Het is hartstikke misgegaan, zegt Benschop tien jaar later (Bart Zuidervaart, Parlementaire enquête/Trouw, 9-9-22)
Shell deed er na de beving bij Huizinge alles aan om de gaswinning op niveau te houden. Oud-topman Benschop komt daar voorzichtig op terug.
Het komt er tegenover de enquêtecommissie aarzelend uit, maar uiteindelijk zegt Dick Benschop: “Na de beving in Huizinge had ik de vraag moeten stellen: zou het niet verstandig zijn om, waar we nog ruimte hebben, wat omlaag te gaan?”
*Aarzelend inderdaad, want hij als enige gevrijwaard van ambtelijke (schijn)adviezen, wist intuïtief wat het juiste antwoord was, maar was zich ook bewust dat in de politieke arena geen plaats was voor intuïtie, en dat is tekenend door de oude politiek en de nieuwe die Benschop nu etaleerde. Daarom is de vaak vergruisde Benschop voor mij het enige lichtpunt van deze enquête.
Benschop was tussen 2011 en 2015 president-directeur van Shell Nederland, het bedrijf dat vele miljarden heeft verdiend met de winning uit het Groningenveld. Na die enorme klap op 16 augustus 2012 (3,6 op de schaal van Richter) opperde Benschop níet dat de gaskraan dichter zou kunnen. Sterker: Shell deed er alles aan de productie op niveau te houden.
*De heersende politieke cultuur bleef immers bepalend en die had Benschop tegen. Het ‘noodlot’ van dat moment.
Een maand na die beving stelde toezichthouder SodM vast dat de gaswinning omlaag zou moeten. De risico’s op meer en zwaardere schokken waren simpelweg te groot. Het oliebedrijf voelde daar niets voor. De commissie confronteert Benschop deze donderdag met zijn uitspraken uit die periode: de toezichthouder zou ‘te snel te vergaande conclusies’ trekken. ‘Er moet niet teveel op zaken vooruit worden gelopen’. En de Shell-baas waarschuwde voor ‘ongewenste ontwikkelingen bij lagere productie’.
De productie steeg
Shell en partner ExxonMobil kregen hun zin; de productie steeg verder, naar meer dan 50 miljard kuub gas in 2013. Benschop, nu: “Het is natuurlijk hartstikke misgegaan”.
De oud-Shell-baas beweert dat hij in de loop van 2013 wel degelijk inzag dat er minder gas moest worden verkocht, maar dat zijn collega van ExxonMobil, Joost van Roost, het daar niet mee eens was. “Die wilde maximaal verkopen”, zegt Benschop. Of dat in werkelijkheid ook zo is gegaan, blijft onduidelijk. Van Roost is opgeroepen voor verhoor, maar hij weigert te komen. Als Belgisch staatsburger heeft hij geen verschijningsplicht.
*Al eerder is op deze plaats geschreven dat deze enquête gaat over de ‘oude politiek’ en dus is zó beschouwd Benschop de enige geweest die wist waar het naar toe moest, wetend dat hij geen ‘roepende in de woestijn’ moest worden. Maar als eenling met de grotere visie schiet je daarmee helaas niets op. Dat is de tragiek van deze overgangstijd.
‘Tijdens het verhoor van Benschop blijkt dat in 2015 een ‘senior adviseur’ van Shell hem een memo getiteld Moeras zonder ankers stuurde. Daarin werd de topman gewaarschuwd dat als productieverlaging zou worden gezien als iets dat bijdraagt aan de veiligheid ‘er geen stop op zit’. Dan zou de winning vanzelf naar nul gaan. De memo werd gemaakt ter voorbereiding op een etentje dat de topman met het ministerie van economische zaken zou hebben. Benschop: “Ik heb geen enkele herinnering aan dat etentje”.
Eerder op de dag verschijnt Mark Dierikx voor de enquêtecommissie, jarenlang als topambtenaar betrokken bij de gaswinning. In de cruciale jaren 2012-2014 was hij directeur-generaal energie op het ministerie van economische zaken. “Het is niet fijn dat het zo gelopen is, maar het is zoals het is”, zegt hij.
*De meest verschrikkelijke getuige die tot heden werd opgeroepen en dat zegt iets over de wereld van de topambtenaren, die koste wat kost het bestaande beleid moeten verdedigen. Dat stelsel dient dus hoog nodig herzien te worden.
Dierikx hoorde eind februari 2013 dat de winning uit het Groningenveld dat jaar ‘richting de 50 miljard kuub’ zou gaan, nog meer dan minister Henk Kamp destijds aan de Tweede Kamer had gemeld. In mei dat jaar informeerde hij Kamp dat het inmiddels 53 miljard zou worden. “De minister vroeg mij om advies. Ik antwoordde dat wij onvoldoende feiten en kennis hadden om de productie te verminderen.” Kamp luisterde, en greep niet in.
*’ Onvoldoende feiten en kennis’ is dus de ideale ambtelijke verdedigingswal om alles tegen te houden wat afwijkt van de standaardnorm. Iedere bestuurskundige weet dat dit geheel tegen alle logica en met name de optie van ‘onverwachte ontwikkelingen’ ingaat. De bestuurskunde als wetenschapsdiscipline én opleidingsfaciliteit heeft dus als nog een leemte of knelpunt dat aangepakt moet worden.
‘Dat na de beving in Huizinge een dringend advies van toezichthouder SodM werd genegeerd, heeft Groningen een klein trauma bezorgd. Dierikx verdedigt, ook tien jaar later, deze gang van zaken.
*Te dwaas voor woorden, ofwel een Kafkaiaans stereotype ambtenaar.
Tijdens eerdere verhoren van deze enquêtecommissie bleek al dat de winning die periode best omlaag had gekund. Vanuit handelshuis Gasterra kwam een berekening dat 30 miljard kuub gas uit Groningen voldoende zou kunnen zijn. Daarnaast lag het dringende advies van de toezichthouder om acuut in te grijpen. Tijdens het verhoor van Dierikx blijkt dat een hogere ambtenaar op zijn ministerie (de coördinator mijnbouw) destijds vond dat er naar SodM moest worden geluisterd. Die schreef aan Dierikx: ‘Tijd kopen is niet aan de orde. Het voorzorgsprincipe en zorgvuldigheidsprincipe zouden voorrang moeten hebben.’
*Ambtelijk overleg op het departement lijkt een evenknie van parlementaire debatten, terwijl het op een beleidsmakend orgaan het niet om meningsuitwisseling gaat, maar om uitwisseling van wetenschappelijke feiten, die vervolgens op basis van logica tot een coherent en consistent beleid worden omgezet, want daarvoor zijn beleidsambtenaren aangesteld. Maar helaas zijn beleidsambtenaren ook geen filosofen en hebben alleen belang bij hun eigen carrière.
‘Maar dat gebeurde niet. Dierikx zegt nu: “We konden toen geen verantwoorde beslissing nemen. Er was destijds onder de deskundigen geen eensluidende opvatting over wat er in Huizinge is gebeurd. KNMI betwijfelde destijds zeer of de onderliggende analyse van SodM klopte.” In plaats van het verminderen van de productie, kondigde de minister veertien nieuwe onderzoeken aan. En ging de gaskraan verder open.
Kamp verschijnt vandaag voor de enquêtecommissie.
https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/1658/articles/1657627/11/2