04 Friday Oct 2019
Posted in langetermijnvisie, toekomsvisieEU, Visiegevraagd, wereldvisie
Tags
‘Trumps kritiek is stevig, maar terecht’ (Stéphane Alonso, Buitenland/nrc.nl, 4-10-19)
In een lezing gaf Rutte donderdag zijn kijk op de wereldorde. Over de rol daarin van president Trump was hij opvallend mild.
13 Sunday Aug 2017
Posted in Economie, Populisme, toekomsvisieEU, Visiegevraagd, wereldvisie
Han de Jong • Opinie/fd, 11 augustus
Populisme is in opkomst. Maar wat is het eigenlijk? Populisme is geen ideologie zoals socialisme of liberalisme. Je komt populisten in allerlei soorten en maten tegen. The Economist omschreef het onlangs prachtig: ‘Populists may be militarists, pacifists, admirers of Che Guevara or Ayn Rand; they may be tree-hugging pipeline opponents or drill-baby-drill climate change deniers’. Onder politicologen is de visie gangbaar dat populisten de wereld verdelen in het echte volk en de corrupte elite. Populisten zien zichzelf als de enige legitieme vertegenwoordigers van het echte volk. Ze hebben een moreel monopolie terwijl de corrupte elite het contact met het volk heeft verloren. Doordat ze de wereld zo zwart-wit zien, zijn populisten feitelijk antipluralistisch. Populisten die aan het bewind komen, worden autocratisch of nog erger. Doordat een democratie gebaseerd is op pluralisme, kunnen populisten zo een gevaar vormen voor de democratie.
Illustratie: Max Kisman
Latijns-Amerika heeft met afstand de rijkste ervaring met populisme opgebouwd, vooral vanaf de jaren veertig, met leiders als de Argentijn Juan Perón. Die traditie is deze eeuw nog voortgezet door de Kirchners, ook in Argentinië, en Hugo Chavez en Nicolás Maduro in Venezuela. Die geschiedenis roept een aantal vragen op die ook voor ons nu relevant zijn.
Waarom was Latijns-Amerika zoveel bevattelijker voor populisme dan andere regio’s? Politieke wetenschappers schrijven dat toe aan de grotere inkomensongelijkheid op dat continent vanaf het midden van de negentiende eeuw. Globalisering in de tweede helft van de twintigste eeuw ging in Europa hand in hand met de opbouw van de sociale zekerheid. Op die manier kon de pijn worden verlicht van de economische aanpassingen als gevolg van de globalisering. In Latijns-Amerika was de belastingbasis veel te smal om een toereikend stelsel van sociale zekerheid op te zetten. De onvrede die het gevolg was, was wind in de zeilen van populisten.
Gevaar
Komen ze aan het bewind, dan worden populisten autocratisch of nog erger en zo kunnen ze een gevaar vormen voor de democratie
Eenmaal aan het bewind volgen populisten in Latijns-Amerika op economisch gebied een tamelijk vast patroon: een sterk stimulerend economisch beleid waarbij binnenlandse markten veelal worden afgeschermd. Zulk beleid leidt op korte termijn meestal tot hogere economische groei en lijkt dus succesvol. Maar op een zeker moment worden de grenzen van dit beleid bereikt. Overheidstekorten worden onhoudbaar en de tekorten in de buitenlandse handel zijn niet meer te financieren. In plaats van terug te keren naar conventioneel economisch beleid gaat de turbo er dan op en worden de tekorten monetair gefinancierd. Onder de dan vigerende economische omstandigheden is gierende inflatie het gevolg.
In deze passage wordt – indirect – schitterend aangegeven waardoor populisten de mist ingaan: volgens mij schuilt de verklaring in het feit dat deze egotrippers ‘verslaafd’ zijn geraakt aan hun macho-idealen, machtsidealen die je verwerft als deze gebaseerd is op grote volkshelden hun macht hebben verkregen door het enkelvoudige eigenbelang van de arbeidsklasse (die daar nog bestaat) te steunen en dus niet het algemeen belang, want dat vereist een helikopterview en een samenhangend, coherent – intellectualistisch – beleid en daar komen populisten niet/nooit aan toe (zoals bij onelinerbewegingen als PVV zichtbaar: weg met de islam en weg met de economische migranten).
Want het gaat hen alleen om ‘eigen volk eerst’ – dus ‘wij-zij’ denken – en er bestaat geen solidariteit in wereldomvattende zin (gebaseerd op visie en universele abstracte beginselen).
Daarom worden economische uitgangspunten ook verwaarloosd, hetgeen in regeringskringen betekent dat je chaotisch bezig bent en een volksdictatuur als resultante neerzet. Het algemeen belang dient het evenwicht tussen alle inkomenscategorieën na te streven is dat is nooit het geval bij populisten en rechtse (en bij linkse trouwens ook niet!) dictators. Daarom gierende inflatie en nooit inkomenspolitiek en hoge inkomstenbelasting- en dito ‘schalen’. Populisten zijn blinde schapen.
Chaos en een ineenstorting van de economie zijn vervolgens onvermijdelijk. Veel mensen zijn uiteindelijk armer dan voor het hele experiment begon. Niet zelden heeft een dergelijke situatie in Latijns-Amerika tot militair ingrijpen geleid en tot politieke repressie die nog veel erger was dan onder afgezette leiders. Latijns-Amerikaanse populisten hebben zichzelf dus steevast opgeblazen door de economie in chaos te storten, al heeft het vaak wel even geduurd voor het zover was. Venezuela is het meest recente, trieste voorbeeld.
Je kunt je afvragen waarom populisten dan toch regelmatig aan de macht kunnen komen in Latijns-Amerika als immers duidelijk is dat hun beleid steeds in een tranendal eindigt. Misschien is het geheugen van de kiezer kort. En blijkbaar is er toch steeds hoop dat er nu dan toch een leider is gevonden wiens economisch beleid een beter lot beschoren is. Maar misschien is het een simpele en te begrijpen keus voor economische voorspoed op korte termijn die aanlokkelijker is dan de op korte termijn te verwachten resultaten van meer conventioneel economisch beleid. In ieder geval leert de ervaring in Latijns-Amerika dat je populisten niet snel moet afschrijven.
Niet alleen dat ‘het geheugen van de kiezer kort’ is, maar vooral het (over)emotionele temperament van Zuid-Amerikanen (én mediterrane landen, zoals de zuidelijke EU-lidstaten en dan vooral de oud-koloniale landen als Portugal en Spanje!) kennen hetzelfde euvel.
Wegnemen oorzaken
Beste antwoord is wegnemen van oorzaken populisme en het overeind houden van checks and balances in het systeem
Achter de opkomst van populisme in de VS en Europa zitten ongetwijfeld deels andere factoren dan in Latijns-Amerika. Maar zou het toeval zijn dat populisme terrein wint nu aanpassingspijn die gepaard gaat met globalisering niet meer wordt gecompenseerd door uitbouw van sociale zekerheid maar juist samengaat met een vermindering ervan? De laatste economische crisis die tot langdurige bezuinigingen bij ons heeft geleid, heeft de electorale aantrekkingskracht van alternatief, populistisch beleid ongetwijfeld ook vergroot. Geopolitieke factoren spelen eveneens een rol. De Europese hegemonie werd gevestigd in de zeventiende eeuw en heeft een paar eeuwen geduurd. In de twintigste eeuw is Europa voorbij gestreefd door de VS, maar dat was tenminste nog een bondgenoot.
Geopolitieke factoren spelen m.i. geen rol omdat het geheel en alleen gaat om rechtvaardigheid (of ‘gerechtigheid’ zoals ook in Oost-Europese landen – en Turkije – nu meespeelt op basis van hun katholieke orthodoxie!) en dat vereist een systeem van sociale zekerheid dat recentelijk in de eurozone zwaar gesaneerd is vanwege de EMU-normen zodat alle overheidsuitgaven teruggebracht zijn tot het minimale. Dat is dé denkfout van de neoliberale orde binnen de EU geweest die zichtbaar is binnen de EMU, want (extreme) inkomensverschillen spelen geen rol. En dus geen belangstelling voor inkomensverhoudingen, waarin de verschillen zijn uitgewerkt.
Dat type vraagstukken zijn strijdig met de belangen van de hogere inkomenscategorieën. Daar durven de gevestigde politieke partijen niet aan te komen – laat staan te knabbelen – uit angst voor verlies van dat electoraat. Lafheid troef dus, zodat dit de verklaring is dat óók op ons continent een permanent populisme is ontstaan op basis van de geschetste globaliserende economie. Het gaat immers alleen om ‘winsten en omzetgroei’ van het grootbedrijf en multinationals.
Inmiddels dreigt Europa te degraderen tot het spelen van de derde viool en steekt China de VS naar de kroon als het om economische hegemonie gaat. Tegelijkertijd lijkt het Midden-Oosten te imploderen wat een immigratiestroom in Europa oplevert en de terroristische dreiging vergroot. Daarnaast probeert Rusland op slimme en assertieve wijze een eigen, vooraanstaande politieke positie in de wereld te veroveren. Deze ontwikkelingen voeden de behoefte van mensen aan zekerheid. De EU lijkt totaal niet in staat in die behoefte te voorzien. Populisten die inspelen op nationale gevoelens zijn electoraal vaak juist wel succesvol.
Europa, of de EU liever gezegd, dreigt overigens alleen tot het spelen van die derde viool te vervallen vanwege de eigen besluiteloosheid als gevolg van een hopeloos uitgedijde unie, die niet meer regeerbaar is of geen constructieve, unanieme besluiten kan nemen vanwege het eigenbelang van alle lidstaten. Het gaat sinds de ongecontroleerde toelating van nieuwe EU-lidstaten alleen nog maar om de subsidies uit de EU-ruif en de symbolische aanstichter daarvan is zelfs onze Gerrit Zalm geweest die de solidariteitsgevoel van de EU een halt heeft toegeroepen door zijn eis de afdrachtregeling te kortwieken, waar het conservatieve VK van Thatcher ook altijd op heeft aangedrongen. Dat is een onbesliste strijd geworden omdat dat politieke strijdpunt niet binnen de EU hoorde (er bestaat formeel geen ‘links tegen rechts’, de Commissie bestaat immers uit neutrale en niet-lidstaat-gebonden bestuurscommissarissen), maar dat kan/kon materieel natuurlijk niet, want toch/wel – keuze naar eigen voorkeur of perceptie! – politieke organen.
Inmiddels zijn in diverse landen buiten Latijns-Amerika populisten aan de macht: Hongarije, Polen, Turkije maar ook bijvoorbeeld in de Filippijnen en Zuid-Afrika en laten we de VS niet vergeten. Wat mij daarbij opvalt, is dat een aantal van deze regimes een meer conventioneel economisch beleid voert dan de Latijns-Amerikaanse populisten deden. De kans dat ze zichzelf opblazen is daarmee klein. Dat vergroot de schade die ze kunnen berokkenen aan de democratie. Dat geeft te denken.
Dat er buiten Latijns-Amerika ‘populisten aan de macht kwamen: Hongarije, Polen, Turkije maar ook bijvoorbeeld in de Filippijnen en Zuid-Afrika en de VS’, valt te begrijpen door de universele menselijke waarden als ondernemingszin – economische bedrijvigheid -, maar ook het compenserende rechtvaardigheidsprincipe, zoals correctie van te grote inkomensvergaring. Zolang de ‘traditionele’ bestuurslagen en politieke klassen falen in het opzetten en formuleren van een evenwichts’visie’ – en dus een ‘evenwichtige visie’ zoals hierboven uitgelegd – is het verschijnsel populisme – nu wereldwijd – onvermijdelijk geworden en dat verdwijnt niet meer als een nieuw evenwicht uitblijft. Zo simpel werkt het met waarden en principes.
Het beste antwoord op populisme is het waar mogelijk wegnemen van de oorzaken en vooral het overeind houden van de checks and balances in het politieke systeem. Gelukkig zien we die checks and balances in diverse landen ook wel in de praktijk, bijvoorbeeld in de VS.
Hoezo ‘checks and balances’ in de VS? Het viel me al op dat De Jong in zijn redenering nergens concreet werd en dus verbaast het me niet dat hij met de VS een verkeerd voorbeeld aanhaalt. Hij vergeet dat de formele Checks and Balances in de VS geen rol meer spelen en daarom een papieren tijger is geworden met de chaoot als Trump nu als hoogte- (in populistische ogen) of dieptepunt (dit geldt voor mij omdat het electoraat aldaar de verkeerde ‘gok’ heeft genomen). Dit algemene ‘democratische’ kiesstelsel is een algemene ‘gokpartij’ of politieke casino geworden en dat geldt nu wereldwijd. De politiek zal zich aan de nieuwe tijd moeten aanpassen en niet omgekeerd, en dus tegenhouden!
Han de Jong is hoofdeconoom ABN Amro.
https://fd.nl/opinie/1213349/populisme-doet-het-goed-als-het-economisch-minder-gaat
28 Tuesday Mar 2017
Posted in EU, toekomsvisieEU
Tags
Eigen gelijk is grootste bedreiging voor EU (Sebastiaan Princen, Opinie & Debat/de Volkskrant, 28 maart)
Moralistische blik op eurocrisis is misleidend en improductief (idem de Volkskrant Online, 28 maart)
Complexe oorzaken van de eurocrisis worden gereduceerd tot de instabiliteit van Zuid-Europese landen.
Stelling: Sebastiaan Princen valt in zijn betoog Adriaan Schout aan, die waarschuwde voor de risico’s van een nieuwe eurocrisis. Maar helaas laat deze econoom het na om duidelijk te maken dat het hier om een economisch-theoretisch verschil van opvatting gaat, want daar komt zijn artikel op neer en niet om een moralistische kijk op de economische situatie binnen de zuidelijke EU, die hun problemen volgens de noordelingen aan zichzelf te danken hebben.
In de Volkskrant van afgelopen vrijdag waarschuwt Adriaan Schout voor de risico’s van een nieuwe eurocrisis. De schuld daarvoor legt hij bij de economische en politieke instabiliteit in de Zuid-Europese lidstaten Griekenland, Italië en Portugal.
# Dit past bij de moralistische kijk op de economische crisis die in Nederland vast onderdeel is geworden van het publieke debat. Kort gezegd komt deze redenering erop neer dat de Zuid-Europese landen hun economische problemen aan zichzelf te wijten hebben door structureel op te grote voet te leven. Dijsselbloems vergelijking met iemand die zijn geld aan drank en vrouwen heeft besteed en vervolgens om bijstand komt vragen, drukt dit treffend uit.
# De oplossing voor de problemen past hierbij. Immers, wie gezondigd heeft, moet boeten. Onder dit mom zijn Griekenland, Portugal en Spanje onderworpen aan draconische bezuinigingen, die worden gepresenteerd als de noodzakelijke zuivering die zal leiden tot economisch herstel. Niet prettig misschien, maar wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.
Waarom wordt door Princen geen aandacht besteed aan de EMU-normen? Zelf heb ik per blog op de tekst van Schout gereageerd[1], maar in deze kritiek van Princes herken ik mij helemaal niet. Sterker, het is algemeen bekend dat betrokken zuidelijke lidstaten die EMU-normen nauwelijks serieus nemen of zodanig overschreden hebben, dat herstel nauwelijks meer mogelijk is. Er bestaat in die zeurolanden helemaal geen financieel-budgettaire discipline en dat heeft niets met moralisme te maken. Daarom hebben de neurolanden wel degelijk gelijk in hun kritiek op de onvoldoende voortvarendheid die de zeurolanden aan de dag leggen en mijn stelling is dat het economisch herstel daarom te traag is verlopen. Zelfs de ‘factcheck’ door nrc van gisteren kwam met de uitkomst op het onderzoek op de stelling dat ‘Frankrijk minder bezuinigde, meer groeide’ maar een halve waarheid is.[2] Dat zegt voldoende en daarmee wordt het artikel bevestigd op juistheid.
# Deze manier van kijken is om verschillende redenen misleidend en improductief. Zij reduceert een complex geheel van economische mechanismen dat geleid heeft tot de eurocrisis, tot een simpel goed-fout-schema. Daarbij worden de grote economische, politieke en historische verschillen tussen landen als Griekenland, Italië en Portugal over het hoofd gezien, terwijl deze essentieel zijn om hun economische problemen goed te begrijpen.
Omdat schending van de EMU-normen terecht als ‘politiek-economisch’ als fout kan worden bestempeld, want tegen de regels ingaand, valt dit stelsel als gevolg in het goed-fout-schema. Ik heb eerder aangegeven dat de enige juiste weg die de critici op de bestaande EU-regelgeving te gaan hebben is een wijzigingsverzoek in het Europees Parlement neer te leggen dat in overleg met de Europese Commissie tot een voorstel moet komen. In mijn visie zijn die EMU-normen ook onjuist vanwege de ‘onuitvoerbaarheid’ van de 3%-tekortnorm en die zou moeten worden vervangen door een 4%-norm. De conclusie luidt dat gezien de positieve uitkomsten van de Duitse en Nederlandse economie door toedoen van de uitgevoerde saneringsmaatregelen, dit beleid als geslaagd mag worden beschouwd, al dient er nog steeds een evaluatie van dat gevoerde crisisbeleid te worden gevoerd om te kunnen concluderen wat de juiste oorzaken ons ons noordelijke herstel zijn geweest en daar andere maatschappelijke misstanden zijn ontstaan, die alsnog gecorrigeerd dienen te worden.
Eendimensionaal
# Dit laat geen ruimte voor een genuanceerde en opbouwende aanpak, die voor elk land kijkt wat de economie het meest versterkt. In plaats daarvan komt een eendimensionaal recept van bezuinigingen, waarvan het resultaat twijfelachtig is.
Dat het pakket aan gevoerde crisismaatregelen geen ruimte hebben gelaten voor een ‘genuanceerde en opbouwde aanpak’ kan niet anders dan logisch worden geacht, aangezien de crisis dwong tot een supersnelle aanpak die geen uitstel duldde. Gaandeweg is ‘met vallen en opstaan’ het beleid ontwikkeld en dat vanwege de noviteit van deze crisis. Er was dus geen tijd om de situatie eerst in het laboratorium te onderzoeken, want van die situatie hadden de marktspeculanten gegarandeerd misbruik gemaakt. En alleen de naam van miljardair Soros mag worden genoemd om dergelijke vorm van misbruik tot de praktijk van de dag te verklaren. Kortom, Princen bedrijft hier studeerkamerwetenschap, die hier objectiveerbaar mank gaat de werkelijkheid van de praktijk.
# Bovendien leidt deze manier van denken af van de rol die de Noord-Europese lidstaten spelen in de eurocrisis. Vanuit economisch gezichtspunt zijn de grote handelsoverschotten van Duitsland minstens zo funest voor de stabiliteit van de eurozone als de begrotingstekorten in Zuid-Europa. Duitsland zou hieraan wat kunnen doen door de lonen of overheidsbestedingen in eigen land te verhogen.
Dit thema zou onderdeel kunnen of dienen uit te maken van de evaluatie van het gevoerde crisisbeleid.
# Suggesties van economen en de Europese Commissie in deze richting worden echter stelselmatig als absurd van de hand gewezen. In het moralistische denkschema zijn handelsoverschotten immers een teken van economische deugdzaamheid.
Na mijn bovenstaande kanttekeningen wordt het duidelijk dat ik niet begrijp waarom de auteur het begrip ‘moralistisch denkschema’ hanteert, terwijl er even goed en volgens mij zeker sprake is van botsende economische theorieën. Het wordt tijd dat ‘dat’ gevecht aangegaan wordt opdat er veel meer duidelijkheid ontstaat over het politieke besluitvormingsproces in de EU.
# Dit speelt ook in de discussie over schuldenverlichting voor Griekenland. Hoewel het IMF, toch bepaald geen zachte heelmeester bij economische kwalen, al meerdere malen heeft gesteld dat dit onvermijdelijk is om de Griekse economie er weer bovenop te helpen, blijven de Duitse en Nederlandse regering stelstelmatig weigeren hierover te praten. Dit zou niet passen in het verhaal waarmee de Griekse staatssteun aan de eigen kiezers is verkocht. Dat de Griekse economie daardoor langer dan nodig in het slop blijft en de Europese economie als geheel kwetsbaarder wordt voor een volgende crisis, wordt op de koop toe genomen.
Het enige wat mij betreft echt relevant is, is het feit dat het IMF haar koers heeft gewijzigd, aanleiding is om binnen de EU-gremia tot een ‘bezinningsdebat’ te komen, waarbij ook een openbaar en publiek debat via de media wordt geëntameerd.
# De bedreiging voor de Europese Unie zit dan ook niet alleen in de politieke en/of economische zwakte van bepaalde lidstaten. Het zit met name in de groeiende onwil om zich te verplaatsen in de positie van andere landen in Europa.
Genoemde thema’s vormen een ‘eeuwenoud’ dilemma binnen de EU en voorgangers. De EU blijft onderdeel van een algemeen erkende ‘harde’ politieke werkelijkheid.
# De verdragen, formele besluiten en instellingen van de EU zijn noodzakelijke ingrediënten van de Europese samenwerking. Ze kunnen echter alleen werken als de lidstaten zich actief willen inzetten voor een goede samenwerking. Een belangrijke voorwaarde daarvoor is het besef dat het eigen gelijk niet altijd het gelijk van de ander is, dat je (daarom) niet te snel met het vingertje moet wijzen en dat je elkaar iets moet gunnen om verder te komen.
Hier spreekt een welwillende idealist, die toch op de hoogte moet zijn van een moeizame geschiedenis van de (huidige) EU, die bijna nimmer een ‘goede samenwerking’, laat staan een harmonieuze heeft laten zien. Er is eerder sprake geweest van een doorlopende strijd om de verschillende machtsprincipes van de huidige en vroegere beleidsmakers en om nationale – niet op voorhand van nationalistische – belangenstrijd binnen alle EU-gremia.
# Het verminderde besef daarvan, zowel in Nederland als in veel andere EU-lidstaten, is de grootste bedreiging voor de toekomst van de Europese Unie.
[Sebastiaan Princen is hoogleraar bestuur en beleid in de EU aan de Universiteit Utrecht.]
[1] https://aquariuspolitiek.wordpress.com/2017/03/24/feest-van-60-jaar-rome-is-dansen-op-de-vulkaan-mooie-uitdrukking-volkskrant-adriaanschout-eu/
[2] https://www.nrc.nl/nieuws/2017/03/26/frankrijk-bezuinigde-minder-groeide-meer-7579467-a1552011
08 Wednesday Mar 2017
Posted in 5Scenario's, EU, toekomsvisieEU
Tags
Hoofdinhoud[1]
In het debat over meer of minder Europese samenwerking staan drie vragen telkens centraal:
# Voorstanders van meer Europese integratie vinden dat de Europese landen door gezamenlijk, overkoepelend Europees beleid beter in staat zijn om crises en andere uitdagingen aan te pakken. De lidstaten hebben dan minder zeggenschap over hun eigen beleid.
Bij deze passage passen de volgende kanttekeningen.
Het probleem is echter dat er geen precedent bestaat, omdat er geen (politieke) confederaties bestaan en daaruit geen leergeld kan worden gehaald. Mocht een meerderheid van lidstaten (formeel via ieder parlement en informeel via een openbaar debat met burgers) wel kiezen voor ‘meer integratie’, dan is deze confederatie een serieuze optie, die bestuurskundig goed moet worden begeleid vanwege de sterke – lees: sterker wordende – oppositie tegen deelname aan de EU.
Die oppositie is wat mij betreft een logische resultante vanwege het gebrek aan democratie (‘het democratisch tekort’), omdat in de verdragen is afgesproken dat democratie binnen de nationale context wordt (dient te worden) geregeld, en in onze Nederlandse context gesproken is daarvan nooit effectief sprake geweest. In die leemte zou moeten worden voorzien. Er is immers een praktijk gegroeid waarin er minimaal noodzakelijke antwoorden werden gegeven door de minister-president op gestelde Kamervragen. Maar er zijn nooit debatten gevoerd over de grote lijnen. En dat valt te verklaren door het feit dat de Europese samenwerking niet tot de publieke verbeelding sprak. De onderhandelingen en de verschillende Eurotoppen muntten uit in moeizaamheid en het tegengaan van mislukkingen en daarmee werd het duidelijk dat er geen reëel debat kon worden gevoerd, angstig als de politiek altijd is geweest om feitelijke opening van zaken te geven. Pas met het Grondwetreferendum (2005) was pas sprake van een publiek/politiek debat tussen voor- en tegenstanders van de EU.
Vanuit dit standpunt of deze positiebepaling is dus geen sprake van enige verandering van formeel staatsrechtelijke bepalingen, maar van meer samenwerking en meer gedeeld en coördinerend internationaal beleid. De formulering ‘Verdedigbaar is de opvatting dat er geen sprake is van minder zeggenschap en minder soevereiniteit’ is zo gekozen omdat de meer populistische (en dus ongenuanceerde) opvatting veld wint dat we onze soevereiniteit zijn kwijtgeraakt en uit handen hebben gegeven. Daarvan is naar mijn overtuiging geen sprake. Maar of staatsrechtgeleerden inmiddels het bevrijdende antwoord of visie hebben afgegeven is mij niet bekend en ik ben het ook niet in kranten tegengekomen. Deze kwestie dient dus in het komende nationale debat over de ‘5 scenario’s’ dus ook te worden opgelost.
(Wordt vervolgd met een vervolgbespreking van onderstaande tekst:
Tegenstanders van verdere integratie zien in het overhevelen van bevoegdheden naar Europees niveau juist veel problemen ontstaan. Landen zouden niet meer in staat zijn zelf beleid te maken waarmee ze hun eigen problemen op kunnen lossen.
Commissievoorzitter Juncker schetste in maart 2017 vijf scenario’s over hoe Europa zich in de toekomst zou kunnen ontwikkelen. Hij wil dat de lidstaten zich duidelijk uitspreken over de vraag op welke terreinen de lidstaten moeten (blijven) samenwerken. En dat bij die keuze ook duidelijk moet worden hoeveel bevoegdheden de Europese Unie dan krijgt om effectief te kunnen handelen op die beleidsterreinen.
Delen
Inhoudsopgave van deze pagina:
1.Geschiedenis: wel economie, geen politiek
2.De eurocrisis: meer of minder samenwerken?
3.Toekomst van de Europese Unie volgens Cameron
4.Vijf toekomstscenario’s voor de EU
5.De huidige praktijk
6.Argumenten in de discussie over de toekomst van Europa
7.Meer informatie
U ziet nu de basisversie van de tekst
Lees de uitgebreide versie
1.Geschiedenis: wel economie, geen politiek
Het debat over hoe Europa zich in de toekomst moet ontwikkelen wordt al gevoerd sinds de oprichting van de eerste voorloper van de EU, de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staali (EGKS) in 1952.
In 1952 werden de beslissingen over de belangrijke basisindustrieën van die tijd, kolen en staal, overgeheveld van de lidstaten naar het Europese niveau. Een paar jaar later gingen de lidstaten ook samenwerken op het terrein van de landbouw en de interne markt. Bij deze onderwerpen behielden de lidstaten de uiteindelijke beslissingsbevoegdheid.
Integratie op politiek gevoelige terreinen kwam niet van de grond. De oprichting van een Europese Defensie Gemeenschap in 1954 sneuvelde in het Franse parlement. Het maakte duidelijk dat de Europese landen maar beperkt bevoegdheden wilden afstaan.
De EU-lidstaten werkten steeds nauwer samen. De overdracht van bevoegdheden naar het Europese niveau verliep volgens twee lijnen:
2.De eurocrisis: meer of minder samenwerken?
Toen in 2008 de eurocrisis in alle hevigheid uitbrak werden veel plannen gemaakt om die vooral ook op Europees niveau te bestrijden. In 2012 nog stelde de Duitse bondskanselier Angela Merkel dat om de euro te redden alle eurolanden zich aan harde afspraken moesten houden. Ondertussen waren er al nieuwe regels gemaakt die streng Europees toezicht op de nationale begrotingen mogelijk maakte. De lidstaten staan onder veel scherper Europees toezicht dan ooit tevoren.
Kritiek op aanpak van de eurocrisis
De meer gematigde tegenstanders van steeds verdere Europese samenwerking vonden dat meer integratie niet als enige oplossing moest worden gezien. Zij willen alternatieven of tenminste een manier ontwikkelen voor de EU om een stap terug te kunnen doen. Daarnaast zijn veel tegenstanders bezorgd over de strenge bezuinigingen die de EU oplegt aan landen, terwijl voor sommige landen het misschien veel beter zou zijn om tijdelijk meer schulden te maken om de groei te kunnen aanjagen.
Uitgesproken tegenstanders zien de eurocrisis als verder bewijs dat de EU niet deugt; alle extra bevoegdheden die overgedragen worden leiden tot verdere uitholling van de nationale staten en van de democratie.
3.Toekomst van de Europese Unie volgens Cameron
Begin 2013 hield de Britse premier Cameron een toespraak waarin hij pleitte voor een heronderhandeling over het lidmaatschap van zijn land van de Europese Unie. Zijn inzet is het terughalen van bevoegdheden van de Europese Unie naar het nationale niveau.
Meer over de toespraak van Cameron
Met de toespraak van Cameron heeft het debat over wat de EU wel en wat de EU vooral niet moet doen een nieuwe impuls gekregen. Ook in Nederland leidde het tot discussie. De Nederlandse regering publiceerde een lijst met zaken waarvan zij vinden dat de lidstaten het beter zelf kunnen regelen. Eén van de argumenten is dat de EU niet alles moet doen, maar wat ze doet wel goed moet doen.
4.Vijf toekomstscenario’s voor de EU
Commissievoorzitter Juncker presenteerde op 1 maart 2017 vijf scenario’s voor Europa in de toekomst. Hiermee wilde Juncker een debat in gang zetten waar het heen moet met de Europese samenwerking. Uiteindelijk zullen de lidstaten duidelijk moeten maken voor welk van die scenario’s zij kiezen.
De scenario’s verschillen van elkaar op twee essentiële onderdelen: wat moet de Europese Unie oppakken (het takenpakket) en hoeveel soevereiniteit zijn de lidstaten bereid af te staan aan de EU om die taken uit te kunnen voeren (de bevoegdheden). Hiermee moet duidelijker worden wat de burger dan van de EU kan verwachten, en welke macht de EU heeft gekregen van de lidstaten. En ook wat de EU niet zal doen en het aan de lidstaten zelf is om bepaalde doelen te bereiken.
De vijf scenario’s in het kort:
Juncker is geen voorstander van een Europese Unie op basis van de interne markt, verder ontdaan van alle andere competenties (optie 2). De Commissie ziet echter ook in dat het vijfde scenario van verregaande integratie geen haalbare kaart lijkt te zijn.
Ongeacht het debat waar het naar toe moet met de Europese Unie vormen de bestaande spelregels een belangrijk uitgangspunt. In het huidige verdrag zijn de onder andere vastgelegd op welke terreinen wordt samengewerkt, en hoe regelgeving op Europees niveau tot stand komt.
Huidige bevoegdheden Europese Unie
Besluitvormingprocedures in de Europese Unie
Toets of regelgeving op het Europese nuttig en nodig is
Hieronder staan een aantal veel gehoorde argumenten in de discussie over Europa als een politieke unie. Dat maakt de discussie boeiend, maar een oordeel niet eenvoudiger.
Een politieke unie is nodig voor vrijheid, vrede en welvaart in Europa
De Europese samenwerking na de Tweede Wereldoorlog werd onder andere geïnspireerd door het idee oorlog op het Europese continent te voorkomen. De gedachte was dat als landen sterke economische belangen met elkaar deelden, ze geen oorlog met elkaar zouden voeren. Bovendien zou een Europa dat op economisch en politiek vlak sterk samenwerkt, een beter machtsblok kunnen vormen tegen de VS en opkomende economische grootmachten. Nog steeds wordt het argument van vrede, vrijheid en welvaart aangevoerd voor een Europese monetaire en politieke unie.
Een politieke unie veroorzaakt meer spanning tussen Europese landen
Verdergaande politieke integratie zal de spanningen tussen Europese landen vergroten: harde economische en politieke afspraken zullen landen juist tegen elkaar opzetten. Zo verwachten sommigen dat in een politieke unie het sterke Duitsland de controle zal krijgen over begrotingen, belastingen en uitgaven van de andere lidstaten. Dit zou vervolgens tot conflicten tussen Duitsland en andere EU-landen kunnen leiden.
Een politieke unie is nodig om de euro te laten functioneren
De euro kan alleen werken als de Europese Unie niet alleen economisch wordt geïntegreerd (interne markt, euro e.d.), maar ook politiek (bijvoorbeeld overal dezelfde begrotingsdiscipline). Omdat de eurocrisis o.a. werd veroorzaakt doordat landen hun interne zaken niet op orde hadden, wordt er nu gepleit voor een politieke Europese unie met meer zeggenschap op terreinen die voorheen nationaal werden geregeld.
Een politieke unie vergroot de kloof tussen EU en burger
Een politieke unie vergroot de kloof tussen burgers en de EU alleen maar. Hoe sterker de politieke samenwerking, hoe minder oog er is voor nationale belangen en nationale identiteit. Het tekort aan democratische legitimiteit zal met een politieke unie alleen maar groter worden. Burgers voelen zich niet gehoord en niet vertegenwoordigd.
Kosten en baten van de Europese samenwerking
Nederland over Europa
Europa en democratie
Bevoegdheden Europese Unie
Institutioneel beleid)
[1] http://www.europa-nu.nl/id/vh7il22b7rnr/de_toekomst_van_europa
27 Wednesday Jul 2016
Posted in Brexit, EU, toekomsvisieEU, TweedeKamer
Tags
Gun Britten tijd om hun vertrek uit de Europese Unie goed te overdenken (Hans van Baalen, Opinie & Dialoog/fd, 27 juli)
Het lijkt nu onwaarschijnlijk, maar EU is constant in beweging en een ‘breturn’ is zeker niet uitgesloten
# De nieuwe premier Theresa May staat voor een van de zwaarste opgaven uit de recente Britse geschiedenis. Als opvolger van de afgetreden David Cameron moet zij het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie loodsen.
# Onder regie van de minister voor brexit-zaken David Davis moet de regering van May in de komende maanden een gedetailleerd plan uitwerken hoe de boedelscheiding moet plaatsvinden. Gezien de economische en politieke impact van een brexit, zou dit ‘uittreedplan’ voorgelegd moeten worden aan het Britse parlement, dat conform het Britse constitutionele recht soeverein is en altijd het laatste woord heeft. De politieke manoeuvreerruimte van premier May is derhalve smal. Zij heeft een verdeeld land, een verdeeld parlement en een verdeelde partij geërfd.
Terecht staat hier geschreven dat het ‘Britse parlement, dat conform het Britse constitutionele recht soeverein is en altijd het laatste woord heeft’, maar dat geldt in ieder geval ook ten aanzien van ons parlement, dat dezelfde soevereiniteitsrechten heeft als de Britse, en hoogstwaarschijnlijk geldt dat voor iedere bestaande grondwet van de huidige EU-lidstaten. Dat er soevereiniteitsoverdracht heeft plaatsgevonden, is je reinste flauwekul en onzin, want dan had onze Grondwet moeten worden aangepast. Er zijn alleen verdragsregels, zoals die van de EMU, afgesproken door het ‘collectief van regeringsleiders’ in de Europese Raad en dus door iedere lidstaat, waardoor er in de praktijk een gedeelde soevereiniteit is ontstaan, maar dat is de materiële kant van de zaak en niet de formele. Wat Van Baalen hier dus schrijft, zet de lezer op het verkeerde spoor. Dat de politieke manoeuvreerruimte van premier May derhalve smal is, ligt niet aan de Unie, maar aan het feit dat alleen het Britse parlement zelf de Brexit in theorie kan terugdraaien. Maar de regering-May zal daartoe geen aanzet gegeven, zoals een en andermaal heeft aangegeven. May zal het Brexitbesluit respecteren en bereidt dus een vertrek uit de Unie voor. Punt. Zij heeft dus niet te maken met smalle manoeuvreerruimtes.
# Ondertussen wordt de Britse economie hard getroffen door een naderende brexit. De koers van het pond is gekelderd tot het laagste punt in meer dan dertig jaar, de bouwsector stagneert en internationale bedrijven maken zich op voor een exodus uit het Verenigd Koninkrijk. Een versnelde verlaging van de winstbelasting om bedrijven in het VK te houden, zal de aanstaande onderhandelingen tussen het VK en de EU vertroebelen. Brussel duldt geen belastingparadijs aan de andere kant van Het Kanaal.
Dat het Brexitreferendum helemaal niet goed was voorbereid weet inmiddels iedereen, en dat de regering uit alle macht probeert om de schade te beperken is ook logisch, en dat delen van de Conservatieve partij en het Britse bedrijfsleven denken in termen van een ‘versnelde verlaging van de winstbelasting’ is even logisch, maar dat zij daarbij op weerstand zal stuiten van de Europese Commissie is even onvermijdelijk als ook begrijpelijk, want tegen alle regels in. En de achtereenvolgende Commissie(s) hebben in de loop van de geschiedenis een aaneenschakeling van ‘dwarsigheid’ van de Britten meegemaakt en daarmee de facto leren leven; hun vergaderhorloge raakte daarop afgestemd. Kortom, de laatste zin ‘Brussel duldt geen belastingparadijs (…)’ is nog een restant van het oude en verkeerde ‘Brusselse’ denken, alsof ze daar alles per decreet (konden) bepalen. Wanneer stapt Van Baalen over naar het nuchtere en feitelijk juiste omschrijving van wat de Commissie doet?
# Indien artikel 50— dat sinds het Verdrag van Lissabon is opgenomen in het Verdrag betreffende de Europese Unie — wordt geactiveerd door de Britse regering, is er geen redelijke weg meer terug. Daarom moeten de Britse bevolking en het Britse Parlement zich eerst uitspreken over het scheidingsplan van de regering-May alvorens artikel 50 wordt ingeroepen.
Hier worden weer open deuren gedebiteerd, en wordt de activatie van artikel 50 gepresenteerd als een sine qua non, terwijl er geen sprake is van ‘geen sprake van een redelijke weg terug’, als het Britse parlement besluit om niet akkoord te gaan met een feitelijk vertrek uit de Unie. Want die mogelijk bestaat nog steeds, als na verloop van tijd – voorbereidingstijd van het vertrek – blijkt dat het besluit van de afgetreden premier Cameron om een referendum te houden, een onzinnig feit bleek te zijn geweest. Waarom houdt Van Baalen geen rekening met deze optie? Omdat hij zo gevangen zit in dat Brusselse denkstramien, dan hij geen andere mogelijkheden en denkopties ziet. Tunnelvisie heet dat in het dagelijkse spraakgebruik.
# Een groot gedeelte van de Britse bevolking heeft immers uit een emotionele opwelling voor een brexit gestemd, zonder de financiële en politieke impact te kunnen overzien. De huidige economische feiten spreken echter voor zichzelf en zijn een harde wake-up call na de leugens en listen van de brexiteers. In geval de uittreedplannen worden afgewezen, hoeven de EU en het VK niet te breken. Het lijkt nu onwaarschijnlijk, maar de EU is constant in ontwikkeling. Wat vandaag onmogelijk is, kan morgen mogelijk zijn. Een breturn is niet op voorhand uitgesloten.
Hier probeert Van Baalen recht te praten wat krom is: ‘de Britse bevolking heeft immers uit een emotionele opwelling voor een brexit gestemd, zonder de financiële en politieke impact te kunnen overzien’. Zou de volksvertegenwoordiger Van Baalen willen ophouden met zo denigrerend over de Britse bevolking te spreken, die vanuit een emotionele opwelling zou hebben gehandeld? Niemand kende immers de financiële en politieke impact, want een feit zonder enige voorgeschiedenis. Geen burger en geen politicus, en zoals nu ook blijkt uit de woorden van de auteur, ook geen volksvertegenwoordiger kon het geheel overzien, dus ook Van Baalen niet, maar – onbewust -vanuit zijn ideologische vooringenomenheid wel. Daarom zwijgt Van Baalen ook in alle talen over de kloof tussen de Commissie – om de geijkte uitdrukking ‘Brussel’ nu definitief uit onze vocabulaire te schrappen – en de lidstaten (lees: de Europese burgers) en dat is een Europarlementariër als Van Baalen onwaardig. En als deze opvattingen van Van Baalen voor veel meer Europarlementariërs opgaan, dan kan er beter zo snel mogelijk nieuwe Europese verkiezingen worden uitgeschreven, vanwege het gebrek aan ‘competentie’ van dit parlement.’ Kortom ‘incompetent’ in de gewone dagelijkse taal. En dan zou overwogen moeten worden om niet alleen kandidaten van bestaande of nieuwe partijen op de lijsten te zetten, maar ook volledig onafhankelijke en dus partijloze burgers. Een open inschrijving dus. Laat Thierry Baudet zich maar inschrijven!
# Een harde voorwaarde is dat de Britten tijd en ruimte gegund wordt. Geen groteske dreigementen uit de Brusselse glaspaleizen, maar pragmatisme, nuchterheid en geduld. Veel geduld. Europese politici moeten zich een oude wet van voormalig bondskanselier Helmut Kohl ter harte nemen: As je niet weet wat te doen, doe dan niets. Zit stil als een Boeddha.
Het enige probleem met deze uitspraak van Helmut Kohl is dat politiek en spiritualiteit weinig tot niets met elkaar te maken hebben en dat dus uitspraak niet opgaat. Waarom niet? Omdat van de politiek uitspraken worden verwacht en geen ‘niets doen’. Je kunt wel aanleren om in veel langzamer tempo dat in het hectische tempo van vandaag gebeurt jezelf uit te drukken, of in ieder geval ‘veel meer overwogen’. Want dat aspect ontbreekt nu op alle fronten, zoals ook uit dit artikel van Van Baalen blijkt.
Het zal inmiddels duidelijk zijn geworden via alle voorgaande commentaren van mijn kant, dat de laatste alinea’s niet meer van repliek hoeven te worden voorzien. Als je eenmaal – onbewust – in een verkeerde redeneerlijn bent terechtgekomen, zal er niet plotseling ‘uit het niets’ een goede redeneerwijze (lees: spontaan) ontstaan. Kortom, niet alleen de Britten moet tijd en ruimte worden gegund, maar de Commissie en het hele Brusselse ambtenarenkorps ook; en misschien nog wel in veel ruimere mate aangezien de Commissie c.s. nog veel meer gevangen zit in die tunnelvisie dan de Britten zelf. De Britten reageerden immers alleen af wat er Unie-breed al leefde over de procedures in de Europese instellingen, en wat dat betreft gingen de Britten ons voor op het continent. Nu is het aan ons om verder Unie-breed te blijven meedenken en observeren of waarnemen wat er allemaal verder gaat – of zal gaan – gebeuren opdat we ooit perspectief mogen ontwikkelen op een gezond functionerende Europese Unie.
# Dit betekent dat de EU niet op voorhand eisen moet stellen aan het VK of in de klassieke reflex moet schieten door het gaspedaal van de Europese integratie diep in te drukken. In plaats daarvan dient de EU zichzelf te hervormen en zich te richten op kerntaken: de markt, munt en effectieve bewaking van de buitengrenzen.
# Mocht het daadwerkelijk tot een brexit komen, dan zal de scheiding veel politieke energie vergen aan zowel Britse als Europese zijde. Dit zal ten koste gaan van onze slagkracht om de huidige crises aan te pakken, zoals de beheersing van illegale migratie naar Europa, versterking van de Europese buitengrenzen, voltooiing van de interne markt, uitbouwen van de Europese pijler in de Navo en het afdwingen en naleven van begrotingsafspraken ten behoeve van een robuuste muntunie.
# Daarom moeten we de bal bij de Britten laten en hun de tijd gunnen om hun toekomst goed te overdenken. Dat is in het belang van het VK, Nederland en Europa
[Hans van Baalen is voorzitter van de VVD-delegatie in het Europees Parlement.]
25 Monday Jul 2016
Posted in Angelsaksischmodel, Brexit, EU, toekomsvisieEU, TweedeKamer
Tags
Brexit biedt kansen voor een diverser Europa (Marjolein Quené – historicus en bedrijfskundige -, opinie/Trouw, 25 juli)
Brexit | Nu de Britten de EU verlaten, kan Europa ook meteen afscheid nemen van het economisch model waarin enkel oog is voor het belang van de aandeelhouder, bepleit Marjolein Quené.
Dit is een volkomen juiste conclusie van de auteur, al zal er ongetwijfeld vanuit het bedrijfsleven direct gereageerd worden door te stellen dat de politiek daarvan moet afblijven. Dat zullen we – burgers – dan nog wel eens zien…!
23 Saturday Jul 2016
Posted in Brexit, EU, toekomsvisieEU, TweedeKamer
Tags
(Redactie de Volkskrant, 20 juli 2016)
De nieuwe Britse premier Theresa May wil het aantal migranten naar het Verenigd Koninkrijk beperken tot enkele tienduizenden per jaar. Dat zei ze woensdag tijdens een bezoek aan de Duitse bondskanselier Angela Merkel. ‘Een van de boodschappen die de Britten met hun Brexit-stem hebben gegeven is dat ze de controle terug willen over de immigratie. Daar moeten we als regering dus actie op ondernemen’, aldus May.
Op het eerste gezicht is deze Britse wens een schending van het vrije verkeer van personen in de EU. Maar wat als er sprake is van een uitgangspunt dat feitelijk een illusie is, zoals nu blijkt dat illusies en idealen niet houdbaar zijn in de praktijk van alledag? We had bij het opstellen van de Verdragen ooit kunnen vermoeden dat de vrije verkeer van personen – diensten en goederen zijn in dit kader geen ander thema – doorkruist zou worden door de vluchtelingenstromen, waarmee de EU mee te maken heeft gekregen? Om die reden dient eigenlijk na de Brexit-uitslag een algehele evaluatie te worden gehouden om te bezien welke uitgangspunten met het oog op de realiteit gehandhaafd kunnen blijven en welke niet. Op die manier kan een permanent publiek debat worden gehouden waarin de Europese burger zich kan uitspreken.
# May benadrukte dat de Britse regering zoekt naar een ‘duurzaam’ niveau van migratie. Dat betekent naar haar idee een paar tienduizend migranten per jaar, verklaarde ze.
Een duurzaam niveau in het zoeken naar een ideale maatstaf van migratiecijfers lijkt heel redelijk omdat alles in de huidige wereld gebaseerd is op duurzaamheid, zoals duurzame energie en economie.
# May zei verder dat ze ‘constructief’ wil samenwerken met Duitsland en de andere lidstaten om een ‘verstandig en ordelijk vertrek’ uit de Europese Unie te bewerkstelligen. Ze voegde daaraan toe dat het Verenigd Koninkrijk tijd nodig heeft om een onderhandelingspositie in te nemen voordat de scheidingsprocedure van start gaat. ‘Maar tijdens ons lidmaatschap zullen we de rechten en plichten blijven respecteren.’
# Over de handelsbelangen van het Verenigd Koninkrijk zei May alleen dat goede handel van levensbelang is voor de economie. ‘Het is duidelijk dat we een goede deal willen wat betreft verkeer van goederen en diensten’.
Wat als onder ‘een goede deal’ in de handelsbetrekkingen tussen het VK en de EU iets anders wordt verstaan?
18 Monday Jul 2016
Posted in Brexit, EU, toekomsvisieEU, Transformatie
Tags
Brexit-voorstellen in de Britse media #volkskrant #postbrexit #toekomstEU @eu
Europese migranten die zich nog snel vóór de Brexit in het Verenigd Koninkrijk willen vestigen, moeten er rekening mee houden dat ze niet kunnen blijven.
Door: Patrick van IJzendoorn 18 juli 2016, 06:01
Dat heeft Brexit-minister David Davis beweerd in de Mail on Sunday. Migranten die er nu al zijn, zullen genereus worden behandeld, voegde hij eraan toe. Hij verwacht dat de Brexit begin 2019 een feit zal zijn. Ondertussen heeft premier Theresa May met haar Schotse collega Nicola Sturgeon afgesproken dat ze het betreffende artikel 50 alleen in werking laat treden als de Schotten akkoord gaan.
De Britse regering is al druk bezig met het zoeken naar nieuwe markten
De opmerkingen van Davis, een voormalige bokser, zullen voor gefronste wenkbrauwen zorgen in Brussel, want voordat de Brexit een feit is, moeten de Britten zich onvoorwaardelijk houden aan het vrije verkeer van personen. In de campagne had ‘Mr. Brexit’ voor verbazing gezorgd door te pleiten voor aparte handelsverdragen met onder meer Duitsland en Frankrijk, wat ingaat tegen het EU-beleid. De Britse regering is al druk bezig met het zoeken naar nieuwe markten. Zo had May een positief telefoongesprek met haar Australische collega Malcolm Turnbull over een snel handelsakkoord.
Nóg een referendum
The New European.
De verliezers van de referendumcampagne blijven de hoop koesteren dat de Britten op een of andere manier lid van de EU blijven. Tony Blairs spindoctor Alastair Campbell stelt nu voor om nóg een referendum te houden, met twee nieuwe keuzemogelijkheden: het door Davis te bereiken Brexit-akkoord of lid blijven in een daadwerkelijk hervormde EU. Om de Britten tevreden te houden, stelt Campbell voor het gemeenschappelijke landbouwbeleid op de schop te nemen en het vrije verkeer van personen te vervangen door een vrij verkeer van arbeidskrachten.
Campbell doet zijn voorstel in The New European, de nieuwe weekkrant die dit weekeinde voor de tweede keer is uitgekomen. Het is de wedergeboorte van The European, het pan-Europese periodiek van persbaron Robert Maxwell, dat het in de jaren negentig acht jaar heeft volgehouden. De ‘pop-up’-krant, die omgerekend 2,67 euro kost, richt zich op de 48 procent van de Britten die sinds het referendum gedeprimeerd rondloopt. De krant wordt vooral wordt gelezen in Londen, Manchester en de universiteitssteden.
Naast het ongevraagde advies van Campbell aan May bevat The New European een tegendraadse lofzang van Independent-hoofdredacteur Amol Rajan op de ‘progressieve grootstedelijke elite’. Elders legt een marketinggoeroe van Saatchi & Saatchi uit waar het mis ging voor ‘Remain’: de blijvers hadden geen binding met de kiezers. Er is ook een olijke lijst van ‘EU-mythes’. De mooiste: Brussel heeft Britse boeren nooit gedwongen om speelgoed te geven aan hun varkens.
12 Tuesday Jul 2016
Posted in Brexit, EU, toekomsvisieEU
Tags
# Bij toeval was Kopenhagen ook de locatie van de volgende fundamentele identiteitspolitieke beslissing, in juni 1993 [dus ten tijde van het Verdrag van Maastricht, jw]. De sfeer was bedrukt. De kring rond het kampvuur, gestoord door jongens uit een achterbuurt die meenden ook te mogen meepraten, gunde zich geen historische verhalen meer. Dan zouden de aanwezigen namelijk eerder moeten inschikken dan hun lief was. De Twaalf zaten al ruim drie jaar in hun maag met de Midden- en Oost-Europese landen die in 1989 achter het IJzeren gordijn vandaan waren gekomen en aansluiting bij hun westelijke buren zochten. Opnieuw dwong de lidmaatschapskwestie tot nadenken over het zelf. Tot dan toe hadden de lidstaten de aspiranten in niemandsland laten wachten. De regeringsleiders hadden weinig zin minstens toen arme, verzwakte volken met hoofdsteden waarvan ze soms nog nooit hadden gehoord in hun midden op te nemen. Tegelijkertijd voelden ze dat het niet anders kon. Ze hadden het immers in hun stichtingspakket beloofd (en ook de Amerikanen drongen nogal aan). De buitenstaanders bevestigden met hun dringende appél de identiteit van de zittende kring – deze was meer dan ooit een object van bewondering en verlangen – maar dwongen de leden tevens tot een hernieuwd zelfonderzoek.
# Tegenzin en noodzaak vonden elkaar op de betreffende Top in de zogeheten ‘Kopenhagencriteria’. Het zijn de drie voorwaarden waaraan een land moet voldoen om toe te treden tot de gezamenlijkheid: stabiele democratische instellingen, een functionerende markteconomie, absorptie van tachtigduizend pagina’s Europese wetgeving. Met dit eisenpakket lopen de leiders het ene pad dat ze twintig jaar eerder hadden aangeduid verder af en laten ze het andere links liggen.
Hier staat de paradox van de verdergaande Europese samenwerking treffend geformuleerd: de drie eisen waren de facto utopische uitgangspunten, aangezien de betrokken Midden- en Oost-Europese kandidaat-lidstaten natuurlijk niet konden voldoen aan alle drie te eisen: de eerste twee waren onhaalbaar vanwege hun communistische verleden en de ‘transitie’ naar een modern-westerse industriële markteconomie heeft een aantal decennia nodig. En het nationaal invoegen van duizenden pagina’s Europese wetgeving in de eigen politieke cultuur is een onmogelijkheid. Hier doet zich de parallel ook voor met bevolking van de oorspronkelijke Zes: die zijn even onbekend met die wetgeving als de Oost-Europese aanvragers van dat moment, maar gezien de weerstand in het heden ook dit moment. Geen wonder omdat je basisschoolleerlingen ook niet zomaar kunt neerzetten of plaatsen in een middelbare schoolklas, waarmee je een vergelijkbare overgang kunt typeren; een fatsoenlijke ‘landing’ of ‘indaling’ in een nieuwe omgeving van de gezamenlijkheid, zoals Van Middelaar dat omschrijft, kun je vergeten. Met de wijsheid achteraf kan ook niets anders dan worden vastgesteld dat het Grondwetsreferendum in 2005 mis moest lopen. Beide lidstaten, het Franse electoraat eerst en het onze even later hebben die Grondwet afgekeurd. Zo valt politiek-psychologisch veel te verklaren van de blijvende veenbrand van dit moment.
# De Twaalf preciseren namelijk enerzijds het politieke zelfbeeld uit 1973, ‘Wij zijn een club van democratieën’. De ruwe opsomming democratische beginselen wordt vervangen door een uitputtende lijst eigenschappen, vertaalbaar in huiswerk voor aspirant-leden. Aldus wordt de open uitnodiging uit het stichtingspact (‘elke Europese staat die onze idealen deelt’) geclausuleerd. De Europeesheid van een staat is geen gegeven, ze schijnt afhankelijk van een ontwikkelingsstadium, wordt onderwerp van rapportage. Wie vanaf welk moment Europees is, wordt sinds 1993 beslist door de Europese Raad.
In zekere zin is deze ontwikkeling onvermijdelijk, omdat het om een ‘economische unie’ ging, die vanwege het aantal leden tegen een natuurlijke grens aanliep, namelijk de onzichtbare grens van de transitie van een Europese economische samenwerking, zoals de voorganger van de EU ook terecht de Europese Economische Gemeenschap (EEG) heette, naar een tussenfase van louter economische naar een meer noodzakelijk gereguleerde fase van meer economisch-politieke coördinatie. Dat ging duidelijk sluipenderwijs – organisatiekundigen moeten dat al hebben zien aankomen -, en onzichtbaar aangezien de politici en bestuurders alleen met de dagelijkse hectiek en beslommeringen bezig waren, die al hectisch genoeg waren. Zodat wederom met de wijsheid vanuit het heden kan worden vastgesteld dat de Europese Raden en de achtereenvolgende Commissies van destijds alleen maar met de utopie van een ‘machtig’ toekomstig EU-blok voor ogen doorgingen op het ingeslagen pad. Verklaarbaar dus, maar een onverstandig tijdspad, waaruit niets anders dan de toekomstige euroschuldencrisis (van 2010) kon ontstaan..
# Hiermee heeft anderzijds het, toegegeven nogal fletse, identiteitsproza van twintig jaar eerder afgedaan. De opening die de leiders hadden geboden voor Europese cultuurpolitiek, en die intussen was benut, gaat weer dicht. Daarmee wordt de retoriek van een gedeeld verleden of een gezamenlijke beschaving onderuit gehaald, een potentiele bron van publieke legitimiteit voor de Unie afgesneden, kortom, de Duitse strategie geblokkeerd. Gevolg: de Europese politiek moest zichzelf dragen. Deze stap zou best op kracht en zelfvertrouwen kunnen duiden. (vgl. God tegen Mozes: ‘Ik ben wie ik ben.’) Toch is twijfelachtig of de consequenties van deze dramatische beslissing voldoende werden doordacht. Op het moment zelf hadden het publiek noch de spelers door dat iets bijzonders gebeurde. De grote Europese kranten misten het punt; de aandacht ging uit naar wat e leiders zeiden over de werkloosheid en de economische crisis. De institutionele vakpers pikte het evenmin op [sic]. Een decennium later werd de Kopenhaagse Top alsnog opmaat naar de oostelijke uitbreiding bejubeld, maar de identiteits-politieke omslag bleef onderbelicht.
In aanvulling op mijn hiervoor geplaatste opmerkingen kan op deze opvolgende tekst worden vastgesteld dat de communicatie[1] tussen de Europese Commissie als dagelijks bestuur enerzijds en lidstaten, alsmede aspirant-lidstaten knullig en zwaar onvoldoende was. Maar vooral de kwaliteit van de besluitvorming binnen de Europese Commissie (‘Toch is twijfelachtig of de consequenties van deze dramatische beslissing voldoende werden doordacht’) liet – voorzover oordeelsvorming verantwoord is – zwaar te wensen over. Of dit verholpen kon worden door beter management en communicatie is twijfelachtig, want er was al sprake van chronisch geslotenheid van zowel het interne functioneren van de Commissie, als van de communicatie naar de buitenwereld; het was al een stiefkindje. Het lijkt erop dat er al een onoverbrugbare kloof was ontstaan. En de indruk ontstaat ook onvermijdelijk dat zo’n gegroeid bestuursorgaan als de Commissie ongeschikt is voor modern management. Maar ook dat is wijsheid buitenaf. De Commissie die bestaat uit politieke kopstukken die worden afgevaardigd door hun eigen regeringen, waarbij onderling op politieke gronden de taken worden verdeeld, en de vraag is of dat ooit kan uitgroeien tot een professioneel team. De kwaliteiten van zelfreflectie en zelfherstellend vermogen zijn niet te verwachten onder deze zonderling vreemde personeelsomstandigheden (zonder headhunters).
Overigens speelt hierbij ook een andere kwestie een rol: het fundamentele contrast tussen de West- en Oost-Europese cultuur, die afgelopen december uitstekend beschreven werd door Volkskrant-columnist Derk Jan Eppink in zijn analyse ‘Europa’s ziel ligt in Oost-Europa’ (http://www.volkskrant.nl/opinie/europa-s-ziel-ligt-in-oost-europa~a4204054/), waarvan alleen de titel dubieus is te noemen, want wie bepaalt waar de Europese ziel ligt? Europa’s ziel kan net zo goed in West-Europa liggen, in ieder geval de moderne Europese ziel!
(wordt vervolgd)
[1] Ook de communicatie van de Nederlandse regering liet te wensen over:
Hoofdredactioneel commentaar Financieel Dagblad onder de kop: Best bedenkelijk (26 januari 2004, auteurs Klaas Broekhuizen en Hendrik Jan van Oostrum, met als slotalinea: ‘In de notitie ‘Staat van de Unie’ over het jaar 2003 is de regering daarover [belang voor NL ‘essentieel’] ook zelf zeer uitgesproken. De uitbreiding en beleidsmatige verdieping van de Unie bieden, aldus de regering, zowel ‘economische voordelen’, als de mogelijkheid om de greep te herwinnen op grensoverschrijdende vraagstukken als asiel en migratie, milieu en veiligheid. Dat is niet ‘best belangrijk’, maar voor Nederland van vitaal belang. Wat dat betreft is dan ook sprake van een bedenkelijke, want misleidende slogan.’
En in de toenmalige Haagsche Courant het redactionele commentaar (27 januari 2004) Slappe slogan over Europa heeft alsnog effect, waar de laatste alinea als volgt luidt: ‘Met deze wetenschap [deze blog zal nog worden aangevuld] in het achterhoofd heeft het Rijk een publiekscampagne voorbereid om doelgroepen te bereiken, Europa dichter bij burgers te brengen en een website in te richten waar alle informatie voor de burger bereikbaar wordt. het Rijk verwacht veel van deze campagne. alleen trekt diezelfde overheid maar weinig geld uit voor de communicatie. Zelfs staatssecretaris Nicolai (Europese Zaken) moest toegeven dat de campagne wel erg sober is. Het Rijk heeft voor de campagne ook een logo en een slogan laten ontwerpen. Vooral het laatste illustreert de armoede van de overheidscampagne. Als het Rijk ‘het product Europa in de markt wil zetten’, zoals dat heet, dan is de leus ‘Europa. Best belangrijk’ geen goed begin. Leden van de Tweede Kamer en van het Europees parlement veegden er de vloer mee aan. Het bracht PvdA-Kamerlid Timmermans tot de verzuchting: beter geen slogan dan deze slogan. De Kamerleden hebben in principe gelijk. Met deze slagzin is de beste wijn nog niet te slijten. Maar grappig genoeg is door de slappe slagzin eren discussie losgebarsten rond het thema Europa. Waar een vreemde slogan al niet voor kan zorgen.’
07 Thursday Jul 2016
Posted in Brexit, EU, toekomsvisieEU, TweedeKamer
Tags
# De lidstaten besloten ditmaal [1 januari 1973] zelf antwoord te geven op de vraag naar de reden van hun samenzijn. In december publiceerden de negen regeringsleiders, bijeen in Kopenhagen, de genoemde ‘Verklaring over de Europese identiteit’ om de wereld en hun bevolkingen te vertellen wie ze waren. Uitgangspunten waren – net als twee decennia eerder – de gezamenlijke wil oude vijandschappen te overkomen en de overtuiging dat een Europese eenheid noodzakelijk was voor ‘het overleven van de gemeenschappelijke beschaving’. Die laatste bleek naar inhoud moeilijk te definiëren. Men hield het op een ‘variëteit van culturen in eenzelfde Europese beschaving’, ‘gemeenschappelijke waarden en beginselen’, ‘dezelfde levenshoudingen’. De buitenwereld (en misschien het eigen publiek) werd gerustgesteld dat de Europese eenwording ’tegen niemand gericht’ en ‘geïnspireerd door geen enkele machtswil’ was.
En dat terwijl vanaf de eerste opbouw van het Europese Huis sprake was van eindeloze machtsstrijd tussen de regeringsleiders.
# De Europese identiteit scheen een onidentificeerbaar dun vlies tussen pluraliteit naar binnen en een zacht universalisme naar buiten. In een politieke vertaling van deze algemeenheden vonden de Negen vastere grond. Zij wilden pal staan voor ‘de beginselen van de representatieve democratie, van de rechtstaat, van sociale rechtvaardigheid – het einddoel van economische vooruitgang – en van de mensenrechten.’ Een ander opvallend element was dat de lidstaten de ‘constructie van een [- let wel: geen ‘het’- , jw] verenigd Europa’ zelfs tot de gezamenlijke identiteit rekenden. De breuk met het verleden uit 1950 had inmiddels een eigen geschiedenis.
Hier staan (politiek)filosofisch boeiende opmerkingen. Wat hier als ‘zacht’ universalisme wordt omschreven, blijkt gewone ideologie te zijn van de politieke leiders van de jaren vijftig tot zeventig. Ideologie is namelijk dogma omdat vandaag de dag blijkt – in verband met het thema referenda – dat ‘de beginselen van de representatieve democratie’ alleen standhouden in tijden van politiek stabiele tijden van wederopbouw, en een nieuwe maatschappelijke ordening in de vorm van de – toen – moderne verzorgingsstaat die opgetuigd werd. Vandaag met alle technische knowhow en digitale innovaties is de representatieve absoluut niet meer vanzelfsprekend. ‘We zijn op weg naar de directe democratie’, al is het houden van referenda daarvan geen bewijs. Het verkeert in ‘statu nascendi’.
Wat wel uniek mag worden genoemd is het beginsel van ‘sociale rechtvaardigheid als einddoel van economische vooruitgang’, basis voor toen nieuw te ontwikkelen de verzorgingsstaat. Dat de huidige lappendekens in de EU met verschillende varianten sinds de economische crisis zwaar beproefd werd en gesaneerd moest worden, maakt het bestaansrecht van die verzorgingsstaat niet minder geldig en legitiem. Maar er is niet nagedacht over het – geleidelijk gegroeide – contrast tussen de Europese verzorgingsstaten en de buiten het Europese continent afwezigheid daarvan. Dat leverde economische, en met name concurrentiefricties, op. Om een voorbeeld te noemen van de praktijk: waar op het Europese continent in een aantal landen – niet alle – een infrastructuur van verzorgingshuizen ontstond, gold in andere landen – verreweg de meerderheid – dat ouderzorg een familieaangelegenheid was. Geen overheids(premie)kosten aldaar en dus geen last voor de overheidsbudgetten. Maar dat was alleen maar mogelijk vanwege familietradities, die een/de ontwikkeling van een hypermoderne economie tegenhielden en zelfs blokkeerden. Sterk ontwikkelde Noord-Europese economieën met hun vaak degelijke transportfaciliteiten, brachten een grote voorsprong van Noord-Europeanen, terwijl de zuidelijke landen nog zuchtten onder dictaturen, zoals hieronder wordt beschreven.
Terugkerend naar het einddoel van de economische ontwikkeling dat zou bestaan – lees: dient te bestaan – uit sociale rechtvaardigheid, is niet alleen een utopie gebleken ‘tijdens de rit’, maar is sinds de schuldencrisis ook een onuitvoerbaar ideaal geworden. Er bestaat bij alle saneringen van overheidsfinanciën en dito schuldenlasten geen sociale rechtvaardigheid meer binnen de EU, tenzij Thomas Piketty en John Rawls geïmplementeerd worden. Deze sociaaleconomische onevenwichtigheid is de oorzaak van de huidige sociale opstand (al dan niet via het populisme) binnen de EU, dat Europa ook aan de rand van de afgrond heeft gebracht. Een dubbele identiteitscrisis, onvergelijkbaar met het moeizaam zoeken naar identiteit uit de opbouwfase. Dubbel, omdat de EU nu als de IC-patiënt kan worden beschouwd.
# Deze oefening in zelfbepaling door de Negen markeert, ondanks de holle frasen, een dubbele culturele wending. Ten eerste: het discours over de Europese waarden, identiteit en cultuur werd door het hoogste politieke gezag gelegitimeerd. In dat opzicht was wat in de verklaring stond van minder belang dan dat er was gesproken. De Duitse strategie was officieel ingezet; hierboven [p.340] bleek hoe men dit in Gemeenschapskringen vanaf 1971 als aanknopingspunt voor Europese cultuurpolitiek gebruikte. Ten tweede: de lidstaten definieerden zichzelf in Kopenhagen explicieter dan tevoren als een kring van Europese parlementaire democratieën. Wellicht speelde mee dat nieuwkomers Groot-Brittannië en Denemarken oude en zelfbewuste nationale parlementen in de lidstaten brachten.
# Dit zelfbeeld ging twintig jaar mee. Naar buiten toe hadden de Negen inderdaad de uitstraling van een democratische kring. Dit bleek eens te meer toen vanaf midden jaren zeventig de dictaturen in Griekenland, Spanje en Portugal de overgang naar de parlementaire democratie maakten. De jonge regeringen klopten bij de Negen aan. Ongetwijfeld hadden ze ook de voordelen van de gemeenschappelijke markt en de Europese subsidies op het oog, maar het verlangen naar inbedding in een democratische omgeving – denk aan Spanje na de mislukte coup van 1981 – was volgens waarnemers een hoofdmotief. De Europese ledenkring groeide qua identiteit probleemloos van Negen tot Twaalf.
Niemand dacht aan de werking van de wet van Murphy en dat de organisatieadvieswereld uitgaat van de inherente logica van een optimale omvang van een organisatie; te groot en succesvol leidt tot de eigen ondergang. Karel de Grote was historisch de eerste veroveraar – na de Romeinen – dat dat principe ontdekte en inhoud heeft gegeven door de constructies van leenheren. Waar Rome spontaan verviel vanwege overtreding van dat beginsel, kwam er pas na de dood van Karel de Grote de klad erin omdat hij geen opvolgers had benoemd, zo leert het college sociale en economische geschiedenis.
(wordt vervolgd)
