De fluisteraar van Europa (Mathieu Segers, Buitenland, De Groene Amsterdammer, 6.4.2017)
(…)
# Prodi heeft een Europees cv, waar de daden van veel ‘Europeanen’ bleekjes bij afsteken. Reden genoeg om het signaal dat hij vorige week de wereld in stuurde serieus te nemen. De fluisteraar van Europa had een paar duidelijke boodschappen.
# Ten eerste spreekt Prodi van een crisis in de Commissie. Wat hij daarmee bedoelt? In de organisatie die de integratie belichaamt, heeft het idee voet aan de grond gekregen dat de EU niet meer is dan een verzameling van natiestaten en de unie niet langer echt bestaat. Volgens Prodi heeft dit al geleid tot een ongezonde hegemoniale positie van Duitsland, de terugtrekking van Frankrijk, en de zelfmoord van het VK. Dit moet gestopt.
Het is de vraag of de laatste wens van Prodi, dat genoemde factoren kunnen worden gestopt, wel te stoppen is. Ik ben bang van niet omdat 1. De EU als belichaming van Europese integratie in de praktijk allang gesneuveld is. Als de EU heeft laten zien één ding niet te zijn, dan is ‘de’ integratie; het integreren van Europa, want hopeloos mislukt. Ik verwijs naar alle permanente ruzies binnen de Unie. 2. Daarom heeft het idee ook vaste grond gekregen, zodat er geen sprake is van méér dan een ‘verzameling natiestaten’ en dat de unie ‘niet langer bestaat’, want alléén levend in Brussel, maar nergens anders. Hooguit in het federale België, maar dat is eerder te danken of te wijten aan de wereldvreemde politieke leiders aldaar. Dat vervolgens een en ander geleid heeft tot 3.
‘Een ongezonde hegemoniale positie’ van Duitsland, is onjuist: er bestaan binnen de EU eenvoudigweg geen ware staatslieden van het kaliber dan alleen Angela Merkel, hoewel er net een Duits boek is uitgekomen waarin deze stelling ontkend en hard tegengesproken wordt (aanvulling op deze blog volgt nog; ligt op de stapel die ik nog moet uitzoeken): even harde machtspoliticus als ieder ander met een hoofdrol in Europa, maar een chronische twijfelaarster. Kortom, haar macht is te danken aan de Duitse economie, verre weg de sterkste in de EU. 4. ‘Terugtrekking van Frankrijk’??? Dit wordt niet toegelicht, maar het kan niet anders dan dat gedoeld wordt door Prodi op het zwakke presidentschap van Hollande.
Punt 5 tot slot betreft de zelfmoord van het VK, maar hier trek ik een parallel met de ‘gebrekkige’ integratie en de EU als ‘niet meer dan een verzameling’ natiestaten, zoals Prodi dat zo opsomt. En hier speelt naar ik vrees de leeftijdsfactor, want zijn bouwjaar 1939 garandeert geen superhelder denkvermogen meer. Wat is het geval? Prodi is zelf een van de vele voorzitters van de Commissie geweest die geen enkele openheid en inspraak heeft geboden aan de burgers van de lidstaten. De titel van Segers column is symbolisch: fluisteraar Prodi misbruikte zijn zachte stem en gebrekkige volume als wapen tegen de – in mijn woorden – opdringerige pers. Dat kwam hem wel zo goed en handig uit.
Hij is kortom niemand opgevallen, en daarmee bleef de sluier over Europa van de EG of EU-in-opbouw ‘hangen’. Hij was kortom een van de velen die dat spelletje met ‘het imaginaire publiek’ hebben gespeeld, zodat er nooit of in ieder geval te laat iets tot de buitenwacht doordrong. In democratisch opzicht durf ik hem een manipulator te noemen. Hij heeft zich met zijn ‘gevecht’ tegen de staatshoofden bewust stil gehouden en daardoor heeft het tot het referendum van 2005 geduurd in ons land tot er iets meer over de unie bekend werd. Hij was de grote zwijger en dat is in democratisch perspectief dodelijk. Akkoord, er bestond een doelbewuste opdracht aan de nationale parlementen om vandaaruit de nieuwsvoorziening uit Brussel te regelen, maar dat werkte natuurlijk niet. Mij conclusie van Prodi’s interview op basis van deze column is dat hij alsnog zijn erfenis tracht vast te leggen voor de geschiedschrijvers die natuurlijk nog gaan komen. Dat hij als gevestigd econoom en zelfs adviseur van Goldman Sachs is geweest, zegt natuurlijk wel wat. Maar hij was ook de nieuwbakken concurrent van de Europese Raad en daardoor moest hij zich gedekt houden, zo vermoed ik.
# Ten tweede suggereert Prodi dat de crisis in de integratie gekeerd kan worden door twee dingen te bewerkstelligen. Eén: door Duitsland te manoeuvreren in een positie waarin het bindend in plaats van dwingend leiderschap vertoont. Wat daarvoor nodig is volgens Prodi: meer creativiteit bij interpretatie van de regels, te beginnen met de 3%-fixatie inzake begrotingstekorten. Fijntjes merkt hij op dat excessieve overschotten ook verboden zijn in de verdragen.
Ook hier zit Prodi ernaast: Duitsland is al bindend en zeker niet dwingend (hooguit Schäuble als rechterhand van Merkel), omdat Merkel beter dan wie ook met hun historische erfgoed weet dat haar Duitsland niet de hoogste toon moet hebben. Dat zou in Europa onacceptabel zijn geweest. Maar dank zij haar twijfelnatuur (zoals ook Obama!) heeft zij zich goed weten te handhaven en is haar gezag onweersproken; laat staan dwingend want meer strengheid kon de EU wel degelijk gebruiken.
# Twee: Frankrijks moment is aanstaande. Volgens Prodi komt dit door de plannen voor een Europa van meer snelheden, gecombineerd met een urgente behoefte aan Europese defensie. Aan het laatste kan geen gevolg gegeven worden zonder het eerste. En de enige lidstaat die hierin het voortouw kan – en volgens Prodi zal – nemen is Frankrijk.
Mis poes, Prodi! Als er één land zonder gezag is, is dat Frankrijk wel met hun zwakke EMU-resultaten. Dus dat land is de laatste die de leiding op zich kan nemen. De EU is letterlijk leiderloos en het is afwachten wat Schultz als oud-voorzitter van het EP gaat doen in de aanstaande verkiezingen van september, hoewel hij bij de laatste deelstaatverkiezingen de verwachtingen niet heeft kunnen waarmaken. Maar misschien werkt een leiderloostijdperk in het geval van de huidige EU wel het beste. Hoe deed ons land het in het ‘stadhouderloze tijdperk’? Als mijn schoolherinneringen nog kloppen, ging er niets mis!
# Prodi onderschatten is onverstandig. De Italianen in Europa onderschatten ook. Zeker omdat ze in de huidige constellatie cruciale posities bezetten op cruciale dossiers. De eurozone en het Europese veiligheidsbeleid (onder Prodi pas echt van de grond gekomen) hebben een Italiaanse chef: Draghi en Mogherini.
Deze feiten zeggen natuurlijk helemaal niets, want de benoemingen van commissarissen gebeuren op volstrekt willekeurige basis. En Draghi is een gelukkige toevalstreffer geweest, maar de vraag is of hij zijn geldmachine niet te lang in stand houdt.
# Zij die invloed willen hebben in het nieuwe Europa van meer snelheden doen er verstandig aan te investeren in een goede relatie met Italië. Het land dat zich in het centrum van het Europese gebeuren zal manoeuvreren via de Franse kant van de Frans-Duitse as. Zoals dat de Italianen bijna altijd is gelukt.
Ook Italië kampt met zwakke EMU-cijfers en blijft daardoor een zorgenkindje met zijn zwakke banken. En speelt gevaarlijk spel met de steun aan de zuidelijke lidstaten. Daardoor blijft de EU een unie van de gebrekkige integratie. Het is niet anders op dit moment, maar de toekomst kan onder modern leiderschap vanuit de Commissie wel mondiaal toonaangevend worden. Niets is in de toekomst immers onmogelijk!