Nucleair is terug op de agenda (Erik van der Walle, vooraan/nrc.nl, papieren editie, 10-11-18)
Nucleair is weer terug op de agenda (digitale kop)
Vragenstuk Kernenergie staat weer op de agenda, nu Klaas Dijkhoff een lans brak voor de bouw van nieuwe centrales. Ook voor Wiebes is het „geen taboe.”
Uit deze nrc-analyse blijkt dat Klaas Dijkhoff de rechtervleugel van zijn partij heeft willen bedienen door kernenergie weer te noemen als deelnemer aan de klimaattafel, terwijl uit de onderstaande analyse blijkt dat het zinloos is.
De gele buttons en stickers met het zonnetje en ‘nee bedankt’ kunnen van zolder gehaald worden. Kernenergie staat weer op de politieke agenda, nu Klaas Dijkhoff een lans heeft gebroken voor de bouw van centrales. Eindelijk, zeggen de voorstanders. Volgens de VVD zou kernenergie in elk geval deel moeten uitmaken van de klimaatgesprekken die nu worden gevoerd. Die gesprekken leiden, als het allemaal goed gaat, in december tot een klimaatakkoord, waarmee de komende twaalf jaar de uitstoot van CO2 moet worden gehalveerd. En omdat kerncentrales geen broeikasgassen uitstoten, is volgens Dijkhoff dit het moment om over meer kernenergie te praten.
Kernenergie en kernfusie mogen alleen deel uitmaken aan de klimaattafels als de thema’s van ons eigen consumentengedrag en de taksvrije kerosine in het vliegverkeer worden aangepakt. De politiek durft zoals gebruikelijk het overdadige consumentisme in het westen niet aan te pakken en gooit het dus op de zogenaamde duurzame kernenergie terwijl dit helemaal niet duurzaam is vanwege de gebruikte uranium. Ook speelt lithium als nieuwe optie momenteel mee, maar eerst zal het publiek bekend moeten zijn met de voor- en nadelen daarvan. Mijn bezwaar tegen kernfysici is dat ze ons in de maling nemen door niet alle risico’s juist te schetsen, zoals hieronder zal blijken.
Waarom is het zo lang stil geweest rond kernenergie?
CDA-leider Maxime Verhagen zette zeven jaar geleden de deur open voor een nieuwe centrale. Hij streefde als minister van Economische Zaken tijdens het kabinet Rutte 1 naar een Borssele 2 en stelde geld beschikbaar voor een snelle vergunningsprocedure. Delta, eigenaar van de Zeeuwse centrale, zou met het Franse staatsbedrijf EDF gaan bouwen, maar door de lage stroomprijs kwam er niets van terecht.
Dit is een zinloze opmerking omdat de achtereenvolgende kabinetten altijd de deur open hebben staan voor aanvragen van een nieuwe kerncentrale, maar geen energiebedrijf durft het aan vanwege het immer wankele draagvlak onder de bevolking. En zeker na de ramp met Fukushima is de zoveelste waarschuwing bij de bevolking stevig binnengekomen. Dus durft het bedrijfsleven dat risico terecht niet aan. En waarom wordt Maxime Verhagen in herinnering geroepen terwijl Fukushima van recenter datum is en een dus een grotere waarschuwing inhield.
Vervolgens bleef het stil rond kernenergie. Tot de uitspraken van Dijkhoff, rond de veelbesproken uitzending van Arjen Lubach. En hij kreeg direct de steun van onder meer PVV en, enigszins terughoudend, het CDA. Die partij hikt nog aan tegen de hoge kosten van een centrale. Die kost al snel 10 miljard euro.
Volgens de huidige CDA-leider, Sybrand Buma, kwam Dijkhoffs pleidooi wel erg laat. De gesprekken voor een klimaatakkoord waren dit voorjaar van start gegaan en, volgens Buma, inmiddels bijna afgerond. Minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) zei donderdag ook dat kernenergie geen optie meer is voor 2030. Het duurt wel tien jaar voordat je alle vergunningen hebt en met nog eens tien jaar bouwen zijn we een heel eind op weg richting 2040.
Waarom begint Dijkhoff nu over kernenergie?
Aanleiding voor het plotselinge enthousiasme was volgens de VVD het rapport vorige maand van het IPCC, het klimaatbureau van de Verenigde Naties. Dat publiceerde een reeks scenario’s die laten zien wat er moet gebeuren om de opwarming van de aarde onder de 2 graden te houden. In veel scenario’s maakt kernenergie deel uit van de ‘energiemix’. Het IPCC staat daar zeker niet alleen in; veel experts vinden het aandeel kernenergie (10 procent) in de mondiale stroomproductie te laag. Voor 2050, wanneer we 95 procent van de CO2-uitstoot moeten hebben teruggebracht, zijn nieuwe centrales wel een optie, vindt Wiebes. „Volstrekt niet uit te sluiten.”
‘In scenario’s maakt kernenergie deel uit van de ‘energiemix’’, zo staat hier te lezen, maar dus niet in alle, luidt de simpele conclusie.
Daarom is de timing van Dijkhoff niet zo vreemd. In het kader van het genoemde klimaatakkoord wordt door de zogeheten Klimaattafel Elektriciteit nagedacht over de toekomstige Nederlandse stroomproductie. Daar moet de basis worden gelegd voor een emissieloze stroomproductie in de toekomst. Kernenergie is tijdens de klimaatgesprekken „zeker geen taboe”, zei Wiebes donderdag nog in de Tweede Kamer. Dat de politiek de richting van de klimaatgesprekken aangeeft, is normaal. Over maatregelen als rekeningrijden en inkrimping van de veestapel wordt op last van het kabinet niet gesproken.
Dat kernenergie ‘geen taboe’ is, is voor de voorstanders meegenomen, maar om de tegenstanders – waaronder ondergetekende – te overtuigen dient eerst het algemene consumptiepatroon aangepakt te worden en ook het vele vliegverkeer, voor vele beroepsbeoefenaren als vakspecialisten die de hele wereld afreizen voor studieconferenties een onnodige luxe, want alles kan via moderne teletechnieken worden afgedaan. Ook dient eindelijk onze verkwistende consumptie te worden aangepakt aangezien ook daarin nog erg veel winst te boeken valt. In deze thema’s zit dus onderhandelingsmarge.
Wat zijn de grootste voordelen van kernenergie?
Moderne kerncentrales produceren veel stroom en stoten geen CO2 uit. Zijn ze ook goedkoop, zoals voorstanders zeggen? Dat is lastig te berekenen. Een centrale kost al gauw 10 miljard euro, maar als die decennia betrouwbaar stroom levert is dat te overzien. De centrale in Borssele viert dit jaar bijvoorbeeld zijn 45ste verjaardag en is ondanks zijn bescheiden omvang goed voor 3 procent van de stroomproductie.
Hierboven heb ik nog geen kanttekening geplaatst over de bouwkosten van minstens 10 miljard, exclusief de afbraakkosten die ook omvangrijk zijn en de aanloop van de wettelijke procedures, ook 10 jaar. Maar hoe staat het met de openheid en transparantie van de bestaande kerncentrales in de EU? Daarover horen we niets en we zijn dus ook niet bekend met alle incidentele ongelukken en feilen van de techniek. Het lijkt erop dat alle landen een afspraak met hun kerncentrales hebben gemaakt om alle incidenten geheim (‘radiostilte’) te houden. Het enige land dat wel regelmatig in het nieuws is, zijn onder zuiderburen. Als die centrale inderdaad volgens kernfysicus Kloosterman vanmiddag in het tv-programma dr Kelder en Co meldt dat deze (Doel en Tihange) nog steeds zijn goedgekeurd door het Atoomagentschap, dan kun je bij die controle ook vraagtekens plaatsen.
Het Planbureau voor de Leefomgeving concludeerde dat een extra kerncentrale in de toekomst jaarlijks 200 miljoen euro aan energiekosten kan schelen. Maar de belangrijke adviseur voor de regering gaf ook aan dat het moeilijk rekenen is. De bouw van centrales wordt vaak geteisterd door tegenvallers die in de miljarden lopen.
De vraag aan het Planbureau voor de Leefomgeving is of alle opties zijn doorberekend: (getijdenstromingen die plaatsvinden in iedere haven:) waterenergie, wind en (bodem of aard)warmte, zon en biomassa en -energie. Waarom worden niet plannen gemaakt om alle infrastructuurprojecten volledig met zonnepanelen te voorzien, en dienen er in iedere provincie naar oppervlakte een vaste norm wettelijk te worden vastgelegd, zodat alle inspraakronden geen algehele blokkades zullen opleveren en in alle redelijkheid de aanbouw zal kunnen plaatsvinden. Met deze inspraak is het ook als met referenda: alles wat aan regeringsmaatregelen kan worden tegengewerkt, wordt grootschalig omarmd. Dus niet alleen tegen de EU maar standaard tegen alles, alsof de SP en PVV op de drempel staan voor regeringsdeelname. Maar het is nog niet zover…
Verder zien voorstanders een cruciale rol voor kerncentrales weggelegd als Nederland in de toekomst zijn stroom vooral uit wind en zon haalt. In grijze en windstille weken – ‘het Elfstedenscenario’ – kan een kernenergie de noodzakelijke achtervang vormen. Daar staat tegenover dat kerncentrales, in tegenstelling tot gascentrales, minder gemakkelijk ‘op- en afschakelbaar’ zijn. Van gascentrales, die wel CO2 uitstoten, is het weer de vraag of Nederland die na 2030 nog in voldoende mate heeft.
Onder het vorige kabinet bleek dat Delta onder meer op eigen risico en bij al bestaande overcapaciteit een nieuwe centrale liet bouwen, en dat was duidelijk een misrekening, een managementfout. Als alle technische mogelijkheden door TU Delft en Eindhoven met hun whizzkids worden onderzocht komen we er ongetwijfeld uit.
Wat zijn de grootste nadelen van kernenergie?
Bedrijven zullen zonder staatssteun niet gaan bouwen: het gaat niet alleen om investeringen van miljarden, ook de exploitatie, zie Borssele, is met de huidige stroomprijs verliesgevend. Andere landen laten zien dat nucleaire energie een langdurige financiële betrokkenheid van de politiek vraagt. Illustratief is de in aanbouw zijnde centrale Hinkley Point C in Wales, eigendom van een Frans (EDF) en Chinees staatsbedrijf. Londen garandeert voor 35 jaar een stroomprijs die bijna het dubbele is van de huidige marktprijs. De kosten van Hinkley Point lopen dan naar verwachting op tot 35 miljard euro, terwijl de bouw ruim 20 miljard kost. In Frankrijk speelt het staatsbedrijf EDF een cruciale rol in de exploitatie. België laat zien waartoe halfslachtig energiebeleid leidt: cruciale centrales die de komende winter voor een groot deel niet functioneren.
Een sterke overheidsinvloed is op de liberale energiemarkt in Nederland moeilijk voor te stellen. Ook in Nederland worden miljarden aan subsidie verstrekt, maar dan vooral aan duurzame wind- en zonne-energie. En kernenergie mag dan geen CO2 uitstoten, duurzaam is zo’n centrale door het gebruik van uranium niet. Tegenstanders wijzen er op dat zo’n centrale tot uitstelgedrag kan leiden bij het kiezen voor duurzame technologie.
In ieder geval is sprake van uitstelgedrag op de aanpak van ons consumentisme, want ook dat dient mee te spelen aan de klimaattafels. Maar daarin is de politiek te laf omdat het kiezers kost.
En voor het kernafval is nog geen oplossing. Het staatsbedrijf COVRA (Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval) is verantwoordelijk voor het Nederlandse kernafval en lanceerde begin dit jaar het plan om in 2130 kernafval in kleilagen op te bergen, honderden meters onder het aardoppervlak. Tegen die tijd gaat het, zonder nieuwe centrales, om 170.000 vaten kernafval, waarvan zo’n 1.200 vaten hoogradioactief. Dat afval, afkomstig van Borssele en het al gesloten Dodewaard, kan tot honderdduizenden jaren radioactief blijven en schuiven we dus door naar volgende generaties.
Mijn intuïtie zegt me dat ‘kernafval in kleilagen op te bergen, honderden meters onder het aardoppervlak’ een schijnoplossing is want die hoge radioactiviteit straalt overal doorheen en daarvoor bestaat nog in de verste verte geen oplossing. Zelfs de kerncentrale 4.0 waar Kloosterman over sprak, is een illusie op dit terrein. Van de wetenschap en het innovatieve vermogen mogen we veel verwachten, maar geen onmogelijke uitkomsten. Daaronder valt het hoogradioactieve afval, dat ideaal is als strijdmiddel voor jihadisten. En dan laat ik toekomstige verkozen autocraten zoals Erdogan en Trump nog onbenoemd die met kernenergie aan de haal gaan vanwege hun volstrekt wispelturige en sinds laatstgenoemde ook zijn oncontroleerbare gedrag. Nucleaire wapen of zelfs kernenergie kunnen worden misbruikt onder het huidige gesternte, zoals Poetin dat met zijn eigen gasexporten heeft laten zien.
Ook het gevaar van een ramp speelt een rol in de discussie. De kans is niet groot, maar als het misgaat, kunnen de gevolgen immens zijn. Daar staat tegenover dat ook fossiele brandstoffen, sluipenderwijs, veel slachtoffers eisen.
Wat bedoelt de auteur hier met ‘sluipenderwijs’ gevaar van fossiele brandstoffen? Eerder met kernenergie bestaat het risico van generaties lange infecties.
Komt er naast Borssele (sluiting 2033) op afzienbare termijn een nieuwe kerncentrale?
Die kans is heel klein omdat de politieke wil ontbreekt. Er moet voor decennia een principieel en ingrijpend besluit worden genomen, en het huidige kabinet zal dat zeker niet doen. Dat de experts van het IPCC pleiten voor kernenergie vindt coalitiepartij D66 bijvoorbeeld geen doorslaggevend argument. Het VN-klimaatbureau kijkt naar een mondiale oplossing, maar Nederland kan volgens D66 beter profiteren van de winderige en relatief ondiepe Noordzee.
Vermoedelijk pleiten de experts van IPCC voor kernenergie omdat het CO2-vrije gehalte hierin een rol speelt, maar kernenergie op zichzelf is niet of zelfs verre van duurzaam. In tegendeel zelfs: levensgevaarlijk bij ongelukken. En een ramp die de aarde kan vernietigen als hoogradioactieve wolken vrijkomen. Dan bestaat de aarde niet meer. Dank u wel experts met uw wijsheid!
De houding van de liberale minister Wiebes – afgestudeerd naar eigen zeggen bij een ‘kernenergiehoogleraar’ – is veelzeggend. Hij laat het initiatief volledig bij marktpartijen, want de overheid is „geen exploitant, de markt moet het willen”. Maar investeringen van miljarden en structurele verliezen zonder forse staatsgaranties brengen geen energiebedrijf in beweging. Wat hij biedt, vertelde Wiebes donderdag aan de Tweede Kamer, is een loket waar de vergunning kan worden aangevraagd. „Daar ontvangen wij vergunningaanvragers met koffie en een koekje”. En zonder wachtrij.
Dat Wiebes ‘het initiatief volledig bij marktpartijen’ laat is vanzelfsprekend omdat het de partijlijn is, en hij heeft zich al eerder in Kamerdebatten voor deze energievorm uitgesproken. Maar dat kun je van rechtse partijen verwachten die niet denken en werken met nuances. Wie eerlijk naar kernenergie kijkt, weet dat de mensheid daar te vroeg aan begonnen is, en wel om de laatste wereldoorlog te kunnen winnen, omdat de vijand er ook aan werkte. Maar de mensheid is niet rijp voor kernenergie omdat zelfs alle fysici niet in de gaten blijken te hebben dat ze naar veilige kernreactoren kunnen fluiten.
Zolang hoogradioactieve afval bestaat en die zal nooit met een toverstokje verdwijnen, is kernenergie als bron onbruikbaar. Alleen kernfusie, zo leerde ik op school, is vanwege een fundamenteel ander proces, betrouwbaar te noemen. Maar dat blijkt erg moeilijk uitvoerbaar. Dat had ook voor kernsplijting moeten gelden. Helaas zijn we nu opgezadeld met een techniek van de gevaarlijke techniek die op zijn vroegst in de 22e eeuw veilig zal zijn.
Wordt vervolgd met het artikel over kernfysicus Klosterman in AD van vandaag.
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/11/09/volstrekt-niet-meer-uit-te-sluiten-a2754660
