PvdA-toneelstukje (Johan ten Hove, podium/Trouw, 29 april)
‘Een van de argumenten die ik in het journaal hoorde, was dat ‘niemand illegaal is op deze wereld, dus hoe kun je dan iemand strafbaar stellen’, terwijl ik dacht dat het daar in Leeuwarden niet ging om de wereld, maar om Nederland, een tamelijk klein en nogal dichtbevolkt land met grenzen waarbinnen een vergevorderde verzorgingsstaat is opgetuigd die , begrijpelijk, zeer in trek is bij vele buitenlanders.
Op het congres vlogen de principes je om de oren. De meerderheid van de congresgangers vond strafbaarstelling principieel inhumaan en wilde van partijleider Diederik Samsom dat hij opnieuw met de VVD zou onderhandelen om die van tafel te krijgen. Waarop Samsom, minstens zo principieel, zei dat hij premier Mark Rutte zijn woord had gegeven en daarop niet terug zou komen.
Zodat het congres veel weg had van een goed geregisseerd toneelstuk. Het congres zet principieel nee, Samsom principieel ja, einde congres. Niemand douwde door. Zou het ermee te maken kunnen hebben dat doordouwen einde coalitie met de VVD kan betekenen? En dus nieuwe verkiezingen, waarbij de partij gehalveerd kan worden?’
Ik kan de stelling van Ten Hove vanzelfsprekend niet ontkrachten want het tegenbewijs kan nu niet geleverd worden, maar ik bied hem wel een andere redenering aan. Er is mijns inziens geen sprake van een toneelstukje, want dit valt niet te regisseren. Waarom niet? Omdat dit congres niet anders kon aflopen dan op de patstelling die ontstond, want de verontwaardiging van de partijleden was gemeend, oprecht en eerlijk en het besluit van het partijbestuur zakelijk juist, en volgens alle juridische spelregels van het politieke bedrijf. Samsom gaf ook aan dat hij begrip toonde voor de gevoelens in de zaal, maar terecht schreef Ten Hove ook:
‘Misschien het regeerakkoord toch niet goed gelezen?’
Een logische en begrijpelijke patstelling en mijns inziens gevolg van het feit dat er een ander verschijnsel aan de orde is, dat nog nooit aan de orde is geweest in de jongste geschiedenis van de parlementaire geschiedenis. Dat kan ik niet korter en krachtiger aanduiden aan een tweetal krantenkoppen van dit vroege voorjaar:
‘GroenLinks ten onder aan ruzies en amateurisme’ (Gijs Herderschee, Ten eerste/de Volkskrant, 26 januari)
‘GroenLinks verloor al vóór de verkiezingen’ (Annemarie Kas, In het nieuws/NRC Handelsblad, 26 en 27 januari)
Wat heeft het ‘neen’ van het PvdA-congres mijns inziens met politiek amateurisme te maken?
Allereerst wil ik vooraf aangegeven dat ik dit als politicoloog met specialisme politieke filosofie schrijf. Ik ben niet meer partijgebonden want principieel partijloos, na een leven lang van diverse partijen lid te zijn geweest. Maar ik ben met die ervaring tot de ontdekking gekomen dat politieke partijen gezelligheidsverenigingen zijn, met de politiek en ideologie of politieke denkwereld als zijdelings verschijnsel. Rationele argumenten doen er niet toe omdat er voor congressen altijd besluiten worden genomen met een meerderheid van het betrokken congres. Dat werkt in deze tijd dus niet meer, want zolang partijcongressen vaak beheerst en beïnvloed worden door emoties en sentiment en worden er geen besluiten genomen die wetenschappelijk deugen, laat staan ambtelijk verantwoord zijn. Weliswaar bestaan er verschillende wetenschappelijke standpunten over alle mogelijke politieke thema’s, maar dat is logisch vanwege de politieke wetenschap en bestuurskunde als gedragswetenschappen. Maar als logica naar de achtergrond verdwijnt, dan kan er nooit een uitgebalanceerde politiek worden gevoerd, laat staan rationeel en logisch geredeneerd.
Terug naar het illegalenvraagstuk. Illegaal is illegaal binnen het recht, maar dat betekent nog niet dat daarmee alles duidelijk is wat juridische uitwerking betreft. Ik gaf in een vorige blog al aan dat het huidige wetsvoorstel inhumaan is als strafbaarstelling aan de orde gaat komen. Ons land is al vaker op de vingers getikt en naar mijn weten hebben we dat altijd voor kennisgeving aangenomen. Want wij gaan uit van onze eigen verantwoordelijkheid en soevereiniteit in dezen, zonder direct over te gaan tot toetsing van ons eigen inzicht. Die zelfreflectie ontbreekt in ons land en zal dus alleen langs ambtelijke kanalen gebeuren want de betrokken ambtenaren hebben natuurlijk hun contacten met buitenlandse collega’s en weten dus hoe een en ander in mede EU-lidstaten geregeld is. Dat kan altijd mooi uitkomen om eigen argumenten kracht bij te zetten, maar op langere termijn zal er ook op dit soort thema’s – of júist op dit soort thema’s – Europese harmonisatie gaan ontstaan. Dit soort thema’s moeten in wezen juist op Europees niveau geregeld worden want een duidelijk grensoverschrijdend thema en dossier. Zo ook criminaliteit, energie, milieu en klimaat. Om maar enkele meest voor de hand liggende onderwerpen te noemen.
Het is dus geen toneelstuk dat de PvdA in Leeuwarden heeft opgevoerd want behalve de logische woede van congresgangers is er ook een risico ontstaan voor de partijleiding vanwege het aperte feit dat het nooit goed is als een congres uiteengaat na een fundamentele ruzie – dan wel neutraal uitgedrukt meningsverschil – tussen congresleden en partijleiding. Dat is communicatief en pr-matig niet verstandig en zelfs onprofessioneel. Dat kan gewoon niet. In dit geval was uit professioneel oogpunt duidelijk dat het de eerste keer was – denk aan een vergelijkbaar PvdA-congres over de WAO, dat toenmalig partijleider Wim Kok won – dat er een puur rationeel argument stond tegenover een puur emotioneel gevoelen. Dat is nieuw voor de politieke cultuur in ons land. En vanwege deze noviteit ook geen drama, al zal Samsom voor de aangekondigde ledenraad van zijn partij zijn gezag opnieuw moeten vestigen. Want als dit meningsverschil niet wordt opgelost, dan ontstaan er een veenbrand binnen die partij en zullen de herwonnen stemmen van vorig jaar op de SP de volgende keer bij de SP blijven, hoe weinig geloofwaardig hun partijleider ook is.
Ik haalde al een krantenkop aan met het begrip amateurisme. Niemand wordt graag voor amateur uitgescholden en een partij wil ook zeker niet als amateuristisch worden aangezien. Toch is er met emo-tv en dus met breed uitgedragen emoties in het medialandschap een zekere mate van amateurisme binnen de politieke cultuur van zowel partijcultuur als binnen de debatten in de Tweede Kamer binnengeslopen. Een toelichting op dat laatste: zoveel debatten worden logisch en retorisch geheel in orde gevonden volgens de communicatiewetenschappers, vakfilosofen en logistici? Over partijcongressen heb ik mijn standpunt al weergegeven. Ik ben dus benieuwd hoeveel logistici kadercursussen van uiteenlopende partijen worden uitgenodigd om hierover voorlichting te geven en de deelnemers daarin te trainen. Ik heb het nimmer meegemaakt.
Om deze redenen geloof – wetenschappelijke nooit gemeten vermoed ik – ik ook dat de politieke ‘wereld’ van partijwezen en het professionele circuit in Den Haag (Staten-Generaal en ministeries) innerlijk in een spagaat verkeren: ambtenaren zijn per definitie deskundig en partijleden incidenteel naar de mate waarin een gespecialiseerd burger lid is geworden van een politieke partij. Maar de geringe lidmaatschapsaantallen van alle Nederlandse partij bij elkaar opgeteld zegt genoeg.
Het PvdA-congres was naar mijn stellige overtuiging geen opgevoerd toneelstukje, want nogmaals: dit valt niet te regisseren en indien toch het geval, dan een verschrikkelijke pr-blunder.
Laten we daar als publiek dus een les uit leren: hoe om te gaan met emoties in de politiek, zonder te verworden tot emo-debatten, want die leiden nergens toe. Nergens in de politiek wordt zuiver geredeneerd, maar zonder logica en kennis van zaken wordt het nooit meer wat met de politiek als cultureel gegeven.
Zoals geciteerd, is het innerlijk inconsistent als een congres terugkomt op een eerder genomen besluit; in deze situatie het goedgekeurde regeerakkoord. Ofwel niemand had dat akkoord goed gelezen, of een andere mogelijkheid: wel goed gelezen maar het werd stilzwijgend beoordeeld als een kwestie van nadere uitwerking. In dat geval had de congresvoorzitter ook eens moeten vragen aan de aanwezigen wie van hen het ‘toestemmingscongres’ hadden bijgewoond. Zij hadden zich mogen verantwoorden. Waarschijnlijk was in Leeuwarden alleen het emotionele en activistische deel van de partij aanwezig dat tijdens het eerdere congres een minderheid vormde tegen regeringsdeelname. Hoewel toen een overweldigende meerderheid voor deelname was, als ik de kranten goed gelezen heb. Toen was de hunkering naar deelname ook gróót. Minpuntjes werden voor klief genomen omdat concessies nu eenmaal noodzakelijk zijn. Nu ziet men beter de nadelen van een coalitie met een rabiaat rechtse partij. Maar dat zijn in ons versplinterde politieke landschap géén geldige argumenten meer: Principienreiterei is geen werkbaar gegeven meer. Het gaat nu om argumenten en dit congres was daarop niet ingesteld. Maar het gaat nu in het huidige vernieuwende politieke landschap (sinds de verkiezingen van 2002) niet alleen om de PvdA, maar alle partijen maken zich schuldig aan dogma’s en oogkleppenpolitiek en juist daarom is de afstand of kloof tussen burgers en politiek ontstaan. Die kloof kan alleen ongedaan worden gemaakt als er weer logisch en met zindelijke en dus zuivere argumenten worden gediscussieerd. Het startmoment voor een nieuwe partijpolitieke cultuur zónder amateurisme is dus met Leeuwarden begonnen. De PvdA heeft hierin een primeur! Alleen dankzij Samsom als ‘bindende’ kracht – naast Rutte – binnen het politieke bestel, als wegbereiders naar ‘verbindende politiek’ in de 21e eeuw; politiek vanuit het hart, maar geen emo-politiek.