Bomen of bossen kappen of niet? Niet natuurlijk @volkskrant #milieu #klimaatverandering

Tags

politiek

Het bos het bos laten

To kap or not to kap: dat is de vraag in bosbeheerdersland nu er dit jaar een storm van kritiek is losgebarsten op het al te rigoureuze kappen in de Nederlandse bossen.

In de Nederlandse bossen is dit jaar veel meer gekapt dan anders. Is dat kappen echt nodig om een bos gezond te houden? Op zoek naar een antwoord in het vergeten bosje, dat aan mensenhanden is ontsnapt.

MAC VAN DINTHER

Verspreid over de bosbodem, die bedekt is met varens en bosbessen, liggen omgevallen boomstammen. Sommige zijn aan het verrotten – het hout verpulvert bij de geringste aanraking -, andere zijn een nieuw leven begonnen. Bij een gesneuvelde eik heeft een van de zijtakken de taak als boom overgenomen: die groeit nu recht de lucht in.

Bomen staan hier ogenschijnlijk lukraak door elkaar. Een stokoude grove den, fier en recht als een vlaggemast, groeit zij aan zij met kromme wintereiken, jonge berken en een majestueuze beuk: de zijtakken wijd uitgespreid om zijn stam schaduw te verschaffen. Er heerst een serene, bijna sprookjesachtige sfeer.

Vanuit bosbouwersoogpunt is het waarschijnlijk een zootje ongeregeld. Maar zo ziet een bos eruit dat door de mens al tweehonderd jaar ongemoeid is gelaten.

To kap or not to kap: dat is de vraag in bosbeheerdersland nu er dit jaar een storm van kritiek is losgebarsten op het al te rigoureuze kappen in de Nederlandse bossen.

Ergens is het wel begrijpelijk, zegt Harrie Hekhuis. Hij is afdelingshoofd beheer en productie van Staatsbosbeheer, dat in de discussie vaak als kop van Jut fungeerde. Geen wonder: met 95 duizend hectare bos is de voormalige overheidsdienst veruit de grootste boseigenaar van Nederland. Ruim een kwart van alle bossen valt onder Staatsbosbeheer.

Door een samenloop van omstandigheden kwamen afgelopen tijd veel plannen en subsidiestromen samen, legt Hekhuis uit. Daardoor is er meer gekapt dan andere jaren. Het kwam als een schok voor wandelaars en fietsers die ineens stapels gevelde stammen zagen op plekken waar voorheen bomen stonden. Mensen houden van bomen, zegt Hekhuis. ‘Ze voelen zich emotioneel eigenaar van het bos.’

De kritiek heeft effect gehad. Zowel Staatsbosbeheer als Natuurmonumenten heeft verklaard in de toekomst terughoudender te zijn met het kappen van bos. Voor elke gekapte boom wordt voortaan een nieuwe aangeplant. Want dat was het probleem: de afgelopen jaren is er meer gekapt dan aangeplant. En Nederland – met 11 procent bebost oppervlak een van de minst met bomen bedeelde landen van Europa – heeft al zo weinig.

Achter de discussie over wel of niet kappen gaat een andere, meer fundamentele vraag schuil: moeten bossen überhaupt beheerd worden? Is het bos niet beter af als het aan zichzelf wordt overgelaten?

Om daar antwoord op te kunnen geven, zou je moeten weten hoe een bos er na honderden jaren non-beheer uitziet. Dat is lastig. Oerbossen zijn er in Nederland allang niet meer: tussen de Middeleeuwen en 1800 is vrijwel al het bos gekapt voor houtwinning en landbouw.

Sindsdien is elke vierkante centimeter van Nederland door de mens bedacht en ingevuld. Heel Nederland? Nee. Ergens in Gelderland ligt een verscholen stukje bos dat al ruim tweehonderd jaar heeft weten te ontsnappen aan menselijk ingrijpen.

Daarover later meer. Eerst zijn we op boswachterij de Vuursche in Baarn, waar Hekhuis van Staatsbosbeheer rondleidt. Op verzoek van de Volkskrant lopen in zijn kielzog twee Wageningse wetenschappers mee: ecoloog Rienk-Jan Bijlsma en Frank Berendse, emeritus hoogleraar ecologie en natuurbeheer.

De Vuursche, een 1.200 hectare groot natuurgebied op de Utrechtse Heuvelrug, is een geheel door mensenhanden gevormd bos. Halverwege de 19de eeuw, zegt Hekhuis, was dit bijna allemaal ‘woeste grond’: een door ontbossing en intensieve begrazing gedegradeerd landschap van heide en zand.

Vanaf eind 1900 werden in dit gebied weer bomen aangeplant. Voornamelijk grove dennen, die mooie rechte stammen opleveren voor planken en palen. Later kwam daar douglasspar bij, ook een commercieel waardevolle houtsoort.

Maar in de loop van de afgelopen anderhalve eeuw heeft de voormalige dennenplantage zich ontwikkeld tot een rijk gemengd bos, laat Hekhuis zien. In het bos langs het pad schieten tussen de hoge oude dennen eiken en beuken omhoog. Lijsterbes en vuilboom vullen lege plekken op. ‘Dit ziet er heel mooi uit’, beaamt ecoloog Berendse.

Dat ging niet vanzelf, benadrukt Hekhuis. Staatsbosbeheer heeft hier ‘selectief gedund’, dat wil zeggen dat van tijd tot tijd bomen zijn weggehaald om andere soorten ruimte te geven. ‘Hadden wij dat niet gedaan, dan was dit nu grotendeels dennenbos.’

De Vuursche is een zogeheten ‘multifunctioneel bos’, wat wil zeggen dat het bedoeld is voor natuur, recreatie en houtoogst. Bijna tweederde van de bossen van Staatsbosbeheer heeft die dubbelfunctie. De rest is ‘natuurbos’. Daar wordt wel beheerd, maar houtoogst is er geen doel.

Wat multifunctioneel beheer inhoudt, maakt Hekhuis duidelijk aan de hand van een jonge douglasspar die opkomt tussen de andere bomen. ‘Als je die ooit wilt oogsten, moet je hem nu licht geven.’ Dat wil zeggen dat de buren weg moeten.

Een stukje verderop komen we op een vlakte waar zes jaar geleden anderhalve hectare is gekapt voor bosverjonging. De sparrenaanplant die hier stond, leverde geen kwaliteit meer op voor hout en natuur, zegt Hekhuis. Vandaar dat werd besloten de bomen te kappen.

Het perceel staat nu vol met jonge naaldbomen: lariks en grove den. Her en der piepen berken, beuken en een jonge eik tussen de groene dennennaalden door. ‘Die eiken zijn aangeplant’, zegt Hekhuis.

Kapvlakten als deze kwamen Staatsbosbeheer op kritiek te staan, omdat ze volgens critici zorgen voor kaalslag in de bossen. Zulke grote stukken als dit zouden ze nu niet meer doen, zegt Hekhuis. Maar ook hier, benadrukt hij, zal op termijn een gevarieerd bos ontstaan van loof- en naaldbomen. ‘Dat gaat niet in één keer, maar stap voor stap.’

Niet door niets te doen, maar juist door te selecteren en beheren. ‘Het idee dat op dit soort plekken een natuurlijk gemengd bos spontaan ontstaat, is een illusie’, meent Hekhuis. Staatsbosbeheer heeft het uitgeprobeerd. Het werkte niet. ‘Onze ervaring is dat die ontwikkeling niet vanzelf gaat. Of het duurt gruwelijk lang.’

Dat is precies een van de problemen in het natuurbeleid, vindt ecoloog Berendse: er is geen geduld meer. ‘Wij formuleren natuurdoelstellingen en willen snel resultaten. Komen die niet, dan grijpen we in. Het hele subsidiesysteem is daarop ingericht. Mijn gevoel is dat die ontwikkeling ook wel vanzelf gaat, als je het maar de tijd geeft.’ Dan moet je niet denken in decennia, benadrukt Berendse, maar eerder in eeuwen.

Er zijn best goede argumenten te geven om bossen te beheren, vindt ook Bijlsma, wandelend over een oude beukenlaan met stammen die als zuilen langs het pad oprijzen. Maar het blijft mensenwerk. ‘Hier bepaalt de beheerder wat wel en niet groeit.’ Hij wijst naar een van de bomen: ‘Ik zou zo graag zien dat deze beuk zelf bepaalt waar hij groeit en hoe en wanneer hij doodgaat.’

Nederland is van oudsher een land van gemengde eiken- en beukenbossen, aldus Bijlsma. ‘Dat soort inheemse natuurlijke bossen is er nauwelijks meer. Wat er nog van over is, is versnipperd en functioneert niet meer als natuurlijk bossysteem. Waar vind je nog bossen waar je aftakeling ziet, waar vanzelf open plekken ontstaan? Die zijn er niet.’

Volgens Bijlsma is er dringend behoefte aan een landelijke visie om die natuurlijke bossen weer terug te brengen. Daarvoor zou je gebieden moeten aanwijzen waar het bos zijn gang kan gaan: groot genoeg om robuust te zijn en geconcentreerd rond oude stukken loofbos waar die natuurlijke ontwikkeling al in gang is gezet.

Hoe zo’n bos eruitziet, kunnen we met eigen ogen aanschouwen als we 50 kilometer oostwaarts rijden naar Het Loo in Apeldoorn. In een uithoek van het 10 duizend hectare grote Kroondomein ligt de Duddel, ook wel bekend als het ‘vergeten bosje’.

Op een oude kadastrale kaart is te zien dat ook op de heidevelden van Het Loo in de 19de eeuw op grote schaal dennenbomen zijn aangeplant. Met uitzondering van de Duddel, dat al enigszins begroeid was met struiken en bomen.

Als gevolg daarvan heeft het bos zich hier twee eeuwen lang spontaan gevormd. Over een slingerend bospad, omzoomd door bosbessen, lopen we in de richting van het vergeten bosje. Van een afstandje wijst Bijlsma op een lichtgroene vlek in de heide. ‘Adelaarsvaren. Die zie je alleen in oud bos.’

Bij de Duddel betreden we een groene wildernis. De bosbodem, bedekt door een dikke laag bladeren, veert mee onder onze schoenzolen. Tientallen meters hoge dennen reiken met hun geschubde bast de hemel in. Die zullen zo’n tweehonderd jaar oud zijn, schat Bijlsma.

Daartussendoor groeien wintereiken, beuken en berken. Af en toe moeten we over dode bomen heen klauteren die her en der zijn neergevallen. Ecologisch zijn die enorm waardevol, zegt Berendse. ‘Daarop groeit een rijke wereld van mossen en varens.’

Op één plek groeien vijf eiken in een kring. Die komen uit één stronk, weet Bijlsma. ‘Tweehonderd jaar geleden was dit een struikje in de hei.’ Even verderop wijst hij op een eik, een berk en een beuk die in innige omhelzing staan, de stammen tegen elkaar aan schurend. ‘Zoiets verzin je niet’, lacht Bijlsma. Een bosbeheerder zou dat niet laten staan.

Voor houtproductie is dit bos vrijwel waardeloos. Afgezien van een paar oude dennen zijn veel stammen krom of hebben ze te veel waardeloze zijtakken. ‘Zo stel ik mij een natuurlijk bos voor’, zegt Berendse, manoeuvrerend tussen de omgevallen stammen. ‘Een wildernis waar je nauwelijks doorheen komt.’

Niks tegen het Vuursche, zegt Berendse. ‘Dat was ook mooi. Maar dit is toch van een andere dimensie.’ Maar de vraag wie de mooiste is, doet er niet toe, vindt Bijlsma. Waar het hem om gaat is dat de Duddel zichzelf is. ‘Onder de Vuursche zit een doelstelling. Dit is hoe het bos het zelf heeft bedacht.’

Teruglopend naar de auto maakt Berendse de balans op. ‘Wij hebben in Nederland heel veel beheerde natuur. Dat moet je blijven doen, wil je bedreigde soorten en landschappen behouden. Maar dat hoeft niet overal. Ik vind dat je vrijplaatsen moet aanwijzen met gebieden waar het bos zijn gang kan gaan. Daar hebben we nu te weinig van.’ Vrij vertaald: laat duizend Duddels bloeien.

DE DUDDEL

Op een kaart uit 1806 staat Kroondomein Het Loo grotendeels ingetekend als heidegebied. Toen de Oranjes het gebied halverwege de 19de eeuw in bezit kregen, werd de hei ingezaaid met grove dennen.

Met uitzondering van een 6 hectare groot stukje in de noordwestelijke uithoek van het kroondomein, waar struiken, dennen en eiken al spontaan waren opgekomen. Dat is de Duddel.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kapten de Duitsers grote delen van het dennenbos. De Duddel lieten ze links liggen, omdat de bomen te krom waren en te veel takken hadden. Als gevolg daarvan kon het bos er ongehinderd doorgroeien.

Vanaf het begin van de 20ste eeuw is er ook geen stormhout meer uit de Duddel weggehaald. Sinds de jaren tachtig heeft het formeel de bestemming van reservaat gekregen.

KAPPEN VOOR CASH?

Een veelgehoord verwijt aan Staatsbosbeheer is dat het bomen kapt voor eigen gewin. Met de verkoop van hout zou Staatsbosbeheer het gat vullen dat is ontstaan door kortingen op subsidies.

Feit is dat Staatsbosbeheer al jaren om en nabij de 300 duizend kuub hout oogst uit zijn bossen. Dat leverde in 2018 25 miljoen euro op, goed voor 14 procent van de begroting. Niet niks, beaamt Harrie Hekhuis, afdelingshoofd beheer en productie. ‘Maar geen reden om de bossen daarvoor te verkwanselen.’

Volgens Hekhuis wil Staatsbosbeheer de bossen zo beheren dat ook onze kleinkinderen hout kunnen oogsten. ‘Als wij dat niet doen, moeten we hout uit andere landen halen. Ik geef je op een briefje dat ze hun bossen daar minder goed beheren dan wij.’ 10 procent van het hout dat in Nederland wordt gebruikt komt uit eigen bossen.

https://krant.volkskrant.nl/titles/volkskrant/7929/publications/721/articles/953980/73/1

 

Advertisements

Wanneer wordt plastic verboden? @trouw @eu #milieubederf

Tags

politiek

Minder plastic, dat is hard nodig (Vincent Kneefel, opinie/Trouw, 13-8-19)

Afval | Wereldwijde vervuiling door plastic is zo ernstig dat w er meteen iets aan moeten doen, schrijft Vincent Kneefel

Nu het afval zich ophoopt doordat de afvalverbrander van Amsterdam grotendeels stilligt vanwege veiligheidsproblemen, kijkt de afvalsector naar Den Haag.

De oplossing ligt, deels, al voor het oprapen. In Nederland is de hoeveelheid huishoudelijk afval per inwoner rond de 550 kilo per jaar, waarvan ongeveer 20 kilo plastic verpakkingsafval. We zijn een klein land, maar we staan wel in de top vijf van landen die per inwoner het meeste plastic gebruiken. We moeten het gebruik van wegwerpplastic verminderen en natuurlijk liefst zo snel mogelijk stoppen.

De politiek en alle politieke partijen staan dus machteloos in deze beschamende chaos die wij met z’n allen geschapen hebben.

https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/712/articles/951417/17/1

Vreugde en verbazing na stikstofoordeel: ‘Een uitspraak met zulke grote gevolgen vergt politieke moed’ @trouw

Tags

politiek

Emiel Hakkenes, Trouw – 15:04, 29 mei 2019
Juristen zijn verrast, milieuorganisaties verrukt: de Nederlandse aanpak van stikstof blijkt in strijd met de wet.

“Dit is fantastisch nieuws”, roept Johan Vollenbroek bijkans uit, zodra hij de telefoon opneemt. “Deze uitspraak gaat nog verder dan wij hadden verwacht.”

Vollenbroek is voorzitter van de Nijmeegse milieuorganisatie Mobilisation for the Environment. Al jaren vecht de organisatie, samen met geestverwanten, natuurvergunningen aan die door provincies zijn verleend aan bijvoorbeeld veehouderijen of energiecentrales. Bij de Raad van State boekten Vollenbroek en co woensdag een klinkende overwinning: een tiental aangevochten vergunningen had inderdaad niet verleend mogen worden.

Symbolisch

Deze zaken staan symbool voor de manier waarop Nederland kwetsbare natuurgebieden beschermt tegen schadelijk stikstof, dat ontstaat in huishoudens, de industrie, landbouw en door verkeer in de buurt. De stikstofaanpak is volgens de Raad van State in strijd met de Europese wet en daarom ongeldig. Dat is een uitspraak met verstrekkende gevolgen voor woningbouwprojecten, veehouderijen, wegenbouw en industrie.

In de Europese Unie geldt als regel: wie in de buurt van beschermde natuur een activiteit wil ondernemen, waarbij stikstof vrijkomt, moet ervoor waken dat de natuur eronder lijdt. Nederland bedacht daarvoor in 2015 een instrument, de Programmatische Aanpak Stikstof (Pas). Boeren plaatsen bijvoorbeeld ‘luchtwassers’ op hun stallen en in de natuur wordt actief stikstof verwijderd door te maaien en te plaggen. Het effect van deze maatregelen is echter niet bewezen, terwijl de Europese wet dat wél vereist.

Dat de Raad van State, in navolging van het Europese Hof vorig jaar, de Nederlandse stikstofaanpak nu ongeldig verklaart, zorgt voor vreugde bij milieuorganisaties. “Dit is een enorme overwinning voor de natuur”, zegt Johan Vollenbroek. Hij verwacht dat de bouw van een biomassacentrale van Nuon in Diemen nu niet doorgaat.

Hoognodige omslag

“Dit is een baanbrekende uitspraak die de hoognodige omslag in de veeteelt in Nederland onderstreept”, stelt Greenpeace in een verklaring. “Onze natuur lijdt al veel te lang onder de uitstoot van meststoffen. Nu moet eerst worden gewerkt aan minder stikstofvervuiling van Nederlandse natuurgebieden, voordat besloten wordt over nieuwe plannen die nog meer vervuiling teweegbrengen.”

Milieujuristen reageren verrast op de uitspraak van de Raad van State. “Natuurlijk was er al de uitspraak van het Europese Hof”, zegt de Nijmeegse jurist Rachid Benhadi. “Toch had ik niet helemaal verwacht dat de Raad van State de stikstofaanpak volledig van tafel zou vegen. In februari was er een zitting waarin de Raad van State aan het ministerie allerlei vragen stelde over de Pas. Ik kreeg toen de indruk dat een deel van de aanpak mogelijk kon blijven bestaan. Kennelijk waren de antwoorden en nadere onderbouwingen van het ministerie toch niet overtuigend.”

De Rotterdamse milieujuriste Franca Damen had van meet af aan haar bedenkingen bij de Nederlandse aanpak van stikstof. “Dat komt nu uit. Maar liever had ik geen gelijk gekregen.”

Mission impossible

De uitspraak van de Raad van State betekent dat de Nederlandse overheid niet kan doorgaan met het afgeven van natuurvergunningen, zoals ze dat sinds 2015 deed. “Dit heeft grote gevolgen voor de veehouderij, voor woningbouwprojecten en industrie”, zegt Damen. “Ik vraag me echt af of die nog wel vergunningen zullen krijgen. Dat lijkt een mission impossible. Juridisch had ik wel verwacht dat de Raad van State tot dit oordeel zou komen, maar er is ook politieke moed nodig om een uitspraak te doen met zulke verstrekkende gevolgen.”

Bij de Raad van State lopen nu nog 180 bezwaarprocedures tegen verleende natuurvergunningen. Die wachten waarschijnlijk hetzelfde lot als de tien van woensdag. Het gaat om veehouderijen, maar ook om bestemmingsplannen voor bijvoorbeeld nieuwe wegen en bedrijventerreinen. Uitspraak in deze zaken volgt in juni.

“Deze uitspraak raakt iedereen die vergunningsaanvragen heeft lopen”, zegt minister Schouten van landbouw, natuur en voedselkwaliteit. “Het blijft onze ambitie om de hoeveelheid stikstof terug te dringen. Samen met de Pas-partners ga ik bekijken op welke manier ik die ambitie in de toekomst goed kan invullen.”

Veestapel inkrimpen

Johan Vollenbroek heeft namens Mobilisation for the Environment inmiddels gesprekken gevoerd met de ministeries die verantwoordelijk zijn voor de aanpak van stikstof. “Wij zullen de regering en de boerenorganisaties voorstellen om tot constructief overleg te komen over het oplossen van de natuurschade door veehouderij.”

Greenpeace weet wel hoe die oplossing eruit zou kunnen zien: “De beste maatregel daarvoor is om de veestapel drastisch in te krimpen. Dit is niet alleen goed voor de natuur, maar ook voor het klimaat en de gezondheid van mensen.”

Milieujurist Benhadi: “Iedereen zal nu heel creatief moeten zijn en bereid zijn tot het doen van concessies. Als je een weg gaat aanleggen in de buurt van een natuurgebied, moet je misschien elektrische in plaats van door diesel aangedreven graafmachines gebruiken. Dat scheelt ft flink in de uitstoot. Nu ik erover nadenk: misschien geeft deze uitspraak wel een boost aan het elektrisch vervoer in Nederland.”

https://www.trouw.nl/s/s~a5d8b711?utm_source=TR&utm_medium=email&utm_campaign=20190529|daily&utm_content=Vreugde+en+verbazing+na+stikstofoordeel%3A+%E2%80%98Een+uitspraak+met+zulke+grote+gevolgen+vergt+politieke+moed%E2%80%99&utm_term=90296&ctm_ctid=33e7154e17385847f6e2dc68f7b02954

‘We hebben echt iets gedaan voor het milieu is’, te lezen in een ingezonden brief, is flauw argument en zou door de natuur gecorrigeerd kunnen worden @trouw #duurzaamheid #onevenwichtigeverdelingrijkdomopaarde

Tags

Milieu

We hebben echt iets gedaan voor het milieu is (H. Martini Drachten, opinie/Trouw, 1-3-19)

‘Nieuwsuur’ liet zien dat Rusland voor de energievoorziening de steenkoolwinning enorm uitbreidt. En dat India met ruim een miljard inwoners een groot aantal kolencentrales gaat bouwen om aan de toenemende vraag te voldoen.

De minister van energie merkte fijntjes op dat de CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking in Nederland ongeveer zeven keer hoger is dan van iemand uit India. Zij hebben nog genoeg ‘ruimte’ en daar is niets tegen in te brengen.

Dit verhaal is pessimistisch maar naar mijn mening ook realistisch. Als na ons de zondvloed komt, kunnen we altijd nog zeggen dat we wel iets voor het milieu hebben gedaan.

Het gaat niet aan om Rusland en India ondermeer te beschuldigen van ‘averechts politiek beleid’; en dat wij nu eindelijk wakker zijn geschud en eindelijk dit ‘mondiale’ probleem gaan aanpakken kont alleen door onze ‘gevarieerde geluiden in onze eigen democratie, dat is genoemde landen nauwelijks bestaat.

Die landen met hun bevolkingen komen automatisch in opstand als komende jaren zou blijken dat er zo veel meer afschuwelijks zal en staat te gebeuren omdat de mensen op straat simpelweg geen adem meer kunnen halen en dagelijks mondkapjes moeten dragen zoals in China. Europa kan nu alleen maat het goede voorbeeld geven door actief aan verantwoord consumentengedrag te werken door de energietransitie echt door te zetten, ongeacht wat de rest van de wereld doet. Zij zullen de gevolgen immers ook merken. Punt.

Nu is ook en nogmaals aangetoond waartoe onze welvaart heeft geleid piepschuim @trouw #vervuiling #milieubeleid

Tags

politiek

Het piepschuim is maar een druppel in de plastic soep (Joop Buma, redactie duurzaamheid & natuur, vandaag/Trouw, 5-1-19)

Grote schoonmaak begint pas net

waddenzee containerramp

Op de Waddeneilanden verdwijnt de troep in rap tempo. Maar wat zijn de gevolgen op lange termijn, voor het milieu, de visserij? Het OM begint een strafrechtelijk onderzoek naar de ramp.

Het piepschuim is maar een druppel in de plastic soep

Het is rampzalig, 270 volle containers die in één keer van een schip kukelen. Dat vindt ook wetenschapper Jan Andries van Franeker. Maar de aandacht voor de milieueffecten van dit incident leidt volgens hem af van een groter probleem: het plastic dat al decennia in de oceanen dobbert.

“Het is een serieus incident op de Noordzee, maar op de grote hoeveelheid plastic die al in zee ligt, maken die containers amper verschil”, aldus de marien bioloog van Wageningen Marine Research. “Veel belangrijker is dat we de chronische stroom van plastic indammen die vanaf het vasteland en van de scheepvaart dagelijks in het zeemilieu terechtkomt.”

Het is dus inmiddels allang duidelijk waartoe onze welvaart leidt en dat is een ramp voor deze aarde. Het eenzijdig economische liberale mantra heeft de beschaving aan de rand van de afgrond gebracht. Nu dient het milieubeleid krachtig te worden aangezet, opdat wij onszelf niet naar de donder helpen.

https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/527/articles/833134/4/1

Een onzichtbare ecologische ramp in de vorm van onzichtbare plastic deeltjes via lucht en water is te vergelijken met onzichtbare verwoesting van de aardkorst door fossiele industrie en ambtenaren weten niets @groene @urgenda #milieu #vervuilingleefklimaat

Tags

Milieu

Een onzichtbare ecologische ramp (Marieke Sjerps, de Groene Amsterdammer, 25.10.2018)

Synthetische textielproducten als kleding, gordijnen, meubels en vloerkleden verspreiden via de lucht of het waswater ontelbare minuscule plastic deeltjes. Hoe slecht dit is voor gezondheid en milieu wordt nog nauwelijks onderzocht.

‘Ik ga nu eerst verkennen met de textielbranche welke innovatieve oplossingen zij ziet om de emissies van vezels naar het water te voorkomen en om nadere afspraken hierover te maken.’ Begin juni dit jaar schreef staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven een brief van zeven kantjes aan de Tweede Kamer over maatregelen die verschillende soorten microplastics moeten voorkomen. Ze schreef: ‘Het tegengaan van emissies van microplastics door slijtage is complex (…) synthetische textielsoorten, zoals fleece en polyester, slijten tijdens een wasbeurt.’

Klinkt goed, maar zoals hieronder staat is er niets nieuws onder de zon, waaruit blijkt dat de ambtenaren van Infrastructuur & Waterstaat al ‘zeven’ jaren aan het slapen en niksen zijn; in ieder geval niet op de hoogte zijn van de recente ontwikkelingen. Dat stemt triest.

In haar brief staat niets nieuws. Dat textielvezels vrijkomen ‘tijdens een wasbeurt’ is al zeven jaar bekend. Niets over recentere bevindingen dat textielvezels niet alleen in waswater loslaten, maar ook tijdens het dagelijks gebruik. Het is goed denkbaar dat de verkenners nu het wiel opnieuw gaan uitvinden, terwijl er in binnen- en buitenland al veel is uitgezocht.

https://www.groene.nl/artikel/een-onzichtbare-ecologische-ramp

 

Twee handen op één buik: Bedrijven maakten in de EU veel gebruik van die mogelijkheid. Overheden gingen er in mee @trouw #milieubeleid [archief]

Tags

Milieu

Hof: Geheimhouden milieu-info mag niet (Joop Bouma, Trouw – 8:30, 24 november 2016)

GROEN

Overheden mogen geen milieu-informatie achterhouden die bedrijven geheim willen houden uit commercieel belang. Het Europees Hof van Justitie heeft dit gisteren bepaald in twee Nederlandse zaken, aangespannen door milieuorganisaties.

Het arrest heeft vergaande gevolgen voor het bedrijfsleven. Ze kunnen zich in milieukwesties binnen de EU niet langer beroepen op het eigen bedrijfsbelang om informatie binnenskamers te houden. Bedrijven maakten in de EU veel gebruik van die mogelijkheid. Overheden gingen er in mee.

In 2001 werd in het Verdrag van Aarhus vastgelegd dat overheden aan iedere EU-burger onbelemmerd toegang moeten geven tot milieu-informatie. In het arrest van gisteren zegt het Hof dat het openbaarheidsbelang van de burger zwaarder weegt dan financiële belangen van bedrijven.

Informatie over bestrijdingsmiddelen

In de twee zaken gaat het om informatie over bestrijdingsmiddelen van fabrikant Bayer. Greenpeace en het Pesticide Action Network (PAN Europe) wilden interne documenten zien over de toelating van het omstreden onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat. De Bijenstichting wilde documenten over neonicotinoïden, chemische middelen uit de landbouw die in verband worden gebracht met bijensterfte.

In de zaak van Greenpeace en PAN Europe was het openbaarmakingsverzoek ingediend bij de Europese Commissie, die weigerde documenten vrij te geven over de chemische samenstelling van glyfosaat en het fabricageproces. Bayer had zich met succes tegen de vrijgave verzet. Het Hof oordeelde eerder al dat de Europese Commissie die documenten over glyfosaat niet had mogen achterhouden, waarop de commissie beroep aantekende. Het Hof bepaalde gisteren dat er opnieuw moet worden gekeken of die documenten alsnog openbaar moeten worden gemaakt.

De Commissie beschermt dus altijd het bedrijfsleven, en geen wonder dat diezelfde Commissie zich altijd tegen burgers keert. Te zot voor woorden. De benoemingsprocedure van de Commissie moet geheel herzien worden.

De zaak van de Bijenstichting begon in 2014 bij de Nederlandse toelatingsautoriteit Ctgb. De stichting wilde alle documenten uit het toelatingsdossier van het ‘bijengif’ imidacloprid van Bayer. De fabrikant beriep zich op bescherming van bedrijfsbelangen. Het bedrijf wilde voorkomen dat interne, niet-gepubliceerde studies en gevoelige commerciële documenten openbaar zouden worden.

Benadeeld door openbaarmaking

Volgens Bayer zou de firma worden benadeeld door openbaarmaking omdat concurrentie dan ook toegang zou hebben tot documenten. Het Ctbg accepteerde dat bezwaar en hield ongeveer de helft van de documenten achter. Volgens de advocaat van de Bijenstichting, Lilian Smale, zou het gaan om ‘zes pallets aan informatie’. De Nederlandse rechter moet nu, op basis van het Europese arrest, beslissen over openbaarmaking van de stukken. De zaak kan nog jaren voortslepen.

Het Europees Hof vindt dat de lidstaten het Verdrag van Aarhus niet te rigide mogen uitleggen, wat door Nederland en door de Europese Commissie wel is gedaan. De informatieplicht over emissies van chemische stoffen strekt zich, aldus het Hof, ook uit tot informatie over de effecten van bestrijdingsmiddelen door verstuiving in de lucht en de effecten op planten, het oppervlaktewater en de bodem.

Verder heeft het Hof bepaald dat op grond van het Verdrag van Aarhus overheden ook informatie moeten openbaar maken over de inschatting van effecten van bestrijdingsmiddelen op het milieu. Overheden moeten informatie publiceren die het publiek in staat stelt te controleren of de beoordeling van de toelating van middelen op markt juist is geweest, blijkt uit het arrest.

Prima verslag en duidelijke presentatie van de feiten door Trouw!

https://www.trouw.nl/groen/hof-geheimhouden-milieu-info-mag-niet~ad0f6d3c/

 

‘Met drijvende fabrieken vissen we de oceaan leeg’ en dat is misdadig @groene #milieu #zee #vernietigingdoorcommercie

Tags

Milieu

De laatste grens

Lange tijd leek het ondenkbaar dat de nietige mens de oneindige oceaan kon beschadigen. Inmiddels weten we beter. Overbevissing, verzuring, opwarming, vervuiling: ‘De oceaan krijgt van alle kanten klappen.’

door Jaap Tielbeke, de Groene Amsterdammer, 9 augustus 2017

Malediven. Volgens Amerikaanse wetenschappers is twaalf procent van al het koraal ter wereld aangetast door verbleking, veroorzaakt door opwarming van het water

‘Als er poëzie zit in mijn boek over de zee’, zei Rachel Carson ooit, ‘dan is dat geen opzet, maar omdat het onmogelijk is om waarachtig over de zee te schrijven zonder poëtisch te klinken.’ De onderwaterwereld nodigt nu eenmaal uit tot lyrisch taalgebruik, wist Carson. Het is een betoverende plek vol wonderen, vreemde wezens en onpeilbare mysteries. De oceaan is de verzinnebeelding van oneindigheid en onverwoestbaarheid. Hij omvat zeventig procent van de oppervlakte en tachtig procent van het leven van onze blauwe planeet. Ga aan de kust staan, kijk uit over de uitgestrekte zeespiegel en je verzinkt haast automatisch in diepzinnige overpeinzingen. Bij Carson levert dat meeslepende passages op: ‘Want uiteindelijk keert alles terug naar de zee – naar Oceanus, de oceaanrivier, als de eeuwig stromende tijd, het begin en het einde.’

Rachel Carson geldt zo’n beetje als de godmother van de moderne milieubeweging. Dat is in de eerste plaats te danken aan Silent Spring, haar klassieker uit 1962 over de schadelijke effecten van chemische bestrijdingsmiddelen. Ruim een decennium voordat de eerste groene partij het licht zag, waarschuwde Carson al dat de natuur zucht onder het juk van de mens. Haar baanbrekende boek wakkerde een ontluikend ecologisch bewustzijn aan. ‘In de geschiedenis van de milieubeweging speelt Silent Spring een rol die vergelijkbaar is met de rol van De hut van oom Tom in het afschaffen van de slavernij’, schrijft het milieuagentschap van de Amerikaanse overheid op zijn website.

Wat minder mensen weten is dat Carson, voordat ze faam verwierf als activistisch auteur, een trilogie schreef over de zee. Die boeken staan inderdaad vol met dichterlijke beschrijvingen van de mirakels en raadselen die schuilgaan onder de wateroppervlakte. Met elegante pen legt Carson, zeebioloog van opleiding, uit hoe eilanden geboren worden en hoe de zee weerpatronen bepaalt. Haar literaire reis naar de diepte is tegelijkertijd een reis naar het verre verleden, want de zee is de moederschoot van al het leven. In de donkere diepte wonen naamloze diersoorten die al miljoenen jaren rondzwemmen op de planeet. Vergeleken daarmee is homo sapiens een vergankelijke nieuwkomer.

Waar Silent Spring een ronduit alarmistisch boek is, klinkt in Carsons zeetrilogie vooral ontzag en bewondering door. De ondoorgrondelijke oceaan dient als een herinnering aan de nietigheid van de mens. ‘Hij kan de zee niet controleren of veranderen, zoals hij in zijn korte verblijf continenten heeft onderworpen en geplunderd’, schrijft ze in The Sea around Us (1951). Op het land mag de mens zich heer en meester wanen, op de golven wordt hij geconfronteerd met de overweldigende kracht van de natuur. Zo signaleert Carson al dat de zeespiegel stijgt, maar geen moment komt het bij haar op dat de mens invloed kan hebben op zo’n natuurverschijnsel. Ons lot is weliswaar innig verbonden met dat van de zee, maar dan toch vooral in de zin dat wij zijn overgeleverd aan de grillen van de oceaan.

Hoe zou Rachel Carson vandaag de dag over de zee hebben geschreven? Ongetwijfeld even poëtisch. Haar woorden over de magie en aantrekkingskracht van de oceaan hebben niets aan kracht ingeboet. Maar het idee dat de oceaan praktisch onverwoestbaar is kan overboord. We plunderen even hard op zee als op land. Met drijvende fabrieken vissen we de oceaan leeg. De stranden van onbewoonde eilanden worden overspoeld met plastic. Een beschermd natuurgebied als het Groot Barrièrerif is veranderd in een levenloos koraalkerkhof. En de zeespiegelstijging, weten we nu, is niet alleen toe te schrijven aan natuurlijke processen. Dat ons lot afhankelijk is van de oceaan is nog altijd waar, maar omgekeerd geldt dat evengoed. De wereldzee is overgeleverd aan de grillen van de mens. En wij hebben haar aan de rand van de afgrond gebracht.

Het idee dat de oceaan praktisch onverwoestbaar is kan overboord. We plunderen even hard op zee als op land

Met een klap komt de boeg van onze feloranje rubberboot neer op de onrustige golven van de Waddenzee. Een mix van regen en zeewater klettert in mijn gezicht. ‘Als je ooit voor Greenpeace wil werken is dit alvast een goede oefening’, lacht Sander Holthuijsen. Hij heeft de capuchon van zijn oliejas strak over zijn hoofd getrokken. Holthuijsen is geen actievoerder, maar assistent-onderzoeker bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). In zijn rechterhand houdt hij een GPS-navigatiesysteem, met zijn linkerhand bedient hij de grommende buitenboordmotor. Na een half uur varen gaat het anker uit. In de verte passeert de veerdienst naar Terschelling, even verderop steekt een nieuwsgierige zeehond zijn kop op. Behendig balanceert Holthuijsen op de deining terwijl hij een meetstok in het water laat zakken. ‘Elf uur zesentwintig, één meter tachtig.’ Zijn assistent noteert de tijd en diepte met potloot op watervast papier.

Dan plant Holthuijsen de ‘steekbuis’ in de bodem, een lange stang met een stalen koker aan het uiteinde en een slangetje om vacuüm te trekken. Hij woelt een paar keer rond, trekt het gevaarte met een ferme ruk weer boven water en giet de inhoud in een zeef. ‘Hier, een grote kokkel.’ Holthuijsen toont de schelp op zijn handpalm, voordat hij hem in een plastic zakje laat glijden. ‘Deze is ongeveer zes jaar oud, dat kan ik zien aan de groeiringen.’ Als hij alle schaaldieren en maritieme insecten heeft verzameld, pakt hij zijn GPS en geeft weer gas. Op naar het volgende punt, waar dit hele proces zich herhaalt. Wanneer we een paar uur later weer op het grote schip stappen, nemen we zo’n vijftig potjes met sediment, schelpen en zeediertjes mee aan boord.

Al zeventien jaar doet Holthuijsen (34) onderzoek naar het Waddengebied. Eerst jarenlang als vrijwilliger, inmiddels in betaalde dienst bij het NIOZ. ‘Een droombaan’, zegt hij. In de kajuit van de RV Navicula, het onderzoeksschip dat speciaal ontworpen is voor tochten op de Waddenzee, vertelt hij over zijn zorgen. ‘Op papier is dit een beschermd natuurgebied, het is door de Europese Unie aangewezen als Natura 2000-landschap en staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Maar gek genoeg is er enorm veel bedrijvigheid in dit kleine stukje natuur. Het is alsof je aardappelvelden gaat aanleggen op de Hoge Veluwe.’ Je hoeft maar een blik uit de patrijspoort te werpen om te zien dat het inderdaad een drukte van jewelste is op het water: garnalenvissers rollen hun netten over de bodem, ieder half uur vertrekt vanuit Harlingen een veerboot om toeristen van en naar de eilanden te brengen, in de ondiepe wateren staan houten palen om de ‘mosselakkers’ te markeren. En dan zijn er nog de talloze plezierbootjes van vakantiegangers.

Holthuijsen kiest zijn woorden zorgvuldig als hij praat over de gevolgen van al deze menselijke activiteit. Net als veel collega-wetenschappers benadrukt hij vooral hoeveel we nog niet weten over de zeeën, zélfs over de ondiepe, gemakkelijk bereikbare Waddenzee. Toch kun je moeilijk blind zijn voor de manier waarop dit gebied in de afgelopen decennia veranderd is, zegt hij. ‘Laatst gaf ik een praatje voor de protestants-christelijke ouderenbond. Daar zaten mensen in de zaal die geboren waren in de tijd van de Zuiderzee. Er waren vissers die vertelden dat ze in hun jeugd gingen botprikken op de zandplaat en bijna struikelden over de platvis. Dat is nu ondenkbaar. In al die jaren heb ik misschien tien keer een platvis zien wegschieten. Daar word je wel verdrietig van.’

De vis verdwijnt niet alleen uit de Nederlandse wateren, blijkt uit cijfers van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties. In 2013 was wereldwijd ruim dertig procent van de vissoorten overbevist of nagenoeg uitgeput. Een stijging van twintig procent ten opzichte van de jaren zeventig. Nog eens 58 procent zit tegen de grens van overbevissing aan. Lange tijd zag de mens de oceaan als een onuitputtelijke voorraadkast, waar je naar hartenlust voedsel uit kunt halen, zonder hem ooit te hoeven bijvullen. Maar nu ook de visserij een industriële revolutie heeft doorgemaakt blijkt dat een onhoudbaar sprookje: we dreigen de oceaan leeg te eten. De gemiddelde aardbewoner consumeert twintig kilo vis per jaar, meer dan ooit tevoren. En hoewel kweekvis een steeds groter deel voor z’n rekening neemt, neemt de druk op de open zee amper af.

‘Er zijn ­nauwelijks roggen, grote ­schelpdieren of ­kreeften te ­bekennen. Die horen hier ook gewoon te zitten’

‘De mens heeft het maritieme ecosysteem gigantisch veranderd’, zegt Han Lindeboom, hoogleraar mariene ecologie aan de Wageningen Universiteit. Ik spreek hem op Texel, waar hij een kantoor heeft op het onderzoekscentrum van het NIOZ, met uitzicht op de Waddenzee. Toen Lindeboom eind jaren tachtig voor het NIOZ werkte, kreeg zijn groep van een ambtenaar uit Den Haag de opdracht om de effecten te onderzoeken van de visserij op de Noordzee. ‘Ik sloeg steil achterover van onze bevindingen’, zegt hij. ‘Het is niet te geloven wat de visserij onder water aanricht. Door de sleepnetten is de zeebodem één grote zandvlakte geworden.’

Toen Lindeboom zijn resultaten naar buiten bracht, merkte hij hoe sterk de visserslobby was. Aan de muur hangt een collage van krantenberichten over de ophef die losbarstte nadat hij had voorgesteld om een kwart van de Noordzee te sluiten voor commerciële visserij. ‘Ze drongen zelfs aan op mijn ontslag’, zegt hij. ‘Terwijl je zou denken dat het ook in hun belang is als de visstand gezond blijft.’ Inmiddels hebben de tong en de schol zich in de Noordzee weer weten te herstellen, mede dankzij de Europese visquota. Goed nieuws voor de vissers, maar voor Lindeboom is het geen reden om de vlag uit te hangen. Dat zij goed gevulde netten boven water takelen betekent nog niet dat een ecosysteem gezond is, zegt hij: ‘Met sommige soorten gaat het inderdaad goed, met andere stukken minder. Er zijn bijvoorbeeld nauwelijks roggen, grote schelpdieren of kreeften te bekennen. Die horen hier ook gewoon te zitten, maar door de manier van vissen roei je deze soorten plaatselijk uit.’

De commerciële visserij is slechts één van de vele oorzaken van de ‘oceaancrisis’. Want dat is waar we volgens de wetenschappers van de Heinrich Böll Stiftung en de Universiteit van Kiel mee te maken hebben: een crisis van de wereldzee. Onlangs publiceerden de twee Duitse onderzoeksinstituten gezamenlijk de Ocean Atlas, waarin ze de feiten op een rijtje zetten. Deze stemmen inderdaad niet vrolijk. Door de overbevissing, verzuring, opwarming en vervuiling verkeert de gezondheid van de oceaan in een kritieke toestand, concluderen de onderzoekers. ‘De oceaan krijgt van alle kanten klappen’, zegt ook Erik van Sebille, oceanograaf bij het IMAU-instituut aan de Universiteit Utrecht. ‘Op een gegeven moment wordt die optelsom vanzelf een keer fataal.’

Zelf doet Van Sebille vooral onderzoek naar plastic. Iedereen kent de dramatische foto’s van zeeschildpadden die verstrikt raken in afval of dode albatrossen met plastic frutsels in hun ingewanden. In de Stille Oceaan brengt de stroming het plastic samen in een drijvende vuilnisbelt ter grootte van Frankrijk. Het is deze troep die Boyan Slat wil opruimen met zijn Ocean Cleanup-initiatief. In 2013 onderbrak de jonge uitvinder zijn studie ruimtevaarttechniek in Delft om een ingenieus systeem te ontwikkelen dat het plastic als een soort stofzuiger uit het water moet filteren. Van Sebille vindt het een sympathiek initiatief: ‘Het is goed dat Slat dit probleem op de kaart zet.’ Maar dit is slechts het mediagenieke topje van de ijsberg, weet hij. Het werkelijke probleem is misschien minder zichtbaar, maar daarom niet minder ernstig: ‘In zekere zin is 99 procent van al ons plastic afval onvindbaar’, zegt Van Sebille. ‘De schatting is dat er op dit moment 250.000 ton plastic aan de oppervlakte drijft. Maar per jaar gaat er zo’n vijf miljoen ton plastic de zee in. Ieder jaar komt er dus twintig keer zo veel bij als dat we nu in beeld hebben. Waar gaat al dat plastic heen?’

Dat probeert hij met zijn onderzoek in kaart te brengen. Een tijdje terug publiceerde hij samen met een groep collega’s een paper over een expeditie naar de Noordelijke IJszee. Tegen alle verwachtingen in troffen de onderzoekers zelfs tussen Groenland en Nova Zembla plastic soep aan. Eerder vonden wetenschappers ook al plastic in het arctische poolijs, op plekken waar nauwelijks mensen komen. In sommige delen van de oceaan zit nu al meer microplastic dan plankton. Het World Economic Forum berekende dat als dit zo doorgaat er in 2050 meer plastic dan vis in de zee zit.

‘De verwachting is dat we de komende vijf jaar meer plastic produceren dan de hele twintigste eeuw bij elkaar’

‘Als de oceaan een levenloze badkuip zou zijn, zou ik zeggen: ach, dat plastic kan niet zoveel kwaad daar’, zegt Van Sebille. ‘Maar dit brengt allerlei gevaren met zich mee voor het zeeleven. Iedere keer als we een dier uit zee halen, of het nu een mossel of een walvis is, vinden we plastic in de ingewanden.’

Zo belandt ons afval uiteindelijk ook op ons bord: volgens wetenschappers van de Universiteit Gent krijgt een Europeaan die regelmatig vis of zeevruchten eet jaarlijks elfduizend stukjes microplastic binnen. Welk effect al dit plastic heeft op onze gezondheid en die van het zeeleven blijft volgens Van Sebille onduidelijk. ‘Misschien is de huidige hoeveelheid plastic in de oceaan nog niet eens zo’n enorme ramp’, zegt hij. ‘Maar de voorspellingen voor de toekomst jagen me angst aan. De verwachting is dat we de komende vijf jaar meer plastic produceren dan de hele twintigste eeuw bij elkaar. Als we ons afvalsysteem niet radicaal anders inrichten, belandt er nog veel meer plastic in de zee. Uiteindelijk is dit een probleem dat we op het land moeten oplossen.’

Dat geldt voor meer problemen waarmee de oceaan te kampen heeft. Een van de belangrijkste oorzaken van de oceaancrisis is onze verslaving aan fossiele brandstoffen. Net als bossen functioneert de oceaan als een natuurlijke opslagplaats voor broeikasgassen: van alle CO2 die we uitstoten wordt ongeveer 25 procent opgenomen door de zee. Hoe meer CO2 we de atmosfeer in pompen, hoe meer de oceaan absorbeert, wat leidt tot een verzuring van het water. ‘Eigenlijk net als bij Spa Rood’, legt Van Sebille uit. ‘Door de toegevoegde koolstofdioxide smaakt dat zuurder dan normaal water. Op zich is dat niet erg, we drinken het nog steeds. Het probleem is alleen dat er in water met een hogere zuurgraad minder kalk zit, waardoor organismen met een kalkskelet slechter groeien.’ Voor plankton of koraal kan zelfs een kleine daling in de pH-waarde funest zijn.

En koraal heeft het al zwaar te verduren, nu de oceaan niet alleen zuurder, maar ook warmer wordt. ‘Andere soorten kunnen zich aanpassen of migreren naar koelere wateren, maar koraal is kwetsbaar voor temperatuurveranderingen en niet mobiel’, zegt Van Sebille. Overal ter wereld worden koraalriffen massaal getroffen door ‘bleaching events’: in warm zeewater stoot het koraal zijn kleurrijke algen af, waardoor enkel de witte skeletten overblijven. Twee derde van het Groot Barrièrerif, ooit een fleurig en levendig onderwaterrijk, is veranderd in een bleke woestenij. ‘Zeebiologen grappen dat Finding Nemo 2 de kortste film ooit wordt’, zegt Van Sebille. ‘Met al dat dode koraal komt een clownsvis niet ver.’ Volgens Amerikaanse wetenschappers is twaalf procent van al het koraal ter wereld aangetast door deze verbleking. Ongeveer de helft daarvan is onherstelbaar beschadigd, de rest kan zich alleen herstellen als het water afkoelt. De enige manier om deze natuurwonderen te redden is dus: klimaatverandering tegengaan.

‘Je ziet nu dat de walvis- populaties zich herstellen. Internationale afspraken… het kan dus wel’

Andersom is een gezonde oceaan een conditio sine qua non voor een stabiel klimaat. Omdat warmer zeewater minder CO2-opneemt, dreigt er een neerwaartse spiraal te ontstaan: doordat de oceaan opwarmt, blijft een steeds groter deel van de broeikasgassen in de atmosfeer, waardoor de planeet sneller opwarmt. De oceanen vormen, anders gezegd, de blauwe longen van onze planeet. Toch blijft onze kennis van de zee – bijna letterlijk – beperkt tot de oppervlakte. ‘Er valt nog ongelooflijk veel te ontdekken in dit vakgebied’, zegt oceanograaf Erik van Sebille. Niet voor niets wordt de oceaan the final frontier genoemd, de laatste grens. Op land hebben we vrijwel iedere uithoek ontdekt, maar onder water kunnen fervente ontdekkingsreizigers nog aan hun trekken komen. Van de oceaanbodem is slechts tien procent nauwkeurig in kaart gebracht – minder dan van de oppervlakte van Mars. We bouwen raketten om naar buitenaards leven te zoeken, maar weten nauwelijks welk leven er in onze eigen zeeën verstopt zit. In veel opzichten is de oceaan nog steeds een groot mysterie.

Het is ook ongelooflijk ingewikkeld om er onderzoek te doen, zegt Van Sebille: ‘Het grote probleem met meten in de oceaan is dat licht er niet kan doordringen. Dat geldt niet alleen voor zichtbaar licht, maar voor elke vorm van electromagnetische straling. Alle meetinstrumenten die we normaal gesproken gebruiken – GPS, radar of röntgenstraling – functioneren daar niet. Dus moet je met geluid werken, zoals walvissen en onderzeeërs doen. Of je moet fysiek afdalen naar de bodem.’

Dat laatste is een precaire en kostbare opgave, bewees James Cameron in 2012. De Canadese regisseur en avonturier betaalde zo’n acht miljoen dollar om een duikboot te bouwen waarmee hij drie uur kon doorbrengen op de bodem van de Mariëntrog. Als derde mens op aarde bereikte hij het diepste punt ter wereld, zo’n elf kilometer onder de zeespiegel.

Overheden zijn niet zo snel bereid om de portemonnee te trekken voor zo’n missie, zegt Van Sebille. ‘Dat komt ook doordat de oceaan van niemand is. Het is toch een beetje de tragedy of the commons.’ Waarom zou je geld uitgeven aan onderzoek op een onherbergzame plek waar je verder niets te zoeken hebt? Anders dan James Cameron dalen we zelden af naar de oceaanbodem uit pure nieuwsgierigheid. De landen en bedrijven die wél bereid zijn om te investeren in diepzeeonderzoek hebben hun vizier gericht op de schatten die in de oceaanbodem vervat liggen. Ze boren naar olie en gas, of willen metalen delven in de diepzee. Stukje bij beetje verandert de wereldzee zo in een industriegebied.

Lang leve onze materialistische beschaving!

Nog niet zo lang geleden leek het ondenkbaar dat de mens een serieuze bedreiging kon vormen voor de oceaan. We gebruikten de zee als een onverzadigbare dumpplaats, deden er kernproeven en schepten vis met bakken tegelijk uit het water. En we dachten, of hoopten, dat de oceaan dit allemaal zonder problemen kon incasseren. Zelfs een milieuactivist als Rachel Carson kon zich niet voorstellen dat de mens de zeeën zou plunderen. Inmiddels weten we beter. Keer op keer ontdekken oceanografen dat onze impact verder reikt dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden. Ook in dat opzicht is de oceaan de laatste grens. Op het land werd al eerder duidelijk dat we roofbouw plegen op de planeet. Maar de schade aan de oceaan bleef lange tijd verborgen onder de zeespiegel. ‘Het is niet alsof je de bomen tegen de vlakte ziet gaan, zoals bij de kap van regenwoud’, zegt Han Lindeboom in zijn kantoor op Texel. ‘Als je naar de golven kijkt, zie je niets zorgwekkends. Het is minder zichtbaar. Daardoor is het vaak toch uit het oog, uit het hart.’

Daar begint verandering in te komen. Begin juni organiseerden de Verenigde Naties een vijfdaagse conferentie over de ‘tanende gezondheid’ van de zee. ‘Van nu af aan kan niemand meer beweren dat ze zich niet bewust waren van de schade die de mensheid toebrengt aan de oceaan’, verklaarde de voorzitter van de Algemene Vergadering. Eerder werd in de duurzame ontwikkelingsdoelen al vastgesteld dat de oceaan en zijn hulpbronnen op een duurzame manier gebruikt moeten worden. Daar willen de VN daadwerkelijk werk van maken, bleek toen diplomaten afgelopen maand adviseerden om onderhandelingen te starten over een nieuw verdrag dat de rijkdommen in de internationale wateren moet beschermen. Het beheer van de mondiale meent hoeft niet te eindigen in een tragedie, zegt Lindeboom. ‘De mens heeft bewezen in staat te zijn om problemen te identificeren en gecoördineerd oplossingen te vinden. De walvissen zijn een mooi voorbeeld. Die hadden we bijna uitgeroeid. Maar we zagen op tijd in dat het mis ging en hebben internationale afspraken gemaakt om de walvisjacht aan banden te leggen. Je ziet nu dat die populaties zich aan het herstellen zijn. Het kan dus wel.’

Ook het voorstel waarvoor Lindeboom dertig jaar geleden nog verketterd werd – beschermde natuurgebieden aanleggen op zee – wordt ondertussen breed gedragen. Hope spots, noemt de Amerikaanse oceanograaf Sylvia Earl zulke maritieme natuurreservaten. Met haar Mission Blue ijvert de legendarische diepzeeonderzoeker – bijnaam: Her Deepness – onuitputtelijk voor het redden van de oceaan. Op hoogbejaarde leeftijd reist ze de wereld rond om regeringsleiders ervan te overtuigen dat de zee bescherming behoeft en verdient. Hope spots zijn niet enkel afgebakende stukjes natuur, maar functioneren als veilige toevluchtsoorden waar het zeeleven zich in alle rust kan herstellen. Ook de Verenigde Naties geloven dat een netwerk van hope spots een katalysator kan zijn voor het hele maritieme ecosysteem.

Want ‘als er iets too big to fail is, dan is het wel de oceaan’, schreef het Britse weekblad The Economist vorig jaar. De wereldzee regelt ons klimaat en voorziet ons van voedsel, banen en zuurstof. We hebben, kortom, een gezonde oceaan nodig om te kunnen overleven. En omdat er niet één enkele oorzaak is aan te wijzen voor de oceaancrisis is er ook geen silver bullet. Maar over één ding zijn oceanografen het eens: als we de uitstoot van broeikasgassen niet drastisch naar beneden brengen, dan zijn alle visquota en hope spots tevergeefs. Uiteindelijk wordt het lot van de zee toch vooral op het vasteland bepaald, erkent Erik van Sebille. ‘Het is hoopvol om te zien dat mensen zich zorgen maken over de oceaan. Het is natuurlijk een magische en fascinerende plek. Maar de link met onze acties op het land wordt lang niet altijd gelegd. Terwijl het heel simpel is: we kunnen niet tegelijkertijd deze levensstijl en een gezonde oceaan hebben.’

Jaap Tielbeke (1989) werkt sinds 2015 op de redactie van De Groene Amsterdammer Meer

https://www.groene.nl/artikel/de-laatste-grens?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=dd6ea699f9-wekelijks-2017-08-09&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-dd6ea699f9-70927641

Prachtige gewijzigde motie-Van Tongeren gisteren ingediend tegen perverse prikkels in het milieudebat #tweedekamer @GroenLiesbeth @groenlinks

Tags

Milieu, TweedeKamer

Staatssecretaris Dijksma:

Ik heb een blik naar achteren geworpen en ik zie dat ook vandaag mijn gebruikelijke mildheid weer van toepassing kan zijn. Het antwoord op de vraag van mevrouw Van Tongeren is dus ja. Als zij die woorden toevoegt, laat ik het oordeel over deze motie aan de Kamer.

De voorzitter:

De motie-Van Tongeren (21501-08, nr. 615) is in die zin gewijzigd dat zij thans luidt:

De Kamer,

gehoord de beraadslaging,

constaterende dat injectie van afvalwater van mijnbouwactiviteiten volgens de Europese Commissie niet onder de reikwijdte van de richtlijn industriële emissies valt;

constaterende dat hierdoor een perverse prikkel bestaat om afvalwater ongereinigd in de ondergrond te injecteren;

constaterende dat hierdoor een ongelijk speelveld ontstaat tussen veroorzakers van industriële emissies;

verzoekt de regering om de Europese Commissie tijdens de Milieuraad op te roepen om op termijn injectie van afvalwater van mijnbouwactiviteiten onder de richtlijn industriële emissies te brengen,

en gaat over tot de orde van de dag.

Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. ??, was nr. 615 (21501-08).

Glasheldere argumenten waarom Shell met mogelijk toekomstige olieproducten van het Noordpoolgebied moeten afblijven #nrc #oliewinning #Poolnaarwerelderfgoedstatus #verkeerdregeringsbeleid

Tags

Alaska, Energie, Noordpoolgebied, Poolgebieden

Politici, bedenk: Noordpool is geen wingewest (Louwrens Hacquebord -hoogleraar Arctische en Antarctische Studies RU Groningen -, Opinie/NRC Handelsblad, 15 juni)

Shell wil er gaan boren. Hoog tijd dus voor een duidelijke politiek voor ’t Noordpoolgebied.

‘Wat in de discussie over deze ontwikkelingen wordt vergeten is dat de poolgebieden via zee- en luchtstromen met de rest van de wereld zijn verbonden waardoor ze een belangrijke rol spelen in het hele systeem aarde. Veranderingen in het Noordpoolgebied hebben grote gevolgen voor de rest van de wereld. Niet alleen is er een relatie tussen de smeltende ijskap van Groenland en de stijging van de zeespiegel waardoor in Zuidoost-Azië alleen al meer dan 110 miljoen mensen met overstromingen worden bedreigd, maar ook andere milieuveranderingen op het noordelijk halfrond zijn terug te voeren op de polaire veranderingen. Meteorologen en klimatologen maken zich zorgen over de consequenties van een ijsvrije Noordelijke IJszee. We zien nu al dat de straalstroom hoog in de atmosfeer meer gaat meanderen waardoor extreem koude lucht het hart van de Verenigde Staten en Oost-Azië binnen kan stromen, met alle bijkomende gevolgen. Zal het weer op de gematigde breedte hierdoor extremer worden? Krijgen wij in Nederland naast zeespiegelstijging ook te maken met extremer weer?

‘Kortom, hoog tijd voor een duidelijke Nederlandse politiek voor het Noordpoolgebied. In oktober vorig jaar kwam de Advies raad Internationale Vraagstukken (AIV) met een advies over de strategische betekenis van het Noordpoolgebied. Op 23 maart gaf het kabinet in een reactie op het advies te kennen dat het binnenkort meteen ‘circumpolaire strategienota’ zal komen waarin het Nederlandse polaire beleid verwoord zal worden. Maar de inhoud van de brief van het kabinet aan de Adviesraad AIV is weinig proactief, terwijl juist nu alle mogelijkheden voorhanden zijn om met een vernieuwende, initiatiefrijke polaire politiek te komen. Een politiek die erop gericht is om te voorkomen dat de Noordelijke IJszee door de vijf kuststaten (Rusland, Canada, Verenigde Staten, Noorwegen en Denemarken voor Groenland) met behulp van United Nations Convention Law of the Sea wordt verkwanseld en van wildernis in wingewest wordt veranderd. Een politiek van een regering die het aandurft om de Noordelijke IJszee als werelderfgoed te zien waarvoor speciale regels moeten gelden tot behoud van de unieke arctische natuur en cultuur. Nederland kan hierbij samen met andere arctische en niet-arctische staten initiatieven nemen om dat zeegebied werkelijk duurzaam te beheren. Bovendien kan Nederland een belangrijke rol spelen door in 2016 als EU-voorzitter met voorstellen voor een Europese arctische strategie te komen. Hiervoor is een duidelijk geformuleerde nationale politiek voor het Noordpoolgebied nodig. Het is daarom teleurstellend dat de Tweede Kamer de brief van het kabinet schriftelijk heeft afgedaan en er geen debat aan heeft gewijd. We zullen met zo’n politiek het afsmelten van het poolijs niet kunnen voorkomen. Wel kunnen we de directe schade aan de unieke natuurwaarden in en rond de Noordelijke IJszee ermee beperken.’

Duidelijke taal en nu is het wachten op de regering die de circumpolaire strategienota heeft aangekondigd. Ook is het teleurstellend dat de Kamer geen debat heeft willen wijden door deze brief schriftelijk af te handelen. Heeft dat iets met de aanwezigheid van Shell te maken? Tragisch. Dit wordt een Nederlandse schandvlek in de toekomstige geschiedenisboeken.