Presidentsverkiezingen De linkse Luiz Inácio ‘Lula’ Da Silva (77) versloeg de zittende ultrarechtse president Jair Bolsonaro na een spannende verkiezingsavond met 50,9 procent tegen 49,1 procent.
Nina Jurna, nrc.nl, 31 oktober 2022 om 6:06
Met de terugkeer van de linkse ex-president Luiz Inácio ‘Lula’ Da Silva (77) als volgende leider van Brazilië breekt er een nieuw tijdperk aan voor het land dat de afgelopen jaren juist een ruk naar rechts maakte.
* Omdat de zittende ultrarechtse president Jair Bolsonaro zich in stilzwijgen hult, lijkt hij zijn nederlaag wel als feit te hebben geaccepteerd: dat dit – nieuw tijdperk – het lot voor hem is. Maar los van de mogelijkheid dat hij alsnog deze uitslag weigert, betekent ook deze nipte winst voor ‘Lula’ Da Silva ook dat de verliezer niet overtuigend genoeg is geweest in zijn afgelopen periode en alleen daarom is het noodzakelijk dat Bolsonaro vertrekt. Dan wordt het Amazonewoud tenminste gespaard.
Makkelijk zal het echter niet worden voor Lula, die ook al tussen 2003 en 2010 regeerde en toen Brazilië op de kaart zette als opkomende regionale grootmacht. Hij versloeg de zittende president Jair Bolsonaro zondag in de tweede kiesronde met 50,9 procent van de stemmen. Een verschil van nog geen twee procentpunt, wat illustreerde hoezeer het grootste land van Latijns-Amerika na een felle verkiezingsstrijd in twee kampen is gespleten.
De winst van Lula laat zien dat een meerderheid van de Brazilianen niet alleen een breuk wil met het hard-rechtse beleid van Bolsonaro van de afgelopen vier jaar. Het is ook een opsteker voor democratische instituties als het Hooggerechtshof en het Congres, die door de president en zijn aanhang stelselmatig werden aangevallen. Tijdens zijn eerste speech zei Lula dat er wat hem betreft maar een Brazilië bestaat, waarmee hij een eerste poging deed de polarisatie in het land te dempen door Bolsonaro’s kiezers de hand te reiken.
Eerste handreiking
De verkiezingsavond was zondag, zoals de hele campagne, spannend tot het laatste moment. Bij het binnenkomen van de stemmen zaten de twee rivalen elkaar lang op de hielen. Bolsonaro liep lange tijd voor, maar toen de uitslagen binnenkwamen uit de noordoostelijke deelstaten waar de sociaal-democratische Arbeiderspartij (PT) traditioneel veel aanhang heeft, kantelde de uitslag in Lula’s voordeel.
Nadat media Lula als beoogd winnaar aanwezen, barstte onder zijn aanhangers een feest los, dat tot diep in de nacht doorging. Bolsonaro was in geen velden of wegen te bekennen en zou zich hebben teruggetrokken in zijn woning met zijn familie, onder wie zijn drie zonen die ook in de politiek zitten.
Wel reageerden een aantal van Bolsonaro’s machtige bondgenoten. Zij bestempelden de winst van Lula als „een gevolg van de democratie”, waarmee ze de indruk wekten dat in het Bolsonaro-kamp de uitslag in elk geval wordt erkend.
De grote vraag is of de president dat in de loop van maandag ook zal doen. Hij heeft herhaaldelijk gezegd dat er voor hem maar drie opties zijn na deze verkiezingen: gevangenschap, de dood, of de overwinning. Al lange tijd zaait hij twijfel over het elektronische kiessysteem, dat volgens hem onbetrouwbaar is. Vorige week stelde zijn zoon Eduardo nog dat er vrijwel zeker gefraudeerd zou worden en dat het beter zou zijn de stembusgang uit te stellen.
Ook is het onzeker of Bolsonaro’s aanhang, die al jaren krijgt ingepeperd dat Lula „een communistisch gevaar” is en „een crimineel”, de uitslag accepteert. De angst bestaat dat Brazilië net als na Trumps verlies eind 2020, zijn eigen variant op de Capitool-bestorming wacht. Temeer omdat de machtsoverdracht twee maanden duurt: Lula inauguratie is pas op 1 januari 2023.
Een reden voor Bolsonaro om tot het einde door te vechten, is dat hij na zijn verlies een grotere kans op vervolging loopt zodra hij president-af is. Er lopen verschillende aanklachten en onderzoeken tegen hem onder meer wegens veronderstelde corruptie en ook naar zijn coronabeleid waarbij bijna zevenhonderdduizend mensen overleden en gesjoemeld werd bij de aanschaf van vaccins.
Jeremy Van der Haegen, Business AM, 30-10-22, om 13:55
Nederland wil zijn banken verplichten alle transacties boven de 100 euro in een grote database onder te brengen. Critici waarschuwen voor een catastrofale inbreuk op het privacyrecht.
*Uitstekend voornemen: omdat dit de enige mogelijkheid of gelegenheid biedt om alle witwashandelingen tegen te gaan; maar wel onder voorwaarde dat de overheid de digitale problemen waar ze nu nog zo mee worstelt – noem eerst op wat de overheid wél lukt om digitaal ‘iets (goed) werkbaars’ te organiseren! – want anders valt de volgende afgang weer te verwachten en dat kunnen we ons niet meer permitteren.
Het plan van de Nederlandse overheid om bijna alle transacties van zijn burgers te volgen, zou een voorbereidende stap zijn op de implementatie van een digitale centrale bankmunt (CBDC). Via zo’n “digitale euro” zouden vervolgens enkel de kleinste betalingen anoniem blijven voor de centrale bank.
De details: De Nederlandse overheid wil met deze maatregel witwassen en het financieren van terrorisme aan banden leggen. Het kabinet zet zo de deur op een kier voor massale privacyschendingen, waarschuwen verschillende organisaties.
“Het kabinet veronderstelt hiermee dat er zeer veel door consumenten wordt witgewassen. Of dat zij zelfs terrorisme financieren. […] Het risico is dat de wet de deur opent naar ongekende massasurveillance door banken. Het kabinet-Rutte speelt met grondwettelijk vuur”, zegt Ellen Timmer van advocatenkantoor Pellicaan tegen De Andere Krant.
*Dit wordt natuurlijk helemaal niet verondersteld aangezien er overduidelijk een praktijk is gegroeid waarin alles in dat schemergebied mogelijk is en dat dient – linksom of rechtsom – aangepakt te worden.
“De voorgestelde monitoring gaat echt veel te ver. Al jouw betaalgedrag wordt straks centraal verzameld en met algoritmes in de gaten gehouden”, reageert ook de Autoriteit Persoonsgegevens in die krant.
De stichting Privacy First spreekt zelfs over een “bancair sleepnet” voor Nederland indien er niet kritisch naar het wetsvoorstel gekeken wordt.
“Trend van toenemende controle op het financiële verkeer vanuit overheden”
*Onzin. Er moet ergens een start worden gemaakt want anders blijft het rommelen in de marges.
Down the rabbit hole: Verschillende experts ruiken onraad en zien zelfs een link met de nakende adoptie van CBDC’s.
“Dit houdt waarschijnlijk verband met de geplande CBDC’s, waar enkel kleine betalingen nog anoniem zullen zijn, terwijl alle grotere betalingen worden geregistreerd en gecontroleerd”, zo trekt de bekende belegger en auteur Willem Middelkoop aan de alarmbel op Twitter.
Middelkoop, ook gekend als The Oracle from Amsterdam door zijn vroege profetische uitspraken over cryptomunt Bitcoin, wijst ook op het feit dat de Nederlandse koningin Máxima deze maand aanwezig was op de jaarvergadering van het IMF en de Wereldbank. Daar gaf ze een speech waarin ze CBDC’s verdedigde als een instrument voor inclusiviteit.
Ook De Andere Krant legt de link met Máxima en de manier waarop autoriteiten CBDC’s schijnbaar opdringen aan het volk. “Het wetsvoorstel lijkt een nieuwe stap in een trend van toenemende controle op het financiële verkeer vanuit overheden”, schrijft de krant.
‘Hij [De Belgische Raad van State] vertrok toen van de vaststelling dat in een samenleving de meest uiteenlopende belangen met elkaar in conflict komen, en dat in een democratie de oplossing van dergelijke conflicten niet bestaat in het brutaal en ongenuanceerd plaatsen van het ene belang boven het andere, maar in een eerlijke, open en respectvolle dialoog.’
[Bron: Paul Lemmens, Preadvies: Vrijheid van meningsuiting. Een grondrecht ingebed in plichten en verantwoordelijkheden. Buitengewoon hoogleraar K.U. Leuven. Kluwer Deventer, 2005; 25]
Van ‘algemeen belang’ is pas sprake als het privédomein wordt overstegen.’ [Aldaar, p.26]
Voor bestrijding crises moet ook de wetenschap drastisch anders (Jan Willem Erisman, Essay/fd, 8 okt. 22)
Om natuur, klimaat en mens te redden zijn grote systeemveranderingen nodig. Dat gaat nu veel te langzaam. Milieuwetenschapper Jan Willem Erisman wil daarbij een sterkere rol voor de wetenschap. Met living labs om de noodzakelijke transities te versnellen.
Sinds 1970 is de populatiegrootte van vissen, vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen wereldwijd met gemiddeld 69% afgenomen. Dat blijkt uit het Living Planet Report 2022 van het Wereld Natuur Fonds dat deze maand verscheen. Wetenschappers waarschuwen dat we de temperatuurstijging niet weten te beperken tot 1,5 graad in 2050, als we doorgaan zoals nu. Met als gevolg extreem weer, droogte en overstromingen.
Stapje voor stapje een klein beetje veranderen, is niet meer genoeg. De wetenschap, bij monde van bijvoorbeeld de vooraanstaande panels IPCC en IPBES, geeft aan dat er systeemtransities nodig zijn rond landgebruik, voedsel, energie, steden en infrastructuur om de klimaat- en biodiversiteitsdoelen te kunnen halen en om het welbevinden van de mens en de biosfeer in de toekomst te kunnen garanderen. Veel onderzoek laat zien dat de mensheid er bij systeemveranderingen op vooruitgaat qua gezondheid, brede welvaart en economie.
Sicco Mansholt
Een systeemtransitie houdt in dat je het totaal anders gaat doen. Een duidelijk voorbeeld van zo’n transitie is de modernisering van de landbouw na de Tweede Wereldoorlog. Landbouwminister en later Eurocommissaris Sicco Mansholt zette het adagium ‘Nooit meer oorlog, nooit meer honger’ succesvol in om de voedselproductie fors te verhogen, de arbeidsomstandigheden van boeren te verbeteren en de prijs van voedsel drastisch te verlagen.
Helaas realiseerden we ons te laat dat dit nieuwe landbouwsysteem ten koste ging van de natuur, biodiversiteit en het klimaat. We zitten daarom nu midden in de stikstofcrisis, die overigens al dertig jaar in golfbewegingen steeds weer terugkomt. Er is opnieuw een systeemtransitie nodig om ons landbouw- en voedselsysteem aan te passen. Met het opkopen van enkele honderden bedrijven en technische innovatie komen we er niet. We moeten de landbouw en ons voedselsysteem hervormen vanuit een langetermijnperspectief, geredeneerd vanuit een gezond dieet en welbevinden voor boer, burger en natuur.
Schiermonnikoog
Samen met alle zeven boeren op Schiermonnikoog heb ik gezien hoe je als wetenschapper kunt bijdragen aan systeemverandering. Een van deze boeren zou in 2014 worden uitgekocht vanwege de te hoge stikstofuitstoot van alle boeren samen. Ze kregen toestemming om het op een andere manier op te lossen en vroegen mijn hulp daarbij. We liepen tegen praktische, ecologische, institutionele en bestuurlijke problemen aan. Ook sociale en economische vraagstukken hebben we samen met alle belanghebbenden moeten aanpakken. Uiteindelijk hebben deze boeren hun bedrijven omgevormd. Nu boeren ze alle zeven nog, en dat met 38% minder vee en landbouw die biodivers is. Ze hebben door hun eigen kaaswinkel nu direct contact met consumenten en verdienen straks met minder melkproductie een goede boterham. Schiermonnikoog is nog mooier geworden.
Ik vertel vaak over Schiermonnikoog. Meestal krijg ik de vraag waarom dit nog steeds het enige gebied is waar we door krimp in plaats van groei de landbouw toekomstbestendig maakten. Waarom vindt dit voorbeeld geen navolging als het zo goed werkt? De provincie Friesland speelde een grote rol in de samenwerking en stelde middelen beschikbaar. Ook het ministerie was erbij betrokken, maar heeft verzuimd het succes uit te dragen en op te nemen in het beleid. Er is ook geen systeem opgezet om goed te analyseren wat er is gebeurd, wat de resultaten waren en hoe het succes opgeschaald zou kunnen worden. Hier kregen we geen financiering voor. Ik heb achteraf geleerd dat dit eigenlijk vanaf het begin onderdeel had moeten zijn van een langjarige ontwikkeling.
*Dit is dus het resultaat van een vermolmd politiek bestel dat alleen maar draait op kortetermijn cycli, dat van verkiezing tot verkiezing loopt en visieloos is vanwege private en persoonlijke belangen van volksvertegenwoordigers en beroepsbestuurders (zowel bewindslieden als multinationals). Daarom is dit bestel ethisch en praktisch failliet te noemen en een kwestie van een halve minuut vóór 12 voordat alles in elkaar stort. Het algemeen belang wordt ook nooit meer benoemd binnen parlementaire debatten.
‘Het is de overheid die de lessen van Schiermonnikoog moet uitdragen en samen met de wetenschap en andere stakeholders moet zorgen voor de opschaling naar andere gebieden. Politiek en overheid zijn onontbeerlijk om een grote slag te maken met systeemtransities. Maar ook de wetenschap moet hier anders in opereren.
Te laag tempo
Zo zou de wetenschap drastisch moeten veranderen om veel meer successen zoals op Schiermonnikoog te kunnen boeken. Deze zomer stelden we met 23 wetenschappers onder de wetenschapskoepels NWO en KNAW een advies op over het Klimaatinitiatief Nederland. De strekking: we moeten noodzakelijke systeemtransities versnellen om binnen de 1,5 graad temperatuurstijging te blijven in 2050 om daarmee catastrofes te voorkomen. Veel kennis is er, de oplossingen weten we, maar het tempo is niet hoog genoeg.
Een van de aanbevelingen is de wetenschap een sterkere rol geven om de versnelling in te zetten. De wetenschapper is daarbij geen activist, maar kan wel met alle betrokken partijen samenwerken aan oplossingen. Dat vergt een veel grotere betrokkenheid van de wetenschap bij de transities.
Het is illustratief dat Johan Remkes de wetenschap niet aan tafel vroeg om mee te denken over een oplossing van de stikstofproblematiek. Ook de ministers die Remkes’ advies beoordelen en evalueren, spreken met alle partijen, maar niet met wetenschappers. Het is mijn ervaring dat de wetenschap alleen geraadpleegd wordt wanneer ze zelf bij het ministerie of de politiek hard aan de deur rammelt of wanneer bestaande meningen moeten worden bevestigd.
‘Promovendi schrijven nu artikel na artikel, maar wie zorgt er voor de praktische toepassing ervan?’
Als ik een debat in de Tweede Kamer zie, denk ik regelmatig: wat zou het efficiënt zijn als er nu naast de voorzitter een wetenschapper zat die op verzoek de feiten checkt. Daarnaast kunnen wetenschappers ook met een andere werkwijze een belangrijke rol spelen bij het versnellen van de transities die zo hard nodig zijn.
De wetenschap zou veel actiever aan oplossingen moeten meewerken, bijvoorbeeld in living labs zoals op Schiermonnikoog. Alle betrokkenen hebben kennis en ervaring, samen kun je al lerend duurzame oplossingen ontwikkelen, geïnitieerd door burgers of door de wetenschap zelf. Dit is geen lineair proces van idee tot ontwikkeling, maar een organisch proces waarin verschillende fases door elkaar lopen en alle partijen betrokken zijn. Living labs kunnen op verschillende schaalniveaus ontstaan en doorontwikkelen naar systeemtransities.
Verloren tijd
Zulke living labs hebben een lange doorlooptijd en vragen om langlopende financiering, een structurele transdisciplinaire inzet en commitment van de wetenschap en alle andere partijen. Het huidig financieringssysteem voor wetenschappelijk onderzoek is hier niet op ingesteld. Nu dien je met partners voorstellen in voor een project van vier jaar. De concurrentie is groot, waardoor er veel tijd verloren gaat aan het schrijven van voorstellen die het niet halen. Promovendi schrijven nu in vier jaar tijd artikel na artikel, maar wie gebruikt de resultaten en kennis en zorgt voor de toepassing ervan?
Voor het vernieuwende en fundamentele onderzoek werkt het bestaande systeem heel goed. Voor het meer maatschappelijk relevante onderzoek zoals dat in living labs wordt ontwikkeld, zou je liever andere prikkels willen gebruiken. Om missiegedreven wetenschap te stimuleren, is in de wetenschap een transitie nodig die behoorlijk vergelijkbaar is met de maatschappelijke transities. De vraagsturing moet veel minder gericht zijn op wetenschappelijke publicaties of commerciële samenwerking, en veel meer op de bijdrage aan versnelling van maatschappelijke transitie. Dit kunnen we ook toepassen bij de waardering van studenten en promovendi.
Cocreatie
De opzet van een living lab zou in cocreatie met de wetenschap en belanghebbende partijen moeten gebeuren en niet in concurrentie. De financiering zou voor lange tijd, meer dan 10 jaar, beschikbaar moeten zijn met go/no go-momenten, waarbij er ook ruimte is voor verdiepingsslagen.
We moeten het lef hebben om het oude denken te doorbreken en nieuwe experimenten in te zetten. Laten we daarbij ook de huidige structuur van de universiteiten ter discussie stellen. Docenten moeten naast disciplinaire wetenschap een transdisciplinaire ontwikkeling inzetten, samen met hun studenten en mensen buiten de universiteit, in living labs. Het samenwerken aan systeemtransities moet meer prioriteit krijgen. Dat kan door dwarsverbanden aan te leggen tussen faculteiten, zoals het Liveable Planet-programma in Leiden.
We kunnen ook de faculteiten zelf anders inrichten. In plaats van Wis- en natuurkunde of Geneeskunde zouden we de faculteiten Voedselsysteem, Gezonde samenleving of Rechtvaardige duurzame energievoorziening in kunnen richten. Waar medici, juristen, biologen en economen samenwerken en waar ook voldoende ruimte is voor fundamenteel en vernieuwend onderzoek. Als de maatschappij moet veranderen, moet de wetenschap dat ook.
*Dit is een uitstekend plan en de enige waarmee de aarde (en mensheid) kan overleven.
[Jan Willem Erisman is hoogleraar Milieu en Duurzaamheid bij het Centrum voor Milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden.]
Leon de Winter laat Nederland naar de gallemiezen gaan (Sander Becker, Katern de Verdieping/Trouw, 29-10-22)
Nieuwe roman: interview
Is ons land rijp voor een brede opstand tegen de heersende elite? Schrijver en ‘patatrevolutionair’ Leon de Winter laat zijn verbeelding erop los in zijn nieuwste roman. ‘Er ligt hier genoeg brandbaar materiaal.’
Buiten, langs de zonnige bosrand, ligt het bezaaid met eikels en dorre bladeren. Eksters hippen van tak naar tak. Ook binnen in de Bloemendaalse villa heerst volop vrede. Een oude hond sjokt wat rond, een poes ligt te slapen naast de verwarming. Leon de Winter komt de serre ingelopen met een kop koffie en gaat zitten.
Het contrast met zijn nieuwe roman kan haast niet groter. Het lied van Europa, een dystopie die op 1 november verschijnt, zit vol geweld en bloedvergieten. Het begint al direct met een hoofdstuk over de Syrische burgeroorlog van een paar jaar terug. Vervolgens razen we verder naar 2040, als in Den Bosch een volksopstand uitbreekt die zich over grote delen van Europa verspreidt. Uiteindelijk slaagt de heersende macht erin het oproer te onderdrukken, maar alleen door het instellen van een politiestaat. Voortaan is het gedaan met de vrijheid.
Hoe kan het zo gruwelijk misgaan in ons land? Een exacte aanleiding valt niet eenvoudig te distilleren uit de doldrieste verwikkelingen die zich over 430 pagina’s uitstrekken. Duidelijk is wel dat De Winter naar hartenlust plukt uit de actualiteit. Allerlei herkenbare nieuwsfeiten laat hij op een ingenieus verwrongen manier terugkeren. Bij elkaar vormen ze de kiem van de maatschappelijke ramp die ons zou kunnen treffen.
Er is bijvoorbeeld een Waalwijkse juwelier die voor de zoveelste keer wordt overvallen, ditmaal bij hem thuis, door een Marokkaan en een Somaliër – een bloedige en spannende scène, een echte nagelbijter. Er is ook een noodlottige klap in een gezicht, in een ponypark waar asielzoekers zijn gehuisvest. En dan er is nog een verleidelijke Russin, genaamd Europa, rond wie zich een web spint van halve waarheden en leugens – gevaarlijke, alles ondermijnende desinformatie vormt de kern van de roman.
“Ik wilde het begrip waarheid thematiseren”, vertelt De Winter, met een dromerige blik op de hoge eiken achter in de tuin. “Wat is waarheid? Wat is fake? En doet het er uiteindelijk nog toe? Als in een land zoveel brandbaar materiaal ligt, dan maakt het in feite niet meer uit of het vuur wordt aangestoken door een echt of een fake verhaal.”
Het belangrijkste personage is Nico Levi. Door bezuinigingen verliest hij zijn baan bij het Brabants Dagblad. Hij begint vervolgens een kleine blog met regionieuws. “Dat ligt hem wel, al is het geen rijke boterham, eerder fatsoenlijke armoede”, schetst De Winter. Maar dan raakt Nico verzeild in een reeks incidenten die van zijn blog ineens de belangrijkste nieuwssite van Nederland maken. Hij beweert zelf dat hij als enige de waarheid vertelt. Maar is dat echt zo? Of is ook hij aan het manipuleren geslagen? “Daar kom je niet achter”, zegt de schrijver. “Tot op het laatst hou ik de lezer in het ongewisse.”
Uw nieuwe roman heeft zeven jaar op zich laten wachten. Was het zo’n zware bevalling?
“Nee, of nou ja… Elk boek is een bevalling. Dat heeft te maken met mijn soort schrijverschap. Ik bereid voor, ik doe research. Elke roman brengt me naar een nieuwe wereld die ik nog niet goed ken en waar ik me in moet verdiepen. In dit geval speelde er ook nog iets anders mee. Tussen 2015 en nu drong zich steeds nadrukkelijker het intrigerende fenomeen patat-friet aan mij op. Daar heb ik heel veel tijd aan besteed. Ik was bevangen door de vraag: is het mogelijk om koolhydraatarme friet te maken?”
Low-carb friet, hoe dat zo?
“Tja, het lijkt volkomen krankzinnig, maar het is gelukt. Er bestaat nu low-carb friet en ik ben nog steeds bezig met andere frietvarianten. Meer dan tien jaar geleden vertelde mijn internist dat ik pre-diabetes had en moest oppassen met koolhydraten. Ik kan veel dingen niet meer eten: pizza, aardappel, friet…. alles wat zo lekker is. Na een tijdje dacht ik: waarom bestaat er geen low-carb friet? Dan zou ik het weer mogen eten. Samen met mijn neef, een hartchirurg in ruste, ben ik erop gedoken. Na een reis van vele jaren vonden we een methode om het te maken. Ik móest dit doen, al heeft het boek daardoor langer op zich laten wachten.”
Rond 2015 was u al met de nieuwe roman bezig. Vanuit welk idee vertrok u?
“Het begon met een artikel in The Guardian over het ontstaan van de Arabische Lente in december 2010. In mei 2011 ging een journaliste naar het Tunesische woestijnstadje waar het allemaal was losgebarsten. Het verhaal luidde: een man verkocht fruit op straat, maar hij had geen vergunning. Hij moest de politie iedere keer iets toestoppen zodat ze hem met rust liet. Maar op die ene dag wilde hij niet meer. Toen ging het fout. Agenten trapten zijn kar omver en hij kreeg een klap. Hij ging wanhopig naar de gouverneur, werd daar niet ontvangen, liep door naar een benzinestation, kocht benzine, overgoot zich en stak zichzelf in brand. Dat leidde tot een enorme onrust die over heel Noord-Afrika en het Midden-Oosten trok.
“In Tunesië ontmoette de journaliste de zus van de straatverkoper. Die zus vertelde een heel ander verhaal. Ze zei: die klap was uitgedeeld door een politievrouw, en dát kon de verkoper niet verdragen, dat hij in het openbaar werd vernederd door een vrouw. Niks ideologie! De journaliste vond ook nog de politieagente. Die ontkende überhaupt dat ze had geslagen. Zo waren er ineens verschillende narratieven. Wat was nou waar, en wat het fakeverhaal?
“Toen dacht ik: zou zoiets ook in Europa kunnen? Ligt er bij ons ook zoveel brandbaar materiaal dat het met één vonk – echt of fake – kan exploderen? Destijds, rond 2015, was er al wel wat spanning in Nederland, maar nog lang niet zoveel als nu. De complottheorieën rond Covid-19 moesten nog komen. In het boek wilde ik wat tendensen uitvergroten en op zoek gaan naar de vlam. Het begon als een avontuur in de verbeelding, een spel. Dat het zoveel raakvlakken met de werkelijkheid van dit moment zou krijgen, kon ik niet bevroeden.”
Is het boek vooral een spannend verhaal of ook een serieuze waarschuwing?
“Allebei, dat is de ambitie. Ik wil in de eerste plaats onderhouden, ik wil je meesleuren in een spannende geschiedenis met allerlei figuren die aanvankelijk weinig met elkaar te maken lijken te hebben, maar die uiteindelijk toch op een fatale manier met elkaar verbonden raken. Op den duur ontstaat dan onvermijdelijk ook de vraag, bij mezelf én de lezer: is dit de wereld waarnaar we op weg zijn, of moeten we iets doen om dat te voorkomen? Tot op zekere hoogte waarschuw ik dus ook, ja.”
Waar waarschuwt u dan voor?
“De opstandelingen in de roman hebben het gevoel dat ze niets meer te verliezen hebben. Ze voelen zich niet gehoord en dragen niet meer effectief bij aan de samenleving. In verloederde wijken geven ze zich over aan georganiseerde liederlijkheid. Zulke wijken zijn er ook nu al, zij het iets minder extreem. In het boek citeert Nico uit een rapport over zo’n wijk in Den Bosch, De Hambaken. Die passage komt letterlijk uit een gemeentelijk rapport. Alle kiemen liggen er dus al. Gelukkig is de werkelijkheid plooibaar en kunnen we de tweedeling nog keren. Als we verstandig zijn, laten we het nooit zover komen.”
In de roman ontstaat een wereld waarin persoonlijke vrijheden sterk ondergeschikt zijn gemaakt aan de veiligheid. Vindt u dat we hard op weg zijn naar zo’n hypergecontroleerde maatschappij?
“De discussies zijn er al. Hoe vaak mag je je auto nog gebruiken? Moet er een CO2-budget komen? Een vleestax? Een suikertax? Kunnen we nog op vakantie naar de Spaanse kust? Hoever ga je in het digitaliseren en traceerbaar maken van betaalmiddelen?
“En moeten we algoritmes inzetten om van een bezoek aan de supermarkt meteen een training in gezond eten te maken? Die debatten worden gevoerd, en technisch is het allemaal mogelijk.
“En dan heb je nog camera’s en gezichtsherkenningsprogramma’s. Die hebben een enorme vlucht genomen in de VS en het VK, analoog aan wat er in China is gebeurd. Daar bestaat de ‘social credit-staat’ al. Het doel is om je te monitoren en je gedrag te beïnvloeden, want schadelijk gedrag moeten we zoveel mogelijk beperken. Maar wat is schadelijk? En geldt dat ook voor meningen en ideeën? Voor de filtering van internet, Twitter, Instagram enzovoorts? Dat baart me grote zorgen. Ik vind onze open, vrije samenleving een absoluut wonder, inclusief de verspilling en overdaad. Het is zó bijzonder wat er ontstaan is na de Tweede Wereldoorlog: de Nederlandse verzorgingsstaat. Hoe houden we die in stand?
*Juiste vraag: ‘Maar wat is schadelijk? En geldt dat ook voor meningen en ideeën? Voor de filtering van internet, Twitter, Instagram enzovoorts? Dat baart me grote zorgen. Ik vind onze open, vrije samenleving een absoluut wonder, inclusief de verspilling en overdaad.’ Jazeker Leon de Winter, al die begrippen moeten worden geherdefinieerd, want wat uit deze recensie kan worden opgemaakt is dat onze materialistische beschaving zichzelf naar de gallemiezen helpt, en dat is dus een terechte constatering. Maar dat geldt toch óók voor alle complottheorieën en de illusionisten die dat allemaal verzinnen?
Voor de goede orde: een complottheorie is een aanname – en dus theorie – die niet bewijsbaar is, hetzij omdat het bewijs niet te leveren is, dan wel compleet verzonnen is om welke redenen dan ook. Rusland heeft met zijn trollenfabrieken er alle belang bij dat de westerse naties in hun hedendaagse eenheidsgevoel wordt afgebroken en in verwarring achterblijft. Daarom zijn die meningen en ideeën die uit de losse pols worden geformuleerd, niets anders dan fictie, want niet gebaseerd op onderzochte feiten. Dan houdt daarmee ieder zinvol gesprek of debat op te bestaan.
En inderdaad wordt het de hoogste tijd voor sociale media op internet, zoals vooral Twitter en Instagram gefilterd wordt omdat zo alleen maar waanbeelden over de ganse aarde verspreid worden. Het probleem is dat niemand nog in de gaten heeft wat dit voor chaos veroorzaakt, want ‘praktisch’ opgeleide delen van de bevolking hebben geen idee hoe de gepresenteerde ‘meningen’ wel kloppen of niet. Dat moet als het goed is op school geleerd, maar daar komt het nooit van omdat het gekakel tussen de leerlingen en studenten onderling niet (meer) te stoppen is. Ga er als docent maar tegenaan staan… Verspilling en overdaad moet om die reden alleen al verboden worden, want anders komen nog steeds meer plastics in de natuur terecht en dat overleven we geen van allen.’ Verzorgingsstaat in een nieuw jasje’, of niet. Dat maakt tegen die tijd niets meer uit.
“De verzorgingsstaat kan verdwijnen, net als de bestaanszekerheid en de maatschappelijke rust die ermee samenhangen. Wat ik nu al mis, is het gevoel dat ik open naar de wereld mag kijken. Ik bedoel: als ik nu langs een weiland kom en ik zie een koe, dan denk ik meteen ‘daar staat een ammoniakproducent’. Dat vind ik verschrikkelijk, dat wíl ik helemaal niet denken. Ik wil denken: wat een schitterend landschap, wat is er hard voor gevochten om dit alles achter de dijken tot stand te brengen. De onschuld van kijken wordt belast.”
Veel van de gevaren die u ziet, bespreekt u ook in uw Telegraaf-column. U wordt daarom soms weggezet als complotdenker, net als hoofdpersoon Nico. Voelt u zich verwant met hem?
“Nee, al weet ik natuurlijk wat er hier en daar over mij wordt gezegd. Dat komt doordat ik vragen stel. Bijvoorbeeld rond oversterfte. Waarom onderzoeken we die niet? Op dit moment zijn er zoveel mensen die sterven. Toch lees ik nergens een serieuze verklaring. Wat is er gaande? Heeft het vaccin bijwerkingen die we niet kennen of die we misschien niet wíllen kennen? Als ik verantwoordelijk was voor het toelaten van die vaccins, dan zou ik zelf ook denken: laat dat onderzoek maar even zitten, veel te gevaarlijk. Maar dat heeft niks te maken met complotdenken. Ik ga niet uit van kwade trouw bij politici als Hugo de Jonge of Mark Rutte. Overigens sluit ik niet uit dat er complotten bestaan. Die zijn van alle tijden. Er zíjn mensen met snode plannen, die in de schaduw hun doelen proberen te bereiken ten koste van anderen. Maar een complot achter de coronavaccinaties? Dat geloof ik niet. Zoiets hou je ook nooit stil.”
Hoopt u dat mensen anders naar de werkelijkheid gaan kijken als ze uw boek hebben gelezen?
“Het zou natuurlijk mooi zijn als lezers na afloop in hun hoofd alles nog een keer afspelen en zich afvragen: wat was nou echt in dit verhaal en wat het valse narratief, en zou het ook in werkelijkheid zo uit de hand kunnen lopen? Maar uiteindelijk wil ik toch eigenlijk maar één ding: dat je even meeleeft met Nico en de andere figuren en dat je iets meeneemt over de rijkdom van het menselijk circus.”
*Mooie slotwoorden: ‘de rijkdom van het menselijk circus’, maar helaas wel van een dodelijke soort.
De mens is een kuddedier dat denkt dat hij zelfstandig nadenkt. In feite wordt hij op reflexmatige en emotionele manieren meegesleept door zijn omgeving. Massapsycholoog Jaap van Ginneken (79), die al decennia deze wonderlijke diersoort bestudeert, schreef er zijn laatste boek over: Grillig – Klimaat, chaos en publieke opinie, dat deze maand verschijnt. ‘Het is de kroon op mijn werk en een laatste waarschuwing.’
Nathalie Huigsloot, HP/DeTijd, 03/10 | 2022
Wat valt u op als u vanuit uw vakgebied van de massapsychologie naar de mensheid kijkt?
“Dat God een weeffoutje heeft gemaakt bij Adam en Eva. Hun nageslacht was vooral ingesteld op jagen en daardoor zijn het visuele wezens geworden die sterk reageren op beelden en op snelle veranderingen, zoals een wild dier dat achter de struiken schiet. Ze zijn later als herders gericht geraakt op de eigen kudde. Daardoor voelen ze zich niet verantwoordelijk voor de gemeenschappelijke grond. Eigenlijk had God meteen na Genesis moeten zeggen: foutje bedankt, even Apeldoorn bellen.”
Wat voor gevolgen heeft die weeffout in de huidige wereld?
“De mens is oneindig ongeschikt om op de lange termijn geleidelijke problemen waar te nemen, en om die überhaupt in zijn hersenbol te krijgen. Er is een Frans boek, Le bug humain, waarin de Franse neurowetenschapper Sébastien Bohler uitlegt dat we daardoor het vermogen missen om de dreiging waar klimaatactivisten op wijzen op een emotioneel niveau waar te nemen. Onze hersenen zijn zo geprogrammeerd dat ze niet geleerd hebben ver vooruit te kijken. Dat heeft ons als menselijke soort heel ver gebracht, maar we hebben daardoor niet geleerd om af te remmen en te minderen. Ook nu de situatie overal in de wereld verslechtert en we de muren op ons zien afkomen, blijft het moeilijk om in actie te komen. Ons brein was altijd onze grote bondgenoot, maar zou nu weleens onze grootste vijand kunnen worden.
“Je ziet het ook in de film Don’t Look Up, waarin twee astronomen op mediatournee gaan om de mensheid te waarschuwen voor een naderende komeet die de aarde zal vernietigen. Dan komt de boodschap harder aan, denken ze. Maar de wetenschap dat er nog een halfjaar rest om de terminale komeet af te wenden wordt door politici en media niet anders benaderd dan entertainmentnieuws, waarbij het vooral draait om snelle clicks. De grootste ramp blijkt niet het kosmische gevaar, maar de oenige mensheid zelf.
De mens is oneindig ongeschikt om op de lange termijn geleidelijke problemen waar te nemen
“Pas als we iets kunnen zien, en het is onmiddellijk en dramatisch, lukt het ons om ons gedrag aan te passen, maar bij klimaatverandering lukt dat dus niet. Mensen krijgen dat niet in hun hersens totdat het te laat is. Mijn boek gaat eigenlijk over de overmoed van de moderne mens.”
Als we totaal verkeerd geprogrammeerd zijn, hoe kunnen we onszelf dan nog redden?
“We moeten onszelf aanleren om totaal anders te gaan denken. Merkwaardigerwijs zijn we steeds meer gaan denken dat als we nou maar met computers en modellen werken, alles onder controle is. Maar dat is niet zo, want computers en modellen kunnen bepaalde dingen helemaal niet modelleren. Er komen altijd grilligheden voorbij. Bijvoorbeeld dat Kajsa Ollongren een belletje krijgt dat ze corona heeft, haar papieren bij elkaar grijpt, naar haar auto loopt met voorop een papier met ‘functie elders’ dat zichtbaar is voor fotografen. Dat zat niet in de computer, dat zat niet in de modellen, maar het heeft de politiek zeker een halfjaar gekost om daar weer overheen te komen, en dat is nog steeds niet helemaal gelukt.
*Terecht dat deze relativering wordt aangebracht bij die gebeurtenis die de politiek volkomen op de schop heeft genomen. De politiek is een verdwaasd doolhof geworden.
“Maar in plaats van zich bewust te zijn van de chaostheorie zitten de politiek, de beleidsmakers, de managers en ook de wetenschappers te veel vast aan het bijgeloof in de heilige drie-eenheid, namelijk: meten is weten, weten is voorspellen, en voorspellen is beheersen. Dat is het belangrijkste misverstand van onze tijd. Men denkt dat de toekomst heel makkelijk lineair te voorspellen is vanuit wat er nu gaande is, maar dat is niet zo. Er gebeuren voortdurend rare, nieuwe dingen.
“Dat die drie-eenheid niet altijd deugt, zie je vooral als je terug gaat kijken. Ik heb het in mijn boek over het verleden van de toekomst. Als je voorspellingen van twintig, dertig, veertig en vijftig jaar geleden op een rijtje zet, zie je dat er vaak geen reet van is uitgekomen. Maar dan ook echt helemaal niks!”
*Volkomen terecht opgemerkt!
‘Ons brein was altijd onze grote bondgenoot, maar zou nu weleens onze grootste vijand kunnen worden’
Toch blijven we ermee doorgaan.
“Ja, je ziet in serieuze media ook voortdurend voorspellingen voor de toekomst, zoals over hoe de koopkracht zich zal gaan ontwikkelen, de lonen en de prijzen. Terwijl over een jaar zal blijken dat het helemaal anders gelopen is, maar dan is iedereen die voorspellingen alweer vergeten.
“We willen het niet zien. Terwijl een alternatieve denkwijze over chaos en meer complexe, adaptieve systemen veel beter bij die grillige werkelijkheid aansluit. Want je hebt in de realiteit nu eenmaal een heleboel eenheden, die in wisselwerking met elkaar zijn en met de omgeving. En in dat proces maken ze allerlei patronen aan, die ineens kunnen omklappen. Die processen zijn non-lineair en ultra-dynamisch. Maar die manier van denken hebben we niet aan boord.
“Zowel wetenschappers, bestuurders en managers blijven blind geloven in die heilige drie-eenheid. En dat gaat in negentig procent van de gevallen ook op, maar in tien procent niet, terwijl de helft van onze grote problemen die moeilijk oplosbaar zijn, juist dat type verschijnselen zijn. Dus we moeten ons daar nu toch echt in gaan verdiepen. Want anders krijg je een enorme tsunami; dan is een trilling voldoende om een onmeetbaar groot gevolg teweeg te brengen.”
Waar denkt u dan aan?
“Groenland is bijvoorbeeld aan het smelten, dat is 100.000 kubieke kilometer, en dat alleen al leidt tot dertig centimeter oceaanverhoging. Maar er zijn ook allerlei andere dingen, zoals West-Antarctica, dat aan het afbreken is. Dat soort van dingen kunnen giga-problemen veroorzaken. En die ontwikkelingen verlopen niet lineair, maar vertonen dezelfde dynamiek als massapsychologische verschijnselen: iets kleins kan plotsklaps grote gevolgen hebben. Er verandert ergens in de wereld iets kleins, wat van het ene op het andere moment voor een grote verschuiving zorgt, met catastrofale gevolgen.
“Omdat het brein van de mens zo geprogrammeerd is dat hij zijn gedrag er niet op zal aanpassen, zouden ons wellicht van bovenaf strenge regels opgelegd moeten worden, maar dat zal niet snel gebeuren. Want we zitten met een minister-president, Mark Rutte, die veel te lang aan het bewind is. De psychologische vuistregel is: nooit meer dan tien jaar op dezelfde plek blijven, want na tien jaar krijg je routines en blinde vlekken. Dus Rutte is overtijd.
“Ik heb onderzoek gedaan naar leiders die aan de top komen en daar lang blijven, en daaruit bleek dat die psychisch gestoord raken. Ze gaan denken dat ze alles beter weten en letten niet meer op hun assistenten en tegensprekers. Ze denderen maar door en op een gegeven moment wordt de grens bereikt. Dat zag je bijvoorbeeld bij Margaret Thatcher, die moest echt naar de uitgang geduwd worden. Zij was een dagje naar Parijs en op dat moment gingen al haar ondergeschikten opeens konkelen om haar te wippen in een dag. Ze kwam terug en was helemaal verbaasd dat ze gewipt was. Bij Tony Blair gebeurde iets soortgelijks; die had ook niet door dat zijn tijd om te gaan al lang was aangebroken. Maar leiders zien dat zelf niet, en Rutte ziet het ook niet. Die denkt dat hij nog best mee kan, maar dat is niet zo. Hij ziet zijn eigen beperkingen niet meer, hij ziet niet dat hij eigenlijk afgebrand is, dus ik denk dat ook hij naar de uitgang geduwd zal moeten worden, omdat hij niet uit zichzelf weggaat.
“Een heel ander voorbeeld is Poetin, die is ook veel en veel te lang aan het bewind gebleven. En dan worden mensen feitelijk krankzinnig. Datzelfde zie je bij Erdogan.”
Hoe komt het dat je dan krankzinnig wordt?
“Mensen gaan zich aan de zeven doodzonden schuldig maken, namelijk: hoogmoed, hebzucht, wellust, jaloezie, onmatigheid, woede en luiheid. En die hybris, dat overdreven geloof in eigen kunnen, komt bij mannen vooral door hun testosteron. Het is aannemelijk gemaakt dat macht in de hersenen veranderingen teweegbrengt, waardoor de gevoeligheid voor testosteron toeneemt. Die testosteron zorgt er onder meer voor dat mensen geiler worden. Zodra je afdelingshoofd bent, slaat de geilheid soms al toe. Door het testosteron neemt bovendien de gevoeligheid voor het waarnemen van risico’s af. Als ze eenmaal aan de top zijn, dan gaat dat bij veel mannen al verkeerd. En als ze lang aan de top zitten, dan gaat dat helemaal verkeerd. Zo iemand begint dan geleidelijk aan met het wegwerken van tegensprekers uit de top. Dus je krijgt een heel consensuele inner circle vol ja-knikkers.”
Maakt uw psychologische blik u extra bang voor Poetin? Bijvoorbeeld omdat hij risico’s onderschat en dus kan denken: ach, ik gooi een kernbommetje die kant op, komt goed.
“Jazeker. Het feit alleen al dat hij die oorlog is begonnen en wat het allemaal teweeg heeft gebracht is natuurlijk al een teken aan de wand. Een beetje verstandige leider zou dat anders hebben proberen op te lossen.
“Wat ook interessant is, is dat het Westen zich unaniem op hem verkeken heeft. De westerse media hebben drie maanden lang geschreven dat Oekraïne aan de winnende hand was, terwijl dat niet zo is. Poetin is aan de winnende hand. Maar mensen denken: wij beheersen het internationale financiële systeem, we zetten hem op de zwarte lijst en dan is het afgelopen. Nou, dat valt dus dik tegen. En dat laat ook weer zien dat er te weinig mensen zijn geweest in de westerse media die er een vak van hebben gemaakt om tegen te spreken en om te zeggen: kijk nou eens naar de andere kant van de medaille, probeer je nou eens te verplaatsen in het perspectief van de ander – maar die tegensprekers zijn heel onwelkom.
“De Nederlandse media hebben altijd mensen afgebrand die teveel tegendraads waren, terwijl je zou willen dat er pathologische tegensprekers zijn, die buiten de limieten van het algemeen aanvaarde discours gaan. Dat heet in de psychologie group think, wat met name onder hevige druk binnen een groep ontstaat. Als er grote crises gebeuren, dan krijg je allemaal alfamannetjes-generaals, en die gaan allemaal om het hardst kraaien: we slaan erbovenop, dit laten we niet over zijn kant gaan! Maar je moet gewoon erkennen dat aan ieder groot conflict meerdere kanten en perspectieven zitten. Het is heel gevaarlijk om in je eigen kring een snelle consensus te laten ontstaan over wat er aan de hand is en wat er moet gebeuren. En daar laten de deskundigen en de pers het enorm afweten. Iedere leider zou elke ochtend tegen zichzelf moeten zeggen: tegenspraak, tegenspraak, tegenspraak.”
‘Ieder imago is complex, heeft een duistere onderkant die de boventoon kan gaan voeren, onder bepaalde omstandigheden. Daar moet je beducht op zijn.’
Stel dat Mark Rutte u belt en zegt: oké Jaap, ik accepteer het, het leven is soms chaos, maar hoe moet ik daarmee omgaan?
“Ten eerste moet je vakspecialisten op de tweede rang zetten. Je moet brede generalisten-denkers hebben, die de complexiteit van dingen op het netvlies hebben. Ten tweede moet je dubbele bodems veel beter onderzoeken. Ieder verschijnsel dat zich in de werkelijkheid voordoet, heeft een dubbele bodem en vaak eentje die in omgekeerde richting werkt.
“Toen Mercedes-Benz, de belichaming van Duitse degelijkheid, de elandtest – de veiligheidstests voor auto’s waarbij wordt onderzocht of hij een plotselinge uitwijkmanoeuvre aankan – niet doorstond, werd dat een giga-rel. Het wonderlijke is dat die ophef na één dag voorbij was geweest als het met het automerk Skoda was gebeurd. Dat komt omdat de dubbele bodem van Duitse degelijkheid in werking trad.
“Een ander voorbeeld is de Buckler-affaire. De opvolger van Buckler is nu het snelst groeiende biermerk, maar meer dan twintig jaar lang konden ze dat bier niet verkopen in Nederland, terwijl dat in alle andere landen wel lukte. En dat allemaal dankzij 1 minuut en 40 seconden van Youp van ’t Hek. Het is zinvol om dit soort verschijnselen proberen te begrijpen. Wat werkte daar nou precies? De dubbele bodem van een alcoholvrij bier is dat het een contradictio in terminis is. Iemand die alcoholvrij bier drinkt, zoals ikzelf, is een sufferd. Reclame- en pr-makers denken wel even een nieuw imago in de markt te kunnen zetten, maar dat werkt helemaal niet zo. Ieder imago is complex, heeft een duistere onderkant die de boventoon kan gaan voeren, onder bepaalde omstandigheden. Daar moet je beducht op zijn.
“Je moet dus, en dat zou ook mijn advies aan Rutte zijn, alert, flexibel en lucide [onbevooroordeeld] zijn. Luciditeit is belangrijk om helder te zien dat er nog van alles kan gebeuren, alertheid om de eerste signalen ervan op te pakken, en flexibiliteit om dat in beleid te vertalen.
“Ook bij het klimaat is het belangrijk om die dubbele bodems te zien en non-lineariteit te erkennen. De massa denkt: we sukkelen door en het wordt lekker een beetje warmer. Dat is the normalcy bias; iedereen denkt dat het allemaal wel voortkabbelt. Maar er zitten dus kantelpunten die zich nu al manifesteren. Die tegenkrachten, die complexiteit moet je leren zien.”
Hoe kijkt u als massapsycholoog naar de oorlog in Oekraïne?
“De Oekraïne-oorlog is ook een mooi voorbeeld waarbij lineair wordt gedacht in plaats van dat de complexiteit wordt er- en verkend. We leggen sancties op en vervolgens zal er dit en dat gebeuren, denkt men. Niets is minder waar. De grondstoffenproblematiek, de inflatieproblematiek en de arbeidsonrust zijn dingen die we niet in beeld hadden. Dus je ziet op alle fronten de hele tijd dat niemand de mogelijke tegenkrachten wil waarnemen en dat niemand de denkwijze aan boord heeft om ze in te schatten. Die Oekraïne-kwestie wordt vanuit het westerse gezichtspunt steeds enorm gesimplificeerd; we kijken uitsluitend vanuit ons eigen perspectief. Er is geen tegenspraak georganiseerd. Ja, in krantencolumns, maar dat is vaak lollige borrelpraat. Ik heb het over fundamentele tegenspraak, waarbij je totaal anders denkt over de dingen. Als je maar voldoende dwars bent, kun je heus wel zien wat de andere kant van het verhaal is, en jezelf behoeden voor groot onheil.
Iedere leider zou elke ochtend tegen zichzelf moeten zeggen: tegenspraak, tegenspraak, tegenspraak
“De werkelijkheid zit vol met dubbele bodems, maar mensen vormen zich een beeld van de werkelijkheid en de toekomst dat ze goed uitkomt. Het wemelt van de blinde vlekken in hun blik. Maar als je mensen niet traint in het systematisch opsporen van blinde vlekken, zie je ze niet.”
Hoe kun je ze daarin trainen?
“De wetenschapstheoreticus Karl Popper heeft gezegd: als je wil bewijzen dat iets waar is, moet je eerst op alle manieren proberen te bewijzen dat het niet waar is. En als dat niet lukt, kun je met een zekere waarschijnlijkheid aannemen dat het waar is. Nou, dat doen we dus helemaal niet in de politiek. Daardoor zien we niet de blinde vlekken waarop we vastlopen. Tachtig procent van de mensen heeft geen enkel idee over bewijsvoering. Die slaan elkaar om de oren met meningen en willen vooral hun gelijk halen. Dat merk je ook aan de toon van het debat. Die is niet nieuwsgierig en leergierig, maar verhit en gepolariseerd. Het zou mooi zijn als politici hierin een ander voorbeeld gaan geven door te laten merken dat het de moeite waard is om vaker stil te staan bij de deelprocessen die maken dat iets grillig is. Je moet je verdiepen in dat denken om überhaupt een idee te krijgen welke kanten het op kan gaan. En dat is urgenter dan ooit.
“Als je het overzicht van Extinction Rebellion bekijkt, de internationale, activistische beweging tegen klimaatverandering, die 100.000 nieuwe wetenschappelijke artikelen erover heeft gescand uit relevante tijdschriften, dan liegt dat er niet om. De conclusie is steeds weer dat op een termijn van tien, twintig, dertig jaar de pleuris uitbreekt. Maar goed, het zal mijn tijd wel duren. Ik hoef het gelukkig niet meer mee te maken. Ik ben met mijn 79 jaar al onderweg naar de uitgang.”
Bent u daar echt zo berustend in?
“Ja, dat is de aard der dingen. Dus dit boek is mijn laatste boek, de kroon op mijn werk, een laatste waarschuwing. Politici, stop met denken in soundbites. Maak de kiezers vertrouwd met complexiteit. Leg elke keer weer uit: luister, de dingen zijn ingewikkeld. Er zijn geen eenvoudige oplossingen voor ingewikkelde problemen, we moeten daarmee leren leven, we moeten leren zien dat er aan ieder probleem 101 kanten zitten. Dat is een heel ander spel dan scoren bij Maurice de Hond.
“Wees beducht voor omslagpunten. Dat is ook iets wat mensen door dat weeffoutje van God niet goed in hun hoofd kunnen krijgen, namelijk dat er in het klimaat mega-omslagen kunnen ontstaan, die niet meer terug te draaien zijn. Dat vind ik enorm zorgwekkend. We moeten nu echt haast gaan maken, als we al niet te laat zijn.
“Er is een heel groot stuk van de werkelijkheid waar we altijd langsheen kijken, omdat het ons niet goed uitkomt. Maar dat stuk van de werkelijkheid krijgen we massaal op ons bord als we ons als mensheid niet bewust worden van onze weeffout en daarvoor maatregelen treffen.”
Heeft u niet de neiging om naar een hoog, koud punt op de aarde te emigreren, als u dit allemaal denkt?
“Nou, ik ga emigreren naar het paradijs, de hemel. Ik ben altijd een goed mens geweest, althans, met een paar kleine foutjes, dus ik heb wel het paradijs verdiend.”
Maakt u zich geen zorgen over uw zoon die 24 is?
“Ja, voor mijn zoon zie ik het somber in. Maar ook hij wil het niet weten. Die rookt rustig door. Een jongen van 24 denkt: wat kan mij nou gebeuren? Dat blijkt ook uit de statistieken van auto-ongelukken. Iedereen is in het verkeer bang voor oude vrouwtjes en meisjes die net leren rijden. Maar de gevaarlijkste autorijders zijn jonge mannen. Dat geldt überhaupt. De gevaarlijkste mensen op alle terreinen zijn robuuste, jonge mannen. Die maken de grote ongelukken, die gaan vechten, die schieten met pistolen, enzovoort. Dus daar zie je ook weer dat we het allemaal scheef in ons hoofd hebben zitten.
“Testosteron is de erfzonde. Daarom zouden er ook minder mannen in de politiek moeten en meer vrouwen, dat scheelt al een beetje. Vrouwen hebben ook wel testosteron, maar niet in die pathologische hoeveelheden. Dat zie je ook op de aandelenmarkt. Als er in een beleggingsclub veel vrouwen zitten, dan gaan de rendementen op de langere termijn iets omhoog. Dat werkt beter dan wanneer er allemaal mannen zijn die elkaar overschreeuwen met: Shell moet je kopen!
Testosteron is de erfzonde. Daarom zouden er ook minder mannen in de politiek moeten en meer vrouwen
“De gekke tegenkracht is echter weer dat alle beroepen die vervrouwelijken aan prestige verliezen. Huisarts en psycholoog behoren steeds meer tot de softe sector. Dat is wat ik eerder beschreef over Adam en Eva: we denken dat we in een hyperverlichte, superelektronische en multimediale informatiemaatschappij leven, maar veel van onze instincten stammen nog altijd uit het stenen tijdperk.
“Maar goed, laten we optimistisch eindigen. Mocht het niet lukken om een ander denkproces aan te meten en onszelf in bescherming te nemen tegen ons kortzichtige zelf, dan kun je je nog afvragen hoe erg het eigenlijk is dat de mensheid uitsterft. Dan nemen de kakkerlakken het gewoon over. Kakkerlakken zijn bestendig tegen radioactiviteit, dus die worden dan de nieuwe beschaving.”
Aldus Jaap van Ginneken in ‘Grillig – Klimaat, chaos en publieke opinie’ (2022), Walburg Pers, €27,99, Verschijnt op 14 oktober.
[Cv Dr. Jaap van Ginneken is media- en massapsycholoog. In 1989 promoveerde hij cum laude op een proefschrift over het ontstaan van de politieke en massapsychologie. Hij was associate professor aan de faculteit Communicatiewetenschap van de Universiteit van Amsterdam en van de Ceram International Business School bij Nice. Hij schreef onder meer: Verleidingen aan de top – De psychologie van de macht, Het enthousiasmevirus – Hoe gevoelens zich explosief verspreiden nu iedereen online is en Het profiel van de leider – De oerkenmerken van invloed en overwicht.
In zijn laatste boek, Grillig – Klimaat, chaos en publieke opinie, ontleedt hij onder meer grillige verschijnselen als de avondklokrellen, besmettingsangst, beurscrises, Brexit, complottheorieën, Fukushima, Gele Hesjes en Greta Thunberg.]
Klimaatverandering | De teelt van groente, fruit en noten wordt in Irak door de droogte bijna onmogelijk. Driekwart van de landbouwgrond is al verloren. Een hoogleraar waterbeleid slaat alarm.
Melvyn Ingleby, nrc.nl, 24 oktober 2022
Ahmed al-Zarkoushi loopt over een verhoogde weg in de Iraakse provincie Diyala, drie uur rijden ten noorden van Bagdad. Het is begin september en bijna 45 graden. De lucht boven het asfalt trilt van de hitte. Aan weerszijden biedt de weg uitzicht over een verdorde vlakte.
Twee jaar geleden was die vlakte nog bedekt met het Hamrin-stuwmeer, vertelt Zarkoushi, de gouverneur van het gebied. „Het water stond ’s winters zo hoog dat deze weg overstroomde”, zegt hij. „Aan de randen van het meer verbouwden we groenten en pistachenoten. We organiseerden zelfs boottochtjes voor toeristen. Dat is allemaal verleden tijd.”
Zarkoushi kijkt uit over de woestijn. De aarde barst open van de droogte. Het doet pijn om dit te zien, zegt de gouverneur, die hier opgroeide. „Water is de bron van het leven, maar dat leven is weg. We kunnen nu alleen nog maar bidden dat God ons regen stuurt.”
Klimaatverandering neemt in Irak apocalyptische vormen aan. De temperaturen in het land stijgen er zeven keer sneller dan het wereldwijde gemiddelde. Zomertemperaturen van 50 graden zijn geen uitzondering meer. In de afgelopen drie jaar ging driekwart van Iraks geïrrigeerde landbouwgrond verloren. Verwacht wordt dat de Eufraat en de Tigris tegen 2040 volledig zijn opgedroogd.
„De toekomst ziet er gitzwart uit”, zegt de Iraakse hoogleraar Nadhir al-Ansari, die aan de Technische universiteit van Luleå, in Zweden, het droogte- en waterbeleid van zijn geboorteland bestudeert. „Irak wordt een woestijn, maar het lijkt onze politici niets uit te maken. Kijk maar naar hun verkiezingsposters: niemand heeft het over water!”
Klimaatverandering is niet de enige oorzaak van de droogte, onderstreept Ansari. Dat het Hamrin-stuwmeer, goed voor de opvang van twee miljard kubieke meter water, in slechts twee jaar tijd kon opdrogen, komt volgens de academicus bovenal door de aanleg van Iraanse dammen die de watertoevoer van de Diyala-rivier afknijpen. Ook het waterpeil van de rivieren de Eufraat en de Tigris is sterk gedaald, door damprojecten in Turkije.
Turkije en Iran houden het water voor zichzelf en denken niet aan de gevolgen voor Irak, zegt Ansari. „Zo zie je dat klimaatverandering grote conflicten veroorzaakt. Ik vrees dat de volgende oorlog in het Midden-Oosten om water zal zijn.”
Geen regen
Die geopolitieke context gaat voorbij aan Khalil Ibrahim Mutalq (67) en zijn neef Ali Abdul Hameed (60). De twee boeren serveren thee in hun boerderij in het plaatsje Sadiyah, ten oosten van het Hamrin-meer. Gevraagd naar de Iraanse dammen halen ze de schouders op. Ook klimaatverandering lijkt een vreemd concept. Wat bedoel je precies?, vraagt Mutalq. „Er is gewoon geen regen!”
Wel weten de boeren dat hun leven door de droogte onherkenbaar is veranderd. Vroeger was alles groen en stonden er overal sinaasappelbomen, zegt Mutalq. „Het was warm, maar lekker warm. We konden zelfs midden in de zomer buiten een dutje doen.” Hameed knikt. „Ik hou van het werk op de boerderij, mijn vader heeft het me geleerd. Maar nu zitten we de hele dag thuis naar onze telefoons te staren.”
Van de 98 sinaasappelbomen op de boerderij staan er nu nog maar vijf overeind, zegt Hameed. En de teelt van zomergroenten is stopgezet, omdat de Iraakse overheid het weinige overgebleven water vasthoudt voor de drinkwatervoorziening. En de schapen van de familie zijn vertrokken naar een dorp zes kilometer verderop, omdat er hier geen water meer is.
„De rivier was onze ruggengraat. Duizenden mensen verdienden er hun brood mee”, zegt Mutalq. Nu de landbouw haast niets meer oplevert, zoeken veel boeren ander werk. Je kunt alleen nog overleven met een overheidsbaantje of dagjeswerk in de bouw, zegt Hameed. „Daarom vertrekken mensen naar de steden.”
Klimaatmigratie
Klimaatmigratie is in Irak in volle gang. Eind 2021 waren er in Irak zeker twintigduizend ontheemden door watertekorten, aldus een rapport van de IOM (International Organisation for Migration) dat slechts betrekking had op de helft van de Iraakse provincies. Veel boeren belanden in sloppenwijken aan de randen van overbevolkte steden, waar steeds meer conflicten ontstaan om werk en woonruimte.
Het Iraakse platteland kan nog gered worden, zegt hoogleraar Ansari, maar daar is grootschalige innovatie voor nodig. „Ons watermanagement is totaal verkeerd. Boeren irrigeren hun akkers met open kanalen, waardoor er enorm veel water verdampt. In plaats daarvan moeten we overgaan op ondergrondse irrigatie. En we kunnen extra water winnen door industrieel afvalwater te hergebruiken en zeewater te ontzilten.”
Ansari legt zijn plannen geregeld voor aan de Iraakse overheid. Maar binnen het ministerie van Water snapt vrijwel niemand iets van waterproblematiek, zegt hij. Die incompetentie komt voort uit corruptie, ziet de academicus. Eerder dit jaar stelde de waterminister op Ansari’s advies eindelijk een gedegen wetenschapper aan als directeur-generaal. „Maar een week later kwam er een brief van het kantoor van premier Mustafa al-Kadhimi. De baan ging toch naar iemand met connecties.”
Als de regering niet snel wakker wordt, dan zal een groot deel van Irak onbewoonbaar raken, waarschuwt Ansari. „Maar dat kan onze politici niets schelen. Ze hebben hun familie en geld toch al veilig buiten Irak geparkeerd. Voor hun part kan dit land naar de hel.”
Het Hamrin-stuwmeer in Irak is vrijwel opgedroogd.
Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 24 oktober 2022
De columniste vraagt zich af waarom deze man werd uitgenodigd want hij verdient met zijn zelfrechtvaardigingen helemaal niet. Nooit meer uitnodigen dus voor een interview (gisteren in Het Buitenhof), vanwege zijn eindeloze gekakel. Niet om aan te horen. Ontneem die oud-politicus voor eeuwig een podium om zijn eigen politieke onkunde.
Forum voor Democratie Radicaal was Thierry Baudet al. Maar sinds de coronapandemie is zijn denken verhard: alles is de schuld van één vijand, verzet is feitelijk zinloos. Dat zet de deur open naar ironie en complotdenken.
Rik Rutten, nrc.nl, 22 oktober 2022
In de denkwereld van Thierry Baudet struinenreptielen, clowns en dinosauriërs rond. Soms duiken ze op in zijn tweets, toespraken en interviews als grap, dan weer als metafoor, dan weer om een bloedserieuze cynische boodschap te verwoorden. En soms alles tegelijk.
Die dubbelzinnigheid is geen ongeluk. Het is de kern van de wijze waarop Baudet politiek bedrijft. Verkiezingen winnen, zoals Forum voor Democratie in 2019 nog deed in de Provinciale Staten, en het systeem veranderen is nauwelijks nog aan de orde. In plaats daarvan voert Baudet zijn cultuurstrijd vanaf de zijlijn, met steeds vaker een cocktail van complotten en nihilisme als wapen.
De uitspraak „we worden geregeerd door een wereldwijde samenzwering van kwaadaardige reptielen”, die Baudet begin deze week deed in een podcast, paste naadloos bij deze stijl. De mediadynamiek, en zijn reactie erop, die volgde deed dat nog meer.
Met zijn uitspraken, bijna achteloos, appelleerde Baudet aan een theorie die zowel opduikt als oprecht geloof in machtige reptielen bij de antisemitische complotdenker David Icke en zijn volgelingen, als in humoristisch bedoelde photoshops op internetfora. Zodra hij werd bekritiseerd, hield Baudet vol dat het „natuurlijk” een metafoor was geweest voor het „gevoelloze” karakter van wereldleiders en hoonde hij zijn critici. De boodschap: ik val misschien niet serieus te nemen, maar de media al helemaal niet.
De uiterst-rechtse ideoloog Steve Bannon, die een grote rol speelde in de opmars van Donald Trump, omschreef zijn eigen communicatiestrategie eens als „flooding the zone with shit”: overspoel alles met drek. Bannon ziet het zo: twijfel zaaien en ophef zoeken is de perfecte manier om aandacht te trekken en het debat jouw kant op te schuiven. Negatieve aandacht is óók aandacht. Baudet is een bewonderaar van Bannon, begin deze maand belde hij nog als gast in bij Bannons talkshow.
Beschaving is nog te redden
Net als Bannon is Baudet een ondergangsdenker, maar daarin is hij de voorbije jaren opgeschoven. Lange tijd bewonderde hij het gedachtegoed van Oswald Spengler, auteur van De ondergang van het Avondland, maar zonder diens pessimisme over de onvermijdelijkheid van zo’n ondergang. Het probleem zat volgens Baudet in de huidige elite, van politiek tot pers tot wetenschap, maar die was in zijn ogen niet onvervangbaar. Met FVD’ers op de juiste plekken was de beschaving nog te redden.
Die hoop heeft Baudet zo goed als opgegeven. Hij bouwt nog steeds aan een eigen wereld, met eigen scholen, een eigen munt (de Forumcoin) en een app (Forumland) voor FVD-aanhangers om andere FVD’ers te leren kennen. Maar dat is niet langer een nieuwe maatschappij om de huidige te vervangen, maar om die te ontvluchten. Een geborgen thuis voor gelijkgestemden.
Een cruciale schakel in dat proces is de coronapandemie geweest. Die bleek niet alleen voor Baudet een afslag in zijn denken. Wereldwijd zagen complotdenkers in de kenmerken van de virusbestrijding – vergaande ingrepen in de levens van burgers, vaccinaties, een belangrijke rol voor internationale organisaties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie – het bewijs dat de pandemie in werkelijkheid misbruikt of in scène was gezet om vrijheden te beknotten en de macht van overheden te vergroten. Baudet benadrukt met regelmaat dat de invloed van corona op zijn denken gigantisch was.
Honger naar macht
Door de pandemie, zei hij, is hij tot het inzicht gekomen dat al deze problemen het gevolg waren van dezelfde ‘globalistische elite’ en haar honger naar macht. De Russische invasie in Oekraïne heeft hem verder gesterkt in zijn denken: hij kan de oorlog alleen verklaren doordat Rusland andere waarden hanteert.
*’Andere waarden’??? Neen, alleen de autocratische waarden die bij ons de gewone negatieve waarden zijn, maar alleen door dictators worden omarmd.
Heel wat van zijn oude standpunten doen er sindsdien niet meer toe. „De afgelopen twintig jaar heb ik in een fout frame gezeten”, zei hij in de zomer van 2021 in een interview voor zijn eigen digitale nieuwsshow met Sietske Bergsma, ook een coronascepticus. De aanslagen op 11 september 2001 waren volgens hem in scène gezet zodat de bevolking haar woede op migranten en moslims zou richten, als afleidingsmanoeuvre. Die claim herhaalde hij in de podcast die deze week verscheen, gevolgd door de opmerking dat „de meeste terroristische aanslagen” nep zijn.
Hoewel Baudets verhalen uitpuilen van de verwijzingen naar internetcultuur, blijft hij net als vroeger ook putten uit klassiek-filosofische boeken, waarmee hij vervolgens andere, veel radicalere ideeën stut. Als een van zijn inspiratiebronnen noemde hij deze week bijvoorbeeld het werk van James Burnham. Voor de conservatief Burnham is politiek niets anders dan een cynische strijd om macht, gevoerd door elites die bij gebrek aan tegenmacht hun eigen macht steeds verder zullen vergroten, met leugens en bedrog, ten koste van de bevolking.
Het is die nieuwe focus op één machthebber die de eigen macht bestendigt en vergroot die Baudet in staat stelt al zijn theorieën aan elkaar te knopen – radicaal waren veel van zijn ideeën in 2019 ook al. Het verklaart waarom hij Vladimir Poetin als „held” omschrijft, en als „The Dark Knight”, de aartsvijand van Batman: iemand die totaal andere waarden dan het systeem voorstaat, maar als enige tegenstander gewaagd lijkt aan dat systeem.
„Ik kan me vergissen in Poetin”, zei Baudet ook. Maar zelfs als de Russische president handelt uit opportunisme is, is Baudet hem dankbaar, omdat hij de door hem gehate orde kwetsbaarder maakt.
Het wijzen naar één onzichtbare vijand verklaart ook waarom Baudet nog vaker dan voorheen aanschurkt tegen ideeën die ver van de mainstream af liggen. Wie meent dat er uiteindelijk één elite is die wereldwijd aan alle touwtjes trekt, komt al snel uit bij antisemitische complotten.
En tot slot verklaart deze visie op macht Baudets cynisme en nihilisme. Waarom nog constructief meedoen als je het gevoelsmatig in je eentje tegen het systeem opneemt? Binnen de alt-rightbeweging gaat het daarbij vaak over ‘clownworld’: de huidige wereld is zó gek geworden, dat je beste optie is om te kiezen voor nihilisme en ironie.
Woorden hebben gevolgen
Alles kan dan een grapje zijn, maar misschien ook niet. De wereld is toch niet serieus te nemen. Zo twitterde Baudet in 2021: „Ja, sommigen geloven dat er daadwerkelijk *dinosauriërs* hebben bestaan. Ooit. Enfin. Who knows…”
Baudets woorden hebben gevolgen. Wie in almachtige globalisten en reptielen gelooft, is daar na een bezoek aan de bijeenkomsten die Forum voor Democratie organiseert nooit van afgebracht. Integendeel: mensen voelen zich eerder gesterkt door wat ze van Baudet horen, grap of niet. In bedreigingen aan het adres van politici keren de namen en organisaties terug die Baudet en zijn partijgenoten steeds noemen als boosdoeners: mensen als Klaus Schwab, voorzitter van het World Economic Forum, de top voor politici en zakenlui.
Daar trekt Baudet zich weinig van aan. Vraag hem om iets niet te doen, zeggen de mensen die hem kennen, en dan doet hij het juist wél. Als hij daardoor in opspraak komt, doet hem dat weinig. Sterker: het is in zijn ogen de enige manier om het debat te domineren. „FVD zal ophef zijn – of zal niet zijn”, schreef Baudet eens in een essay voor de partijwebsite in 2021. „Enjoy the ride.”
Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 22 oktober 2022
*Een heel boeiende analyse dat volkomen past in de conservatieve ‘nostalgicus’ – omdat romanticus in dit verband een te positieve klank heeft en daarom van het bijvoeglijk naamwoord maar beter een zelfstandig nw gemaakt kan worden! – die Baudet ook is.
Tijdig ingrijpen is bij Thierry Baudet een noodzaak geworden (Commentaar nrc.nl, 21-10-22)
Schorsing Tweede Kamerlid
‘Het was tragisch dat het nodig was, maar de Tweede Kamer zette afgelopen dinsdag een onvermijdelijke stap. In ruime meerderheid (119 voor, twee tegen) stemde de Kamer voor een schorsing van een week voor hun collega Thierry Baudet (FVD). Twee fractiegenoten kregen een berisping. De Kamerleden hadden een bestuursfunctie in de Amsterdam Media Group niet gemeld in het nevenactiviteitenregister van de Tweede Kamer, en daarmee de interne gedragscode geschonden. Fractievoorzitter Baudet mag een week niet het woord voeren in de Kamer. Wel mag hij stemmen, en gaat het maar om twee zittingsdagen.
Dit is het dagelijkse commentaar van NRC. Het bevat meningen, interpretaties en keuzes. Ze worden geschreven door een groep redacteuren, geselecteerd door de hoofdredacteur. In de commentaren laat NRC zien waar het voor staat. Commentaren bieden de lezer een handvat, een invalshoek, het is ‘eerste hulp’ bij het nieuws van de dag.
Voor Baudet, die al vrijwel nooit het woord voert, heeft de sanctie in de praktijk dus weinig gevolgen. Maar de symboliek achter de maatregel is des te groter, want het spreekrecht is één van de meest fundamentele rechten van een volksvertegenwoordiger. Dinsdag bleek de lading van het moment tijdens de hoofdelijke stemming. De fracties van FVD en PVV hadden de zaal verlaten, met als argument dat Kamerleden niet over elkaar mogen oordelen. Dit argument, dat redelijk klinkt, houdt geen stand. Kamerleden zijn gebonden aan integriteitsregels, onder meer vastgelegd in een gedragscode, en zweren of beloven tijdens hun installatie dat zij geen gift of gunst hebben aangenomen of zullen aannemen. Die regels dienen een doel: Kamerleden kunnen beïnvloed of omgekocht worden – door bedrijven, lobbygroepen of buitenlandse mogendheden. Transparantie is een democratische noodzaak.
Het middelpunt van de kwestie, Thierry Baudet zelf, gebruikt de schorsing om zijn aanhang te laten zien dat hij monddood wordt gemaakt door ‘het kartel’. Kamerleden van andere partijen vreesden vooraf al dat Baudet de schorsing zou gebruiken om zichzelf tot martelaar te verheffen. Het is wijs dat ze zich daar desondanks niets van hebben aangetrokken. De schending van de gedragscode overstijgt tactische argumenten. Bovendien creëert de Kamer nu een duidelijke norm, ook voor andere leden: wie de regels overtreedt, doet dat niet langer straffeloos. Uit onderzoek uit 2020 van Zembla bleek dat tientallen Kamerleden het niet zo nauw nemen met het melden van nevenfuncties. Laat de straf voor Baudet een waarschuwing zijn. Na een berisping zonder effect moet een sanctie volgen.
Het is schadelijk en zorgelijk hoe Thierry Baudet en zijn partij zich de afgelopen jaren hebben afgezonderd van alle politieke en maatschappelijke normen. Het feit dat hij interne regels als vanzelfsprekend aan zijn laars lapt, was de oorzaak van zijn schorsing. Baudet is ook daarbuiten losgezongen van de realiteit, maakt hij keer op keer duidelijk. Baudet verkondigt een potpourri van extremistische standpunten, die rechtstreeks uit de Amerikaanse QAnon-beweging komen.
Baudet kreeg ook deze week weer de lachers op zijn hand, toen hij zei dat de wereld wordt bestuurd door reptielen. Die theorie is gemeengoed in QAnon, een groep die diep is geworteld in extreem-rechtse en antisemitische denkbeelden. Baudet is steeds dieper in dit konijnenhol gekropen, en ten onrechte wordt daar veel de spot mee gedreven. QAnon is invloedrijk geworden in de Amerikaanse Republikeinse Partij en kan ook in Europa voet aan de grond krijgen. De vraag is wat dit betekent voor de omgang met Baudet. Er is een tegenbeweging, zoals bleek uit zijn schorsing, en zoals bleek toen hem het woord werd ontnomen tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. Waakzaamheid – en tijdig ingrijpen – blijft geboden. Ook na deze schorsing.
*De conclusie luidt dus dat ‘tijdig ingrijpen’ door de Kamervoorzitter te zachtaardig is geformuleerd, want die voorzitter laat steeds die betrokken Kamerleden te lang doorspreken. De voorzitter dient dus specifiek op ‘direct op de seconde’ en dus binnen één minuut in te grijpen, maar aangezien de twijfels van haar gezicht zijn af te lezen, zodat er niet geluisterd wordt door een van de drie sprekers om wie het draait, gaat het effect direct verloren. Daarop moet de voorzitter dus getraind te worden.
En dan laten we de constatering dat die schorsing van Baudet voor betekent dat “het maar om twee zittingsdagen” gaat, maar voor wat het waard is, want een tactische fout. Het had vanzelfsprekend over het reces heen getild moeten worden. Die politieke antenne ontbreekt helaas bij de voorzitter.