Tags
Overstromingen in Limburg drukken Nederland met de neus op de feiten (Arend Clahsen, Binnenland/fd, 16 juli 21)
In het kort:
- De overstromingen in Limburg en buurlanden laten zien dat het waterbeheer anders moet.
- Van oudsher was het beleid in Nederland om neerslag zo snel mogelijk af te voeren.
- Vanwege droogte en extreme neerslag moet er een omslag gemaakt worden naar water vasthouden en vertragen.
- Dat betekent geen grote waterbouwprojecten, maar tienduizenden kleine maatregelen.
Na de overstromingen van 1993 en 1995 trok Rijkswaterstaat €2,4 mrd uit om de rivieren meer ruimte te bieden. Maar die miljarden doen weinig om overstromingen in het Limburgse achterland te voorkomen, zoals nu in Valkenburg. Om herhaling tegen te gaan, moet er op het land veel meer ruimte komen om water op te vangen, zeggen ingenieursbureaus. Niet met grof geschut, maar met tienduizenden kleine ingrepen.
‘Extreem’, ‘uitzonderlijk’ en ‘hier valt bijna geen maatregel tegen te nemen’, klinkt het bij de grote Nederlandse ingenieursbureaus. Wie je ook belt, iedereen noemt de enorme hoeveelheid neerslag die de afgelopen dagen Limburg, België en Duitsland teisterde, zeldzaam. Binnen 24 uur viel ruim 100 millimeter water – de kans daarop is eens in de honderd jaar – en over drie dagen verspreid ging het lokaal in totaal om meer dan 200 millimeter. Die hoeveelheid valt volgens de statistieken minder dan eens in de duizend jaar.
Probleem zit tussen de heuveltop en de Maas
De Maas en de andere grote Nederlandse rivieren lijken door de investeringen van de laatste jaren vooralsnog voldoende in staat om al dit water af te voeren. Maar het probleem ligt dit keer hoger, namelijk tussen de heuveltoppen en de Maas. Het water stroomt zo snel de hellingen af dat dorpen overspoeld raken, wegen onderlopen en mensen geëvacueerd moeten worden.
‘Normaal kon neerslag in Nederland wel voor overlast zorgen, maar het is echt een wake-upcall dat ook hier neerslag een veiligheidsrisico kan vormen’, zegt Alex Hekman, business director Water bij ingenieursadviesbureau Sweco. ‘We hebben decennialang het systeem optimaal ingericht om water af te voeren, maar klimaatverandering dwingt ons het systeem opnieuw te doordenken zodat water wordt vastgehouden en afgeremd. Dat helpt zowel om droge periodes in de zomers te overbruggen, als om wateroverlast in periodes met veel neerslag zoveel mogelijk te voorkomen.’
Meer maatregelen eerder doorvoeren
De afgelopen drie droge jaren en daarvoor enkele natte jaren maakten al dat de aandacht wat meer verschoof van neerslag afvoeren naar water bergen. Zo heeft het Waterschap Limburg het programma Water in Balans, dat is gericht op het voorkomen van wateroverlast. Verder was er al het voornemen om de buffer in Hoensbroek – die nu op springen stond – te verstevigen.
Hekman: ‘De klimaatverandering dwingt ons om meer maatregelen eerder door te voeren.’ Commercieel directeur Water Sabrina Helmyr van advies- en ingenieursbedrijf Arcadis sluit zich daarbij aan. Zij wijst erop dat de kans op het extreme weer van de afgelopen dagen toeneemt. ‘Nu is de kans dat er in een etmaal 100 millimeter regen valt, eens in de honderd jaar. In 2050 is dit eens in de vijftig jaar.’
Limburgse lössgrond
De te nemen maatregelen beginnen volgens haar direct boven op de Limburgse heuvels. Dat die bedekt zijn met lössgrond helpt namelijk niet. Die bodemsoort slaat snel dicht waarna het water ongehinderd de helling afspoelt. Helmyr: ‘Het belangrijkste is hoe je dat kunt afremmen. Je wilt de sponswerking van de bodem zolang mogelijk in stand houden. Dat betekent dat takjes, bladeren en ander restmateriaal zoveel mogelijk op de akker moeten blijven liggen. Dat breekt de kracht van de druppels. Ook kan er dwars worden geploegd zodat er allemaal kleine greppels ontstaan. En tussen de akkers kunnen houtwallen worden aangelegd. Voor deze en andere maatregelen zijn pilots uitgevoerd, maar het zal op veel grotere schaal moeten gebeuren.’
Adviseur waterbeheer Marc van den Heuvel van Royal HaskoningDHV Limburg wijst erop dat dit ook het grote verschil is met het eerdere project Ruimte voor de Rivier. ‘Uiteindelijk bestond dat uit een aantal grotere projecten. Dit gaat om tienduizenden kleine maatregelen. Die liggen niet alleen bij het Waterschap Limburg, maar vragen maatwerk van gemeentes, landbouwbedrijven, natuurorganisaties, bedrijven en burgers. Dat gaat om de sponswerking van de bodem, het anders gebruiken van akkers, het laten meanderen en begroeien van beekdalen, groene tuinen en groene daken bij de bewoners.’
Bedrijf wil beekdal kopen
Van den Heuvel weet van één bedrijf dat het samen met het waterschap bezig is om stukken beekdal te kopen om zo het risico op een overstroming te verlagen. ‘Ze willen de meanders terugbrengen en de oevers laten begroeien zodat het beekdal kan onderstromen bij hoog water en als buffer fungeert. Als de grond agrarisch wordt gebruikt, ligt dat een stuk lastiger.’
Hekman verwacht dat uiteindelijk de eerste tientallen millimeters neerslag zijn op te vangen met extra maatregelen. Ruim voldoende in de meeste jaren en in extreme situaties topt het de piek af. Tegelijk wijst hij erop dat tegen de regenval van de afgelopen dagen nooit is op te boksen. ‘Bij een overstromingsgevoelige plaats als Valkenburg moet er daarom een soort veiligheidsladder komen.’
In de eerste plaats is het volgens de Sweco-directeur zaak het stedelijk gebied zo in te richten dat het voor inwoners veilig blijft als de hoeveelheid neerslag groter is dan het afvoervermogen. ‘Denk aan maatregelen om stroomsnelheden af te remmen, of voorkomen dat stroomhuisjes onder water komen te staan. Elektrocutie is onder dit soort omstandigheden vaak een groter gevaar dan verdrinking. En maak als volgende stap goede plannen voor het moment van evacueren.’
*Het tijdperk lijkt aangebroken dat de natuur zich niet meer met zich laat sollen. Althans dat de mens met de neus op de feiten wordt gedrukt: met alleen techniek en planmatig optreden kom je er niet.