Tags
Aardwarmte in plaats van aardgas
Schone energie die, als je het goed plant, eeuwig beschikbaar blijft. En we zitten erbovenop. Aflevering 3 van De Groene Revolutie: Nederland verwarmen met aardwarmte.
Door: Rene Didde, de Volkskrant, 25 juli 2017
Groene revolutie maar hoe dan?
De overgang naar een duurzame economie in Nederland is nu echt ingezet. We volgen het vallen en opstaan van pioniers en andere aanjagers op de voet.
‘Het is heel bijzonder’, zegt mevrouw Weerheim (81). ‘Je snapt er aanvankelijk niets van. Ze boorden buizen onder de weg, en zelfs onder deze flat. Er stroomt warm water doorheen.’ Het ruime appartement van mevrouw en meneer Weerheim in Pijnacker wordt niet verwarmd met aardgas of uit een elektrische boiler. Nee, het is warm water dat diep uit de aarde wordt opgepompt en van daar naar hun radiatoren wordt geleid. Meneer Weerheim (85) vindt het ‘behaaglijke en constante‘ warmte. Het warmwater dat de cv van de Weertheims vult, komt van tuinder Ammerlaan, hier verderop in het Westland.
De warmte van de aarde is eeuwig beschikbaar
Aardwarmte of geothermie is niets minder dan de belofte van een nieuw Groningenveld, maar dan met warm water of zelfs stoom in plaats van aardgas. ‘Of beter, verschillende kleine warmwatervelden verspreid over het land‘, zegt Frank Schoof, directeur van het Platform Geothermie in Delft.
En anders dan het aardgas zijn de warmwaterbronnen niet van fossiele oorsprong. Mits goed gepland, is de warmte van de aarde eeuwig beschikbaar. En bij het oogsten van de warmte komt amper CO2 of vervuiling vrij, aldus Schoof. Bovendien kan geothermie cruciaal zijn om autonoom te blijven ten opzichte van wispelturige energielanden als Rusland en het Midden-Oosten.
- Je kunt er zelfs mee douchen
Daar toont tuinder Leon Ammerlaan het geheim van de aarde
Douchen en warm water tappen is technisch ook mogelijk met de aardwarmte, maar dat gebeurt nog niet bij de familie Weerheim. ‘De elektrische boilers waren nog niet afgeschreven en vervanging is te kostbaar’, zegt Arne Swank, hoofd vastgoed van Rondom Wonen. De kleine woningcorporatie gaat later dit jaar verderop drie nieuwbouwcomplexen met 66 woningen bouwen. ‘En die zullen warm tapwater van zestig graden of meer ontvangen.’
Die nieuwe flatwoningen worden aangesloten op dezelfde bron, 2 kilometer verderop bij glastuinbouwbedrijf Ammerlaan. Daar toont tuinder Leon Ammerlaan het geheim van de aarde. ‘Kijk, hier komt een buis met water met een temperatuur van ruim 70 graden boven. En die buis daar brengt het water van 20 graden weer terug naar 2,2 kilometer diepte‘, wijst Ammerlaan. Het verschil van 50 graden warmte wordt geoogst door het aardwater door een warmtewisselaar te laten lopen, waar de overdracht naar het stadswarmtenet plaatsvindt.
Het 150 miljoen jaar oude water pompt Ammerlaan op met soms 200 duizend liter per uur. Dat bleek meer dan genoeg voor zijn zes hectare kassen, waar hij interieurplanten als palmen en yucca’s kweekt. ‘Ook een sporthal, zwembad en school zijn samen met de 470 woningen meteen aangesloten, net als een buurman met acht hectare kassen’, zegt Ammerlaan. Later dit jaar komen er nog andere glastuinbouwbedrijven bij.
- Maar prikken we de aarde niet lek?
Uit onderzoek uit de aardgasindustrie en uit – peperdure – boringen, blijkt dat heel Nederland over warmwaterbellen als die van Ammerlaan beschikt. Als andere tuinders soortgelijke coalities met woningbouwverenigingen, particulieren en kantoren beginnen, zijn we de aarde dan niet aan het lek prikken? Kan het Westland niet gaan zakken? Zowel Ammerlaan als Schoof bezweert van niet. ‘Per kerende buis brengen we evenveel afgekoeld water terug in de aardlaag als we eruit trekken. Er zijn nog nooit verzakkingen bij dergelijke diepe geothermieprojecten opgetreden‘, aldus Frank Schoof.
Het Staatstoezicht op de Mijnen denkt daar minder luchtig over. Recentelijk stelde het adviesorgaan van de regering dat de risico’s bij het boren naar geothermieputten ‘vergelijkbaar zijn met die in de olie- en gaswinning‘. De geothermiesector, pas tien jaar oud, moet volwassen worden. Het Staatstoezicht adviseert ‘terughoudendheid met geothermie in gebieden waar aardbevingen voorkomen als gevolg van de gaswinning‘.
Het water is gratis, maar de boringen kosten meer dan 3 miljoen euro
Schoof wijst erop dat de bron na dertig tot veertig jaar minder warm water gaat afgeven. ‘Erg is dat niet’, zegt hij. ‘We kunnen dan verderop een nieuw reservoir aanboren. Het gesloten warmtereservoir is na honderd jaar of meer ongeveer op de oude temperatuur. Die kun je dan weer aanspreken. Als we het goed plannen, kan Nederland eeuwen vooruit.’
Tuinders als Ammerlaan vormen voorlopig de voorhoede. Ze zijn op zoek naar een duurzame warmtebron met een stabielere prijs dan aardgas. Toch is het nog geen vetpot. Ammerlaan moest menigmaal naar de bank. ‘Het water is weliswaar gratis, maar de boringen kosten meer dan 3 miljoen euro per stuk. Als je misboort, kom je na een omslachtige procedure in aanmerking voor een vergoeding van de overheid.’
Ook de infrastructuur tussen zijn warmteput en de woningen als die van de familie Weerheim is prijzig. Ammerlaan heeft zelf geïnvesteerd in de buizen, maar op termijn kan hij aansluiten op de zogeheten Warmterotonde Zuid-Holland. Dat netwerk van warmwaterbuizen moet in 2020 liefst 350 duizend woningen en kantoren en duizend hectare glastuinbouw voorzien van warmte. In Rotterdam is al een deel aangelegd. Nu nog voedt afvalbedrijf AVR een buizenstelsel met de restwarmte die bij de verbranding van afval ontstaat. En er is restwarmte genoeg bij de industrie in het Rijnmondgebied. Als die allemaal aantakken, kan het net worden uitgebreid en kunnen woningen en kantoren in Den Haag, Leiden, Delft en Dordrecht ermee worden verwarmd.
- miljoenen huishoudens kunnen worden verwarmd
Alle woningen van het aardgas afhalen, zal 100 miljard gaan kosten
In de Metropoolregio Amsterdam, die zich uitstrekt van IJmuiden tot Almere, werkt ‘warmteregisseur’ Jan van der Meer aan soortgelijke ambities. ‘Warmtenetten hebben de potentie om 30 tot 50 procent van de 7,7 miljoen Nederlandse huishoudens van warmte te voorzien‘, zegt Van der Meer, die ook in de regio Nijmegen en Arnhem warmteregisseur is. Vooral in steden met veel hoogbouw heeft een warmtenet kansen.
Alle woningen van het aardgas afhalen, zal 100 miljard of meer gaan kosten, aldus Van der Meer. ‘Ik vergelijk het vaak met de wederopbouwperiode na de oorlog. Toen heeft Nederland soortgelijke bedragen geïnvesteerd. De energietransitie van nu vraagt hetzelfde. Gasleidingen eruit, warmtenetten erin, elektriciteitsleiding verzwaard in geval woningen geheel elektrisch worden verwarmd.’
De afvalovens zullen steeds minder te doen krijgen
De bestaande warmtenetten worden meestal gevoed met warmte die vrijkomt bij de elektriciteitsproductie, soms door aardgas te verbranden. Ook de warmte van afvalverbranders als ARN in Nijmegen vindt haar weg naar warmtenetten. ‘ARN kan met 35 duizend huishoudens bijna de helft van de woningen in Nijmegen van warmte voorzien. Bij industrie als Tata Steel in IJmuiden verdwijnt die warmte nu ongebruikt naar de lucht en het water. Die komt in de Metropoolregio mooi van pas.’
Afval zal steeds meer worden hergebruikt, dus de afvalovens zullen steeds minder te doen krijgen, beseft Van der Meer. ‘Op termijn kan aardwarmte de rol van industriële restwarmte overnemen. Elke kilometer die je dieper de aarde in gaat, stijgt de temperatuur met 30 graden. Op een diepte van 3 kilometer heb je al bijna stoom.’
600 duizend huishoudens, nog geen 10 procent van Nederland, krijgen warmte van een warmwaternet. Er zijn in Nederland 12 grootschalige warmtenetten met 230 duizend aansluitingen. Energiebedrijven als Nuon, Eneco en Essent leveren daarvoor warmte. Dat doen ze ook voor 300kleinschalige netten. Dan zijn er nog 6.600 kleinschalige netten eigendom van woningcorporaties, vve’s en projectontwikkelaars. Die kleine netten leveren warmte voor bijvoorbeeld een flat, of een tiental huizen in een blok.
Voor het zover is, moet nog veel onderzoek plaatsvinden. ‘Van ongeveer tweederde van Nederland weten we nog weinig van aardwarmte, onder andere in de regio Amsterdam’, zegt onderzoeker Benno Schepers van CE Delft, een onderzoeksbureau gespecialiseerd in duurzaamheid. Toch denkt ook Schepers dat de aardwarmte over twintig jaar miljoenen woningen kan verwarmen. ‘Ongeveer 50 procent van de huishoudens is geschikt voor een warmtenet, vooral in de Randstad.’
En het mag dan wat kosten, zo’n nieuw net levert ook wat op. CE Delft becijferde dat de Warmterotonde in Zuid Holland 4,5 miljard euro gaat kosten, maar gedurende haar levensduur 5 miljard euro oplevert in de vorm van besparing op aardgas, vermeden kosten aan het gasnet en een betere luchtkwaliteit.
Een nadeel lijkt wel dat een hele wijk mee moet doen met een warmtenet. Wat als een huiseigenaar eigenwijs denkt in warmte te voorzien met een zonneboiler, warmtepomp en zonnepanelen? ‘Gemeenten moeten keuzen maken per wijk en samen met bewoners tot besluiten komen‘, zegt Gijs de Man, voorzitter van brancheorganisatie Warmtenetwerk en directeur van het warmtebedrijf Purmerend. ‘Valt de keus op een warmtenet, dan kan een bewoner best voor helemaal elektrisch kiezen, maar dan moet hij de kosten voor de extra infrastructuur zelf betalen.’
Volgens De Man is er bij de verduurzaming van warmtenetten ook nog een slag te maken met biomassa. ‘Hier in Purmerend verstoken we snoeiafval van Staatsbosbeheer in een verbrandingsketel. Daarmee leveren we 80 procent van de warmte van het net. Uiteindelijk gaan we naar geothermie, de ultieme duurzame bron, met nul CO2-emissie.’
- Maar ‘dan moet de overheid wel de regie nemen’
Willen we er in de aardgasloze toekomst net zo warmpjes bij zitten als in het fossiele Slochteren-tijdperk, dan moet de overheid wel de regie nemen, zegt Frank Schoof. ‘Te beginnen door geen nieuwe aardgasleidingen meer aan te laten leggen en meer onderzoek naar geothermie te stimuleren. Ik zie ook een ‘100-puttenplan’ voor kansrijke velden in Nederland voor me. Als de overheid dit initieert, zal het belanghebbend bedrijfsleven investeren, inclusief de industrie die stoom nodig heeft. Het moet klaar zijn voordat het Energieakkoord in 2023 afloopt. Dan weten we tenminste hoe we verder kunnen.’
Bij aardwarmte ontbreekt het nog aan beleid en maatregelen, zegt ook warmteregisseur Jan van der Meer. ‘Die moeten er komen. Zonne- en windenergie kennen al jarenlang subsidieregelingen en voorlichtingscampagnes, waardoor we op steeds meer daken panelen zien. En wat ook helpt is natuurlijk een forse verhoging van de aardgasprijs, want er is vrijwel niet tegen de huidige gasprijs te concurreren.’
Twee alternatieven voor aardwarmte
Behalve warmtenetten zouden woningen ook helemaal op elektriciteit van de zon kunnen: all-electric. De voorwaarden zijn dat het om zeer goed geïsoleerde (nieuwbouw)woningen betreft met voldoende dakoppervlak voor zonnepanelen. De verwarming en het warme douchewater komen van een warmtepomp die energie uit de bodem of uit de lucht haalt en met een beetje elektriciteit opwerkt tot het gewenste niveau. Ongeveer 50 procent van de woningen kan all-electric.
Een ander alternatief is groen gas dat ontstaat door vergisting van bijvoorbeeld rioolslib, mest en groente- en fruitafval. Opgewerkt tot de kwaliteit van aardgas kan het gewoon in het bestaande aardgasnet en de bestaande ketels. Nadeel is dat niet meer dan 10 procent van de woningen met groen gas zijn te verwarmen. Het ligt meer voor de hand groen gas te benutten voor de industrie en de transportsector.
© de Volkskrant
https://www.volkskrant.nl/economie/hoe-de-warmwaterbel-onder-nederland-ons-gaat-verwarmen~a4507881/
