Stelling: Landenvergelijkingen moet je aan geografen overlaten, zoals de politieke geografie en macro-economen waarbij hun analytische beschouwingen data enn verbanden kunnen opleveren die voor ons inzicht heel nuttig kunnen zijn. Maar gevestigde en dus traditionele wetenschappers zoals economen kijken alleen naar hun eigen economisch-statistieken en denken dan dat ze alles kunnen verklaren en dat is grootse onzin. Daarom kloppen die economische gevolgtrekkingen niet, want ze laten het hele sociale beeld en maatschappelijke kenmerken buiten beschouwing. Daarom overtuigen economen helemaal niet en verworden op die wijze tot technocraten, waarvan we al te veel van hebben en die ook het politieke klimaat verzieken.
Laat onbehagen niet de overhand krijgen (Rob de Lange, Essay/fd, 23 dec. 23)
Nederland is een van de welvarendste landen ter wereld. Toch zwelgen we in misnoegen. Er zijn terechte zorgen, maar elkaar de put in praten is nergens voor nodig. We hebben voor hetere vuren gestaan.
In het kort:
- Onbehagen is van alle tijden. De geschiedenis is een aaneenschakeling van crises.
- Mensen hebben terechte zorgen, want er is veel achterstallig onderhoud in het publieke domein.
- Tegelijkertijd neigen ze ernaar te veel waarde te hechten aan sombere berichtgeving.
- Het is belangrijk in gedachte te houden in wat voor bevoorrechte positie we ons bevinden.
Er zijn deze kerst voldoende redenen om onder de boom te somberen: oorlog in Oekraïne, terreur en vergelding in het Midden-Oosten, of — dichter bij huis — de nasleep van de toeslagenaffaire, zorgen om bestaanszekerheid en scherpe politieke tegenstellingen. En dan hebben we het nog niet eens over het groeiende wantrouwen jegens het landsbestuur, het gevaar van uitholling van de zorg en het tekort aan woningen.
Links wijt de malaise in het land aan dertien jaar Mark Rutte en het neoliberalisme. Rechts zoekt de oorzaken voornamelijk bij de massa-immigratie. Maar alle somberaars lijken te vergeten dat Nederland het internationaal nog steeds goed doet, zoals onlangs weer bleek uit de Lijst der lijsten van huiseconoom Mathijs Bouman in het FD. Na Zwitserland, Denemarken en Zweden scoren we het best op concurrentie- en innovatiekracht, brede welvaart en tevredenheid.
We — en zeker de media — richten ons te veel op situaties in plaats van op trends, zo benadrukte de populaire en helaas te vroeg overleden Zweedse arts en hoogleraar gezondheidszorg Hans Rosling. Hij wees consequent op de dalende kindersterfte, succesvolle nieuwe democratieën en het groeiend aantal mensen in de middenklasse dat de armoede ontstijgt. Dat zien we ook in Nederland: zo’n 4,4% van de huishoudens loopt de kans op armoede, het laagste niveau sinds het CBS in 1977 begon met het meten van inkomens.
*Onjuiste gevolgtrekking omdat we in een nieuwe geografische omstandigheden leven en dat betekent dat alle oude mondiale ‘premissen’ niet meer opgaan. We mogen niet meer ‘delibereren’ over “maar 4,4% kans op armoede”, want in deze hooggeïndustrialiseerde en gemiddeld rijke westerse samenleving (‘welvaartswereld’) dient dat percentage 0 te zijn. Hieronder worden daartoe aanzetten gegeven. Maar de conclusie van deze kanttekeningen zal zijn dat we in een visieloze beschaving leven
‘Kortom: als een van de rijkste landen ter wereld zwelgen we in welvaart én onbehagen. De oorzaken voor dat onbehagen zijn ingewikkeld en met elkaar verweven. Het is niet allemaal de schuld van Rutte, de lachende premier die op het Binnenhof komt aanfietsen terwijl hij een appeltje eet. Ook is het niet voor 100% te wijten aan immigranten.
Electoraat op drift
De onvrede in het land kwam ook tot uitdrukking in de verkiezingsuitslag. De PVV van Geert Wilders verraste vriend en vijand met 37 Kamerzetels. Opnieuw werden kiezers, politicologen, sociologen en redacties door deze uitslag overvallen. Net als bij de revolte van Pim Fortuyn begin deze eeuw, de winst van Thierry Baudet en Forum voor Democratie in 2019 en de aardverschuiving die Caroline van der Plas met haar BBB eerder dit jaar veroorzaakte bij de Provinciale Statenverkiezingen.
Het electoraat is dus nog steeds op drift. En niets wijst erop dat de aanzwellende golven van onvrede zich op korte termijn weer terugtrekken. Integendeel: de hoeveelheid stemmen op een tegendraadse partij neemt alleen maar toe. Deze mensen die van hun democratisch recht gebruik hebben gemaakt wegzetten als domrechts en intolerant, zoals sommigen hardnekkig blijven doen, is bij voorbaat de minst constructieve aanpak.
Burgers zijn niet achterlijk
Burgers zijn niet achterlijk en hebben terechte zorgen, die niet louter van financiële aard zijn. Ongereguleerde (arbeids)migratie is wel degelijk op sommige plekken in Nederland ontwrichtend, zeker in combinatie met een chronisch tekort aan woningen en druk op voorzieningen. Waarschuwende woorden dat de komst van duizenden nieuwkomers juridisch nou eenmaal niet tegen te houden is, zijn onbevredigend. De problemen vragen om een geloofwaardige aanpak.
*Zo is het maar net!
De reparatie van het publieke huis zal niet gemakkelijk zijn
Verder leiden openlijke manifestaties van Jodenhaat in de straten van de grote steden begrijpelijkerwijs bij veel mensen tot schrik en irritatie. Dat tegelijkertijd het dreigingsniveau omhooggaat vanwege de toenemende kans op aanslagen door de oorlog in Gaza vergroot het gevoel van onveiligheid. En dan is er ook nog de onzekerheid over de kosten van de energietransitie.
We komen uit een lange periode van bedrieglijke rust. Na de val van de Berlijnse Muur voorspelde menig politicus en wetenschapper dat vrede en voorspoed het nieuwe normaal zouden worden. Dergelijke beloftes hebben ons — inclusief de overheid — in zekere zin gemakzuchtig gemaakt. Gretig omarmden we het idee dat alle mensen deugen en de instituties ons zouden behoeden voor elke vorm van gevaar. Het gevolg van deze onbekommerdheid was dat we het ons bij wijze van spreken konden veroorloven te debatteren over de keuze tussen meer geld voor Defensie of de rollator terug in het basispakket.
*Naar aanleiding van deze opmerkingen over de bedrieglijke rust na de Berlijnse Muur, mag inmiddels vanwege de nieuwe koude oorlogen in Oekraïne en het Midden Oosten met Hamas en Israël de conclusie worden getrokken dat er ook geopolitiek sprake is van een onzichtbaar en sluipenderwijs proces van ‘Actie = Reactie’ , waarmee nog helemaal geen rekening wordt gehouden. Dat houdt in dat alle leerboeken Internationale Betrekkingen en Veiligheidsbeleid herzien dienen te worden. De westerse wereld is niet opgewassen tegen de emancipatie van de oosterse, lees Aziatische wereld, en daarover zal het komende debat over de nieuwe wereldorde uitsluitsel moeten geven. Zie hieronder.
Publieke taken veronachtzaamd
‘De oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten hebben ons ruw wakker geschud: veiligheid is niet vanzelfsprekend. Het laten zakken van het schild en denken dat het wel losloopt kan grote gevolgen hebben voor huis en haard. ‘Wolven en schapen kunnen heel goed samenleven’, schreef Wim Kan, de gevierde politiek cabaretier uit de vorige eeuw in zijn nagelaten dagboeken. ‘Het kost alleen wel veel schapen.’
Sluipenderwijs hebben we publieke taken veronachtzaamd en is er veel achterstallig onderhoud ontstaan. Met als een van de dieptepunten de recente vaststelling dat een groot deel van de 15-jarige scholieren het risico loopt laaggeletterd het onderwijs te verlaten. Een dramatisch toekomstperspectief, dat niet eens zozeer over budget gaat als wel over de vraag hoe we het onderwijssysteem hebben georganiseerd.
*Er is sprake van méér dan alléén ‘15-jarige scholieren het risico loopt laaggeletterd het onderwijs te verlaten’, aangezien binnen de onderwijssferen veel drugskoeriers geronseld worden. Daarover hoor je geen talkshow, want onontgonnen terrein, waarover leerkrachten wel indrukken hebben opgedaan. Laat daar eens onderzoek naar gedaan worden, want schoolverlaters zijn wat naam betreft natuurlijk bekend.
‘De reparatie van het publieke huis zal niet makkelijk zijn. De oprukkende vergrijzing rekt de spankracht van de overheid steeds verder op. Het aantal AOW’ers groeit hard, het aantal werkenden daalt. De gezondheidszorg dreigt onbetaalbaar te worden en de verzorgingsstaat barst uit zijn voegen.
*Deze laatste zin is een juiste constatering, maar daar worden geen conclusies uit getrokken omdat de beleidsmakers en politici Spaans benauwd zijn om belastingen te verhogen en de hele structuur van de budgettaire technieken van de staatshuishouding te reorganiseren. Hoezo deze provocerende opmerkingen? Welnu, een voorzet dat getrokken kan worden aan de ‘transitie’ ofwel reorganisatie van ons staatsbestel door een algehele bezinning op overheidsuitgaven omdat we nog steeds uitgaan van oude en achterhaalde premissen. Om direct – zonder getheoretiseer – een praktisch voorbeeld uit het bovenstaand citaat: ‘gezondheidszorg dreigt onbetaalbaar te worden en de verzorgingsstaat barst uit zijn voegen.’ Er bestaan nu geopolitieke ontwikkelingen die nopen tot herziening van overheidsbeleid. Wat zijn de meest noodzakelijke overheidsuitgaven anno dit tweede decennium van deze nieuwe eeuw. 1. Defensie is de dupe geworden van het grootschalige optimisme na de val van de Berlijnse Muur, zoals boven al opgemerkt, maar dat optimisme is volmaakt ongegrond gebleken omdat de ‘polemologie’ als wetenschapstak van oorlog en vrede vermoedelijk geheel verdwenen is. 2. Opkomende wereldmachten als China/Rusland met vazalstaten hebben binnen één generatie ‘dankzij’ hun autocratische bestuursstructuur als éénmanspartijen zoals Wilders, de wereldmacht overgenomen. Het westen is half verlamd geraakt door een doorwerking van roesachtige gevoelens na de Berlijnse Muur met de ‘overwinning van het liberalisme’, maar omdat dat bleek puur gezichtsbedrog. Kortom, we zullen onze eigen geschapen chaos vanwege ‘achterstallig’ geopolitiek en militair onderhoud moeten herstellen door een Defensiebegroting van 3% bbp voor alle NAVO-lidstaten.
2. Ons Europese intellectuele kapitaal dat gelijkwaardig is aan de VS en China, zal op een geheel nieuwe basis van basis- en voortgezet Onderwijs ook een hoofdthema moeten van het Budgetbeleid moeten worden met zo min mogelijk klassikaal onderwijs, maar met name in het Voortgezet Onderwijs modulair onderwijs zodat toekomstige studenten Hoger Onderwijs de techniek van zelfverantwoordelijkheid onder de knie hebben gekregen. Ook het Onderwijs krijgt dus dezelfde prioriteit als Defensie en Veiligheid. Nog een ander noviteit: stel een permanente studiebeurs in voor werkzoekenden die verkeerde studiekeuzes hebben gemaakt of anderszins zijn afgeknapt op opgedane arbeidservaring. Op latere leeftijd een nieuwe studie aanpakken getuigt van een gezonde levensinstelling en kan meehelpen onze nationale concurrentievermogen te versterken. Sterker, hoe ouder je bent geworden hoe effectiever je kunt studeren, want levenswijsheid doet veel meer dan we nu algemeen denken. Kortom, laat de mens een rol gaan spelen in een levensvullende leerschool. Ook in de periodes tussen de ene en volgende baan in.
3. Hierna het middensegment van overheidsbudgetbeleid. Dit middensegment wordt radicaal anders. Om te beginnen bij Volksgezondheid en Zorg, waar we voortaan uitgaan van zo zuinig mogelijk want de ‘beste zorg ter wereld’ is misleiding en een grove schending van onze hoogmoed. Waarom op basis van die ‘arrogantie’ van de artsenij omdat zij met hun specialismen topinkomens opeisen, terwijl het allemaal belasting- en premiegelden zijn? Weg dus met alle maatschappen en inkoop van de allernieuwste apparatuur, want die luxe kunnen we ons niet meer veroorloven. Alle artsen die in ziekenhuizen werken komen in dienst van dat ziekenhuis en de marktwerking in de zorgsector – als gevolg van het dominerende neoliberale denken – is in feite volkomen failliet. Het ziekenfonds komt weer terug omdat de huidige structuur volkomen heeft gefaald.
Ook het Sociale zekerheidsbeleid is te technocratisch geworden zodat met behulp van de huidige vergrijzing én de veranderde arbeidsmarkt-populatie onvervulbare werkplekken heeft opgeleverd, zodat uitkeringen niet meer nodig zijn. Ook overbodige luxe. En zo kunnen alle departementale begrotingen allemaal stuk voor stuk herzien worden zodat de naoorlogse verzorgingsstaat dat uitstekend in onze Grondwet symbolisch wordt opgesomd in de art.18 t/m 23 opnieuw wettelijk worden gegrondvest.[i] Kortom, de Grindwet is geen statisch geheel maar is door onze hele geschiedenis in vaak en veel veranderd. Kan ook niet anders met een sterk gefragmenteerd geloofsleven zodat iedere denominatie een eigen denken over de grondwet had, zoals oorspronkelijk het calvinistische, gereformeerde, katholieke en liberale – op alfabetische volgorde – Grondwetten die ook heftige parlementaire debatten veroorzaakten. ‘Eenheid’ is dus een illusie gebleken. Geen wonder dat we 17 miljoen bondscoaches ‘geestelijk’ leven in ons tellen.
Afrondend: het oorspronkelijke draagkrachtbeginsel van de vierdeling primaire, secondaire, tertiaire en quartaire/kwartaire sectoren moet herzien worden. Daarmee mag @NwSocContract zich mee bezighouden.
Nieuwe werkelijkheid
‘Lukas Daalder, chief investment strategist bij BlackRock Nederland en FD-columnist, vatte het dilemma onlangs krachtig samen: ‘Structureel wordt de overheid steeds duurder en kan ze inderdaad onze verwachtingen niet meer waarmaken.’ Tel de gestegen rente daarbij op en de conclusie is duidelijk: het tijdperk van gratis geld lenen is voorbij. De hand moet op de knip. Dat gaat pijn doen, waardoor teleurstelling en meer onvrede op de loer liggen.
Niet alles kan meer overal in een land dat binnenkort de 18 miljoen inwoners aantikt
Elk kabinet, ongeacht kleur en samenstelling, dat volgend jaar aantreedt krijgt te maken met deze economische en sociale wetmatigheid: meer uitgaven voor veiligheid, minder inkomsten door vergrijzing. Het is te hopen dat alle 150 onlangs beëdigde Kamerleden en toekomstige bewindslieden dat besef laten indalen. En dat ze in staat zijn nieuwe prioriteiten te stellen aan de hand van een flinke dosis realpolitik in plaats van wensbeleid waarmee de mondige en veeleisende burger naar de mond wordt gepraat.
Om de boodschap van Johan Remkes in herinnering te brengen: niet alles kan meer overal in een land dat binnenkort de 18 miljoen inwoners aantikt. In die nieuwe werkelijkheid horen geen loze beloftes over behoud van bestaanszekerheid voor iedereen of een roekeloze motie waarmee voor €6 mrd de eigen bijdrage wordt afgeschaft, zoals onlangs in de Tweede Kamer geschiedde.
Eerst verdienen, dan pas uitdelen [*Wat een ouderwetse uitdrukking, al hebben de economen dat nog niet door!]
‘Onbehagen is van alle tijden. De geschiedenis is een aaneenschakeling van crises en we staan voortdurend ‘op een keerpunt’. Meestal zegt het onbehagen niet zozeer iets over de werkelijke situatie, maar vooral iets over onze nauwelijks uit te roeien neiging meer waarde te hechten aan sombere berichtgeving dan aan het tellen van onze zegeningen.
*Onzin, het is de visieloosheid van onze politiek die hieraan debet is.
‘Het is belangrijk in gedachten te houden in wat voor bevoorrechte positie we ons bevinden. We leven langer in betere gezondheid, we weten oorlog buiten de deur te houden, de inflatie daalt, er is lage werkloosheid, en we hebben voldoende sterke en innovatieve bedrijven om veel van de problemen voortvarend te lijf te gaan. We hebben voor hetere vuren gestaan.
*Niet alleen ‘belangrijk in gedachten te houden’, maar het omgekeerde geldt ook: onze bevoorrechte positie betekent ook een zware of stevige verantwoordelijkheid ten aanzien van de minder bedeelde landen op aarde en die hebben we te lang vergeten, met dank aan de populisten van ons land. Ook het Buitenlandsbeleid en Ontwikkelingswerk dienen op geheel nieuwe basis te worden opgezet opdat onze opgelopen achterstand weer wordt hersteld. Maar dan zonder technocraten op Buitenlandse Zaken.
‘Geen reden dus om onszelf [sic] de put in te praten. Dat is nergens voor nodig. Zolang we maar beseffen dat het leven gewoon hard werken is voor overheid én burgers, en dat we het geld weer eerst moeten verdienen voordat we het kunnen uitdelen.
*’ … nergens voor nodig? Wat een miskenning van de werkelijkheid waarin we zijn terechtgekomen.
https://fd.nl/samenleving/1500314/laat-onbehagen-niet-de-overhand-krijgen
[i] https://nederlandsegrondrechten.nl/grondrechten/199-artikel-18
https://nederlandsegrondrechten.nl/grondrechten/200-artikel-19
https://www.nederlandsegrondrechten.nl/grondrechten/201-artikel-20
https://nederlandsegrondrechten.nl/grondrechten/202-artikel-21
https://nederlandsegrondrechten.nl/grondrechten/203-artikel-22
https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vi9fk3zv7nq4/vrijheid_van_onderwijs_in_de_grondwet [23]