Stemming spreidingswet wordt nek aan nek, wat staat er op het spel? (Ardi Vleugels, Lien van der Leij, en Cor de Horde, Politiek/fd, 15-1-24)
Maandag en dinsdag buigt de Eerste Kamer zich over de controversiële spreidingswet, die gemeenten kan verplichten asielzoekers op te nemen. Of die wel of niet wordt aangenomen scheelt maar een paar stemmen. ‘Maar wat moeten wij anders?’
In het kort:
- Maandag en dinsdag debatteert de Eerste Kamer over de spreidingswet. De stemming volgt over een week.
- De wetgeving werd niet controversieel verklaard toen het kabinet viel, toch is die zeer omstreden.
- Haagse bronnen durven niet te zeggen of de wet het gaat halen, ondanks dat gemeenten voor zijn.
Bussen asielzoekers die zoeken naar een slaapplek in de noodopvang. Slapende mensen in de wachtkamers bij Ter Apel vanwege beddengebrek. Burgemeester Jaap Velema die afgelopen week tegenover de rechter zijn tranen moest wegslikken toen hij vertelde hoe het aanmeldcentrum Ter Apel in zijn gemeente Westerwolde de drukte niet meer aankan. Hij eist dat het COA zich aan de afspraak van maximaal 2000 asielzoekers houdt, op straffe van een dwangsom.
Wat er in Ter Apel gebeurt, illustreert hoe het opvangsysteem in Nederland steeds verder vastloopt. Ter Apel is de voordeur van Nederland, de enige plek waar alle mensen die hier asiel willen aanvragen zich kunnen melden. Na de aanmeldprocedure moeten asielzoekers snel door kunnen naar opvang verspreid over het land.
Het voor de rechter gedaagde COA moet die opvanglocaties regelen, maar dat staat net zo goed met de rug tegen de muur. Want om de drukte in Ter Apel werkelijk te verlichten, moeten meer gemeenten asielopvang regelen. En daar loopt het spaak: te weinig gemeenten werken daaraan mee.
De spreidingswet moet daar verandering in brengen. Gemeenten die niets of onvoldoende doen, kunnen dan gedwongen worden asielzoekers op te vangen. Zonder die stok achter de deur zal het niet lukken de asielopvang eerlijker te verdelen, concludeerde verantwoordelijk staatssecretaris Eric van der Burg (VVD).
*De VVD is de grootste rotzooitrapper in dit drama.
Een constante, terugkerende crisis
Maar veel partijen – niet in de laatste plaats zijn eigen VVD – zijn daar faliekant tegen. Ondanks dat de opvangproblemen tot nationale crisis zijn benoemd, is het allerminst zeker dat de wet het gaat halen in de Eerste Kamer. Tot op het laatste moment wordt van alle kanten druk gelobbyd.
*De lobbywereld moet vanwege de eigen manipulatiefunctie wettelijk worden verboden en afgeschaft.
Ook de rechtszaak tegen het COA past in dat plaatje. Want alle uitvoerders die bij de asielopvang betrokken zijn – COA, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de provincies – hopen vurig dat de wet er komt. Dinsdag bieden zij de Eerste Kamer samen een petitie aan. Daarin staat dat er geen andere oplossing is. Zonder spreidingswet blijft het land gevangen in een ‘constante, steeds terugkerende opvangcrisis’.
‘Zo’n 250 van de 342 gemeenten doen nu niets of te weinig’, zegt Liesbeth Spies, burgemeester van Alphen aan de Rijn en bestuurder bij VNG, die de belangen namens alle Nederlandse gemeenten behartigt. ‘De lasten moeten echt eerlijker worden verdeeld. En zonder dwang is dat op heden niet gelukt.’ Sterker nog, welwillende gemeenten zijn steeds minder geneigd bij te springen uit vrees voor grootschalige opvang en te veel overlast.
Maar steunen al die gemeenten die nu te weinig doen, wel een wet die hen daar straks toe kan dwingen? In eerste instantie waren gemeenten kritisch, zegt Spies, vooral omdat ze de wet moeilijk uitvoerbaar vonden. Maar de aanpassingen die de Tweede Kamer doorvoerde, geven hun meer tijd en ruimte om genoeg opvang te regelen. Ook wordt nu bij de verdeling rekening gehouden met de sociaal-economische situatie in gemeenten.
‘Het wordt geen hemel op aarde met de spreidingswet. Maar hij geeft wel perspectief waar we hard aan toe zijn’ ~ Liesbeth Spies, VNG
‘Het wordt geen hemel op aarde met de spreidingswet. Maar hij geeft wel perspectief waar we hard aan toe zijn. De steun voor een eerlijker spreiding is enorm’, zegt de VNG-bestuurder resoluut. ‘Twee resoluties hierover zijn door onze achterban met 100% en 98,8% aangenomen.’
Dat komt omdat gemeenten straks de wetgever aan hun kant hebben als ze lokaal het gesprek aangaan over asielopvang. ‘Met de spreidingswet moeten alle gemeenten dat gaan regelen en niet alleen die ene.’ Een gemeente kan dan ook zeggen dat het nu eenmaal moet.
Integratie sneller op gang
Een andere reden is dat kleinschaliger opvang nu ook mogelijk wordt. Spies: ‘Nu geldt er een ondergrens van honderd opvangplekken, maar die wordt losgelaten. Daardoor zijn er meer geschikte locaties aan te wijzen en is er meer draagvlak.’
Een gevolg van een stabieler opvangbeleid is ook dat asielzoekers die in een bepaalde regio worden opgevangen, daar ook blijven wanneer zij een verblijfsvergunning krijgen toegekend. Nu reizen asielzoekers regelmatig van opvang naar opvang. Voor gemeenten is dat een belangrijk punt, zegt Spies. ‘Als je weet dat een asielzoeker die een status krijgt blijft, dan kun je werk maken van integratie. Mensen kunnen een netwerk gaan opbouwen.’
Hoe de beoogde ‘eerlijke verdeling’ precies gaat, bepalen gemeenten en provincies in een regionaal overleg. Aan die tafel kunnen gemeenten nog met elkaar uitruilen. Spies: ‘Een voorbeeld: Amsterdam heeft moeite om te voldoen aan de taakstelling voor de huisvesting van statushouders, maar kan wel meer asielzoekers opvangen. Amstelveen heeft moeite met het realiseren van asielopvang, maar kan wel meer statushouders huisvesten. Beide zijn blij als ze binnen hun verplichtingen toch tot een eerlijke verdeling komen.’
Meer aanmeldcentra
Er moeten ook meerdere aanmeldcentra komen. Gemeenten zijn daar tot nog toe huiverig voor, met de overbezetting en overlast bij Ter Apel op het netvlies. Straks kunnen ze verplicht worden door de staatssecretaris om daaraan mee te werken. ‘Maar die centra worden dan kleiner’, nuanceert Spies. ‘Ik ben ervan overtuigd dat de emotie uit de gesprekken hierover verdwijnt als iedereen evenveel meewerkt om de klus te klaren. Nu is Ter Apel een schrikbeeld, met een onbetrouwbare overheid die meer mensen plaatst dan afgesproken. Dat is met een grotere spreiding niet hetzelfde verhaal.’
De spreidingswet lijkt op de werkwijze die er nu al is bij de huisvesting van asielzoekers die een status hebben als erkend vluchteling. Ook hier krijgen alle gemeenten een taakstelling waaraan ze moeten voldoen. Maar een belangrijk verschil is dat bij de huisvesting van vluchtelingen de provincies daarop toezien en moeten handhaven. In de spreidingswet gaat die rol naar het Rijk.
Uit een belronde van het FD bleek dat provincies voor de huisvesting van statushouders nauwelijks handhaven, terwijl de noodzaak aan woningen hoog is: omdat die er onvoldoende zijn, stromen statushouders niet door terwijl er in de centra meer asielzoekers bijkomen. Toch is in drie jaar tijd van alle 342 gemeenten slechts een handjevol met meer dan een waarschuwing gesanctioneerd.
Dure noodoplossingen
Tegenstanders bij de rechtse partijen zeggen: burgers zitten niet te wachten op opgedrongen asielzoekerscentra. Zij willen geen beter opvangsysteem, maar minder toestroom. ‘Struisvogelpolitiek’, zegt Spies. ‘Je steekt dan je kop in het zand. Wij als gemeenten gaan daar niet over en de spreidingswet werkt eerlijk ongeacht het aantal asielzoekers dat binnenkomt. Wij moeten de opvang gewoon goed kunnen regelen en nu houden ze het land in crisis met die politieke ambities van minder toestroom.’
Ook Van der Burg hamert er steeds op dat de wet slechts toeziet op de opvang van asielzoekers die er al zijn. Maar critici wijzen op de ‘aanzuigende werking’ die reguliere opvang zou hebben. PVV-voorman Geert Wilders haalde vorig jaar uit naar de opvang van asielzoekers op cruiseschepen waar ze in luxe zouden verblijven.
Dergelijke noodopvang zal juist nodig blijven wanneer de spreidingswet niet wordt aangenomen, stelt VNG. ‘Dan blijven we doorgaan met crisisoplossingen die duur zijn, zullen meer rechtszaken volgen en blijft de huidige overlast in stand.’
Politieke splijtzwam
Terwijl gemeenten de spreidingswet omarmen om praktische redenen, is het wetsvoorstel in Den Haag altijd een splijtzwam geweest. Tijdens Rutte IV wilde de VVD slechts akkoord gaan met wat zij een ‘dwangwet’ noemde als het kabinet ook met voorstellen zou komen om de instroom van migranten te beperken. Die eis mondde afgelopen juli uit in de val van het kabinet.
Komende week, en de week erop wanneer er gestemd gaat worden, speelt er dus meer dan alleen praktische wensen rond spreiding. De inleidende beschietingen waren al voor de kerst merkbaar, bij de vraag of de behandeling moest worden uitgesteld, zoals een rechtse meerderheid in de nieuwe Tweede Kamer had verzocht. In de Eerste Kamer was bijna de hele rechterkant voor dat idee. Behalve de BBB, maar die wil een snelle behandeling om de wet te kunnen wegstemmen.
VVD wil niet ingaan op vragen en BBB-fractieleider Ilona Lagas zegt ‘geen andere gedachten’ te hebben over de spreidingswet, behalve dan dat haar fractie broedt op ‘andere oplossingen’, waar ze nog niets over wil zeggen. Evenmin is duidelijk of bij deze partijen de senaatsfracties eensgezind zullen stemmen.
Staatssecretaris Van der Burg gaat ervan uit dat het ‘echt spannend’ gaat worden. ‘Als ik kijk naar de signalen, zijn er 37 voorstanders, 37 tegenstanders en bij 50plus weet ik nog niet hoe die erin zit.’
Voorproefje voor komende jaren
Daarmee wordt de stemming over de spreidingswet een voorproefje van wat er de komende jaren staat te gebeuren. Als er een kabinet komt met de partijen die nu onderhandelen (PVV, VVD, NSC en BBB), heeft dat geen meerderheid in de Senaat. Zelfs als alle rechtse splinters zoals Ja21 de nieuwe coalitie helpen, is er nog één stem tekort.
Veel zal afhangen van de fractiediscipline en van piepkleine partijen zoals 50plus. Dat geldt de komende jaren, en dat geldt ook komende week bij de spreidingswet.
*De enige (mogelijke) conclusie is dat dit alles te walgelijk voor woorden is.
https://fd.nl/politiek/1502814/stemming-spreidingswet-wordt-nek-aan-nek-wat-staat-er-op-het-spel