen, ontslaan of op het matje roepen. Maar dat telde nu kennelijk even minder. Feitelijk had de afdeling het na deze kaakslag kunnen laten bij wenkbrauwen fronsen. En hooguit geïrriteerd mededelen: stuurt u voortaan maar beter begrijpelijke wetten en organiseer beter bestuur, dat wél integer kan procederen. Dan krijgt u ook betere rechtspraak. En goedemiddag verder, met je opgewonden rapporten.
Dat gebeurde dus niet. In het rondje blameshifting denderde de Kamer nog even door. De Venetië-commissie van de Raad van Europa, belast met rechtsstaatinspecties, meestal in Roemenië of Polen, gaat nu de bestuursrechtspraak beoordelen. De internationale cavalerie dus. Mores leren, die rechters!
En daarna gebeurde er dus iets waar ik niets van snap. De Kamer kieperde met 149 stemmen vóór alle verantwoordelijkheid voor rechtvaardige wetten over de muur naar diezelfde rechter, die dus niet [in de tekst een drukfout: ‘net’, jw] gefaald zou hebben. Per motie (D66/SP) werd het kabinet opgedragen het bestuursrecht zo aan te passen dat de rechter voortaan altijd ‘bepalingen van dwingend recht’, formele wetten dus, buiten toepassing moet kunnen laten. En wel door toepassing van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Als er niet één zetel, van FVD’er Theo Hiddema, nog steeds niet bezet zou zijn, was het 150 geweest. Niets zo gevaarlijk als consensus.
In een motie van 50 Plus-Kamerlid Corrie van Brenk gaf de Kamer vervolgens de regering, ook met 149 stemmen voor, de opdracht voortaan in iedere wet een hardheidsclausule op te nemen. Zo’n bepaling geeft de mogelijkheid een regel niet toe te passen als dat ‘onredelijk of onbillijk’ zou zijn. Dat komt dus ook neer op een blanco cheque voor de rechter, om z’n eigen maatstaven voor wat redelijk is te ontwikkelen en toe te passen. Feitelijk zei de Kamer hier: rechters zijn voortaan belast met het corrigeren in de praktijk van ál onze wetgeving.
*Zijn dit allemaal pogingen om het eigen onvermogen te verbloemen, terwijl in plaats daarvan de politiek – lees: de Tweede Kamer in de nieuwe samenstelling – de opdracht te geven om een fundamenteel debat te gaan voeren over de beginselen van de rechtsstaat en de interpretatie van de Trias Politica?
Zouden ze in de gaten hebben wat dit betekent? Zelfs Forum voor Democratie stemde voor. Nog niet zo lang geleden vreesden ze daar ‘dikastocratie’, de macht van rechters, die politieke ruimte zouden nemen. Nu krijgen ze die over de volle breedte royaal toegekend, met ieders instemming, ook die van Forum.
*Is er werkelijk sprake van incompetentie van de Kamerleden? Of zijn ze moe van een zware vier jaar oppositievoeren en krijgen ze rust na de verkiezingen?
Als er in iedere wet een hardheidsclausule komt, wordt voortaan álle toepassing en uitleg van regels maatwerk. Er hoeft dan niemand meer gelijk te worden behandeld. Ontstaan er toch misstanden, dan is dat ook nooit meer de schuld van de wetgever, maar altijd van de rechter wiens redelijkheidstoets dan tekort schoot. Voor rechters én bestuurders zijn de gevolgen niet te overzien. Iedere bestuurlijke boete, negatieve beschikking, weigering, ontheffing, ingetrokken subsidiëring of aanslag die nu rechtstreeks uit de wet voortvloeit kan dan inhoudelijk door de rechter worden herzien. Of het nu over stikstofruimte gaat, parkeertijd, zorgtoeslagen, btw-heffingen of de studenten ov-jaarkaart.
*Allemaal voorbeelden van verkeerde wetgeving die werd aangenomen vanwege de chaos die al decennia in de Tweede Kamer heerst.
De overheid produceert jaarlijks miljoenen beslissingen en als de rechter die allemaal op ‘redelijkheid’ mag toetsen, kan de rechtspraak makkelijk worden verviervoudigd. Nu is de weg naar de hel geplaveid met aangenomen Kamermoties en andere goede voornemens. Maar zou er bij die 149 voorstemmende Kamerleden nou niet één hebben gezeten die begreep waar ze ja tegen zeiden?
*Inderdaad, de weg naar de hel is geplaveid! Maar ook dat speelde al lange tijd.
[Folkert Jensma is juridisch commentator.]