Tags
Haagse spendeerzucht stuit op grenzen economie (Cor de Horde en Marijn Jongsma, Analyse/fd, 3 juni 23)
Nederland heeft de calvinistische zuinigheid van zich afgeworpen. Maar de extra miljarden uit Den Haag duwen de oververhitte Nederlandse economie volgens experts nog meer in het rood.
*Dit is oud(erwets) denken! Het moet echter wel goed beargumenteerd worden toegelicht.
In het kort:
- Jarenlang kreeg Nederland de kritiek te zuinig te zijn, maar nu wordt stevig in de buidel getast met oplopende begrotingstekorten.
- Het stimulerende beleid komt op een slecht moment, zeggen economen: de stevige inflatie wordt nog verder aangewakkerd.
- Het oplossen van politieke conflicten met veel extra geld kan op termijn leiden tot ontwrichting van de begroting, zo waarschuwen ze.
Het is nog niet zo heel lang geleden dat de Nederlandse regering onder vuur lag omdat Den Haag veel te weinig geld zou uitgeven. In oktober 2019 riep Christine Lagarde, enkele dagen voor het begin van haar termijn als president van de Europese Centrale Bank, Nederland op om het begrotingsoverschot te verlagen en ‘te investeren in infrastructuur, onderwijs en innovatie’.
*Feit is dat de huidige budgetcrisis door uitzonderlijke omstandigheden is ontstaan en daarop standaardantwoorden en maatregelen dus niet van toepassing of doelmatig zijn.
Geen applaus
Dat was onder het vorige kabinet. Het vierde kabinet van premier Mark Rutte heeft de aanbevelingen ter harte genomen. In het coalitieakkoord staan fors hogere uitgaven aan onderwijs, stikstof en klimaat, waaronder investeringen in een nieuwe infrastructuur voor energie.
Toch blijft applaus uit. De wens om meer geld uit te geven blijkt te botsen met de economische realiteit, waarin er zelfs te weinig personeel is om de basistaken uit te voeren — laat staan dat er ruimte is voor nieuwe klussen. Toen Lagarde haar uitspraken deed was de inflatie extreem laag, evenals de rente. Nu is de situatie omgekeerd.
Volgende week bespreekt de Tweede Kamer bijstellingen van de huidige begroting van zo’n €400 mrd en de eerste schets van de begroting van het jaar erop, zoals die te lezen waren in de zogeheten voorjaarsnota. Die kwam vooral in het nieuws omdat er voor het eerst sinds jaren weer is bezuinigd. Al betekent de bescheiden opbrengst van de kaasschaafmethode (€2,5 mrd) vooral dat er minder meer wordt uitgegeven.
Anticyclisch
Kritiek genoeg op de voorjaarsnota. Niet alleen op de onhandige vormgeving, waardoor nauwelijks duidelijk wordt hoeveel mee- en tegenvallers er nu eigenlijk zijn. Oppositie, economen en Raad van State vinden dat onbegrijpelijk.
De kritiek betreft ook het oplopende begrotingstekort, een graadmeter voor het kabinetsbeleid die wel houvast biedt. Dit jaar zal het tekort uitkomen op 2,6% van het bbp, zo is de verwachting, in de jaren daarna is het 3% en na 2025 zelfs daarboven. En dat terwijl Nederland er in de eurozone altijd op hamerde dat de begrotingsregels moesten worden nageleefd. Daarin geldt 3% als bovengrens.
Hiervoor krijgt het kabinet in economenkringen een dikke onvoldoende. Het Nederlandse bbp kromp dan wel in het eerste kwartaal van dit jaar, er is nog steeds sprake van een economie die op volle capaciteit draait en kampt met een uiterst krappe arbeidsmarkt en hoge inflatie. Bas Jacobs, hoogleraar economie en openbare financiën aan de Vrije Universiteit in Amsterdam: ‘In zo’n situatie is het niet verstandig een ruim begrotingsbeleid te voeren.’
De hoogleraar benadrukt dat hij als ‘Keynesiaan’ vóór een anticyclisch begrotingsbeleid is. ‘Als er te weinig vraag is, moet de overheid stimuleren. Daar heb ik eerder ook voor gepleit, zoals tijdens de grote recessie van 2008 tot 2015. Maar als er te weinig aanbod is, zoals nu, moet de overheid zuinig aan doen.’
Olifant
Rabobank-econoom Frank van Es, eerder werkzaam voor het Centraal Planbureau, noemt het overheidsbeleid ‘te ruimhartig’. Hij zegt niets tegen hoge tekorten te hebben, als de extra uitgaven ook de groei aanjagen. Maar aangezien de Nederlandse economie nu niet veel groeiruimte meer heeft, wakkert het kabinet de inflatie verder aan. ‘Het is olie op het vuur.’
De overheid gedraagt zich in macro-economisch opzicht dus een beetje als een olifant in de porseleinkast. Daar staat de noodzaak om meer in Nederland te investeren tegenover: minder stikstof, meer groene energie. Bijzondere tijden vragen om bijzondere ingrepen.
Maar het versterken van de fundering hoeft niet ten koste te gaan van verstandig conjunctuurbeleid, vindt Jacobs. ‘Als het kabinet, al dan niet terecht, veel gaat investeren, dan moet het met overige uitgaven voorzichtig zijn of de economie afremmen met belastingverhogingen om te voorkomen dat de economie nu nog meer oververhit raakt.’
Afgelopen week kwam de Kamer bij een debat over de financiële verantwoording over het afgelopen jaar al met inleidende beschietingen. Voor het eerst in lange tijd viel het woord ‘procyclisch’ meerdere malen: de overheid laat de meters van de economie nog verder uitslaan in plaats van voor afkoeling te zorgen.
Ambities
Geen goed idee nu inflatie hét grote probleem is, stelden meerdere fracties. ‘Welke rol ziet de minister van Financiën voor het kabinet bij het bestrijden van inflatie?’, vroeg VVD-Kamerlid Eelco Heinen, die eerder in een interview met het FD had gezegd dat hij eigenlijk veel meer wil bezuinigen. De ‘overstimulering’ zorgt in de hele economie voor tekorten. ‘Hierdoor dreigen we vast te lopen in onze eigen ambities’, betoogde de VVD’er.
‘Er is natuurlijk een risico dat we de inflatie onbedoeld aanwakkeren door die extra uitgaven’, antwoordde minister Sigrid Kaag op de vraag van Heinen. Maar ze memoreerde ook hoe het allemaal begonnen was. ‘Het begrotingsbeleid was expansief aan de start van het kabinet, omdat we ook grote investeringen wilden doen. Daar houden we nog steeds aan vast.’
Maar worden die tientallen extra miljarden wel goed besteed? Ook daarover zijn de twijfels groot. ‘Als het zo is dat de overheid rendabele investeringen doet, dan mag het tekort wat groter zijn’, zegt Jacobs daarover. ‘Maar dan moet je dat wel aantonen. Ik heb die onderbouwing nog niet gezien bij het klimaatfonds. De prijsprikkels zijn beperkt, er worden vooral veel subsidies verstrekt. Ik betwijfel de doelmatigheid van veel uitgaven in het klimaatfonds, en het stikstoffonds moet nog worden ingevuld.’
Riskant pad
In een nog te verschijnen artikel op de economensite MeJudice betogen de economen Roel Beetsma (Universiteit van Amsterdam) en Raymond Gradus (Vrije Universiteit) dat Rutte IV een ‘riskant budgettair pad’ is ingeslagen. Ondanks tegenvallers (zoals fors stijgende rentelasten) ‘schieten fondsen en subsidieregelingen als paddenstoelen de grond uit’. De overheid trapt telkens in dezelfde val, schetst het tweetal: ‘Ze denkt haar doelen te bereiken door simpelweg een zak met geld klaar te zetten.’
Een klassiek argument tegen een hoog begrotingstekort is een te snelle stijging van de staatsschuld. Gezien de omvang daarvan (minder dan 50% van het bbp, een van de laagste in de eurozone) is er van een nijpend probleem bepaald geen sprake. De rente stijgt weliswaar, maar de inflatie ligt nog altijd hoger. Zolang dat het geval is en de economie groeit, is de schuld zeker houdbaar. Sterker: voor de coronacrisis waren er zorgen dat de schuldquote te hard daalde. Welvarend Nederland zou zich arm rekenen en daarmee ook de rest van de eurozone tekort doen — denk aan de opmerkingen van ECB-president Lagarde in 2019.
Acute zorgen over de overheidsfinanciën zijn er inderdaad niet, erkent Jacobs. Maar, zo waarschuwt hij: de verandering in de politieke cultuur kan op termijn wel ontwrichtend werken voor de begroting. De dominante bestuurspartijen van weleer hebben plaatsgemaakt voor een versnipperd politiek landschap waarin meningsverschillen worden afgekocht met ‘gigabedragen’.
Truc
‘Je kunt een fonds oprichten en zeggen: dit is tijdelijk en belast daarom niet structureel de begroting’, zegt de hoogleraar. ‘Maar die truc kan elke regering opnieuw uithalen. Zo kun je de begroting op lange termijn wel degelijk uit de rails laten lopen. Discussies over begrotingsbeleid zijn in Den Haag helaas niet sexy. We kampen met een democratie die steeds moeizamer functioneert.’
Premier Rutte zei afgelopen week in de Tweede Kamer iets vergelijkbaars. ‘Je gaat helaas altijd mee met de cyclus, want je gaat zelden echt bezuinigen als het heel erg goed gaat.’ Op een vraag uit de oppositie of het niet beter is om juist wel te bezuinigen in een hoogconjunctuur, antwoordde hij grappend: ‘Als de VVD alleen aan de macht is, dan gaan we dat doen.’
https://fd.nl/economie/1477804/haagse-spendeerdrift-stuit-op-grenzen-economie-xdf3ca7QfKmt