Tags
(261) Uiteraard zijn niet alle dogma’s [besproken werden Marx, Stalin en gematigd liberale democraten] even schadelijk. Sommige religieuze opvattingen zijn de mensheid alleen ten goede gekomen en voor sommige seculiere dogma’s geldt dat net zo goed. Dit gaat vooral op voor de doctrine van de mensenrechten. Rechten bestaan alleen in de verhalen die mensen verzinnen [bedenken?] en aan elkaar doorvertellen. Die verhalen zijn verheven tot een vaststaand dogma in de strijd tegen religieuze onverdraagzaamheid en autocratisch regeringen. Hoewel het niet zo is dat mensen een natuurlijk recht op leven of vrijheid hebben [volgens John Locke wel!], heeft het geloof in dit verhaal [wat bedoelt Harari nou precies?] de macht van autoritaire regimes ingeperkt [hoezo als die regimes zich van kritiek op hen niet serieus nemen?], minderheden beschermd en miljarden mensen gevrijwaard van de ergste gevolgen van armoede en geweld. Daarmee heeft het waarschijnlijk meer bijgedragen aan het geluk en het welzijn van de mensheid dan welke andere doctrine dan ook.
Toch blijft het een dogma. Artikel 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties stelt: ‘Eenieder heeft recht op vrijheid van mening en meningsuiting’. Als we dit opvatten als een politieke eis (‘eenieder zou recht op vrijheid van mening en meningsuiting moeten hebben’), klinkt het heel zinnig. Als we echter geloven dat elke individuele sapiens van nature begiftigd is met een ‘recht op vrijheid van mening’ en dat censuur dus in strijd is met een of andere natuurwet, gaan we voorbij aan de waarheid over de mensheid. Zolang je jezelf omschrijft als ‘een individu dat onvervreemdbare natuurlijke rechten heeft’, heb je geen idee wie je precies bent en zul je niets begrijpen van de historische ontwikkelingen die hebben geleid tot jouw samenleving en jouw manier van denken (inclusief je geloof in ‘natuurlijke rechten’).
Hier spreekt en schrijft een historicus die geen kennis heeft van de rechtswetenschap en politieke filosofie van het westen. Wat is er aan de hand? De veronderstelling ‘Zolang je jezelf omschrijft als ‘een individu dat onvervreemdbare natuurlijke rechten heeft’, heb je geen idee wie je precies bent’ zou geschreven kunnen zijn door een theoloog, die meent dat een mens – wie dan ook – van nature geen onvervreemdbare natuurlijke rechten heeft, maar dat is nooit het startpunt van de rechtswetenschap geweest.
De situatie die Harari meent te mogen beschrijven gaat wellicht alleen op voor onbekende Indianenstammen in de oerwouden van de Amazone, maar de term ‘van nature onvervreemdbare rechten’ is ontstaan nadat de Middeleeuwse mens in Europa die zuchtten onder feodale machthebbers te maken kreeg met filosofen als Locke die het natuurrecht als legitiem middel hebben ontwikkeld om zich van hun feodale heersers te ‘mogen’ ontdoen. Het waren rechteloze gemeenschappen van die feodale heersers, die zich als potentaten konden manifesteren, omdat alleen zijzelf zich als Gods vertegenwoordiger op aarde, via hun goddelijk gegeven recht kortom, als autocratisch bestuurder konden manifesteren.
Dat is het uitgangspunt tot het latere Europese recht geworden om ieder mens die te maken kreeg met willekeur en geweld, zich kon en gelegitimeerd mocht verzetten tegen een dergelijke feodaal. Vanwege dat toen in de 17e eeuw ontwikkelde natuurrecht werden deze ‘onderdanen’ bevorderd tot recht hebbende ‘burgers’ via dat bewust geschapen natuurrecht, om hen instrumenten te verschaffen tegen dat ‘recht van de sterkste’ in opstand te komen. Het was een filosofisch-juridisch construct inderdaad, maar geen ‘verhaal’ dat Harari tot tweemaal toe schrijft. Een blunder zonder weerga.
‘Die onwetendheid deed er misschien niet zoveel toe in de twintigste eeuw, toen mensen druk aan het vechten waren tegen Hitler en Stalin, maar het zou ons in de eenentwintigste eeuw wel eens fataal kunnen worden, omdat biotechnologie en kunstmatige intelligentie op het punt staan de hele betekenis van het woord ‘mensheid’ te veranderen. Als we voor het recht op leven zijn, wil dat dan zeggen dat we biotechnologie moeten inzetten om de dood te overwinnen [sic]?
Voordat ik deze alinea helemaal zal uitschrijven, zal ik de lezer alvast willen waarschuwen dat hier door Harari een aantal aannames formuleert, die ik volstrekt belachelijk vind. ‘Van de pot gerukt’, om het zo maar eens duidelijk te zeggen. Biotechnologie inzetten om de dood te overwinnen? Dat lijkt op de verlangens van transhumanisten en potentiele cyborgmensen – dat zijn mensen die geheel samenvallen met computertechnologie en dus steeds ingeplugd staan met datanetwerken en sensoren, zoals in de film The Matrix wordt verbeeld en getoond. Dat is naar mijn stellige overtuiging volkomen onmogelijk en dat zal dus ook nooit bewaarheid worden. Waarom niet? Simpelweg omdat dit tegen alle biologische natuurwetten ingaat en dat er vandaag biomedici bezig zijn hoe ze deze ‘idealen’ kunnen verwezenlijken, is mogelijk hun ‘recht op onderzoek’, maar hun einddoel zullen ze niet bereiken, omdat dat ‘mensbeeld’ eenvoudigweg niet klopt. Er komen hier dus twee frappant verschillende mensbeelden aan de oppervlakte tussen Harari en mijzelf.
Als we voor het recht op vrijheid zijn, moeten we dan macht geven aan algoritmen die onze verborgen verlangens ontcijferen en vervullen? Als alle mensen evenveel mensenrechten hebben, hebben supermensen dan superrechten? [Onzin dus]. Securalisten en humanisten zullen moeite met dat soort vragen blijven houden zolang ze bij hun dogmatisch geloof in ‘mensenrechten’ blijven [Eveneens onzin].
Het dogma van de mensenrechten is in voorgaande eeuwen gevormd als wapen tegen de inquisitie, het ancien régime, de nazi’s en de KKK. Het is er niet op toegerust om iets te zeggen over supermensen, cyborgs en superintelligente computers. Mensenrechtenbewegingen hebben een heel indrukwekkend arsenaal van argumenten en verdedigingen tegen religieuze vooroordelen en menselijke tirannen opgebouwd, maar dit arsenaal kan ons niet echt beschermen tegen excessief consumentisme en technologische utopieën.
Deze laatste zin kan op mijn volledige instemming rekenen, maar het is wonderlijk dat Harari er nu pas mee komt na zijn voorafgaande tirade. Zoals de meest in het oog springende: ‘Als alle mensen evenveel mensenrechten hebben, hebben supermensen dan superrechten? Ik reageerde al met mijn opvatting dat dit dus onzin is. Vanwege het feit dat er nooit supermensen zullen ontstaan en zeker niet via de techniek of genetica. Dat is durven veronderstellen getuigt van een gebrek aan kennis van de mens zelf, laat staan van de mensheid, het verwijt dat de auteur aan ons als mens neerlegde. Het is daarmee ook onzin om te veronderstellen dat mensenrechten ‘er niet op toegerust zijn om iets te zeggen over supermensen, cyborgs en superintelligente computers’. Waarom niet?
Omdat deze opsomming nooit realiteit zal worden en zelfs supercomputers niet die in deze context duidelijk het oogmerk hebben de mens te gaan beheersen. Harari heeft geen idee wat de mens is: producent en schepper van de (super)computer, die dus altijd dient en zal gehoorzamen aan zijn programmeur. Zelfs de supercomputer is geen autonoom wezen, zoals ook algoritmen slechts ‘patroonzoekers’ zijn en nooit met die gevonden ‘verbanden’ aan de haal kunnen gaan, want zo zijn ze niet ingesteld. Maar er kunnen via geheime organisaties zoals inlichtingendiensten geprobeerd worden cyberspionnen te maken die het vermogen hebben om vijandelijke krijgsmachten uit te schakelen, maar die techniek wordt welbewust aangebracht. Maar dan ontstaat de ‘black box’-situatie dat geen van de militaire strategen weten wanneer hun opponenten evenveel weten als zij en dus wie het verst op dit terrein gevorderd is. Dit blijft naar mijn gevoel een inherent én immanent Nulpunt van de militaire chaostheorie.
[Bron: Yuval Noach Harari, 21 lessen voor de 21ste eeuw. Thomas Rap 2019; 261-263]
