Stelling: Uitgaande van de veronderstelling dat dit geen publiciteitsstunt is, is het erg dapper wat deze Marlene Engelhorn doet, en mogelijk geen toeval dat haar familienaam zo luidt. Het kan dus niet anders dat het een oprechte uiting is van zowel verstand als gevoel: een echte Robin Hood in deze moderne tijden. Met dit plan kan ze niet alleen in persoonlijke context proberen om een scheef gegroeid fiscaal beleid aan de kaak te stellen, maar ook door vrijkomende middelen grote delen van de mondiale armoede in de achtergebleven gebieden aan te pakken. Op deze manier geredeneerd is ze letterlijk als de grootste engel van deze wereld opgestaan en verslaat ze alle Bill Gates van deze wereld. En nu maar hopen dat zij de motor wordt voor een nieuw mondiale bewustzijn dat nieuwe rechtvaardigheidsverhoudingen in gang gaat zetten.
Deze twintiger eist een forse belastingaanslag op haar miljoenenerfenis (Gerben van der Marel, Fiscaal/fd, 7 aug. 21)
De in Wenen wonende Marlene Engelhorn (1992) behoort tot een van de rijkste Duitse ondernemersfamilies. Ze haalde onlangs het nieuws met haar plan om afstand te doen van een groot deel van haar verwachte erfenis. Engelhorn hekelt de belastingontwijking van mede-rijken en hun gewiekste adviseurs. ‘Je reinste diefstal van de maatschappij is het.’
In het kort:
- Wereldwijd wordt opgeroepen tot een eerlijker belastingsysteem.
- Veel vermogende mensen betalen procentueel weinig belasting.
- Filantropie is geen excuus, vindt Marlene Engelhorn.
- Miljonairs zouden niet zelf moeten mogen beslissen of en op welke manier ze bijdragen aan de samenleving.’
Ze heeft makkelijk praten als rijke. Natuurlijk hoeft ze nooit in haar leven te werken om de huur te betalen, vertelt Marlene Engelhorn op een terras van een van de vele koffiehuizen in Wenen. Maar dat levenslange privilege vreet aan haar rechtvaardigheidsgevoel. Ze wil, samen met zo’n veertig andere rijken verenigd in het initiatief Tax me now, flink zwaarder belast worden door de fiscus. Ook hoopt ze een zinvolle bijdrage te leveren aan het debat over faire belastingen.
Het is te makkelijk om alleen maar gevechten aan te gaan waarvan je bij voorbaat weet dat je die kan winnen, zegt Engelhorn. ‘De Oeso (organisatie van ontwikkelde landen, red.) laat met de recente internationale afspraak om multinationals eerlijker te belasten zien dat het kan. De Verenigde Staten hebben aangetoond dat je van banken openheid kan eisen. Het is een kwestie van politieke wil.’
Met haar moraliteit en strijd voor sociale rechtvaardigheid zou je Engelhorn woke kunnen noemen. In de mailcorrespondentie voorafgaand aan de ontmoeting is ze vooral streng. Hoewel mensen uit haar generatie elkaar doorgaans steeds minder vaak met U aanspreken, staat Engelhorn erop dit wel te blijven doen. ‘Ik ken u helemaal niet en ik stel een zekere afstand op prijs.’
Geheel in de Duitse traditie wil ze de vragen tevoren in haar mailbox. ‘Vragen over mijn privéleven en vragen over de familie beantwoord ik in principe niet’, schrijft ze. ‘Ik behoud me het recht voor om vragen te weigeren die te ver van het onderwerp afdwalen en persoonlijk worden.’
- Het woord dat het meest valt in het gesprek met Engelhorn is ‘privilege’.
Basf-nazaat
Marlene Engelhorn stamt af van Friedrich Engelhorn, die in 1865 aan de wieg stond van de Badische Anilin- & Sodafabrik. Beter bekend als BASF, het chemiebedrijf. Haar grootmoeder is de 94-jarige Traudl Engelhorn. Haar in 1991 overleden grootvader is Peter Engelhorn, achterkleinzoon van de BASF-oprichter én voorheen aandeelhouder in de Duitse Boehringer-Mannheim Groep.
Eind jaren negentig is dit farmaceutische bedrijf verkocht aan het Zwitserse Roche. Het maakte de Engelhorns volgens zakenkrant Handelsblatt ‘een van de rijkste families van de wereld’. Het vermogen van de familie wordt door het Amerikaanse Forbes geschat op $4,2 mrd.
Al bij geboorte zo rijk zijn dat je al dat geld onmogelijk op kunt maken is uiteraard een luxeprobleem, maar het valt haar zwaar, zegt Marlene Engelhorn. Haar voornemen: 90% tot 95% van haar verwachte erfenis van tientallen miljoenen euro’s weggeven. Daar haalde ze in het voorjaar de krantenkoppen mee. ‘Het is het minste dat ik kan doen’, zegt ze vroom, ‘uit respect voor de maatschappij waaraan ik mijn rijkdom te danken heb.’ Hoe waren de reacties, ook binnen haar familie? ‘Verbazingwekkend positief.’
Vrouw met sterke mening
Hoewel ze eerder interviews gaf aan Die Zeit en de Oostenrijkse Der Standard onderstreept ze geen ‘mediaprofessional’ te zijn. ‘Ik heb de neiging erg nerveus te zijn.’ Maar als de getatoeëerde twintiger op een snikhete julidag op het terras van Café Sperl haar kop koffie heeft en haar mondkapje afneemt, is het ijs snel gebroken. In het gesprek is ze ontspannen, op een paar verbale uithalen van verontwaardiging na. Verontschuldigend: ‘Ik heb een mening, maar geen expertise.’
Ze zegt dat ze twee zussen heeft en ouders die haar leerden hoffelijk te zijn en een rechtvaardigheidsgevoel bijbrachten. Maar veel meer over haar privéleven wil ze niet kwijt. ‘Hoe meer we over mij spreken, hoe minder we over het probleem van unfaire belastingen spreken. Ik ben maar één stem in een democratie. Ik ben vervangbaar. U spreekt met mij om wie ik ben. Maar als ik hetzelfde zou zeggen zonder rijk te zijn, interesseert niemand zich voor mijn mening. Dát is privilege.’
‘Het probleem met privileges is dat het voor de mensen die ze hebben vaak onzichtbaar is. Mensen realiseren het zich niet omdat er geen conflict is in hun leven. Het verloopt prachtig, zoveel geluk. Dat is privilege. Structurele gelijkheid betekent voor sommigen status verliezen. Voor mij werkt dat bevrijdend.’
Bericht vanuit de bubbel
Engelhorn brak haar studie Duits aan de Universiteit van Wenen af om te werken en werd de laatste jaren steeds politiek actiever. Ze doet vrijwilligerswerk voor de Guerrilla Foundation die zich onder andere hard maakt voor een ethische en duurzame economie. Sinds dit jaar is ze betrokken bij Millionaires for Humanity en Tax me now. Inmiddels tekenden 37.000 mensen de petitie voor het invoeren van een belasting op vermogen.
Ze groeide op in een bubbel. ‘Rijke families kapselen zichzelf steeds meer in. Dit begint met de woonplaats, dan de kleuterschool, dan de privéschool en zo gaat het maar door en door. Het ondermijnt de sociale saamhorigheid. Als je niet in contact bent met mensen met een heel andere sociale achtergrond, heb je een vertekend wereldbeeld. Dat gaat het ten koste van je medemenselijkheid.’
Het is volgens Engelhorn ook waar autocratische regimes, ceo’s en rijke mensen de mist in gaan: de blinde vlekken. ‘Je kan onmogelijk alleen of puur vanuit je eigen bubbel de vele kanten van maatschappelijke problemen belichten. De kracht van een democratie zou nou juist moeten zijn dat we verschillende perspectieven samensmelten.’
Versluieren van vermogen
Marlene Engelhorn heeft een mening die bij de meeste mensen uit haar bubbel de wenkbrauwen zal doen fronsen. ‘Ik ken deze mensen, ik weet hoe ze denken. Niemand is zo geïnteresseerd in het versluieren van rijkdom als zij. Men erft de adviseurs mee, die zorgen ervoor dat je zo weinig mogelijk belasting afdraagt. Ik vind het je reinste diefstal van de maatschappij.’
Vermogen, vastgoed, schenkingen, vermogensaanwas en erfenissen, het mag allemaal flink worden belast van Engelhorn. In Duitsland is vermogensbelasting afgeschaft. ‘Nul procent vermogensbelasting zou eigenlijk al een reuzenstap zijn, omdat er in Duitsland en Oostenrijk dan ook data over de hoogte van vermogens beschikbaar zouden komen. Die data zijn er nu niet eens.’
Als haar grootmoeder overlijdt, vindt een grote vermogensoverdracht plaats naar haar nazaten onder wie de Weense twintiger. Hoeveel ze precies gaat erven, zegt Engelhorn zelf niet te weten. Het gaat haar om rechtvaardige belastingen; haar erfenis rechtstreeks overmaken aan noodlijdende delen van de maatschappij wil ze niet. Terwijl ze genoeg ideeën heeft over de zwakken in de samenleving.
Wenen niet voor iedereen paradijs
Oostenrijk heeft ruime ervaring met rechts-populistische politici. Engelhorn is opgegroeid in relatief linkse Wenen, door de buitenwereld geroemd om haar hoge levenskwaliteit. Engelhorn zegt dat Wenen voor veel mensen juist keihard is. ‘Door de structurele discriminatie, ongelijkheden en onrechtvaardigheden.’
Neem de woningmarkt, die als relatief goed betaalbaar bekend staat. ‘Met een ongebruikelijke achternaam is het krijgen van een woning in Wenen een stuk lastiger dan voor de witte middenklasse. Uit persoonlijke ervaring kan ik natuurlijk niet spreken. Ik ben immer juist waanzinnig bevoorrecht. Maar ik lees dat. Dat is ook een privilege. Ik heb de tijd om te lezen.’
Ze trekt ook het lot van de vele arbeidsmigranten uit Oost-Europa aan. ‘Oostenrijk is niet goed voor de mensen die in de 24-uurszorg werken en hier wonen. Het is in mijn ogen een moderne vorm van uitbuiting.’
Ook het lot van langdurig werklozen trekt Engelhorn zich aan. ‘De topbeloningen bij de grote beursfondsen zijn aanzienlijk gestegen, maar in Oostenrijk wordt gedebatteerd over het straffen van langdurig werklozen als ze niet solliciteren. Walgelijk. Investeer het geld in de onderneming in plaats van het te parkeren bij de topmanager. Er is niemand die me kan uitleggen dat die managers die miljoenen nodig hebben. Voor nog meer huizen?’
Neerkijken op Jeff Bezos en Bill Gates
Zoals wel vaker binnen rijke Europese families hadden ook de Engelhorns te maken met ruzies over de nalatenschap. Het is niet dat haar familie al het vermogen voor zichzelf houdt. Grootvader Peter Engelhorn was weldoener voor de Reiss Engelhorn Musea in Duitsland. Grootmoeder Traudl is via stichtingen nog steeds als mecenas actief.
Toch heeft Marlene Engelhorn daar vraagtekens bij. ‘Miljonairs zouden niet zelf moeten mogen beslissen of en op welke manier ze bijdragen aan de samenleving. Welk recht heb ik om te denken dat ik het beter weet dan iemand anders in de maatschappij om een probleem op te lossen dat ons allemaal aangaat?’
Zelf wil Engelhorn haar vermogen delen in een transparant en democratisch proces. ‘Voor problemen die iedereen aangaan hebben we een werkende herverdelingsstructuur. Dat heet fiscaal beleid. Je moet dat goed inzetten en niet steeds uitzonderingen maken voor rijke mensen.’
Ze wil niet zoals haar voorouders en zoveel andere rijken in Duitsland en de VS haar geld geven aan een stichting die haar naam draagt. Ze wil het direct aan de staat geven. ‘Ik hoor vaak dat de staat niks kan. Onzin. We kunnen de staat met democratische instrumenten controleren en ingrijpen.’
Minachtend: ‘Amazon-topman Jeff Bezos wegstemmen gaat niet. Hij doet net als Bill Gates wat hij wil. En dan gevierd willen worden als held!’
Patriottische en humane miljonairs
Marlene Engelhorn behoort tot een kleine groep miljonairs die pleit voor hogere belastingen op vermogens. Engelhorn sloot zich dit jaar aan bij het initiatief Tax me now uit Oostenrijk, Duitsland en Zwitserland. Rijken die het belastingsysteem onrechtvaardig vinden zijn er meer. ‘Superbelegger’ Warren Buffett ontdekte tien jaar geleden dat hij voor een lager belastingtarief werd aangeslagen dan zijn secretaresse, dankzij allerlei mazen in de belastingwetgeving voor investeerders. Maar onlangs onthulde de journalistenorganisatie ProPublica dat de 25 rijkste Amerikanen, onder wie Buffett en Amazon-oprichter Jeff Bezos, de afgelopen jaren weinig tot geen inkomstenbelasting betaalden. De Deense vastgoedbelegger Djaffar Shalchi stond aan de wieg van Millionaires for Humanity. De Amerikaanse tak heet Patriotic Millionaires met als opvallende namen Liesel Pritzker Simmons, een telg uit een van de rijkste families van de VS, Disney-erfgenaam Abigail Disney en Morris Pearl, een voormalig bestuurder van vermogensbeheerder BlackRock. De boodschap van de netwerken aan regeringen is kraakhelder: alstublieft, belast ons!
*Prachtig artikel dat ook aangeeft dat hier een ware idealiste aan het woord is, maar niet blijft steken in dat idealisme omdat ze genoeg maatschappelijke verantwoordelijkheidsgevoel toont. .
https://fd.nl/weekend/1397476/deze-twintiger-eist-een-forse-belastingaanslag-op-haar-miljoenenerfenis-igh1caRzkFzf