Waarom ‘meer Europa’ juist beter is (Caroline de Gruyter, NRCWeekend/NRC Handelsblad, 11 april)
Nationale aansturing blijft achilleshiel van projecten op Europese schaal zoals de euro
‘De Belgische oud-minister en voormalig NAVO-secretaris-generaal Willy Claes heeft laatst gewaarschuwd dat Europa geen Europese defensie moet bouwen als die niet steunt op een gemeenschappelijk Europees buitenlandbeleid.
‘Hij heeft het grootste gelijk van de wereld. De kans dat de Europese defensie ooit van de grond komt, is klein. Maar áls het gebeurt, dan komt die er ongetwijfeld zonder gemeenschappelijk buitenlands beleid. En achteraf krijgt iedereen dan spijt dat ze niet beter naar mensen als Claes hebben geluisterd.’
Natuurlijk bestaat er een verband tussen Europees buitenlands beleid en een Europese defensie(macht), maar vanwege de ongelukkige opbouw van het Europese Huis kan een Europese defensie alleen maar op de been worden gebracht vanuit een politiek-tactisch instrument, namelijk om de nationale strijdkrachten onderling en eensgezind te laten zoeken naar een samenwerking op deze harmonisatie van alle verschillende strijdmachtonderdelen. De bezuinigingen op de krijgsmacht in alle EU-lidstaten hebben ongetwijfeld hun tol geëist met als gevolg dat al die krijgsmachten in een min of meer deplorabele staat verkeren.
Dan is een samengaan of fusie in een gemeenschappelijke krijgsmacht nog de enige optie die voorhanden is om een toekomstige militaire vuist te vormen in de Baltische staten, mocht Poetin na Oostelijk Oekraïne en de Krim nog meer avonturen op het oog hebben. In de fase voorafgaande aan de annexatie van de Krim, leek het er even op alsof de Koude Oorlog definitief van het toneel was verdwenen, maar niemand heeft rekening gehouden met nieuwetijdse (of modernistische) expansionistische militaire driften. De enige relativering was dat de Russische economie geen nieuw militair avontuur kon dragen, maar vandaag verscheen het bericht (ook in deze krant) dat de waarde van de roebel dit jaar al 20 procent hoger is geworden (p. E7).
De vraag is of De Gruyter gelijk krijgt met haar verwachting dat een Europese defensiemacht zonder een gemeenschappelijk buitenlands beleid zo’n drama wordt dat ‘iedereen dan spijt krijgt dat ze niet beter naar mensen als Claes hadden geluisterd’. Ik denk van niet omdat de Europese buitenlandse politiek nooit geharmoniseerd zal kunnen worden vanwege de zeer verschillende buitenlandse tradities binnen alle lidstaten. Dat valt eenvoudigweg niet tot een eenheid om te bouwen. En als er zich militaire conflicten gaan voordoen, dan is de evidentie van optreden van een Europese strijdmacht zo evident, dat niemand er tegen zal zijn, laat staan dat er buitenlands beleid noodzakelijk is. Nu worden nationale contingenten alleen voor VN-vredesmissies ingezet, maar mocht Poetin het in zijn hoofd halen om experimenten in de Baltische staten uit te halen, dan zal hij toch merken dat dit door Europa niet geslikt zal worden en ontstaat er zo’n gevoel van dreiging dat krantenkoppen het direct over een derde wereldoorlog hebben. Dat zal de realpolitiker Poetin zeker niet in zijn hoofd hebben zitten, tenzij hij een zelfmoord een realistische optie vindt. Waarmee maar gezegd wil zijn dat herinneringen aan uitspraken van Claes niet realistisch zijn in deze totaal andere tijden. Niemand herinnert zich die naam nog.
Wel heeft diezelfde Claes in een ander opzicht gelijk:
‘Claes trok, terecht, een parallel tussen Europese defensie en de euro. Toen de euro er kwam, zeiden velen: je kunt geen munt delen met zijn allen zonder dat je de economieën van deelnemende landen in het gareel houdt. Anders vliegt er één uit de bocht, die allen in gevaar brengt.’
Het in het gareel houden is niet aan de orde, althans niet in eerste instantie, want er is wel sprake van vele weeffouten in het Europese Huis, waaronder de ongelijke economische stelsels en kwaliteiten van deelnemende landen. Dat hebben we sinds de krediet- of hypotheekcrisis in de VS (2007) gemerkt, toen die crisis naadloos overging in wat uiteindelijk een schuldencrisis in de eurozone zou worden. Maar dat hing als enige niet met weeffouten samen, maar met het feit dat de bancaire verwevenheden zo groot waren dat de dominostenen stuk voor stuk omvielen. En toen bleek het institutionele kader van de EU onvoldoende om al reservepotten klaar te hebben en moesten regeringen ingrijpen om hun systeembanken te redden.
Claes hoorde, gezien deze geciteerde uitspraken, wel tot de scherpe observanten die tijdig in de gaten hadden waar de zwakke plekken in het stelsel zaten. De vraag is alleen of een dergelijke observatie ons nu veel helpt. Een belangrijker vraag is namelijk of de bevolkingen van de EU-lidstaten nu zouden beseffen dat zonder een EU en zonder een euro Europa vanwege de mondialisering niet op weg was naar een nieuw op te bouwen EU. Maar nu uit noodzaak geboren en daarmee met een veel breder draagvlak onder de bevolking omdat iedereen zou inzien dat er echt een potentiele economische markt klaar staat die groter dan welk ander economisch blok zou zijn. Zelfs groter dan China dat over enkele jaren de VS zal gaan passeren als nummer 1. Maar ook China kent soortgelijke problemen als wij vanwege de grote bevolkingsverschillen en verschillende subnationaliteiten. Kortom, er is weinig nieuws onder de zon.
Maar vanwege de verkeerde tijds-opbouw van de EU, maar dan anders geredeneerd dan De Gruyter, heeft zij wel gelijk met haar slotopmerking:
‘Sommigen zeggen: Europa is militair te afhankelijk van de VS en als wij ons niet naar de plannen van het Pentagon willen voegen, moeten we een eigen defensie hebben. Commissievoorzitter Juncker opperde dat laatst ook. Maar meerdere van de 22 EU-landen die in de NAVO zitten, waaronder Nederland, zien niets in EU-defensie. Gezien de onweerstaanbare neiging van Europeanen om hun projecten in de verkeerde volgorde op te tuigen, lijkt dat het beste standpunt.’
Zolang er grote publieke weerstand bestaat tegen de huidige EU, rest ons niets anders dan van dag tot dag verder te gaan met alle problemen die de nationale regeringen en de Europese Commissie in Brussel op hun bord krijgen. En mocht de euro toch nog mislukken, zoals gisteren hier als optie werd genoemd, dan stort ook de hele wereldeconomie in en dan bestaan er geen mondiale economische blokken meer en zijn we gedegradeerd tot een wereldwijde regionale sectoren, die ieder voor zich proberen het hoofd boven water te houden. Ook Poetins avonturen gaan dan in rook op.