Tags
‘Ondanks alle repressie en polarisatie is Turkije een heel prettig land’ (Marianne Slegers, Buitenland/fd, 15 juli 21)
Oud-Europarlementariër Joost Lagendijk (64) mocht na de mislukte staatsgreep in Turkije in 2016 zijn tweede thuisland en het land van zijn vrouw niet meer inreizen. Hij kreeg nooit te horen waarom. Hij keerde terug en woont er weer. ‘Turken zijn wereldkampioen in improviseren.’
Tanks in de straten van Ankara, soldaten die de brug over de Bosporus in Istanboel blokkeren, bombardementen op het Turkse parlement. Vijf jaar geleden, op 15 juli 2016, pleegde een groep legerofficieren een staatsgreep in Turkije. Tevergeefs, na 24 uur was de opstand neergeslagen.
President Erdogan wees de geestelijke Fethullah Gülen aan als brein achter de coup en voerde grote zuiveringen door in het leger, de rechtelijke macht en de academische wereld. Ook Nederlander Joost Lagendijk, oud-Europarlementariër voor GroenLinks en lange tijd ijveraar voor Turkse toetreding tot de Europese Unie, werd erdoor geraakt. Hij moest het land waar hij met zijn vrouw, de Turkse journalist Nevin Sungur, woonde verlaten. Hij heeft nooit te horen gekregen waarom, maar hoogstwaarschijnlijk had het te maken met zijn kritische columns in de krant Zaman en zijn werk op de Suleyman Shah Universiteit, die aan de Gülen-beweging werd gelinkt.
Banden aanhalen op handelsgebied
In 2019 was Lagendijk weer welkom in het land. Wederom zonder toelichting van de autoriteiten. Lagendijk zelf vermoedt dat de reden is dat Turkije, waar het economisch slecht gaat, de banden met Nederland wil aanhalen, en dan vooral op handelsgebied.
- ‘Ik ben wel voorzichtiger geworden met wat ik op Twitter retweet’
Dus daar zit hij weer, in een café aan het drukke Taksimplein in het Europese centrum van Istanboel, de grootste stad van het land waarvan hij nog altijd houdt: ‘Ik ben wel voorzichtiger geworden met wat ik op Twitter retweet en ik werk niet voor media die onder een vergrootglas liggen.’ Lagendijk werkt onder meer voor BNR als politiek analist.
Hij is er niet gerust op dat hij nooit weer in de problemen komt. ‘Dat zou naïef zijn. Maar ik denk niet dat ik op dit moment dingen doe die aanstootgevend zijn.’ Een echte baan in Turkije zal hij niet snel meer vinden, daarvoor staat hij nog te zeer aan de verkeerde kant in de gepolariseerde samenleving.
Honden uitlaten en fietsen
Het zij zo: ‘Ondanks alle repressie en polarisatie blijft dit een buitengewoon prettig land om te wonen.’ De warmte van het klimaat én van de Turken deden Lagendijk besluiten terug te keren. En natuurlijk het werk van zijn vrouw, die jonger is en nog een tijd te gaan heeft als journalist.
Ze wonen aangenaam op Büyükada, een van de zogeheten Prinseneilanden in de Zee van Marmara, een boottocht verwijderd van Istanboel. Lagendijk vult zijn dagen met het uitlaten van de honden en fietsen over het groene eiland. Maar dan wel pas nadat hij elke ochtend het nieuws over Turkije grondig heeft gelezen.
Lagendijk heeft Turkije onder Erdogan in een kleine twintig jaar fors zien veranderen. In 2003, toen Erdogan aan de macht kwam, ging het het land jarenlang economisch voor de wind. De verwachting was, zeker in Turkije, dat het land lid zou worden van de Europese Unie.
- ‘Door de weerstand denkt Erdogan: ik kan het ook prima af zonder Europa’
Lagendijk leidde in die tijd de Turkije-delegatie van het Europees Parlement. Maar er is ook in die tijd al weerstand tegen een Turks EU-lidmaatschap: de Duitse kanselier Merkel en de Franse president Sarkozy weifelen. Ondertussen blijft de Turkse economie het goed doen. Lagendijk: ‘Hierdoor denkt Erdogan: ik kan het ook prima af zonder Europa. En dan komen de autocratische tendensen, die altijd al in de man hebben gezeten, naar voren.’
Regelrechte repressie
Na de coup van juli 2016 slaat de alleenheerschappij van Erdogan om in regelrechte repressie. ‘Ten opzichte van Gülen-aanhangers, maar ook van alles wat links is: Koerden, journalisten en academici, ook als ze niks met Gülen te maken hebben.’ De economie is dan al onderuitgegaan, buitenlandse investeerders blijven weg, het handelstekort loopt op en de munt, de lira, verzwakt. Iets dat tot op de dag van vandaag doorgaat. Ook de persvrijheid in Turkije is er flink op achteruitgegaan.
Toch wil Lagendijk, ook na drie jaar ballingschap en een de facto verbanning uit het Turkse maatschappelijke debat, niet alleen maar hard oordelen over Erdogan: ‘Nog los van de toegenomen welvaart, moet je daarbij denken aan de verbeterde infrastructuur, het uitgebreide metronet van Istanboel en toegang tot betere gezondheidszorg voor armere Turken. Veel Nederlanders zijn hier blind voor; die zien Erdogan alleen als een enorm foute man.’
- ‘Onderzoeken laten zien dat 60% van de Turken voor toetreding tot de EU is’
Lagendijk sluit zelfs niet uit dat Turkije ooit tot de EU toetreedt. In het land is er volgens hem nog genoeg enthousiasme voor: ‘Onderzoeken laten zien dat 60% van de Turken voor is. Ik denk ook dat het voor beide partijen nog steeds een goede zaak zou zijn.’
Maar dan moeten de Turken wel eerst twee stappen zetten. ‘Ten eerste moet er een andere president komen dan Erdogan, want onder hem komt er zeker geen toenadering. Ten tweede moet het Turkse nationalisme getemperd worden. Als je als land lid wordt, moet je samen met andere landen besluiten nemen. Dan kun je ook overruled worden.’
Enorme inflatie
Het land zit al jaren in een economische dip, afgelopen jaar verergerd door de pandemie. De inflatie is hoog, het toerisme uit met name het Westen heeft een knauw gekregen, de kosten van de onrust in het oosten (Koerden, Syrië) zijn hoog, net als de druk die de komst van Syrische vluchtelingen legt op de arbeidsmarkt en woningmarkt. Het chronische tekort op de handelsbalans helpt ook niet.
Lagendijk ziet hoe deze ontwikkelingen de gewone Turk raken. ‘Op de markt hoor je de verbazing over de prijzen voor zaken als aardappelen, uien, yoghurt. Mensen hebben het lastiger dan vijf jaar geleden. Keer op keer blijkt uit onderzoek dat het aantal Turken dat onder het bestaansminimum leeft, stijgt.’
- ‘Erdogan is aanhanger van een onorthodoxe economische politiek waarbij hij denkt dat hoge rente de inflatie aanwakkert’
Die economische malaise is volgens hem versterkt door het beleid van Erdogan. ‘Erdogan is aanhanger van een buitengewoon onorthodoxe economische politiek waarbij hij denkt dat hoge rente de inflatie aanwakkert. Zeker niet een gangbare theorie onder economen.’ Op dit moment is de rente met 16-17% hoog, maar de inflatie is niet veel lager. ‘Buitenlandse investeerders zullen wegblijven zolang inflatie en rente bijna even hoog zijn.’
Toch is hij positief over de toekomst van de Turkse economie. ‘Ik heb de aankondiging van de val van de Turkse economie iets te vaak gehoord. Op de een of andere manier lukt het Turkije altijd weer om uit de put te komen.’ Ook zijn Turken volgens hem wereldkampioen in improviseren. ‘Meestal komt alles, vaak de avond voordat iets af moet zijn, toch nog op het laatste moment weer voor elkaar.’
Erdogan en 2023
Turkije wordt al achttien jaar geleid door Recep Tayyip Erdogan en diens AKP-partij. De eerste jaren worden gekenmerkt door economische voorspoed, met groeicijfers van Chinese allure (7% tot 8%). Er zijn ook liberale tendensen, op het gebied van de mensenrechten en qua rechten voor de Koerden. Vanaf 2011, wanneer zijn derde termijn begint, ontpopt Erdogan zich meer en meer als een religieus-conservatieve leider én autocraat. 2013 is het jaar van de echte omslag, volgens Turkije-kenner Joost Lagendijk. Erdogan slaat de Gezi-protesten, een demonstratie tegen de bouw van een winkelcentrum die omslaat in een protest tegen het regime van Erdogan, met harde hand neer. Er vallen meerdere doden, schattingen lopen uiteen van 5 tot 22. Na een wijziging van de grondwet krijgt Erdogan na de verkiezingen in 2018 als president almacht. Het parlement heeft nog slechts een bescheiden rol; critici binnen zijn eigen partij heeft hij de mond gesnoerd. Of Erdogan in 2023 — honderd jaar na de oprichting van de seculiere Turkse republiek door Atatürk — herkozen wordt, zal afhangen van de staat van de economie, zegt Lagendijk. ‘In het huidige economische klimaat zal hij de verkiezingen verliezen.’ Erdogans grote politieke ambitie is om in 2023 de republiek van Atatürk te vervangen door de republiek van Erdogan, waarmee het tijdperk van ‘Het Nieuwe Turkije’ zou moeten worden ingeluid.