‘Zihni Özdil analyseert hoe links de band met de middenklasse verloor’ [Macht op vrijdag] dl1 @vrij_nederland @eu #emu #versplinterdpolitieklandschap @ZihniOzdil

Tags

politiek

Tegelijk met het afschudden van de linkse ideologische veren werden er neoliberale en anti-democratische veren opgedaan, stelt Zihni Özdil in zijn eerste maandelijkse essay voor Vrij Nederland. Zo werden de PvdA en GroenLinks partijen van marktwerking en dedain ten opzichte van de eigen achterban.

Deze laatste zin is te generaliserend geformuleerd, aangezien je nooit kunt waarmaken dat ‘zo de PvdA en GroenLinks partijen van marktwerking en dedain zijn geworden ten opzichte van de eigen achterban’. Nee, formuleer dan nauwkeuriger welk type marktwerking beide partijen hebben omarmd en waaruit dat dedain bestaat. Met mijn onderstaande argumenten geef ik aan dat je er heel anders tegenaan kunt kijken.

Tekst Zihni Özdil, Vrij Nederland, 16-8-19

‘In 2015 is de basisbeurs in het hoger onderwijs afgeschaft en vervangen door een schuldenstelsel. Dat zorgt nu al voor toenemende prestatiedruk en psychische klachten bij een groot aantal van de lenende studenten, blijkt uit onderzoek in opdracht van het Interstedelijk Studenten Overleg. De gemiddelde studieschuld is gestegen van 10.467 euro in 2009 naar 13.621 euro in 2017. Let wel: dit is het gemiddelde. Terwijl de cijfers over de schuldenlast voor studenten die volledig in het nieuwe stelsel zijn gaan studeren nog moeten komen. Onder studenten die niet uit een rijk gezin komen, loopt die schuld nog veel hoger op.

‘Zo ontstaat er een nieuw klassenonderscheid: een groep die zonder of met een kleine schuld kan afstuderen en een groep die gedwongen wordt de arbeidsmarkt op te gaan met een grote schuldenlast.

Hierop kan ik maar één enkele vraag als kanttekening stellen: hoe had de auteur dat ‘nieuwe’ klassenonderscheid willen tegengaan terwijl het zittende kabinet zijn bezuinigingsmaatregelen vanwege de achterliggende crisisperiode moest doorvoeren om niet in conflict te komen met de EMU-regels?

DEDAIN VOOR DE EIGEN ACHTERBAN

‘Het schuldenstelsel, in 2015 ingevoerd door PvdA, GroenLinks, D66 en VVD, past in een bredere trend van de afgelopen twintig jaar waarin links stap voor stap de band met de arbeiders en met de middenklasse heeft verloren.

Omdat hier erg gemakkelijk wordt vastgesteld dat het schuldenstelsel ‘past in een bredere trend van de afgelopen twintig jaar waarin links stap voor stap de band met de arbeiders en met de middenklasse heeft verloren’, en de onderstaande alinea’s daarop voortborduren, heb ik als politicoloog, maar óók principieel partijloos – stel ik dus tegenover de historisch opgeleide auteur – de vraag waarom links heeft meegedaan aan die bredere trend van de afgelopen twintig jaar. Min of meer aangepast dus aan de openlijk neoliberale partijen omdat de EMU-regels aanpassingen van het budgettaire beleid noodzakelijk maken als je de officiële normen overschrijdt. Je ontkwam er dus niet aan als je geen boetes vanuit de Commissie – ik spreek niet over het abstracte ‘Brussel’ – wenst te ontvangen.

Mijn punt aan de auteur is dat er een andere kwestie door hem niet wordt aangeroerd: Hoe hebben de linkse partijen hun eigen programma’s aangepast – zowel ideologisch als financieel – om zich in de politieke arena te kunnen handhaven? En laat ik mij beperken tot de door Özdil genoemde PvdA en GL. Bezuinigingen waren noodzakelijk vanwege de bestaande wet- en regelgeving en daarom moesten de linkse partijen – ieder voor zich – een strategie bedenken die verkoopbaar was aan hun eigen achterbannen. Daarvoor kon gezamenlijk links natuurlijk een algemene formule uitwerken en toepassen, namelijk belastingverhogingen voor hogere inkomens- en vermogensklassen. Maar zelfs die optie heb ik als ik mij goed herinner, nooit kunnen beluisteren tijdens Kamerdebatten.

Wat ik hiermee duidelijk wil maken is dat als je als welke partij, of Kamerfractie dan ook, serieus wilt meedoen aan debatten die beleidsvormend zijn, je een evenwichtig en consistent betoog moet formuleren, zodat er niet direct ‘gehakt’ van kan worden gemaakt door opponerende fracties. Ik wet natuurlijk niet hoelang Özdil al lid was van GL voordat hij toetrad tot de Kamer, maar dat zal toch al minstens enige jaren het geval zijn geweest omdat je niet zo gemakkelijk op de Kamerlijsten komt te staan. Wat ik alleen vanuit de kranten heb gelezen is dat hij zijn berichte artikel over studieschulden onaangekondigd – in zijn eigen fractie – had gedaan en dat lijkt me een doodzonde. Dat doe je ook niet in het bedrijfsleven. Dat is solistisch werken.

Maar mij is ook ontgaan welke ideologische veranderingen de linkse partijen in hun beginselprogramma’s hebben aangebracht om tot wijzigingen op hoofdpunten te komen om daarmee te voldoen aan de bestaande EU-regelgeving. Als Kamerlid heb je daarmee immers te allen tijde mee van doen. Ben je het met die regels niet eens, dan stel je in je eigen partij voor om de regels te veranderen, maar dat heb ik nooit welke fractie dan ook horen voorstellen.

‘De beroemde uitspraak van Wim Kok in de jaren negentig over het afschudden van de ideologische veren van de PvdA wordt vaak als het startsein gezien van deze ontwikkeling. Maar een nadere blik laat zien dat niet alleen de linkse ideologische veren werden afgeschud, maar tegelijkertijd ook nieuwe ideologische veren werden opgedaan: die van marktwerking en die van dedain ten opzichte van de eigen achterban. Deze combinatie heeft gezorgd voor een neoliberaal, anti-democratisch links.

‘De antidemocratische houding van Jeroen Dijsselbloem illustreert de groeiende afstand tussen links en haar eigen achterban.

‘Eind 2017 zei Jeroen Dijsselbloem in een interview met Thijs Broer in Vrij Nederland: ‘Ik vond dat we het in het kabinet goed hebben gedaan, en dat vind ik nog steeds. We hebben op het dieptepunt van de crisis een serie moeilijke maatregelen moeten nemen en een aantal belangrijke hervormingen doorgevoerd. Ik ga daar geen afstand van nemen. Alleen: we zijn er niet in geslaagd de kiezers mee te nemen.’

‘Dat de PvdA electoraal werd afgestraft door in Rutte II ongekend hard tegen de wensen van de eigen achterban in te gaan, wordt niet per se ontkend door Dijsselbloem: dat gegeven wordt door hem irrelevant geacht. Het gaat om ‘de kiezer meenemen’ in beleid waar diezelfde kiezer tegen is. Deze antidemocratische houding illustreert de groeiende afstand tussen links en haar eigen achterban. Ook GroenLinks zet sinds de lenteakkoorden uit 2012 en het schuldenstelsel uit 2015 neoliberale maatregelen door, zonder breed draagvlak onder de eigen achterban.

Ik betwijfel ten zeerste of hier terecht wordt opgemerkt dat Dijsselbloem een antidemocratische houding heeft aangenomen. Mijn ‘twijfel’ is overigens symbolisch van aard omdat ik het daarmee pertinent oneens ben. Waarom? Als politicoloog weet ik dat ook Dijsselbloem zich als bewindspersoon moest houden aan de Unie-regels, maar daarom wordt het niet alleen ‘ondemocratisch’, sterker nog: er bestond een parlementaire meerderheid in de Kamer waardoor de maatregelen van Rutte II werden aangenomen. Hoezo dus dat Dijsselbloem ondemocratisch handelde? Volstrekte onzin. Waarbij nogmaals de aantekening dat ik hier neutraal aan het schrijven ben als geen partijlid zijnde.

Maar ik stoor mij als een historicus in alle ernst beweert dat een (goed functionerend) en inmiddels oud-bewindsman wordt verweten antidemocratisch te zijn omdat zijn partij(bestuur) heeft nagelaten om de achterban de maatregelen uit te leggen. Overigens weet ik uit dezelfde bronnen (Vrij Nederland) ook dat de toenmalige fractieleider van de PvdA, Diederik Samsom, zich een slag in de rond heeft gemaakt om alle partijafdelingen te bezoeken en tekst en uitleg te geven. Daaraan lag het dus niet, wel – mogelijkerwijs – aan het feit dat de PvdA het beginselprogramma niet heeft aangepast, mogelijk in afwachting van betere tijden waarin er geen sprake meer was financieringsproblemen.

Maar er speelt, zoals wij allen weten, nog een cruciaal ander verschijnsel, namelijk dat er sinds 2010 sprake was van een – formeel – versplinterd politiek landschap, zodat in dat jaar na de verkiezingen aan coalitie met een gedoogpartij (PVV) geformeerd moest worden. De volgende coalitie s zoals bekend in 2012 Rutte II met de ongebruikelijke combinatie van erfvijanden uit het verleden: VVD en PvdA, maar na Paars I en II noodgedwongen coalities omdat er anders geen meerderheidsformatie mogelijk was. En als ik mij niet vergis heeft geen enkele politieke partij met eigen achterband overlegd hoe die situatie ideologisch of strategisch moest worden aangepakt. Kort en bondig gesteld: oude coalities met zuiver ‘linkse’ of ‘rechtse’ partners waren niet meer mogelijk.

Daar moest dus een antwoord op worden gevonden maar ik heb ik geen enkele krant kunnen lezen dat intern partijberaad – en ik doel op het hele spectrum in de Kamer – daarmee bezig was. Dat heet in mijn visie het falen van het huidige systeem en om die reden ben ik ook partijloos, nadat ik langdurige van meerdere partijen lid ben geweest. Mijn persoonlijke conclusie is dan ook dat het huidige bestel van de representatieve democratie niet meer afdoende kan functioneren en daarom zie ik uit naar de toekomst waarin een geheel nieuw bestel is ontstaan en geformaliseerd: de directe digitale democratie (op deze site te vinden onder de categorie DDD: https://aquariuspolitiek.wordpress.com/2018/06/15/het-wordt-tijd-om-uit-te-leggen-waarom-het-stelsel-van-representatieve-democratie-vervangen-moet-worden-door-directe-digitale-democratie-dl1-tweedekamer-politiekehervormingen-staatsrecht/).

Wordt vervolgd

https://www.vn.nl/zihni-ozdil-links-middenklasse

 

Advertisements

update: Verband tussen ‘verbetenheid’ en ‘verbeteraars’ @fd @eu @podemos #politiekefilosofie

Tags

politiek

Verbeten Spaanse idealist die zichzelf in de weg zit (Steven Adolf, Buitenland/fd, 30-7-19)

Spaanse politieke hemelbestormer die zichzelf in de weg zit (digitale titel)

Pablo Iglesias was vijf jaar terug in Spanje de rijzende ster met de radicale partij Podemos. Nu bevindt de partij zich in een electorale val.

Stelling: Deze uitstekende beschouwing van fd-redacteur Steven Adolf stelt mij in staat om een eigen foutenanalyse bij Podemos te formuleren omdat ik een vakgenoot van Iglesias ben (politicologie). Hij mist namelijk het werken met de noodzaak van consensus zoeken, wat de Spanjaarden niet gewend zijn en wij in ons land na de ontzuiling van onze maatschappij hebben meegemaakt en dan vooral na de opkomst van LPF dat in 2002 met een komeetachtige overwinning de Tweede Kamer bestormde, een gelijksoortige opmars als Forum tijdens #PS2019. Nieuwe partijen met nieuwe geluiden, maar niet echt bestand tegen de weerstandsvermogen en dus weerbarstigheid van de gevestigde politieke partijen. In mijn ogen – vandaar een visie die buiten alle politieke theorieën ingaan – een symbool voor de sluipende politieke veranderingen waar de alle bestaande partijen nog niet aan gewend zijn en Podemos evenmin, als ik deze FD-beschouwing op mij laat inwerken.

Natuurlijk baseer ik mijn analyse op de Nederlandse situatie aangezien ik het Spaanse politieke landschap niet ken. Maar vanuit onze recentelijke parlementaire geschiedenis beschouwd, kunnen alle nieuw opgekomen politieke bewegingen (PVV) en partijen (Forum) worden beschouwd als ‘indringers’ op een nieuwe politieke markt die zwaar gefragmenteerd is geraakt sinds het einde van de zuilenmaatschappij (dat in andere EU-landen niet heeft bestaan en vandaar dat ons land een eigen(zinnig) karakter kent dat in andere democratieën niet bestaat.

Maar dat was tijdens de formatie van Rutte 3 voor GL nog niet duidelijk; dat in het huidige multi-ideologische tijdperk – dat ik zo zal benoemen (in tegenstelling tot het oude zuilenbestel met maar 4 dominante ideologieën: christendemocraten, sociaaldemocraten, liberalen en radicaal-links (GL en SP) – op elkaar waren aangewezen en zich probleemloos in centrumrechts (of centrumlinks ten tijde van het enige kabinet Den Uyl) liet voegen. In plaats van GL liet ChristenUnie zich invoegen en tot heden heeft de CU dat moeiteloos gedaan met een op het oog duidelijke uitleg en toelichting per beleidsthema hoe de Kamerfractie de standpunten kon verdedigen. Dat zie ik vooralsnog GL niet doen in een volgende regeringscoalitie omdat die fractie meer gefragmenteerd is dan op het eerste oog lijkt te zijn. Ik doel op opmerkingen zoals fractievoorzitter Moorman in Amsterdam die GL nog graag als communisten aanduidt en daarin niet helemaal ongelijk lijkt te hebben met die radicale achterban.

En hier leg ik ook een relatie met Podemos: te radicaal voor de sociaal-democraten (PSOE) en dus nog niet in de gaten heeft dat heel Europa nu naar fragmentatie neigt en dat het toch ooit de bedoeling is om regeringspartij te zijn, maar niet op de klassieke manier, maar met modern en dus nieuw-politiek-denken. Dat betekent systematisch alle verschillen tussen de coalitiepartijen in kaart brengen en eisen dat er niet meer met één mond naar buiten wordt opgetreden want dat behoort tot het oude consensus denken, terwijl dit tijdsgewricht nu vraagt om nieuwe consensi (mv van consensus; Latijnse grammatica).  Dat houdt in dat er niet meer met één mond gesproken kan worden, aangezien de politiek op die manier monddood wordt gemaakt. En alleen ‘docerend’ opereren vanuit de Kamer is niet altijd mogelijk, ook afhankelijk van de politieke cultuur die in ieder land anders is. Maar ook in wereld die bepaald en gedomineerd wordt door sociale media kun je eenvoudigweg niet wachten op het eerstvolgende debat dat in de Kamer wordt gehouden om de coalitie aan de tand te voelen. Ik stap nu over tot de bespreking van enkele alinea’s uit het artikel.

‘Maar de ergste vijand van Iglesias is hijzelf, zo wordt weleens gezegd in Spanje. Zijn revolutionaire gedrevenheid wil immers nog weleens trekjes aannemen van een humorloze verbetenheid, waar het compromis niet meer bereikbaar is. Van de foto van de vijf lachende oprichters van Podemos is na vijf jaar alleen Iglesias nog over. Eén voor één rolden de koppen van zijn kameraden. Iñigo Errejón, de bebrilde antikapitalist met zijn jongensachtige voorkomen, werd de partij uitgegooid nadat hij een wat al te nadrukkelijke concurrent werd voor het leiderschap. Van de leiders van Izquierda Unida, Spanjes traditionele Nieuw-Links, werd na de lijstverbinding met Podemos weinig meer vernomen.’

De tekst in zijn volledigheid tot me laten doordringen betekent ook dat verschillende interpretaties mogelijk worden bij de zinssnede ‘revolutionaire gedrevenheid wil immers nog weleens trekjes aannemen van een humorloze verbetenheid, waar het compromis niet meer bereikbaar is.’ wat bedoel ik hiermee?

Ik lees dat ‘revolutionaire gedrevenheid’ ook kan worden begrepen of vertaald met ‘fundamentalistische gedrevenheid’ zoals dat zichtbaar is in de fractie van PvdD. Maar ook bij SP, waar alle andere fracties benaderd worden als structurele klassenvijanden, zoals dat in het oude jargon heet. Beide genoemde facties voldoen ook aan de typering ‘trekjes aannemen van een humorloze verbetenheid, waar het compromis niet meer bereikbaar’. Verbetenheid die kortom neerkomt op ‘fundamentalistische wereldverbeteraars’. Er zit immers maar weinig licht tussen ‘verbetenheid’ en ‘verbeteraars’.

Alle verbeteraars hebben iets verbetens wil ik maar aangeven. En dat is dus per definitie oude politiek, namelijk elkaar afmaken. En er straalt van beide genoemde fracties geen serene rust vanuit hun mond of ogen. Verwacht ik dat van parlementariërs? Jazeker, revolutionaire boodschappers bereiken het volk en toehoorders alleen als zij hun boodschap beheerst brengen, gebalanceerd en evenwichtig.

Waarom, om maar een praktisch voorbeeld te noemen, verheft SP’er Ronald van Raak altijd zijn stem als hij iemand, meestal een minister tot de orde roept? Alsof dat alleen via stemheffing kan worden bewerkstelligd! Dat is een denkfout en het roept bij een neutrale toehoorder alleen walging op: een docent die streng toespreekt weet alleen onbewust dat zijn eigen uitleg onduidelijk was. En dus ga je schreeuwen.

En tot slot van het citaat de volgende kanttekening bij: ‘Eén voor één rolden de koppen van zijn kameraden.’ Dit lijkt op doel heiligt te middelen, alle potentiele leidersfiguren dienen te sneuvelen, omdat er één allesbeheersend gezicht overblijft, vergetend dat dit een onhaalbare kaart wordt want in je eentje kun je de wereld niet aan. En het heeft alles van de ‘oude politiek’ van het eeuwige strijdtoneel, in plaats het nieuwe denken door middel van ‘socratische’ zoeken naar de politiek filosofische consensus, niet als eeuwige waarheid te zien want iedere waarheid is een tijdelijke. Maar het feit dat Podemos leeg lijkt te zijn gelopen.

Het betekent kortom dat hun ideologie een lege huls is geworden/gebleken, en dat er geen creatieve bronnen konden worden aangeboord waarmee de gehele samenleving kan worden gediend en vooruitgeholpen. Men was te driftig en heftig bezig met de maatschappij te hervormen en vergat de rust en balans die nodig was om het electoraat te bereiken.

‘Onderlinge strijd

Lenin zei het al: je kan nu eenmaal geen revolutie maken met witte handschoenen. Maar anders dan bij de bolsjewieken, slaagde Iglesias er na vijf jaar niet in om radicaal-links in het gareel te dwingen. Het panorama kent nog steeds een zee aan versplinterde partijtjes met verwarrende afkortingen en complexe lijstverbindingen. Hun onderlinge strijd doet eerder denken aan de Spaanse burgeroorlog zoals George Orwell levendig beschreef in zijn ‘Hommage to Catalonia’.’

Is het waar dat je ‘nu eenmaal geen revolutie maken met witte handschoenen’? Neen, dat was een waarheid van de achter ons liggende tijdperken, en zeker ten tijde van de Russische revolutie. Zoals hierboven al voor mij geformuleerd: eeuwige politieke strijd met de opponent. Dat tijdperk hebben we nu achter ons liggen, want ware dat niet het geval geweest, dan had het ortho-kapitalisme van afgelopen eeuwen ons nu al de afgrond ingestort. Het gaat in de nieuwe tijd van de 21^e eeuw om eenheid onder alle mensen en volkeren om de natuurvernieling en menselijke roofzucht tegen te gaan.

Dat kan alleen voor elkaar gekregen worden door ware consensi tussen de partijen mogelijk te maken. Met een meetlat, want er geldt een overgangsregeling: van oud denken naar het nieuwe denken. Waarom: omdat de bevolking (en dus het electoraat) nu veel beter ontwikkeld en geschoold is dan tijdens de Russische Revolutie, waar alleen de leiders intellectuelen waren. Vandaag is iedereen ontwikkeld (met een middelbareschooldiploma) en kan zich dus zelf een oordeel vormen. En blijf je dan als partijaanhangers vasthouden aan het instrument van een politieke partij, Maar dan blijf je ook in die oude structuren denken en leven – of daaraan vasthouden -, maar het kán ook zónder politieke partij. Want iedereen die in de afgelopen jaren nieuwe partijen of bewegingen hebben opgezet, dacht in die bekende oude structuren via verenigingsverbanden, maar dat is geen noodzaak.

Maar ook nog een tweede kanttekening bij: ‘slaagde Iglesias er na vijf jaar niet in om radicaal-links in het gareel te dwingen. Het panorama kent nog steeds een zee aan versplinterde partijtjes met verwarrende afkortingen en complexe lijstverbindingen’. Mispoes, want weer oud denken! Je kán niet op die manier radicaal-links in het gareel dwingen, want dat lukt toch niet. Je kúnt wel radicaal-links door een samenbundelende basisgedachte samenbrengen, maar juist daarin is Iglesias niet geslaagd, omdat hij nog in oud denken gevangen zit en niet beseft dat hij in nieuwe tijden is aangekomen. Dus is hij geen politicus gebleken van de nieuwetijd, waarin andere spelregels gelden.

Ik geef toe dat dit een nieuwe politieke theorie is, want nog niet eerder zo geformuleerd. Mijn stelling is kortom dat de nieuwe tijd nieuwe politieke wetmatigheden kent, die volslagen onbekend waren in het voorbijgegane tijdperk, namelijk eenheidsdenken, dat dwingt tot redding van aarde en natuur. Vandaar dat alle ‘ontkenners’ nu automatisch afvallen, want allemaal oud-denkers. En met alle oude ingrediënten kunnen geen nieuwe verbanden worden gelegd: klimaatverandering, roofbouw en migratiestromen waren in de oude wereld ondenkbaar. Daarom dient de economische alswel de politieke theorie helemaal opnieuw te worden opgebouwd. Vanuit oud naar nieuw. Slecht nieuws ook voor Pablo Iglesias, hij bewees afgelopen jaren niet in staat te zijn om z’n politieke thema’s om te zetten in nieuw denken, ondanks dat hij bekend staat als politiek analist. Het bewijst ook dat Spanje nog in de politieke middeleeuwen leeft.

Mijn conclusie is kortom dat in het nieuwe denken het begrip ‘verbeteraars’ niet geassocieerd mag worden met gedrag en houding van ‘verbetenheid’, want dan wordt die verbetering van de wereld’ een illusie. En ‘verbetenheid’ verdwijnt uit ieders vocabulaire als niet alleen gedegen politieke analyses worden uitgedragen, maar ook innerlijke rust en balans bij het uitdragen van die nieuwe boodschap van verandering. Een bevlogen uitgesproken tekst met een heldere analyse doet wonderen, en daarmee is bevlogenheid het omgekeerde van verbetenheid.    

https://fd.nl/profiel/1310497/de-spaanse-politieke-hemelbestormer-die-zichzelf-in-de-weg-zit

De rauwe werkelijkheid voor Baudet in de nieuwe politieke verhoudingen @trouw #PS2019

Tags

politiek

https://digitalekrant.trouw.nl/trouw/592/article/874688/30/1/render/?token=cc9756c3933e2dfb3d9d044ffe8ff384

Rechts wint, links krijgt invloed (Lex Oomkes, Katern de Verdieping/Trouw, 22-3-19)

Statenverkiezingen – analyse – De onverwacht grote winst van Forum voor Democratie dwingt het kabinet paradoxaal genoeg tot een linkser beleid. Doorregeren lukt met hulp van GroenLinks en PvdA, maar kan de kiezer dat nog billijken?

De Statenverkiezingen van woensdag waren een bevestiging van een patroon dat zich al vaker na de stembusgang voordeed. Forum voor Democratie is de nieuwe Lijst Pim Fortuyn of de Partij voor de Vrijheid in de eerste jaren. De nieuwe partij komt stormenderhand de, in dit geval, Eerste Kamer binnen, wordt daarin volgens de laatste tellingen de grootste partij, en stelt de gevestigde politiek voor een enorm dilemma. Terwijl de kiezer uitsprak een ruk naar rechts te maken is het aannemelijker dat er in het beleid meer linkse accenten komen.

De massale steun voor het vehikel van Thierry Baudet is wellicht een uiting van algemene onvrede in de samenleving. Maar voor de praktische politiek van de komende maanden is vooral het onverzoenlijke standpunt van Baudet over de noodzaak van een te voeren klimaatbeleid (‘hysterie’, ‘weggegooid geld’) van belang.

Want het zou voor de hand liggen dat het derde kabinet-Rutte de door de kiezer afgedwongen samenwerking zal zoeken met de grote winnaar van de Statenverkiezingen: Baudet, die hoogstwaarschijnlijk dertien zetels in de senaat krijgt. Maar Forum heeft zijn eisenpakket daarvoor al eerder bekendgemaakt: het migratiebeleid dient strenger te worden, er moet een streep door het verdrag van Marrakesh en staatssecretaris Mark Harbers van vreemdelingenzaken zal het veld moeten ruimen. En: de ambities rond het terugdringen van de uitstoot van kooldioxide moeten aanzienlijk getemperd worden.

Samenwerking

Dat zullen D66 – dat zich met Rob Jetten als fractievoorzitter in de Tweede Kamer meer en meer tracht te profileren als milieupartij – en de ChristenUnie niet laten gebeuren. In het louter theoretische geval dat het premier Mark Rutte al zou lukken tot afspraken te komen met Baudet volgt er een kabinetscrisis. De vierpartijencoalitie, toch al een wankel geheel gezien de onderlinge verschillen tussen de samenwerkende partijen, kan dergelijke afspraken niet overleven.

Jetten gaf gisteren al onmiddellijk een schot voor de boeg. Forum voor Democratie heeft, aldus Jetten, met zijn eisen zichzelf al uitgesloten van samenwerking met het kabinet in de Eerste Kamer. “Er is natuurlijk wel een partij die tegen het klimaatbeleid is, die grenzen wil sluiten, die wil dat bewindspersonen aftreden en Nederland uit de Europese Unie gaat. Dus die partij heeft zichzelf al uitgesloten van samenwerking met de coalitie.”

Baudet mag een grote overwinning behaald hebben en populistisch rechts mag in de Nederlandse politiek groter zijn dan ooit, er zijn andere meerderheden te vormen. Met GroenLinks als tweede winnaar van woensdag heeft het kabinet een alternatief ter linkerzijde. Ook de PvdA, de tweede kandidaat voor die samenwerking, deed het woensdag naar verhouding helemaal niet slecht. Weliswaar was er opnieuw verlies, maar vergeleken met de laatste Kamerverkiezingen kon politiek voorman Lodewijk Asscher zowaar winst noteren.

Mark Rutte maakte de draai naar GroenLinks en de PvdA vorige week al toen hij aankondigde dat de industrie een belasting op de uitstoot van CO2 mag verwachten. Er liggen echter nog wel wat andere eisen. In het kader van het klimaatbeleid, maar ook – waarom niet, als er gebedeld moet worden om steun? – op andere terreinen.

Linkse samenwerking

Het is dus goed mogelijk dat in de politiek de paradoxale situatie ontstaat dat een rechtse overwinning tot een linkser beleid leidt. Hoe logisch en hoe voor de hand liggend dat ook moge zijn, het kan opnieuw een extra druk leggen op het politiek stelsel, zoals Nederland dat kent. Zo lang evenredige vertegenwoordiging het uitgangspunt is van het stelsel zal er niet per se een rechte lijn zijn van een verkiezingsoverwinning naar daadwerkelijke macht.

De positie van Lodewijk Asscher is daarbij door de verkiezingsuitslag van woensdag opeens onverwacht sterker geworden. De coalitie heeft, als de nieuwe Eerste Kamer geïnstalleerd is, naar alle waarschijnlijkheid aan de steun van één fractie uit de oppositie genoeg om een meerderheid voor wetsvoorstellen te krijgen. Dan kan (theoretisch) Forum voor Democratie zijn, dat kan GroenLinks zijn en dat kan de PvdA zijn. Bij de PvdA moeten ze een dergelijk scenario voor afgelopen woensdag niet hebben durven dromen.

Alleen steun verlenen biedt de mogelijkheid van meer invloed op het uiteindelijke voorstel. Daar staat tegenover dat de drie linkse partijen, PvdA, GroenLinks en de Socialistische Partij na de Kamerverkiezingen pogingen doen de linkse samenwerking weer wat vorm te geven. Solistisch optreden van de PvdA, dan wel GroenLinks draagt linkse samenwerking vrijwel definitief ten grave.

Teleurstelling

Het is al met al helemaal niet raar als de komende maanden – het kabinet heeft niet veel tijd meer om voor beleid op het terrein van het klimaat en ook op het terrein van de oudedagsvoorzieningen steun te werven – de teleurstelling in de samenleving weer zal groeien. En dat is niet de eerste keer. Dit probleem bestaat eigenlijk sinds de klassieke grote partijen massaal kiezers verloren en de flanken oprukten. Een begin van een politiek antwoord daarop is er hoegenaamd niet, terwijl het probleem nijpender en nijpender wordt en een ernstige systeemcrisis niet onvoorstelbaar is.

Mark Rutte heeft aan dergelijke overwegingen op dit moment geen boodschap. De bestuurbaarheid van Nederland is er, zo stelde hij al meteen woensdagavond, niet minder op geworden. Hij heeft geen ongelijk, getalsmatig hoeft er niet zo veel aan de hand te zijn. En ook wat de inhoud van het beleid betreft zal het allemaal wellicht wel meevallen. Of de kiezer dit allemaal op de iets langere termijn nog kan billijken is echter een geheel andere vraag.

De uitslag van de verkiezingen van woensdag leidt bovendien tot andere gevaren voor het huidige parlementaire stelsel. De rol van de Eerste Kamer staat al heel lang onder druk, maar de uitslag kan daar heel gemakkelijk nog een schepje bovenop doen.

De coalitie zal steun zoeken bij andere partijen, per onderwerp of via een breder (zeg maar alternatief) regeerakkoord. Dat zal echter in de Tweede Kamer gebeuren. Daar immers ligt het politiek primaat. Niet de nieuwe fractievoorzitter van de PvdA in de Eerste Kamer, Mei Li Vos, sluit akkoorden met Rutte, maar Lodewijk Asscher.

Bestuurbaarheid

Als dergelijke akkoorden er daadwerkelijk komen, betekent dat een verdere inperking van de vrijheid van leden van de Eerste Kamer. Er komen in dat geval, meer dan nu al het geval is, politieke instructies over hoe te handelen van de politieke baas aan de overkant van het Binnenhof. Hoe kan een senator nog naar de rechtmatigheid en doelmatigheid van een wetsvoorstel kijken, waar zijn collega’s in de Tweede Kamer met veel pijn en moeite punten en puntjes van de eigen partij in hebben weten te krijgen? De Eerste Kamer wikt, maar de meerderheid in de Tweede Kamer zal na woensdag meer dan ooit beschikken. Er hangt te veel van af voor de bestuurbaarheid van Nederland.

Hoewel elk van de drie kabinetten-Rutte in de Tweede Kamer steeds een meerderheid had, krijgen we in Nederland steeds meer te maken met een soort cultuur van minderheidskabinetten. Bij die cultuur hoort veel overleg (vooral in gesloten kamertjes, wat CDA-leider Sybrand van Haersma Buma ook moge zeggen en hoe transparant hij ook zou willen zijn) en instabiliteit. Die cultuur verhoudt zich echter ook slecht met een tweekamerstelsel, zoals ervaring in Scandinavische landen laat zien. Het kan geen toeval zijn dat in die landen het verschijnsel minderheidskabinet gemeengoed is en dat het ene land na het andere het tweekamerstelsel afgeschafte. Denemarken al in 1951, Zweden in 1970 en Noorwegen tenslotte in 2007.

De staatscommissie hervorming parlementair stelsel, de commissie-Remkes, zag in haar eindrapport van december vorig jaar nog een betekenisvolle plaats voor de Eerste Kamer. De toevoeging van de commissie bij die conclusie was echter veelzeggend. Om de Eerste Kamer te laten functioneren, dienen politici de eigenheid van de senaat wel te respecteren. Zo niet, dan zou de Eerste Kamer snel overbodig worden. Dat kan zo maar versneld in gang worden gezet door de verkiezingsuitslag van woensdag.

Dit is een wetenschappelijk correcte analyse waarin geen sprake is van feitenvrije beweringen en meningen!

https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/592/articles/874688/30/1